Ảnh thiên văn trong ngày

Có thể bạn không nhận ra bức ảnh này. Cũng phải thôi bởi vì trước đó cụm 3 thiên hà trên chỉ xuất hiện ở những bức ảnh có độ phân giải thấp. Ngày hôm qua 3/4/09, nhân kỷ niệm 100 Giờ thiên văn, các nhà khoa học thiên văn đã công bố bức ảnh phân giải cao của thiên thể chiến thắng trong cuộc bình chọn mang tên ?o Bạn quyết định? cho đối tượng của kính Hubble. Bức ảnh đã được kính Hubble chụp trước đó khoảng 1 ngày. Thiên thể chiến thắng, chính là cụm thiên hà mang bí danh Arp 274, đã đạt được 67021 phiếu trong tổng số 140000 phiếu cho toàn bộ 6 đối tượng thiên văn ứng viên.
Cụm thiên hà Arp274 còn được biết đến với cái tên NGC5679, là một hệ 3 thiên hà trông có vẻ như bị dính một phần vào nhau, mặc dầu chúng có lẽ cũng ở cách xa nhau một khoảng nào đó. Hình dạng xoắn ốc của 2 thiên hà lớn trông có vẻ hầu như chưa bị ảnh hưởng gì. Thiên hà nhỏ thứ 3 (về bên trái) thể hiện mật độ cao hơn, nhưng có những bằng chứng đó là một vùng sinh sao mạnh.
Bức ảnh trên được camera WFPC2 của kính Hubble chụp. Người ta đã sử dụng các kính lọc ánh sáng khả kiến, hồng ngoại và kính lọc loại bỏ nhiễu của bức xạ hydro. Mầu sắc ánh sáng của bức ảnh trên thể hiện những vùng sinh sao điển hình có trong vũ trụ.
Để có những bức ảnh có độ phân giải cao hơn, các bạn có thể truy cập website Hubblesite.org
Theo Hubblesite.org

M101: thiên hà xoắn ốc​

​

Tại sao nhiều thiên hà lại có dạng xoắn ốc? Một ví dụ điển hình để minh chứng cho câu hỏi thú vị này chính là M101, thiên hà nằm cách chúng ta khoảng 27 triệu NAS.
Những nghiên cứu gần đây đã cho thấy sự tương tương tác hấp dẫn giữa thiên hà mẹ với một thiên hà láng giềng sẽ tạo ra những "đợt sóng" khí bụi quay quanh thiên hà mẹ. Những đợt sóng này quay với vận tốc khác nhau tùy thuộc vào khoảng cách với tâm thiên hà do đó tạo ra hiện tượng nén ép vật chất tại một vùng nào đó và hình thành nên những các vì sao.
Thiên hà M101 (hay còn gọi là thiên hà Xoáy Lốc - Pinwheel Galaxy) cũng có những vùng hình thành sao vô cũng mãnh liệt (vùng HII). Các vùng này nằm dọc những cánh tay xoắn ốc có đường kính tới 170.000 NAS của M101. Thiên hà Xoáy Lốc có khối lượng lớn đến mức bóp méo hình dạng các thiên hà nhỏ hơn bên cạnh nó.
Nguồn: APOD
* Vùng HII là một đám mây khí và plasma có kích thước thậm chí lên tới vài trăm NAS. Những vùng này là nơi tạo sao vô cùng mãnh liệt. Các ngôi sao này có khối lượng và độ trưng rất lớn, và có độ tuổi chỉ vào khoảng vài triệu năm. Vùng HII có thể nhận ra qua sự phát xạ mạnh của nguyên tử hiđro bị ion hóa, phân biệt với vùng HI của các nguyên tử hiđro trung hòa và phân tử H2

​

Một ví dụ điển hình cho vùng HII: một phần tinh vân Nhện Độc, khu vực sát quần tinh R136​

Nguồn: Hubble Heritage Team
Được nguyentranha sửa chữa / chuyển vào 11:07 ngày 15/04/2009

Cảm phiền tranha giải thích thêm 1 chút về:
*Thiên hà mẹ: (liệu các thiên hà nhỏ có orbit xung quanh 1 thiên hà lớn và được gọi như vậy hay không?)
* Pinwheel : lốc xoáy?

- Về khái niệm "thiên hà mẹ": mình không nghĩ nhất thiết nên gọi tất cả các thiên hà trung tâm có các thiên hà nhỏ hơn quay quanh là thiên hà mẹ. Nguyên gốc người ta có thể dùng nhiều từ ngữ để diễn đạt khái niệm này, chẳng hạn như "main galaxy" hay đơn giản chỉ là "the bigger galaxy". Tuy nhiên mình nghĩ nên tạm dịch như thế cho người đọc dễ phân biệt, đặc biệt khi đặt trong văn cảnh của bài này, hẳn ai cũg hiểu khi nhắc đến "thiên hà mẹ" là nhắc đến thiên hà chính, nơi có các thiên hà nhỏ hơn quay quanh. Còn nếu xét về mặt logic thì khái niệm này chắc hẳn là chưa chính xác ("mẹ" tức là phải sinh ra một thứ gì đó ). Trong một số bài viết trước đó mình cũng sử dụng khái niệm "sao mẹ" để tạm dịch từ những khái niệm tiếng Anh như "center star"...
"Pinwheel": nếu tra trên một số từ điển hiện nay thì chỉ có từ "pin-wheel" nghĩa là vòng hoa pháo, dịch như thế cũng chỉ là tạm thời. Nếu tách riêng ra: "pin" là đinh ghim, đinh chốt hoặc trục, còn "wheel" là bánh xe, sự xoay tròn. Ghép lại ta sẽ được một danh từ ghép chỉ một vật thể dạng tròn có ren hoặc xoắn ốc. Ở đây mình tạm dịch là Xoáy Lốc. Nếu sai mong bác và mọi người chỉnh lại. Đến đây để học tập nhau và lớn lên mà!

Nếu dùng từ ?~thiên hà mẹ?T thì người đọc sẽ liên tưởng giống như ?~sao mẹ?T, thực sự 2 khái niệm này không hề giống nhau. Khi nói ngôi sao mẹ là nói tới một hệ sao gồm các hành tinh và một ngôi sao trung tâm. Các hành tinh quay xung quanh ngôi sao đó và chúng (các hành tinh) chủ yếu là do ngôi sao sinh ra, vậy nên ngôi sao được gọi là ngôi sao mẹ hoặc ngôi sao chủ. Trong tiếng Anh, đó là host star hoặc parent star. Còn khái niệm ?~thiên hà mẹ?T không có ý nghĩa như vậy, nên ý tôi là ta không nên dùng từ thiên hà mẹ chỉ vì thiên hà đó to hơn các thiên hà khác. Tóm lại, cụm từ ?othiên hà mẹ? theo tôi là ko chính xác và theo tôi cũng chưa ai dùng với nghĩa đó là ?omẹ? của các thiên hà láng giềng..
Pinwheel, nghĩa tiếng Anh là cái chong chóng (bằng giấy) của trẻ con chơi, vậy M101 chính là thiên hà chong chóng đúng nghĩa tiếng Anh chứ ko phải thiên hà lốc xoáy.
PS. Theo tôi, nếu không biết rõ thì để nguyên tiếng Anh hoặc bỏ luôn, không nên dịch chỉ vì cảm thấy thế, có thể sai hẳn ý gốc.

Thực ra tôi không nghĩ việc sử dụng khái niệm "sao mẹ" ở đây là đúng hoàn toàn vì những thiên thể quay quanh ngôi sao không phải được sinh ra từ ngôi sao chủ ở giữa mà được hình thành cùng lúc hoặc sau khi sao chủ được sinh ra. Tất nhiên sự hình thành này có thể phụ thuộc vào hấp dẫn của ngôi sao ở giữa nhưng nếu sử dụng khái niệm này vẫn ko thể diễn tả được đúng hoàn toàn bản chất của vấn đề: các thiên thể quay quanh sao chính được hình thành từ lớp vật chất quay quanh sao này (và do đó) không thể nói là sao này kiểm soát hoàn toàn quá trình tạo ra các thiên thể quay quanh nó. Khái niệm "sao mẹ" do đó cũng chưa thể đúng hoàn toàn theo suy luận của bác. Còn đối với khái niệm "thiên hà mẹ" tôi cũng đã có lí giải ở trên. Tôi sẽ sử dụng khái niệm này trong các bài dịch khác vì tôi thấy điều này là hợp lí và không gây hiểu lầm cho người đọc!
Tôi đã tra một số từ điển online và cả lacviet mtd (là bộ từ điển khá hoàn thiện của Việt Nam hiện nay) nhưng chưa từ điển nào dịch nghĩa tiếng Anh của "pinwheel" là chong chóng giấy cả. Theo Lacviet mtd và vdict (2 từ điển thông dụng được sử dụng nhiều nhất hiện nay) thì "pin-wheel" nghĩa là " vòng pháo hoa nhỏ". Tuy nhiên khi sử dụng chức năng từ điển Việt - Anh thì các từ điển này đều cho ra kết quả "chong chóng" = "pin wheel" (tách riêng). Nếu sử dụng từ này theo nghĩa là một danh từ ghép thì tôi cho rằng cách lí giải của tôi là đúng và việc sử dụng cách dịch "Xoáy Lốc" là không sai. Giống như đa số các ngôn ngữ khác, một từ trong tiếng Anh có thể có nhiều nghĩa, các nghĩa này có thể gần nhau hoặc thậm chí khác xa nhau. Đó là điều hết sức bình thường!
Chúc bác và mọi người vui vẻ!
Được nguyentranha sửa chữa / chuyển vào 23:32 ngày 17/04/2009

PS: tôi đã tra từ và tôi thấy rằng cách dịch của tôi là không sai chứ không phải tôi không biết rõ bác ạ.

PS thêm: với các bài quote ngay sát nhau như thế này tôi nghĩ bác không nên trích dẫn nguyên cả bài phía trên mà nên trả lời luôn, vừa đỡ tốn thời gian vừa làm cho cách bài trí của topic được đẹp mắt!

Pinwheel viết liền là cái chong chóng giấy. Không có nghĩa lốc xoáy. Những từ hiếm, tranha nên tra từ điển Anh-Anh. Thế nhé.
Nếu bạn muốn cho rằng mình ko sai, hãy chứng minh pinwheel có nghĩa là lốc xoáy đi (trích từ 1 cuốn tự điển ra). Nếu ko chứng minh được thì đừng nên giải thích thêm.