1 kiểu chữ Việt thay dấu của Hi Na

BÀN VỀ NGUYÊN ÂM
Mình đề nghị một khởi đầu đúng đắn hơn, là bàn về nguyên âm trước phụ âm, vì:
1. Nguyên âm là vấn đề khó giải quyết hơn phụ âm, do đó nguyên âm phải được ưu tiên hơn - nói cách khác, nếu việc giải quyết vấn đề nguyên âm gây ra conflict với hệ thống phụ âm, thì hệ thống phụ âm phải thay đổi theo.
2. Tránh những tranh luận phí thời gian không đáng có về vấn đề phụ âm, mà theo mình là dễ giải quyết hơn (mình thật sự không muốn tranh cãi nhiều về phụ âm, bởi vấn đề phụ âm khá đơn giản, không gây phiền toái nhiều, nếu có dùng digraph cho phụ âm cũng không sao, hoặc dùng cả K C Q cho một phụ âm cũng không sao cả).
Để khởi đầu, mình xin trình bày quan điểm của mình.
Tiếng Việt có những nguyên âm sau:
I ---------- Ư ---------- U
IÊ ------- ƯƠ -------- UÔ
Ê -------- Ơ/Â -------- Ô
E -------- A/Ă -------- O
(Mình bao gồm cả ba diphthong IE, ƯƠ, và UÔ trong bảng, như cách của Hina).
Nếu trừ 3 diphothong đó ra, tiếng Việt như vậy có 11 nguyên âm (từ trái qua phải từ trên xuống dưới): I Ư U Ê Ơ Â Ô E A Ă O.
Nếu xem  là nguyên âm Ơ ngắn, và Ă là nguyên âm A ngắn (cả  và Ă đều chỉ xuất hiện trong âm tiết có phụ âm cuối, do đó hoàn toàn có thể phân biệt với Ơ và  bằng cách thay đổi phụ âm cuối), ta cũng còn 9 nguyên âm: I Ư U - Ê Ơ Ô - E A O.
Trong khi đó, bảng chữ cái Latin chuẩn hiện nay (26 kí tự) chỉ có 5 kí tự A E I O U được dùng để biểu diễn nguyên âm. Như vậy ta còn thiếu hụt 4 nguyên âm nữa. Ta có thể bù vào chỗ thiếu này bằng một vài phương án sau:
a - Dùng thêm các kí tự vốn là phụ âm hoặc bán nguyên âm để đóng vai trò nguyên âm.
b - Dùng hai kí tự (digraph) để thay cho một nguyên âm.
c - Dùng một kí tự để biểu diễn chung 2 nguyên âm, và phân biệt chúng bằng phụ âm cuối.
d - Hỗn hợp cả 2 trong số 3 phương pháp trên (hoặc cả 3).
Mình sẽ lần lượt xem xét các phương án này:
- Phương pháp a: ta có thể tìm thấy nhiều điểm tương tự trong một số hệ thống chữ viết châu Âu.
Đặc biệt kí tự Y, vốn là bán nguyên âm, được sử dụng làm nguyên âm khá phổ biến: trong đa phần các ngôn ngữ, kí tự này phát âm tương đương với kí tự I, như trong chữ QN (ta đã có I rồi, vậy nên dùng Y để biểu diễn một nguyên âm khác có lí hơn). Một số ngôn ngữ lại dùng Y để biểu diễn "uy". Trong tiếng Welsh, Y có thể được phát âm gần như "ư", và trong tiếng Ba Lan cũng tương tự
Một kí tự khác cũng nên được xem xét trước, đó là W, là một bán nguyên âm. Trong tiếng Welsh, kí tự này phát âm "u" (từ "crwth" trong tiếng Anh sử dụng W như nguyên âm, là do du nhập từ tiếng Welsh).
Đáng tiếc việc sử dụng thêm W và Y cũng chỉ mới nâng số kí tự nguyên âm lên 7 ta vẫn còn thiếu 2. Tất nhiên ta có thể cực đoan hơn để sử dụng một kí tự phụ âm làm nguyên âm (ví dụ C thay cho O ) nhưng như thế không có một căn bản âm vị nào, nên mình cho rằng không nên làm thế.
- Phương pháp b: dùng digraph là biện pháp hiển nhiên dễ nghĩ đến nhất, phương pháp biểu diễn nguyên âm của Hina hoàn toàn theo phương pháp này. Vấn đề là dùng những digraph nào mà thôi.
Hina đã đề ra một hệ thống digraph cho nguyên âm khá chi tiết và đầy đủ, sử dụng một kí tự nguyên âm kết hợp với một kí tự khác (nguyên âm hoặc phụ âm). Mình không có ý kiến gì, nhưng mình nghĩ sẽ hay hơn nếu ta ưu tiên cho các digraph phổ biến sẵn trong các ngôn ngữ Romance (hoặc châu Âu) như ? (AE) hoặc ' (OE). Cũng nên ưu tiên cho những digraph tạo bằng cách nhân đôi kí tự nguyên âm, như AA, EE, OO chẳng hạn.
Tuy nhiên, dùng digraph đồng nghĩa với việc viết dài hơn, là một điểm mà mọi người đều muốn tránh (trong việc thay Ph bằng F, Gi bằng Z trong đề xuất của Hina và wuwudao). Nên nếu có thể hạn chế được thì nên hạn chế.
- Phương pháp c: Việc phân biệt bằng âm cuối cũng không phải là ý tưởng mới mẻ, chúng ta đã dùng âm cuối để phân biệt thanh điệu thì sao lại không thể dùng để phân biệt nguyên âm được? Phương pháp của bác Nguyễn Ninh chính là áp dụng điều này, ví dụ: LEN = "lên" còn LEL = "len", E dùng cho cả "ê" lẫn "e" và phân biệt bằng âm cuối L hoặc N. Không quá cực đoan như bác Ninh, nhưng ta hoàn toàn có thể áp dụng phương pháp này một cách hợp lí với các âm cuối (ví dụ thôi: N-L, B-P, T-D, vân vân).
Khuyết điểm dễ thấy nhất của phương pháp này là không áp dụng được trong các trường hợp không có âm cuối. Có thể khắc phục bằng cách dùng một digraph cho trường hợp đặc biệt này, như bác Ninh dùng EE để diễn tả "e" khi đứng không có âm cuối chẳng hạn.
Khuyết điểm thứ hai có thể nhận ra, đó là trong các trường hợp Ơ/Â hay A/Ă, phụ âm cuối đã được dùng để xác định dài/ngắn rồi, giờ bắt nó gánh thêm trách nhiệm thì phiền quá. Nhưng ta có thể tránh trường hợp này bằng cách dành cho Ơ/Â một kí tự riêng biệt không dùng chung với nguyên âm khác, tương tự với A/Ă (nói cách khác, phương pháp c không nên dùng cho trường hợp này).
- d thật ra không phải là một phương pháp, chỉ là phối hợp của nhiều phương pháp trên. Khi bàn về phương pháp c ta đã nói về việc dùng (b) để bổ sung cho (c) trong trường hợp không có âm cuối, đó cũng là một cách phối hợp.
Ta cũng có thể phối hợp (a) và (b) bằng cách dùng W và Y làm nguyên âm, và tìm 2 digraph để đủ con số 9 nguyên âm.
Ta cũng có thể phối hợp cả 3 phương pháp, bằng cách dùng như (a) + (b) trong trường hợp không có phụ âm cuối, còn nếu có phụ âm cuối thì ta lại áp dụng (c) cho trường hợp 2 digraph. Cá nhân mình thích sự phối hợp này nhất.
Được Liv sửa chữa / chuyển vào 21:38 ngày 23/01/2010

Hehehe... Mr Liv khohw cos loys ra zo vulns dhef wuyen ulm royv.

Hi hi sao laiq baor lav khohw cos loys ra?
Zir viv meys aj em moix wyoiv motg is, khohw khoir cos traj lung vef fyow fap.
Taiq haq zir las daw muons tongl hipg vas fuln tiz cac i kiend del moiq wyoiv cos cais nhinv towl quat zuw vef vulns def mav thoih.
Nhân tiện nhận xét về cách biểu diễn nguyên âm của huynh luôn:
Về bản chất cách của huynh dùng chung một nguyên tắc với Hina, tức là dùng digraph: kí tự nguyên âm + H để diễn tả một nguyên âm khác, điều này được áp dụng khá thống nhất, khá hay.
Tuy nhiên vẫn có một số vấn đề thiếu nhất quán trong phương pháp diễn tả nguyên âm của huynh:
- YH thay cho "ư", nhưng bản thân Y đứng một mình lại không phải là nguyên âm nào cả. Tại sao huynh không dùng Y thay cho một nguyên âm, như cách của wuwudao? (tại hạ thấy huynh đã dùng dùng YI cho "ưi" và "YA" cho "ưa", sao không dùng Y cho "ư" luôn?)
- Việc gán ghép khá ngẫu nhiên. EH = "ê", OH = "ô" thì có thể hiểu được, vì "ê"/"e" vốn được cùng biểu diễn bằng E trong bảng chữ cái Latin. Nhưng còn IH = "ơ"? Và tất nhiên là cả YH mà tại hạ vừa đề cập nữa.
- Trường hợp AL và UL hơi kì dị, nếu muốn diễn tả nguyên âm ngắn bằng L thì lẽ ra "â" phải là IHL chứ không phải UL. Xem ra ý của huynh là coi "â" với "ă" là hai nguyên âm riêng biệt không dính dáng với "ơ" hay "a". Nếu vậy thì hóa ra việc dùng H và L chỉ là tùy tiện.
Ngoài ra, huynh có ý tưởng hay là lược bớt H trong các trường hợp có dấu thanh, tức là một dấu thanh có thể được biểu diễn bằng một trong hai kí tự: sắc là S hoặc D, huyền là V hoặc F. Nói cách khác, huynh đã áp dụng cách kết hợp sau:
- Dùng digraph biểu diễn nguyên âm khi không có thanh điệu
- Trong trường hợp có thanh điệu, dùng cùng một kí tự để biểu diễn hai nguyên tâm khác nhau, và phân biệt bằng kí tự thanh điệu.
Điều này về bản chất cũng không khác cách kết hợp (b) và (c) mà tại hạ đưa ra, chỉ khác là huynh biến đổi kí tự thanh điệu (thay vì biến đổi phụ âm cuối) để phân biệt nguyên âm trong âm tiết mà thôi.
Khuyết điểm của cách làm này là huynh phải dùng đến 10 kí tự (S D V F R L X K Q G) để biểu diễn 5 thanh điệu, trong khi về vấn đề thanh điệu hiện tại chúng ta đã đủ nhức đầu rồi. Hơn nữa, bản thân hệ thống của huynh cũng đã sử dụng biện pháp biến đổi phụ âm cuối (ví dụ OI = "oi", OY = "ôi"), nay lại dùng cả phương pháp biến đổi kí tự thanh điệu nữa, hai sự biến đổi ở cuối nhập lại, không khỏi quá phức tạp. Sao huynh không tích hợp lại?
Nhìn chung hệ thống nguyên âm của huynh (cũng như toàn bộ hệ thống) là một khối ánh xạ ngẫu nhiên từ chữ Quốc Ngữ mà thôi, không có bất kì lý do gì để map UL với "â", hay NG với "w", ngoại trừ arbitrary. Đây là điểm kém nhất, không có chút trực quan nào cả. Nó có thể coi là một hệ thống viết tắt quy ước thôi. phù hợp với một vài cá nhân, chứ để xem xét thảo luận thì hơi... khó, vì chẳng dựa trên bất kì tiêu chí nào. Chỉ để "giải trí" thôi, đúng như huynh nói.
Được Liv sửa chữa / chuyển vào 20:14 ngày 24/01/2010

@Liv:
Có sự khác nhau về phương pháp tiếp cận của mình và các bạn đã dẫn đến hai hướng đi khác nhau.
- Nguyên tắc của mình là: tôn trọng chữ quốc ngữ, những chữ mới và chữ cũ đồng dạng với nhau thì chỉ có một cách đọc. Đây là nguyên tắc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt.
- Vi phạm giá trị phát âm của nguyên âm: Trong gia đình các chữ viết latinh, tiếng nước nào cũng có số tiếng nguyên âm nhiều hơn chữ nguyên âm, do vậy giá trị của nguyên âm không cần thiết phải cứng nhắc chỉ một cách đọc. Giá trị phát âm của phụ âm là ổn định.
Do vậy, đã dẫn đến những kiểu viết như sau:
dh = đ
yh = ư
gi = gi mà không phải là gi = z hay gi = j.
c, k, q giữ nguyên mà không phải hợp nhất thành c, k, hay q.
Vi phạm giá trị của nguyên âm, vì vậy những nguyên âm đã có trong chữ quốc ngữ sẽ được giữ nguyên, nguyên âm hay tổ hợp nguyên âm mà chưa có và không dẫn đến mâu thuẫn với nguyên âm cũ sẽ được đưa vào, ví dụ oy = ôi, ei =ơi.
Phân bổ đều eh, eh, ih, yh cho các nguyên âm. Riêng al, ul bác Liv phản biện có lí. Cách viết ul có phần ảnh hưởng của tiếng Anh, ví dụ but = nhưng = bult. Viết bilt người đọc có phần ảnh hưởng cách đọc "biết", viết ul là theo hướng thân thiện với người dùng chứ không phải là khoa học thuần túy.
Bác Liv cho rằng, chữ viết của mình, chữ viết 2myoi6, chỉ là ánh xạ của chữ quốc ngữ là điểm kém nhất, thì theo quan điểm của mình đây là điểm sáng nhất. Mình có thể tự hào rằng chữ viết 2myoi6 tôn trọng tuyệt đối giá trị phát âm của chữ quốc ngữ, tức là tôn trọng giá trị truyền thống vậy.

Theo mình, hệ thống nguyên âm chính tiếng Việt như sau:
Viết theo "chữ quốc ngữ":
i ư u
ê ơ ô
e a o
Nên thay bằng:
i ii u
ee y oo
e a o
Từ 9 nguyên âm chính này, phát sinh thêm 7 biến thể nữa:
i ii u
ie iy uo
ee y y?T oo
e e?T a a?T o o?T
trong đó hàng 2 (ie, iy, uo) là lai ghép giữa hàng 1 và hàng 3,
các cột 2, 4, 6 (e'', y'', a'', o'') là các âm ngắn giống các âm ở cột trưóc.
Khi ghép các nguyên âm chính này với âm cuối để tạo thành vần:
ơ thay bằng y hoặc ii (khi đứng trwớc m-p, n-t)
y'' (â) thay bằng y
a'' (ă) thay bằng aa hoặc bỏ trống cho gọn
e và e'' dùng chung chữ e, o và o'' dùng chung chữ o
Được wuwudao sửa chữa / chuyển vào 13:07 ngày 25/01/2010

Mình thấy bạn Liv, cũng như bạn hinattvn, phân tích khá tỉ mỉ và cặn kẽ, rất đáng hoan nghênh. Nhờ những phân tích này, nhiều vấn đề sẽ được nhận biết rõ ràng hơn. Từ đó dễ đi đến đồng thuận hơn khi đưa giải pháp cho việc xây dựng một cách viết mới cho tiếng Việt.
Tuy nhiên, bạn có vẻ bị ảnh hưởng nhiều bởi các thứ chữ viết ghi âm các thứ ngôn ngữ châu Âu. Tiếng Việt thuộc loại hình ngôn ngữ đơn lập (mỗi tiếng là một đơn vị độc lập) khác hẳn với các ngôn ngữ châu Âu. Cũng nên lưu í là các "chữ cái" chỉ là những kí hiệu ghi âm, cần phân biệt chúng với các âm vị mà chúng thể hiện.

OK, chúng ta hãy bắt đầu với bảng nguyên âm này
Để dễ theo dõi và khỏi nhầm lẫn giữ một kí tự trong hệ thống quốc ngữ với một kí tự trong hệ thống mà chúng ta đang thảo luận, tại hạ đề nghị, viết bằng chữ in cho các kí tự trong hệ thống thảo luận.

Đến đây rất hợp lý, ngoại trừ digraph II. Huynh đã dùng Y cho "ơ" (dùng một kí tự khác để thay cho nguyên âm, vậy sao không dùng W cho "ư" luôn (trong khi việc dùng W cho "ư" là một thói quen vốn đã phổ biến sẵn hiện nay) mà lại dùng digraph?
Tại hạ chỉ sửa lại một điểm đó trong bảng trên mà thôi, các huynh nghĩ sao? Nếu vậy ta sẽ có:
I..........W..........U
EE......Y........OO
E..........A..........O
Thế được không?

Huynh nói rất đúng, vì thế tại hạ phải viết rõ "nguyên âm" và "kí tự nguyên âm" để phân biệt hai thứ này với nhau.
Còn việc chịu ảnh hưởng của ngôn ngữ châu Âu, thì Quốc Ngữ cũng vậy thôi Nếu hiểu thêm về các ngôn ngữ châu Âu thì ta mới hiểu thêm về nguồn gốc những quy tắc trong Quốc Ngữ, và mới kết luận là nó hợp lí hay không được.

Dùng W thay cho ư rất hay, làm cho bảng nguyên âm chính rất đẹp, lại phù hợp với thói quen của nhiều người vẫn dùng xưa nay (TW thay cho trung ương) nên sẽ dễ dược nhiều người chấp nhận. Chính mình trưóc đây cũng dùng W thay cho ư. Tuy nhiên, cân nhắc thật kĩ, mình thấy dùng W cho âm đệm /w/ là hợp lí nhất (giống như "thông lệ quốc tế") nên mới phải dùng "ii" thay cho ư để tránh nhầm lẫn. Từ bỏ phương án này, mình tiếc lắm nhưng biết làm sao !

"Thông lệ quốc tế" về việc sử dụng W, ý huynh đang nhắc tới IPA (International Phonetic Alphabet)?
Còn xét về orthography, chỉ có tiếng Anh là dùng W cho âm /w/ mà thôi (tiếng Welsh dùng W cho /w/ lẫn /u/). IPA dựa trên tiếng Anh, điều đó giải thích /w/ trong API. Đa phần các ngôn ngữ Trung Âu dùng W cho /v/, như Đức, Ba Lan. Tuyệt đại đa số các ngôn ngữ Romance Nam Âu (mà chữ Quốc ngữ bắt nguồn từ đó) dùng U hoặc O cho /w/ (suis, uomo, Joan, Juan, Chihuahua, vv). Vì thế dùng W cho /w/ không phải là thông lệ quốc tế, mà chỉ là quy ước của IPA, một bảng chữ cái mà không ai muốn và có thể áp dụng rập khuôn được (một phần do sự cứng nhắc quá độ của nó). Do đó mình không phải theo.
Do đó, tại hạ cho rằng dùng W làm nguyên âm không sao cả, và vẫn cứ dùng U cho /w/ như trong chữ Quốc Ngữ, không có vấn đề gì.
Thử áp dụng U cho /w/, ta sẽ có bảng sau:
UI -----
UIE -----
UEE ----- UY -----
UE ----- UA -----
UI vần với "huy".
UY vần với "huơ".
UA vần với "qua", "hoa".
Tại hạ cho rằng huynh muốn tránh trường hợp "UI" ("ui" hay "uy") nên chỉ dùng một kí tự riêng cho /w/ để phân biệt? Đây là một lí do chính đáng, tại hạ cũng đã suy nghĩ nhiều về tình huống này. Nhưng tại hạ cho rằng giải quyết vấn đề này không khó, chỉ cần đặt ra một quy ước về bán nguyên âm cuối là xong. Sự đánh đổi này để có thêm một kí tự nguyên âm, tại hạ cho rằng xứng đáng.
Hay còn lí do nào khác?