Các vấn đề tâm lý - Lý thuyết và ứng dụng. (Phần 2)

>1 trong những thang bậc giá trị mà ông nhấn mạnh được tóm gọn trong các câu fát biểu sau đây:

- Theo GS Hoàng Tụy, để “chặn” đường đi của những tấm bằng thật chất lượng giả thì phải vượt qua được 3 “chướng ngại vật”: HẬU DUỆ, QUAN HỆ, TIỀN TỆ.
Lần đầu tiên một quan chức có trách nhiệm, có vị trí dám nói thẳng ra một sự thật đã tồn tại sờ sờ ra đó từ nhiều năm qua. Đó cũng là điều đáng trân trọng”
>>
Muốn ngăn bằng giả, bằng rởm chui vào cơ quan Nhà nước đương nhiên trước hết phải làm từ Bộ Nội vụ, các cơ quan phụ trách tổ chức cán bộ ở trung ương, các bộ, ngành, cho tới các địa phương… Ngăn chặn bằng luật lệ, bằng các qui định về chính sách cán bộ, về tuyển người vào biên chế, lựa chọn, đề bạt, bổ nhiệm cán bộ.

Nếu chúng ta có quy định chặt chẽ về mấy vấn đề đó và thực hiện nghiêm chỉnh thì bằng giả, bằng rởm khó lòng chui vào được.

Nhưng ở đây, trên thực tế chúng ta đã thu nhận người vào cơ quan Nhà nước theo kiểu mà dân gian nói:
Thứ nhất HẬU DUỆ, thứ nhì QUAN HỆ, thứ ba TIỀN TỆ, và thứ tư mới là TRÍ TUỆ.

* câu vè này còn có tới mấy dị bản. Thí dụ:
Dị bản 1, “Thứ nhất tiền tệ/ Thứ nhì hậu duệ/ Thứ ba đồ đệ/ Thứ tư trí tuệ”.
Dị bản 2, “Thứ nhất hậu duệ/ Thứ nhì quan hệ/ Thứ ba tiền tệ/ Thứ tư trí tuệ/ Thứ 5 Hóa tệ”.

> Điều đáng chú ý là ở tất cả các dị bản đó, trí tuệ đều bị xếp ở cuối bảng tổng sắp


http://laodong.com.vn/ban-doc/quan-he-tien-te-hau-due-va-tri-tue-173873.bld
http://www.tapchicongsan.org.vn/Home/Sinh-hoat-tu-tuong/2014/25238/Hau-due-va-tri-tue.aspx

http://www.vids.org.vn/vn/asp/News_Detail.asp?tabid=1&mid=830&ID=2618
http://blog.zing.vn/jb/dt/tuanmobile84tn/12279990?from=my

GEN VĂN HÓA hay MEM VĂN HÓA ?
Thuật ngữ “meme” được nhắc tới chính thức trong cuốn The Selfish Gene của Richard Dawkins (cuốn này mới đây được dịch ra tiếng Việt với tên “Gen vị kỷ“). Dawkins định nghĩa “meme” là “unit of cultural inheritance“ (dịch thô : đơn vị/thành phần văn hóa có thể kế thừa/di truyền).
Lấy ví dụ về việc người đầu tiên biết dùng lửa và sau đó dậy cho những người khác biết dùng lửa, tiếp đến những thế hệ sau bị “cấy” vào đầu thông tin thức ăn thì phải dùng lửa mới ngon, Dawkins mở rộng ra với các mẫu thời trang, với truyện cười dân gian, ca dao, tục ngữ, tin đồn …
Trong cuốn Meme Machine của Susan Blackmore, tác giả đã chỉ ra sự khác biệt giữa các mẩu thông tin/hành vi được copy 100% và các mẩu thông tin/hành vi được copy và biến đổi.
Cả Dawkins và Blackmore đều mặc nhiên công nhận rằng con người là loài động vật duy nhất học bằng cách bắt chước và đây là cơ chế chính để lan truyền meme giữa các cá thể (cơ chế bắt chước). Tuy vậy điều này không thực sự chính xác vì các nhà khoa học khác đã chỉ ra rằng một số loài động vật khác như chim hay các loài linh trưởng cũng có thể học bằng cách bắt chước đồng loại/con người.
Cuốn đầy đủ về Meme nhất mà ng viết được đọc (mới đọc được 1 lần, chưa hiểu được hết 1/3 ) là cuốn “Virus of the Mind” của Richard Brodie. Như mình đã map ở trên (click vào hình để phóng to), Brodie đưa ra ba định nghĩa trên 3 góc nhìn khác nhau : góc nhìn về sinh học (biological), về tâm lý (psychological) và về nhận thức (cognitive).
Tất cả những định nghĩa này (cá nhân ng viết cho rằng quan trọng nhất là việc) giúp chỉ ra được đâu là meme, đâu không phải là meme.
Ví dụ ngáp là một hành vi không mang các thông tin cụ thể, không khuyến khích người khác ngáp cùng (nhưng tiếng ngáp tạo ra âm thanh đặc biệt thì có thể làm được điều này).
Trái lại, những nốt đầu tiên của giao hưởng số V/Beethoven lại là một meme được lan truyền rộng rãi.
Ở đây, Brodie đưa ra một kết luận đặc biệt cần chú ý : Meme tốt không cần phải là một ý tưởng/thông tin hay hoặc sáng tạo. Ngắn gọn nhất thì Meme tốt là Meme được lan truyền rộng rãi.
>>>>>
tHEO các Dị bản trên, Dị bản Câu 2 hay hơn. Và có lẽ cũng đúng với thực tế hơn.
Ngay cả khi quen biết rộng rãi hay có tiền bạc nhiều đến mấy, một thiếu nữ trí thức ngoài 25 tuổi, không thể vụt một cái nhảy lên làm Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Cổ phần Đầu tư Xây dựng Vinaconex – PVC, một công ty có gần 2000 cán bộ công nhân viên như Tô Linh Hương.
một trí thức ngoài 30 tuổi chưa từng có kinh nghiệm về chính trị hay quản lý không thể bỗng dưng nhảy vọt một cái lên làm Thứ trưởng Bộ xây dựng.

Trong nhiều bài báo đăng đây đó, một số người đã nêu lên hiện tượng "thái tử đảng (princeling)" ở Việt Nam (cũng như ở Trung Quốc), một hiện tượng còn được gọi là CCCC (con cháu các cụ; thay cho cách nói con ông cháu cha quen thuộc trước đây). Không cần thông minh, không cần tài năng, không cần học giỏi, không cần kinh nghiệm, chỉ cần là con nhà nòi thôi, vô số người đã nhảy phóc lên được những chiếc ghế quyền lực và béo bở trong guồng máy kinh tế cũng như guồng máy chính trị trong nước. Có khi không nhảy được, "các cụ" sẽ bồng ẵm họ lên, bỏ vào các chiếc ghế hiếm hoi và quý báu ấy.

Điều cần lưu ý là những điều được giới truyền thông nhắc nhở nhiều nhất thường chỉ là những hiện tượng nổi bật nhất. Họ không thể đề cập đến mọi chuyện. Còn vô số những vụ bổ dụng khác, nhỏ và thầm lặng hơn, vẫn lan tràn đầy trong xã hội nhưng không được nói đến. Bản thân tôi biết được ít nhất cũng năm bảy người, vốn đi học ở Úc, phần lớn không học xong cái gì cả, hoặc nếu xong, may lắm được một bằng cử nhân, khi về lại Việt Nam, một thời gian ngắn sau, nghe nói đã làm giám đốc công ty này, công ty nọ. Lý do: bố mẹ là những quan chức lớn, có người là bộ trưởng hay thứ trưởng.

Hiện tượng gọi là thái tử đảng hay CCCC, thật ra, cũng không có gì lạ. Ngay từ trước, với chủ trương bổ dụng cán bộ dựa trên "hồng" (chính trị) hơn là "chuyên" (chuyên môn hoặc học thức) đã là một truyền thống kéo dài ít nhất từ những năm giữa cuộc kháng chiến chống Pháp. "Hồng" có hai loại: một, thuộc thành phần "cốt cán", ưu tiên hàng đầu là công nhân hoặc bần cố nông; hai, thuộc thành phần có lý lịch tốt, mà lý lịch tốt nhất là con cái các cán bộ gộc. Hiện nay, chỉ có một sự thay đổi lớn: thành phần được gọi là "cốt cán" biến mất. Chỉ còn lại thành phần con cháu các cán bộ gộc.

Một số người lý luận: Ngay ở các nước khác trong nền chính trị châu Á hay Mỹ Thực tế “cha truyền con nối” cũng có hiện tượng "thái tử đảng" (princeling) như thế:
XEM: Thực tế “cha truyền con nối” trong nền chính trị châu Á: Khó vẫn hoàn khó - Sổ tay - CAND.com.vn

http://antgct.cand.com.vn/News/PrintView.aspx?ID=56461

Tại Mỹ: vợ hay con cái của những người có chức quyền cao, như Tổng thống hay Phó tổng thống, Thượng nghị sĩ nổi tiếng cũng thường có ưu thế hơn hẳn những người khác trên con đường chính trị. Trong mấy chục năm vừa qua, dòng họ Clinton hay Bush thay nhau nắm chính quyền và còn hứa hẹn lảng vảng trên sân khấu quyền lực rất lâu. Tuy nhiên, thực chất vấn đề ở đây khác hẳn hiện tượng thái tử đảng ở Việt Nam hay Trung Quốc.
Ở Mỹ, vợ hay con cháu của những chính khách lớn có nhiều ưu thế chủ yếu ở ba lãnh vực: Một, sống trong một gia đình có truyền thống hoạt động chính trị, họ dễ học hỏi được nhiều kinh nghiệm về chính trị từ rất sớm; hai, họ có mạng lưới quen biết rất rộng; và ba, tên tuổi của họ được nhiều người biết, do đó, dễ thu hút được dư luận. Hết. Tổng thống Bill Clinton không thể bế vợ lên đặt vào chiếc ghế Thượng nghị sĩ và sau đó, Bộ trưởng Ngoại giao. Tổng thống George Bush (cha) không thể ẵm George W. Bush lên làm Tổng thống thứ 43 của Mỹ, và sắp tới, năm 2016, họ cũng không thể đưa Jeb Bush lên làm Tổng thống. Tất cả những người ấy đều phải tự mình tranh đấu để giành giật cho được chiếc ghế quyền lực. Người quyết định cuối cùng vẫn là dân chúng. Bằng lá phiếu của họ.

Ưu tiên thứ hai trong việc được bổ dụng hay đề bạt là quan hệ. Quan hệ có ba loại: một, bà con; hai, bạn bè; và ba, quen biết. Trong loại thứ ba còn có một trường hợp phụ: được sự giới thiệu của một người quen biết. Loại thứ ba này, thật ra, không đủ để có việc hay được tăng chức. Nó thường phải đi kèm với ưu tiên thứ ba: tiền tệ.

Con Vua thì lại làm vua; con sãi ở chùa lại quét lá đa"

Chúng ta Trở lại với 1 câu chuyện fãn cãm được đề cập trước đây:

http://www.ttvnol.com/threads/cac-van-de-tam-ly-ly-thuyet-va-ung-dung-phan-2.531073/page-2

Đến chuyện tranh luận 1 thời vừa qua về kết cục của chuyện cổ tích Tấm Cám

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tấm_Cám

Tranh cãi về cổ tích Tấm Cám
11 Tha 2011 09:54 GMT

http://www.bbc.co.uk/vietnamese/mobile/vietnam/2011/11/111111_tam_cam.shtml

Việc phần kết của truyện cổ Tấm Cám, một trong những cổ tích được nhiều người biết đến nhất tại Việt Nam, gần đây bị thay đổi đã gây ra làn sóng Dư luận tranh cãi trong Đoạn kết trích từ sách giáo khoa lớp 10 của Nhà xuất bản Giáo dục đang lưu hành năm 2011

Từ cái “kết đẹp” của cổ tích Tấm Cám: “Tán văn” đến bao giờ?
20/06/2014

http://daidoanket.vn/PrintPreview.aspx?ID=84035

Có nên đổi kết thúc Tấm Cám?

http://phongdiep.net/default.asp?action=article&ID=13996

Có nên đổi kết thúc Tấm Cám?

- Dư luận đang có nhiều phản ứng khác nhau khi phát hiện văn bản truyện cổ tích Tấm Cám trong sách giáo
khoa ngữ văn lớp 10 đã sửa lại đoạn cuối.

Suy nghĩ về kết của truyện Tấm Cám
https://vi-vn.facebook.com/hocvanvanhoc/posts/366598926833798

VỀ KẾT THÚC TRUYỆN TẤM CÁM CỦA NGƯỜI VIỆT
http://vannghequangtri.blogspot.com.au/2014/08/inh-hy-ve-ket-thuc-truyen-tam-cam-cua.html

http://thethaovanhoa.vn/bong-da/da-...doi-ket-chuyen-tam-cam-n20130918190824803.htm

(Còn Tiếp)

MEM VH & MEMETICS trong TRUYỆN TẤM CÁM CỦA NGƯỜI VIỆT

meme – một đơn vị của sự di truyền văn hoá– Khái niệm này - đơn vị cơ bản của thông tin, tương tự như các gene, trong lý thuyết tiến hóa về văn hóa hiện mới xuất hiện – ngày nay đã mở rộng, có thêm những nghĩa khác, tạm kể:
(1) một ý tưởng, một tin tưởng hay hệ thống những tin tưởng, hoặc mô thức của hành vi ứng xử; chúng có thể lan truyền trong khắp một nền văn hóa, hoặc theo chiều dọc bằng di sản văn hóa (như cha mẹ cho con cái) hoặc theo chiều ngang bằng học tập, tiếp thụ văn hóa (qua bạn học đồng tuổi, đồng nghiệp, phương tiện truyền thông thông tin (web), truyền thông giải trí (cinê, tivi)
(2): một ý nghĩ hay mô thức tư tưởng phổ biến mà chúng tự sao chép qua các phương tiện văn hóa; một côde ký sinh trùng trong cômputơ, một virút của não thức đặc biệt lan nhiễm nhanh chóng với trẻ em và gây ấn tượng mạnh, không dễ phê bình
(3) trong blogspeak, một ý tưởng được lan truyền từ blog sang blog
(4) một máy phát thông tin internet (an internet information generator), đặc biệtr là các thông tin ngẫu nhiên hoặc không có nội dung.

Từ ngữ và khái niệm “meme’ đều do Richard Dawkins ghép lập và khởi xướng từ trong tập sách nổi tiếng The Selfish Gene (1976) và sau đó khai triển trong The Extended Phenotype (1892) của ông. Ông định nghĩa một meme là “một đơn vị của lưu truyền văn hóa (a unit of cultural transmission - The Selfish Gene). Nói khác đi, một meme là một ý tưởng văn hóa được giữ trong một ủng hộ, hay trú ngụ trong một chủ nhà.

Một vài thí dụ những meme quen thuộc:
“một giai điệu (a li hò lờ…), ý tưởng (áo mặc không qua khỏi đầu, …), câu ngắn được nhiều người thích lập lại (“khổ lắm, nói mãi” (VTPhụng),…),
thời trang (quần xệ hở mông khoe hình xâm, tóc highlight),
cách thắng nước cốt dừa ăn bánh canh bột lọc, cách pha nước mắm chanh ớt ăn bún chả, …).

Giống như những gene, những meme cũng có ‘phenotypes’ của chúng – trong chiều hướng này, hãy nhớ tự thân meme – là genotype của nó – là thông tin thuần túy mà nó chứ đựng, thí dụ nốt nhạc, lời bài hát, hay một qui trình làm bánh khúc; những phenotype của meme, là sự biểu hiện trong thế giới vật lý của nó – bài hát khi hát lên, khúc nhạc khi tấu lên theo lối jazz hay soul, bánh khúc với sôi, mỡ, nhân đậu xanh trộn bột lá khúc,…tùy người hát, tay thợ làm, và dàn nhạc với nhạc khí khác nhau, tất cả có những khác nhau.
Vài thuật ngữ liên hệ: meme pool : ao meme chung – tập hợp tất cả những memes của một văn hóa hay một cá nhân trong một văn hóa.

– memetics: ngành học, nghiên cứu về meme, meme học.

Từ câu chuyện fãn cãm trên:
http://www.ttvnol.com/threads/cac-van-de-tam-ly-ly-thuyet-va-ung-dung-phan-2.531073/page-2
cùng với kết cục kết cục của chuyện cổ tích Tấm Cám được Dịch giả & học giả Lê Dọn Bàn diễn dịch độc đáo theo cách nhìn mới "MEM VH & MEMETICS" sau đây:

Truớc khi post việc này chúng ta hãy cùng Bác 2Lúa thư giãn 1 tý qua chuyện :

Cha truyền con nối
Nguyễn Đoàn Theo Lao Động
Thứ sáu, 24/10/2014

Quốc tế mở hội nghị về bảo vệ quyền trẻ em. Đại biểu Việt Nam khẳng định Việt Nam là một nước thực hiện có hiệu quả cam kết này. Cả hội trường ầm ầm tiếng vỗ tay hoan nghênh nỗ lực của Việt Nam.

Duy có một đại biểu nước nọ chất vấn: "Ngài cho biết ở nước ngài chỉ sử dụng lao động ở tuổi 18 trở đi, nhưng tôi nghi ngờ về điều đó vì tôi đến Việt Nam, thấy bộ X, bộ Y, bộ Z sử dụng lao động trẻ em ở tuổi 15-16 khá nhiều.
Như vậy là bóc lột sức lao động của trẻ em và vi phạm quyền trẻ em".

Vị diễn giả Việt Nam rất ngạc nhiên, vội đánh điện về nước yêu cầu trả lời gấp về việc này. Điện trả lời là không hề có chuyện đó.

Vị đại biểu nước ngoài vẫn khẳng định:
"Tôi không thể nhầm được vì tôi sang Việt Nam, đọc thấy trong văn bản của cả ba bộ trên đều quy định rõ:
Chỉ những cán bộ đã kinh qua công tác ở cơ sở sản xuất ít nhất mười năm, tích luỹ được nhiều kinh nghiệm thực tiễn mới được tuyển chọn vào công tác ở cơ quan bộ. Tôi lại nhìn các cán bộ của những bộ này thì thấy nhiều người chỉ trạc độ 25, 26 tuổi.
Vậy trừ đi ít nhất mười năm họ công tác ở cơ sở thì đúng là họ bắt đầu lao động từ năm 15-16 tuổi!".

Đại biểu Việt Nam hiểu ra, không nhịn được cười về sự kém hiểu biết của vị đại biểu nước ngoài và giải thích: Đó là quy định chung, nhưng riêng đối với những CHÁU NÀO CÓ BỐ MẸ ĐẺ LÀ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO, vốn đã thừa hưởng những kinh nghiệm thực tiễn từ song thân tích luỹ, THÌ KHÔNG CẦN MƯỜI NĂM CÔNG TÁC CƠ SỞ, MÀ RA TRƯỜNG LÀ ĐƯỢC VỀ BỘ CÔNG TÁC LUÔN!

Nguồn: Lao Động

Từ các câu chuyện & chuyện fãn cãm trên:
http://www.ttvnol.com/threads/cac-van-de-tam-ly-ly-thuyet-va-ung-dung-phan-2.531073/page-2
cùng với kết cục kết cục của chuyện cổ tích Tấm Cám được Dịch giả & học giả Lê Dọn Bàn diễn dịch độc đáo theo cách nhìn mới "MEM VH & MEMETICS" sau đây:

Đọc Lại Tấm Cám
March 18, 2009 & January 21, 2009
http://chuyendaudau.blogspot.com.au/2009/03/oc-lai-tam-cam_3532.html#more

Tháng ngày biến hóa, ác luân hồi [1]

1. "MEME" - MEMEtics

​

Trong sinh học, một cá tính di truyền từ thế hệ này qua thế hệ sau, có gốc trong sinh lý tế bào - gọi là "gene" (đơn vị cơ bản của di truyền tìm thấy trong DNA).
Tương tự, một ý niệm văn hóa cơ bản, một thành tố của tư tưởng, thái độ tiếp xử, hay phương thức sinh hoạt được lưu chuyển, biến thái, lan truyền từ người qua người, thế hệ qua thế hệ, trong một văn hóa đặc thù, có tên gọi là "MEME" [2].

"Gene" trong "cõi" của máu thịt, tế bào, "MEME" trong "cõi" của tư tưởng nhân văn xã hội (cultural anthropology, cognitive psychology, and social psychology).
Cả hai đều "di truyền" và tiến hóa, cả hai song song tác hợp vào tiến trình tiếp nối sự sống, tạo cõi sống [3], đa dạng, muôn màu muôn vẻ.

2.Nền lịch sử

Sau 10 thế kỷ bị người Tàu chiếm cứ và đô hộ. Cuối cùng đến năm 938, Ngô Quyền phá quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng, mở một nước Việt mới, độc lập tự chủ với phương Bắc.
Từ đó đến nay trong khoảng thời gian ngắn ngủi có 10 thế kỷ, độc lập cũng không liên tục, trọn vẹn, quân Tàu nhiều lần trở lại xâm chiếm (Tống, Nguyên, Minh, Thanh,.. gần đây nhất là chiến tranh biên giới Việt-Tàu năm 1979 [4]), dù chưa lần nào thành công .

Sang thế kỷ XVI, các quốc gia thương nghiệp phương Tây lần lượt đến VN, trong đó, thông qua con đường truyền đạo, và tham vọng thương mại, nước Pháp đã thôn tính rồi chiếm cứ VN làm thuộc địa gần một thế kỷ.
(Còn Tiếp)
[Bài hơi dài]

(CópTiếp theo cái Bài dài này)

Các cuộc chiến tranh chống ngoại xâm với các vương triều Tàu xưa, hay thực dân Pháp, Mỹ nay đều khốc hại, để lại đất nước tan hoang, lòng người ly tán. Những hậu quả lâu dài về chính trị, tư tưởng, văn hóa, xã hội vẫn chưa được thu tập, ghi chép, phân tích đầy đủ. Sử biên niên chỉ ghi lại các chi tiết có được về chiến trận, nhưng chưa có giấy mực nào chép lại cho trọn vẹn những thống khổ thời mất nước, cho xứng đáng với hy sinh của bao thế hệ dành lại đất nước. Máu thấm, xương tan, nước mắt đầy các dòng sông Nam Bắc, tràn ngập biển Đông. Sau mỗi chiến thắng những cường địch, chúng ta phải trả giá rất đắt, sinh lực của dân tộc kiệt quệ, chẳng những máu xương tài nguyên suy cạn, mà lối sống phải thay đổi, nếp nghĩ mất hướng, lạc chiều, truyền thống rạn vỡ, nghiêng ngả. Phải rất lâu sau, mới hoàn toàn đứng dậy, và bắt đầu gầy dựng lại trên hoang tàn.
Sự tàn ác của kẻ xâm lăng luôn ở mức độ cùng cực (Từ Mã Viện đến Vương Thông, Liễu Thăng, Từ Tôn Sĩ Nghị đến Đặng Tiểu Bình, từ Genouilly đến d'Argenlieu, từ Taylor đến Westmoreland – giết sạch, đốt sạch, phá sạch, hủy sạch) nhưng sự tàn ác của những người Việt với chính người Việt lại còn gấp lên nhiều lần. Do nhiều lý do, điều này thường bị bỏ quên. Cũng như, chưa có quyển “sử đen” nào viết về sự phản quốc, như “âm bản” của “sử xanh”. Thay vì các phong trào chiến đấu cách mạng vệ quốc với các anh hùng, “sử đen” là tài liệu về những gì nghịch lại, trong đó liệt tên những kẻ phản dân, hại nước, những thế lực nối giáo cho giặc, ủng hộ, đứng về,hay chiến đấu cho các lực lượng phản quốc, phản dân tộc.
Song song với các cuộc chiến tranh chống kẻ ngoại xâm là chiến tranh, tranh chấp giữa chính người Việt. Một bên là các lực lượng kháng chiến yêu nước và đồng bào, là một bên là những đồng lõa, hợp tác hay nô dịch cho quân xâm lăng. Hai bên luôn luôn ở thế sống mái, một mất một còn, không bao giờ hòa giải.
Cuộc chiến tranh giữa lòng dân tộc này thường dai giẳng hơn cuộc chiến với kẻ ngoại xâm. Tác hại của nó về văn hóa, xã hội lớn lao và sâu xa hơn nhiều. Những đổ vỡ vật chất có thể hàn gắn nhanh chóng, xây lại cầu, làm lại đường, dựng lại phố, cất lại nhà,… Tất cả có thể làm cho to lớn tốt đẹp mười lần, trăm lần hơn xưa. Nhưng nối lại lòng người, hàn gắn lại các vết thương, trả thù rửa hận, dựng cầu qua phân cách đã đào sâu sau những bội phản, lừa lọc, tàn ác, cõng rắn căn gà nhà, … Thời gian rất chậm đến như vô hiệu. Trắng đen không dễ phân biệt, sai trái đã quá lâu không còn minh bạch. Cùng một sự kiện lịch sử dù có thể thiết lập đầy đủ và tuyệt đối khách quan, nhưng với quan điểm khác nhau, nhìn từ các vị thế quyền lợi tinh thần, hay máu thịt khác nhau, kéo đến những xung đột bất tận, bất phân giải. Có khi phải đợi hai ba thế hệ, lúc ấy, không phải lý trí, tinh thần hòa giải, mà sự quên lãng hay mất thời tính thành có hiệu quả như tác dụng hóa giải. Các tranh chấp, đau nhức, thù hận bị đẩy lui vào quá khứ. Nhưng nếu có tính chất tôn giáo cực đoan - có thể mãi mãi không dứt.
Chúng ta thấy pattern đó qua Tấm Cám: tranh chấp chỉ có một phương thức: tìm mọi cách tàn độc để triệt hạ nhau, một lối kết thúc duy nhất là trừ khử nhau.
3.Meme trong Tấm Cám
Nếu tiếp nhận memetics, chúng ta có thêm một cách nhìn mới, để phân tích và hiểu văn hóa sống. Chấp nhận đủ ở mức độ không nhất thiết phải phủ nhận hay gạt qua các phê phán tiêu cực về lý thuyết còn đang phát triển này.
Mô hình Ứng Xử (Pattern of behavior)
Meme [5] ở đây là mô hình trong thái độ tiếp xử: Khi có xung khắc, bất đồng và phải đối đầu giải quyết; lấy thù hằn làm thái độ và lấy cái ác làm phương tiện, lấy độc hại làm cứu cánh vũ khỉ, lấy trừ khử kẻ địch làm cùng đích, không bao giờ chấp hận hòa giải (an idea or value or pattern of behavior). Tất cả các điều này đã phân tích trong Tấm Cám trước đây, nay gọi là “meme” – là đơn vị văn hóa (cultural unit)
Câu chuyện Tấm Cám dài hơi có một cấu trúc tựa như xương, còn các yếu tố này bám vào cấu trúc đó, như thịt. Các đơn vị ấy ***g vào câu chuyện kể. Khi câu chuyện truyền từ người này sang người khác, rồi thế hệ này qua thế hệ khác, các đơn vị nhân văn ấy – (meme) được nuối dưỡng, tiếp sống, và nảy nở. Qua sinh hoạt nghe đi và kể lại, các yếu tố này có khi và thường thay đổi cho hợp với người nghe, tùy vào thời đại. Nghĩa là meme – các đơn vị nhân văn – trong Tấm Cám là thái độ tiếp xử - là hàm số của không gian và thời gian. Chúng biến dạng, thay màu, đổi sắc. Các chi tiết được thêm thắt hay bỏ bớt, hay sửa đổi (thành các dạng khác nhau của câu chuyện,). Nghĩ là chúng “sống” và tiến hóa., Nhưng những tính chất như sự quyết liệt, không hòa giải, diệt tuyệt, vẫn còn “sống” đó. Chính chúng có tác động vào tư tưởng, suy nghĩ và hành động của con người.

Nếu chấp nhận Tấm Cám ra đời từ thời Lý, như vậy câu chuyện, nghĩa là thái độ tiếp xử trong nó, đã tồn tại gần xuốt lịch sử dân tộc. Lại nếu chấp nhận nguồn gốc đến từ phía Nam (Champa), nghĩa là các meme đã vượt một biên giới địa lý. Cả hai yếu tố đó, cho thấy nó được ưa chuông, được nuôi dưỡng, truyền đạt. Nó có sức sống rất mạnh mẽ , vì nó đáp ứng với nhu cầu tiếp xử của người Việt

Nghĩa là nó nằm trong tâm thức sâu xa của người Việt, cư ngụ đã rất lâu trong văn hóa, tâm lý dân tộc.

Một cấu trúc của nhận thức có thể truyền thông (A cognitive information-structure)
Theo định nghĩa này [6] – meme trong Tấm Cám là cái Ác – Cách đối sử như nói ở trên – chỉ có một màu của Ác – có một tính chất là tàn hại. Ác cũng như Thiện, Tốt, Xấu, Đẹp,... là những giá trị có tính khác biệt văn hóa, tùy thuộc vào xã hội. Trong cùng một xã hội, chung văn hóa, mức độ, thang giá trị cũng thay đổi (tùy phái tính, tuổi tác, giáo dục, tín ngưỡng,..)
Ác, cũng như Tốt Xấu – cùng những tính chất phụ thuộc của nó (màu sắc, mức độ) - “di truyền” . Người này bắt chước, làm theo theo người kia. Vì được chỉ dẫn, giáo dục, hay bị tuyên truyền, ép buộc, mua chuộc. Tiếp nhận cái Ác, cũng phải có chủ động của người nhận (cho là đúng, là hợp lý – “mắt đổi mắt, răng đổi răng”--”an eye for an eye, Tooth for Tooth”), để giữ nó cho dài lâu, để truyền nó cho người khác. Khi được tiếp nhận là thuận, hợp, xứng đáng, cái Ác “chuyền” sang trú ngụ ở một tâm lý khác, Cái Ác chạy, trôi chảy trong lòng nhân gian Việt…

Trở lại Tấm Cám:
Khi còn sống chung, xung đột xảy ra giữa Tấm và hai mẹ con Cám, có các chi tiết : bắt cá, giết bống, giữ ở nhà không cho đi xem hội. Mục đích ở đây không phải là mớ cá đầy giỏ, là con bống đáy giếng, là sạn, thóc trong gạo phải nhặt. Mục đich ở đây là làm Tấm đau khổ, là đày đọa, hành hạ, Làm theo lối (a), sẽ cản lối (a), làm theo lối (b) sẽ cản lối (b). Gọi là “bắt khoan bắt nhặt.” Tìm mọi cách bắt bẻ từng li từng tí một cách khắt khe:
“Bắt khoan bắt nhặt đến lời,
Bắt quỳ tận mặt, bắt mời tận tay.”
(TKiều)
“Bắt tròn bắt méo” bắt bẻ, hành hạ đủ kiểu, lúc thế này, lúc thế kia không cần lý luận. Đó là thái độ tiếp xử của mẹ con Cám đối với Tấm. làm sao cho Tấm không một phút thảnh thới, một ngày êm ả, một dịp vui vẻ.
Sang phần hai – sau khi gặp may mắn do chiếc guốc đánh rơi đem đến, Tấm thành làm vợ vua. Đến đây, cách duy nhất để tước bỏ hạnh phúc, sung sướng, phú quí khỏi Tấm là giết nàng. Không phải giết Tấm để Cám vào thay. Đem Cám vào cung, làm vợ vua thay Tấm, chỉ là diễn tiến tự nhiên, cho câu chuyện xuôi chảy. Không hẳn giết Cám vì mẹ con người dì ghẻ thèm thuồng ngôi cao, dù “lấy vua” nằm rất cao ở nâc thang ao ước bình dân, nhưng giết Tấm, ở đây – trước hết chỉ vì không muốn Tấm được sung sướng. Người trèo bị lừa, Cây chặt, cau đổ, Tấm từ cao rơi xuống đất, chết!. Không có các chi tiết ở các chuyện khác như làm xấu (rạch mắt, cạo đầu,. cho xấu để nhà vua bỏ rơi.) như trói dấu nạn nhân (Tấm.) Không có giải pháp hòa giải. Đến đây, cái Ác ra trọn mặt, chuyển cực, tăng độ, thành giết người, Thái độ tiếp xử - lần ra tay đầu đã đẫm máu.
Sau đó, “giết, chặt, đốt,” lập lại thành mô thức như đã trình bày ở bài viết trước (Cám lần lượt giết chim hoàng anh, chặt cây xoan, đốt khung cửi). Cuối cùng khi Tấm về lại cõi dương gian, Tấm luộc chín giết “tươi” Cám, làm mắm sống thịt người, đưa bà mẹ ghẻ đến cái chết “ăn con” kinh hoàng. Trong Tấm Cám không có cái Thiện, chỉ có cái ác lớn, ác nhỏ. Nên cuối cùng, không có Thiện thắng Ác (“Thiện ác đáo đầu chung hữu báo”) như thường xảy ra trong các truyện cổ khác, nhưng chỉ có Cái Ác lên ngôi, diệt sạch những cái ác nhỏ khác, toàn thắng.

Khi có được sự thu tập đầy đủ các dị bản (text versions), và thiết lập được mốc thời gian chúng ra đời. Lúc ấy, Phân tích vào các chi tiết (thoại tố) như: giết chim hoàng anh, chặt xoan, đốt khung cửi, về cõi dương gian, luộc chín , làm mắm sống, ăn con,... sẽ vẽ được đường biểu diễn của chúng thay đổi theo thời thời gian. Với các đồ thị và tầng số này, sẽ nhìn rõ memes trong truyện biến thái, tiến hóa, như những genes trong DNA qua từng thế hệ người.

Lý thú hơn, nếu trục thời gian đồ biểu của memes trong Tấm Cám, được đối chiếu với trục thời gian của lịch sử, sẽ có thể thấy các thay đổi thoại tố câu chuyện có tương quan với những biến cố hay những giai đoạn của lịch sử dân tộc.

4.Kết Luận
Tạm kết luận ở đây – cũng giống như bài viết trước [7] – – qua lịch sử, như chứng nghiệm một nét đặc thù trong tâm lý nhân văn Việt: Khi có chính kiến bất đồng, chúng ta có thái độ ứng xử:
- Lấy cái Ác cực tàn độc đối xử với nhau, như vũ khí hiệu nghiệm duy nhất
- Không bao giờ đi đến hòa giải.
Thái độ ứng xử đó như meme, di truyền văn hóa, có được do tác động của thực tại sống lịch sử: Do những đặc thù của lịch sử Việt, chúng ta thường xuyên lâm trận, một chết một sống với ngoại xâm. Các cuộc xâm lăng, chiếm đóng lâu dài, đã thường tạo nên tầng lớp, hay thế hệ đông đảo những cộng sự, đồng lõa, hợp tác, ... với kẻ thù. Những người trong đám này - theo ngoại xâm - rất khác biệt chứ không đồng nhất, phức tạp chứ không đơn giản, nhưng bao giờ cũng đối xử độc hại trăm nghìn lần với đồng bào hơn là chính kẻ thù! –Thái độ là bảo hoàng hơn vua – là lập công, tâng công nhiễu sự.
Khi hết ngoại xâm, tầng lớp này mất chỗ đứng có được từ “trào” bảo hộ, mất quyền lợi thời thuộc địa. Những bàn tay chống đỡ sau lưng đột ngột không còn, họ tan vỡ, thua chạy. Đối ứng với sự bị bỏ rơi, bị chính nghĩa dân tộc dồn vào góc tường, bị công luận đưa ra tòa án lịch sử, là những toan tính phản quốc, những manh động phá rối sự an bình mới lập của đất nước. Cực đoan, những biện hộ chấp vá, những lý luận gian dối, những bôi nhọ nhân vật, những mạ lỵ lịch sử, những bẻ cong qua khứ để bào chữa cho dĩ vãng hư hỏng. Ở đây, vẫn là thái độ tiếp xử không đối thoại, mọi ánh đèn của lý trí bị dập tắt, mọi cửa nẻo có thể dẫn đến hòa giải bị lấp kín, vẫn “một mất một còn”, “thư hùng trống mái”.
Nếu nhìn như thế, sự hòa giải – không bao giờ đến, không thể có giữa những người Việt.
Nhìn theo Freud, Jung hay Memetics - dù với phương thức cũ mới, khác nhau - nhưng vẫn cùng một kết luận.
Lê Dọn Bàn
(Mar/2009)
http://chuyendaudau.blogspot.com/
http://chuyendaudau.wordpress.com
_________________________________________________
[1] Trần Độ - Một cái Nhìn Trở Lại :
Những mơ xóa ác ở trên đời
Ta phó thân ta với đất trời
Ác xóa đi, thay bằng cực thiện
Tháng ngày biến hóa, ác luân hồi
Theo chú thích của chính ông, câu cuối “ác luân hồi” có nghĩa là cái ác nay lại thấy trở lại trong xã hội (trở lại ác). “Luân hồi” ở đây được dùng với nghĩa cái ác đã mất (chết) đi, nay thấy trở lại sống giữa đời, luân hồi dùng ở đây, có nghiã “tái sinh.
Với trực giác thực nghiệm, tác giả thấy cái Ác, sống đi, chết lại, giữa nhân sinh. Nó như cũng có sinh mệnh, chịu luân hồi như con người. Đó là một nhận định rất memetic, memetic một cách bình dân, nôm na.
[2] Richard Dawkins, The Selfish Gene. Oxford University Press.(1976) đầu tiên tạo từ này và định nghĩa meme là một đơn vị cơ bản của sự lưu truyền văn hóa (cultural transmission) từ người này qua người kia, xem meme như một đơn vị của sự bắt chước:
“The new soup is the soup of human culture. We need a name for the new replicator, a noun that conveys the idea of a unit of cultural transmission, or a unit of imitation. `Mimeme' comes from a suitable Greek root, but I want a monosyllable that sounds a bit like `gene'. I hope my classicist friends will forgive me if I abbreviate mimeme tomeme.(2) If it is any consolation, it could alternatively be thought of as being related to `memory', or to the French word même. It should be pronounced to rhyme with `cream'.”
Tôi nghĩ không nên dịch bằng cách lại mượn một chữ Tàu nào đó - cứ để nguyên theo gốc từ Anh là meme - đọc là “mim” như trong “mỉm cười”.
Dawkins cho thí dụ:
“Examples of memes are tunes, ideas, catch-phrases, clothes fashions, ways of making pots or of building arches. Just as genes propagate themselves in the gene pool by leaping from body to body via sperms or eggs, so memes propagate themselves in the meme pool by leaping from brain to brain via a process which, in the broad sense, can be called imitation.”
Đi xa hơn, dùng memetics, cùng với triết gia Daniel Dennett, ông cho “chúa Trời” và “đức tin” tôn giáo là những vỉruses nằm phục trong tâm trí con người (tín đồ các tôn giáo Abraham). (“God” and “Faith” are viruses of the mind) tương tự như virus trong computer, hay trong con người bệnh. Hiểu theo ông “chúa Trời” và “đức tin” chỉ là những memes, “di truyền” trong môi trường văn hóa, trú ngụ và tồn tại ở những trí tuệ tối ám, có nghĩa một khi ánh sáng của lý trí, khoa học chiếu sáng, các tôn giáo với “đức tin” vào một “chúa Trời” ảo sẽ mất “giống”, tàn lụi.
Sẽ trình bày các lý thuyết và quan điểm của nhóm này ở một dịp khác.
[3] Charles J. Lumsden and E. O. Wilson, Genes, Mind, and Culture: The Coevolutionary Process, 1981.
Wilson, Consilience: The Unity of Knowledge, 1998 .
Theo hai tác giả này genes và văn hóa đồng tiến hóa (genes and culture co-evolve). Xa hơn, văn hóa có những đơn vị sinh lý cơ bản (fundamental biological units of culture), những đơn vị này khi phát triển, phải biến thái cho tương hợp với mạng luới thần kinh não bộ - mạng lưới này có vai trò hoạt động là các trạm chuyển tiếp của bộ nhớ ngữ nghĩa (neuronal networks that function as nodes of semantic memory).
Lý thuyết Dual Inheritance Theory (***) Gene-Culture Coevolution, phát triển khoảng cuối 1970s và đầu 1980s, đưa ra giải thích cách tiếp xử của con người (human behavior) là sản phẩm chung của hai tiến trình tiến hóa riêng biệt – sinh hoc và nhân văn (genetic evolution and cultural evolution) .
[4] Từ khi Mao lập nước Tàu mới, đã có ba lần lớn và một số lần nhỏ hơn đem quân đánh Việt Nam:
- Lần thứ nhất năm 1974, Tàu đánh phá rồi chiếm đóng quần đảo Hoàng Sa từ VNCH.
- Lần thứ hai năm 1979, Tàu tấn công toàn tuyến biên giới trên bộ, vào sâu nhiều chục cây số, phá huỷ cơ sở vật chất, rồi rút về sau 29 ngày.
- Lần thứ ba năm 1988, Tàu chiếm 6 bãi đá trong vùng lân cận các đảo do Việt Nam kiểm soát ở quần đảo Trường Sa, riêng vụ đụng độ chiếm đá Gạc Ma (Johnson South Reef) bắn cháy ba tàu vận tải và giết khoảng 70 thuỷ thủ của Hải quân Việt Nam.
Những lần đánh nhỏ hơn gồm:
- Các cuộc tấn công ở biên giới sau 1979, liên tục cho đến năm 1988. Trong thời gian này, Tàu đã chiếm một số điểm cao chiến lược dọc biên giới như ở các huyện Vị Xuyên, Yên Minh (tỉnh Hà Giang) và Cao Lộc, Tràng Định (tỉnh Lạng Sơn).
- Ngoài ra, trên quần đảo Trường Sa sau năm 1988, Tàu đã chiếm thêm các bãi đá ở gần Việt Nam như Én Đất (Eldad Reef) và Đá Ba Đầu (Whitson Reef) các năm 1990, 1992, và sau đó chiếm đá Vành Khăn (Mischief Reef) năm1995.
(theo Vũ Hồng Lâm qua BBC)
[5] A meme is:
- An idea that, like a gene, can replicate and evolve.
- A unit of cultural information that represents a basic idea that can be transferred from one individual to another, and subjected to mutation, crossover and adaptation.
- A cultural unit (an idea or value or pattern of behavior) that is passed from one generation to another by nongenetic means (as by imitation); “memes are the cultural counterpart of genes”.
[6] A meme is a (cognitive) information-structure able to replicate using human hosts and to influence their behaviour to promote replication.
Henrik Bjarneskans, Bjarne Grønnevik and Anders Sandberg, The Lifecycle of Memes:
Memes, self reproducing mental information structures analogous to genes in biology, can be seen as the basis for an explanatory model of cultural and psychological behaviour.
Cổ tích ngày Xuân - Đọc Tấm Cám
(http://chuyendaudau.blogspot.com/2009/01/c-tch-ngy-xun-c-tm-cm.html)

Posted by Lê Dọn Bàn

TRÔNG NGƯỜI mà NGẪM ĐẾN TA:

Phó Thủ tướng Đức Philip Rosler kiem bộ trưởng kinh tế


Phó Thủ tướng Đức Philip Rosler kiem bộ trưởng kinh tế philipp rösler

TRÔNG NGƯỜI mà NGẪM ĐẾN TA:

Nghĩ đi Ngẫm lại; Khác Ta Khác Người