Dịch Việt - Anh thế nào cho hay

Gỉa sử của ULI không hoàn toàn chính xác, nhưng tớ hiểu điều ULI muốn hỏi, cái key nào để dịch VIE-ENG cho hay, cho đúng.

Liên hệ với việc một người chụp ảnh,
Tớ cho rằng đối với người dịch, phần (1) kiến thức về lĩnh vực đặc thù, (2) từ vựng, (3) ngữ pháp của cả 2 ngôn ngữ, giống như là phần cứng, giống như là một cái máy ảnh tốt, dùng để chụp ra ảnh đẹp.
Nhưng để chụp ra ảnh đẹp, máy ảnh tốt là chưa bao giờ đủ, bởi người chụp cần có một rung cảm nghệ thuật đặc thù.

Việc dịch cũng vậy, người dịch cần phải có (4) sự thấu cảm đối với ý niệm vủa ngôn từ (cả ngôn từ tiếng VIE và ENG), và tinh thần chung (concept) của văn bản.

Đối với từng ngôn từ, có những từ tiếng Việt , rất đơn giản như " cảm ơn sự giúp đỡ của bạn" , không phải luôn luôn ta dịch "giúp đỡ" = help, mà khi sang Eng có thể là "help; guidance, Instruction, advise, support, co-operation, assistance" , cần hiểu được ý niệm của từ "giúp đỡ" mà người viết văn bản đó muốn truyền tải.

Đối với cụm từ, có những thành ngữ, quán ngữ tiếng VIE sẽ đối ứng với ENG, mà để dịch word-by-word thì sẽ không chuẩn.
Ví dụ : Tiếng VIE viết "Run như cầy sấy = feel like jelly" trong ENG,
Người VIE tưởng tượng là người run sẽ như cầy sấy, còn người ENG thì hình dung là người run sẽ rung rung như thạch.
Vì vậy ta cần xác định quả cân tương đương với vật đem cân.

Và cũng cần phải hiểu tinh thần của đoạn văn đó, từ văn bản VIE , cần phân tích xem nên đặt ở thể chủ động hay bị động, hành văn và sắc thái của văn bản như thế nào (lịch sự, suồng sã, cổ điển, hay hiện đại..).

Vì vậy, để dịch cho hay, người dịch cần phải có đủ công cụ và có năng lực dụng công cụ đó một cách nhuần nhuyễn đặc sắc.

Rất mong sự góp ý của các bạn. Tớ rất có hứng thú với việc đánh giá dịch thuật. []

Thank Buxu, đúng là cái tớ đang muốn nói đến đây. Trong lúc dịch viết, ví dụ kho từ của tớ có sẵn một loạt "help; guidance, Instruction, advise, support, co-operation, assistance" nhưng tớ không tự tin lắm trong việc chọn từ nào cho hợp với tinh thần của câu đó. Nếu là trong email hay nói chuyện thì nhiều khi cứ tương đại một từ phổ biến nhất là support hay help thì cũng được, nhưng khi viết thì lại thấy thật kì nếu cứ lặp đi lặp lại mãi một hai từ phổ biến ấy, mà dùng hơi hoa mỹ một chút hoặc hơi fine tune một chút thì lại sợ mình dùng sai, ở đây không có sai về nghĩa mà là sai về sự thích hợp. Kiểu như nghe người nước ngoài dùng "cho tôi cái đũa" ấy, sai thì không sai mà buồn cười.

Khó khăn tiếp theo là nếu dịch Anh - Việt thì rất dễ dàng dịch "feel like jelly" thành "run như cầy sấy" hoặc "bủn rủn tay chân", là vì các cụm thành ngữ tiếng Việt thì mình nằm lòng, nhưng khi dịch Việt -Anh thì ngược lại, mình chả nhớ gì các cụm thành ngữ ấy cả.

Thậm chí "the", "a", và không có "the", "a" đôi khi cũng không thấy tự tin, nhiều lúc cứ viết đại mà không để ý xem danh từ có xác định hay không xác định nữa.

Đấy là các khó khăn có thể nhìn thấy mà giờ tớ chưa biết làm thế nào khắc phục.

Đúng vậy, vấn đề (1) là về khả năng thấu đạt ý niệm của văn bản, cái này có thể do tư chất của người dịch. Tớ đã thấy có những người VIE đọc văn bản VIE còn không-thể hiểu được cho đúng, nói làm chi tới việc dịch thuật sang ngôn ngữ thứ 2.

Vấn đề (2) là về tập hợp kiến thức nền tảng nhất - từ vựng, cần nghe đọc thật rộng và ghi nhớ được tất tần tật về từ, cụm từ, cần có thời gian để tích lũy.
Khi tớ xem phim Prison Break, có nhân vật T-Bag có lối nói chuyện rất văn hoa, "nhiều chữ" , ví dụ hắn nói với Michael, "We are all in the same boat = Chúng ta đang cùng trên một chiếc thuyền rồi". Dịch ENG-VIE dễ thế đấy,
Còn khi có một câu tiếng Việt "Này, chúng ta đang gặp vấn đề giống nhau đấy" , ta có thể dịch by word " We both face the same problems" , nghe như là đang nhận định tình hình, đang kể lể ỉ ôi /// còn khi ta dịch thành " We are both in the same boat" lại có thêm hàm ý là, chúng ta hãy hợp tác giải quyết vấn đề đi.
Vậy mới nói để dịch VIE-ENG cho đúng, còn phải hiểu được tinh thần của văn bản.


Về "The", "a"/"an" tớ xác định bằng ý niệm: với thứ đã được nhắc trước đó, hoặc chưa được nhắc nhưng đã được xác định rõ rồi, thì dùng "the", còn chưa xác định thì là "a"/"an. Tớ cảm nghỉ việc này khá dễ, có thể đúng tới 90%, bởi mình đã đặt tâm trí của mình để đánh giá tính xác định của thứ đó


Khi liên hệ với các đối tác từ nhiều quốc gia (bằng tiếng Anh như là ngôn ngữ thứ2), tớ thường phát hiện nhiều người dùng tiếng Anh không chính xác, đôi khi cũng buồn cười. Có khi tớ cũng thế mà tớ chưa phát hiện ra [] Bởi vì khi cái mind đã nghĩ bằng tinh thần ngôn ngữ mẹ đẻ, rất là khó để chuyển biến thông điệp sang ENG hoàn toàn. Thế nên ta có VIE-LISH, SING-LISH, INDIA-LISH, FRANCE-LISh đại loại thế. Giờ global nhìn nhận việc sử dụng ngôn ngữ thứ 2 rất cởi mở, nghe câu "cho tôi cái đũa" thấy rất dễ thương chứ [], ULI vẫn muốn tìm đến sự ưu tú hả?

Về kiến thức thì em hết chỗ bàn rồi, em chỉ muốn khen chê vài phát: Cha nội nào dịch Bố Già tài tình đến từng phong cách, câu chữ, từ ngữ. Thật không có chỗ chê. Ngược lại, cha nào dịch Những người khốn khổ làm em muốn phát khùng; hay là Hugo viết thế?

Khi nào bác viết văn, viết luận bằng TA nhuần nhuyễn đc như người bản xứ, người đọc (bản xứ) xem bài bác mà tưởng đọc bài trên The New Yorker hay Times... thì khi đó bác có cơ hội lớn để dịch Việt-Anh hay, chuẩn.

Bác đọc ở đâu ra vậy? Câu feel like jelly là còn thiếu. Không ai nói "I feel like jelly" để chỉ sự sợ hãi hết.

Thường là người ta nói như "my legs feel like jelly" hay "my legs turn to jelly" =~ tay chân bủn rủn vì sợ hãi chuyện gì đó. Chữ jelly đây là chỉ sự mềm nhũn chứ không phải rung rung.

Tớ chỉ thấy dùng chữ jelly trong nghĩa rung rung là khi so sánh với đàn bà trong mấy câu đố tục tĩu thôi.
----------------------------- Tự động gộp bài viết ---------------------------

Bác muốn thế thì chỉ có cách là đọc thêm sách, truyện để học lối hành văn và dùng chữ của người ta. Bác đọc nhiều tác giả khác nhau và sẽ nhận ra lối dùng chữ của họ.

Ý bác không chính xác = ko fine tune ????????

Vâng, tôi thử cố vậy.

À, "không chính xác" vấn chưa fine tune cho cái nghĩa của "ko fine tune" [] , tôi nghĩ thế vì tiếng Việt còn nghèo cho nên tôi mới phải mượn "fine tune" của tiếng Anh. Fine tune giống như là trên radio ấy, khi ta chỉnh kênh thì có cái núm tune để chỉnh đến kênh FM, rồi để chính xác hơn nữa thì ta dùng núm fine tune để bắt đúng sóng với chất lượng thu tốt nhất. VD "cười" là một từ đã tune để chỉ hành động của ai đó, nhưng "cười mín chi", "cười mỉa", "cười nửa miệng"... thì fine tune hơn.

Nhưng cũng lưu ý thêm vài điểm nhỏ đó là trong văn viết thì khác với văn nói trong văn nói thì khác với văn hóa . Ví dụ : Anh Nguyễn mời Uli đi ăn tối (Diner)=> đó là chuyện nhỏ bình thường. Nhưng Uli nhận lời mời Dinner của Mr. Smith là chuyện lớn nhé .

Tớ đang đề cập tới "feel like jelly" là cụm từ, bạn xem lại bài tớ viết .
Câu "my legs feel like jelly" rất hay gặp trong phim kinh dzị, ở những phân đoạn mọi người chạy toán loạn bởi kẻ sát nhân hoặc quái vật thịt người. []

Về mô tả bằnghình ảnh của tớ về "cảm giác bủn rủn run rẩy sợ hãi", người VN liên tưởng giống như cầy sấy, còn người ENG thì ví cảm giác đó giống như là thạch - vốn là một vật thể hay rung động, và mềm nhũn - như bạn nói.
Tớ đang muốn chuyển tải từ ý niệm đến hình ảnh, cùng một ý niệm nhưng người VN ví với hình ảnh A, còn người ENG ví với A' kia.

Phần bôi đỏ của bạn là mới đối với tớ. Là thật à ?

Thế thì bác hiểu nhầm rồi.

-Feel like jelly (legs, arms, muscles..) nghĩa là bải ra, nhũn ra, vô lực. Cái này nó khác với run như cầy sấy.

-Cụm tương đương với run như cầy sấy trong TA mà mình biết là to shake/shaking like a leaf.

-Vụ shake like jelly thì đúng là để chỉ mông ai nẩy, mấy, nhún lắc khi chuyển động và cũng ko hẳn là tục tĩu.


=>tóm lại 2 hay nhiều người Viêt bàn thế nào để dịch sang TA hay thì thường không ra kq j đâu. Trừ phi ít nhất có một người trong số họ nói TA như người có học bản xứ.