Ất Dậu, 60 năm trước - Chúng ta không thể lãng quên!

Ất Dậu, 60 năm trước - Chúng ta không thể lãng quên!

Thái Bình là địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của nạn đói năm Ất Dậu, 1945. Năm tới đây cũng chính là năm Ất Dậu, lẽ nào chúng ta không làm một cái gì đó ?

Đất khách muôn trùng sao nhỏ hẹp
Quê nhà một góc nhớ mênh mông

Được khapnoitunghoanh sửa chữa / chuyển vào 10:43 ngày 06/02/2005

Thứ Năm, 03/02/2005, 08:24 (GMT+7)
Chẳng lẽ chúng ta lãng quên?
TT - Cả nước đang nhộn nhịp chuẩn bị bắn pháo hoa, treo cờ, mở lễ hội nhân những ngày kỷ niệm lớn trong năm 2005. Tôi nghĩ tại sao chúng ta không làm một điều gì đó để tưởng nhớ đến hơn 2 triệu đồng bào đã khuất trong năm Ất Dậu này. (Thư gửi ông Dương Trung Quốc, TTK Hội Sử học VN, ĐB Quốc hội tỉnh Đồng Nai)
Kính thưa ông,
Năm nay, cái tên Ất Dậu gợi cho tôi nhớ đến những lời kể của ông bà, cha mẹ tôi về nạn đói khủng khiếp năm Ất Dậu 1945. Sau này đi học cấp I, tôi được biết đã có hơn 2 triệu đồng bào của mình ở miền Bắc bị chết đói vì sự tàn ác của thực dân Pháp và phát xít Nhật.
Hơn 2 triệu người là bao nhiêu? Hình như là gấp bảy lần số người vừa bị chết vì sóng thần ở châu Á, gấp 20 lần số người chết vì hai quả bom nguyên tử do Mỹ thả xuống Nhật năm 1945. Hình như là 1/15 dân số nước ta vào thời kỳ đó.
Vừa qua, thảm họa sóng thần ở châu Á cướp đi sinh mạng của gần 300.000 người. Những hình ảnh này đã gây xúc động toàn thế giới. Có lẽ ai cũng bồi hồi khi thấy trên tivi hình ảnh mọi người trên khắp hành tinh ngừng hoạt động một phút để tưởng nhớ những nạn nhân thiệt mạng. Hơn thế nữa, từ nay trở đi, ngày này (26-12) đã được Liên Hiệp Quốc chọn làm ngày sóng thần thế giới.
Thảm họa gây cho con người những cái chết khác nhau, nhưng có lẽ chết vì đói là một cái chết thê thảm và đau đớn nhất. Chết từ từ, chứng kiến vợ chồng con cái mình chết từ từ...
60 năm đã trôi qua kể từ ngày ấy. Tôi nhớ cách đây hơn năm năm, một nhà báo đã viết bài trên báo TTCN đề nghị phải có một tượng đài để tưởng niệm những đồng bào đau khổ ấy. Nhưng lời đề nghị bị quên lãng. Tại sao không có một tượng đài, một bộ phim, tóm lại là một cái gì đó để những thế hệ sau ghi nhớ sự kiện này?
Tôi tin rằng đồng bào cả nước và trên khắp thế giới sẽ chung tay xây dựng được một tượng đài như vậy. Tôi ước ao một ngày nào đó, trên đường thiên lý Nam Bắc, khi đi ngang qua tỉnh Thái Bình sẽ có những đoàn xe du lịch ngừng lại để mọi người bước đến mặc niệm bên một tượng đài tưởng nhớ những đồng bào chết đói năm 1945.
Nước ta đã xuất khẩu gạo. Càng nghĩ càng thấy thương thay cho đồng bào ta bị chết đói trong đêm dài nô lệ.
Ngày 27-1 vừa qua thế giới kỷ niệm 60 năm ngày giải phóng trại tập trung Auschwitz (Ba Lan), nơi mà trong Chiến tranh thế giới thứ 2 bọn phát xít đã thiêu sống 1,5 triệu người của gần 30 dân tộc. Những thước phim tư liệu đen trắng đầy sống động và ý nghĩa có giá trị hơn vạn lần lời tố cáo và lời nhắc nhở con người để không bao giờ lặp lại thảm kịch này.
Cả nước đang nhộn nhịp chuẩn bị bắn pháo hoa, treo cờ, mở lễ hội nhân những ngày kỷ niệm lớn trong năm 2005. Tôi nghĩ tại sao chúng ta không làm một điều gì đó để tưởng nhớ đến hơn 2 triệu đồng bào đã khuất trong năm Ất Dậu này.
Vài lời xúc động xin bày tỏ cùng ông tổng thư ký Hội Sử học và bạn đọc Tuổi Trẻ.
SƠN TRA? (Đồng Nai)
http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=65816&ChannelID=3

untitled.bmp
Nạn đói 1945 làm 2 triệu người VN bị chết - Ảnh: Vof An Ninh - Nguồn Tuổi Trẻ Online
http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=65816&ChannelID=3

Thứ Năm, 03/02/2005, 20:37 (GMT+7)
Chúng ta không thể lãng quên
TT - Sau bài viết "Chẳng lẽ chúng ta lãng quên" được đăng tải như một bức thư ngỏ nhắc nhở về nạn đói của 60 năm trước, nhà sử học Dương Trung Quốc, ĐB Quốc hội tỉnh Đồng Nai đã có bức thư trả lời đầy đồng cảm với tác giả Sơn Trà.
Gửi: bạn Sơn Trà (Đồng Nai)
Tôi đã đọc bức thư ?oChẳng lẽ chúng ta lãng quên?? của bạn đăng trên Tuổi Trẻ ngày 3-2. Tôi rất trân trọng và chia sẻ sự đồng cảm của mình với bức thư bạn gửi cho tôi. Điều chắc chắn là tất cả những người thuộc thế hệ đã từng chứng kiến hay chịu đựng sự mất mát của nạn đói năm Ất Dậu 1945 sẽ không bao giờ quên nỗi đau và lòng căm hận trước thảm trạng đồng bào của mình.
Tuy nhiên cũng có một sự thật như nỗi lo của bạn nêu ra về sự lãng quên quá khứ. Trong một thời gian dài, tuy trong sử sách hay sách giáo khoa có đề cập tới đôi dòng nhưng ít ai quan tâm đến số phận cụ thể của những đồng bào xấu số ấy. Chính anh em trong giới sử học chúng tôi và một số người quan tâm đã từng có lúc nhắc nhở đến việc tìm lại và sửa sang phần mộ của những đồng bào chết đói 1945 nhưng đã có lúc nó bị rơi vào sự lãng quên thật sự.
Tôi nhớ, đến đầu những năm 1990, không phải ai khác lại chính là những bạn Nhật Bản là người khởi động mạnh mẽ cho việc tìm hiểu lại sự kiện này nhằm mục đích vừa bày tỏ tình cảm với nhân dân VN, vừa nhằm lên án chủ nghĩa phát xít Nhật. Chính giáo sư sử học Furuta Motoo lúc đó là chủ tịch Hội Hữu nghị Nhật - Việt đã triển khai một đề tài nghiên cứu về nạn đói 1945 và phối hợp với Viện Sử học VN mà chủ trì là giáo sư Văn Tạo.
Các nhà chuyên môn của hai nước đã đi tới đến từng ngôi làng cụ thể trên địa bàn các tỉnh từ Quảng Trị trở ra, tổ chức điều tra thống kê để trả lời cho câu hỏi ?oCon số 2 triệu người chết đói từng được nêu lên trong bản tuyên ngôn độc lập 1945 có căn cứ xác thực không, đồng thời tìm hiểu những nguyên nhân gây nên nạn đói ấy?.
Chính cuộc điều tra hết sức nghiêm túc và khoa học ấy với những kết luận của nó đã mang lại tính thuyết phục rất mạnh mẽ đặc biệt là với các bạn Nhật Bản. Chính vì thế mà có nhiều bạn Nhật Bản đến và nhờ chúng tôi đi tìm nơi chôn cất những người VN xấu số năm xưa. Chính trong quá trình đi tìm chúng tôi đã phát hiện ra được một trong những hố qui tập hài cốt những người chết đói và một số người chết vì bị bom của Mỹ oanh tạc trong năm 1944-1945 còn lại trong khuôn viên của một khu dân cư ở quận Hai Bà Trưng, Hà Nội.
Những mộ táng tập thể này là do các tổ chức từ thiện đã qui tập lại ngay từ cuối thập kỷ 1940 và chôn cất trong khuôn viên của nghĩa trang Hợp Thiện. Cho đến những năm 1960 thì khu nghĩa trang bị giải tỏa và tại đây mọc lên một khu đô thị đông đúc. Chỉ nhờ có sự trông nom của một số người dân nặng nghĩa đồng bào nên khuôn viên nhỏ này không bị phá.
Điều đáng mừng là ngay sau khi chúng tôi lên tiếng và được rất nhiều các cơ quan ngôn luận trong đó có báo Tuổi Trẻ phản ánh, lãnh đạo TP Hà Nội đã nhanh chóng thực hiện được việc xây dựng tại đây một khu tưởng niệm tuy nhỏ nhưng mang nhiều ý nghĩa. Giờ đây, khu tưởng niệm ngày càng hoàn chỉnh, bên phần mộ còn có cả nơi thờ phụng và trưng bày những hình ảnh về nạn đói năm 1945.
Không chỉ những vị lãnh đạo thành phố mà thủ tướng đã có lần xuống tận nơi và gợi ý nên khắc một tấm bia tưởng niệm. Bài văn tế của giáo sư Vũ Khiêu viết từ năm 1945 đã được khắc tại khu vực này. Nhân dân nhiều nơi trong đó có cả những thân nhân của những người chết đói năm 1945 cũng đến đây thăm viếng. Đặc biệt, các bạn Nhật Bản và nhiều khách quốc tế cũng tìm đến như một di tích lịch sử.
Tuy nhiên, tôi rất đồng ý với ý kiến của bạn là cần có một hình thức tưởng niệm nào cho tương xứng với nỗi đau lịch sử của dân tộc cách đây 60 năm và qua đó cũng để cho các thế hệ hôm nay và mai sau ý thức được giá trị cuộc sống mà mình đang được hưởng. Ý tưởng xây dựng một tượng đài tưởng niệm tại mảnh đất Thái Bình nơi chịu đựng những mất mát to lớn nhất là một ý tưởng rất gần gũi với nhiều người tôi đã trao đổi.
Trong một bài báo viết trên tờ Nông Nghiệp số tết, tôi có đề cập tới những tượng đài tiêu biểu nhất của thế kỷ XX mà đáng tiếc cho đến thời điểm này vẫn chưa có. Đó là tượng đài Độc lập dựng tại thủ đô, một tượng đài Thống nhất tại TP.HCM và tượng đài tưởng niệm nạn đói năm 1945 tại Thái Bình.
Hơn thế nữa, tôi cũng đã bàn với VietNamnet về việc khởi động công việc này và đã chuẩn bị một chương trình triển khai sau tết. Như thế là chúng ta đã đồng cảm với nhau. Mong rằng với bức thư của bạn cùng báo Tuổi Trẻ, chúng ta sẽ cùng nhau hành động để những gì bạn hình dung sẽ trở thành hiện thực trong một ngày gần đây.
DƯƠNG TRUNG QUỐC
http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=66027&ChannelID=3
Đất khách muôn trùng sao nhỏ hẹp
Quê nhà một góc nhớ mênh mông
Được khapnoitunghoanh sửa chữa / chuyển vào 10:53 ngày 06/02/2005

Thứ Năm, 03/02/2005, 21:20 (GMT+7)
Chúng ta cần hành động!
TTO - Sau khi bài báo "Chẳng lẽ chúng ta lãng quên?" đăng tải, có rất nhiều ý kiến của độc giả gửi về TTO bày tỏ sự đồng cảm và xúc động về sự kiện nạn đói năm Ất Dậu cách nay 60 năm. TTO trích đăng một số ý kiến.
* Bài báo ?" Lời đề nghị thật xúc động!
Đọc bài báo này tôi vô cùng xúc động vì những mất mát đau thương vô bờ của dân tộc ta hồi năm 1945. Mong BBT báo Tuổi Trẻ và mọi người VN hãy có ngay những hành động nhân đạo vì sự kiện đau thương này của dân tộc. Đồng thời hãy làm gì cho thế hệ trẻ VN hôm nay, mai sau và thế giới nhận diện rõ sự kiện này để xã hội định hướng và phát triển ngày càng tiến bộ, nhân bản hơn.
TRẦN VIỆT HÀ (Cty Tín Nghĩa- Đồng Nai)
* Tôi đồng tình với tác giả
Mong nhà sử học Dương Trung Quốc cùng các nhà sử học khác thực hiện công trình nghiên cứu, tìm hiểu lại nổi đau dân tộc nạn đói 1945 (nguyên nhân, hậu quả số người chết, khắc phục khó khăn, ảnh hưởng nòi giống...). Bằng công trình này, thuyết phục các vị lãnh đạo, Nhà nước để có ngày tưởng niệm, đài tưởng niệm về những nạn nhân. Đây là bài học đắt giá và bổ ích cho mọi thế hệ.
NNTUY, nhotuy@
* Cần có 1 ngày tưởng niệm
Nạn đói năm Ất Dậu 1945 không chỉ cướp đi sinh mạng của hơn 2 triệu đồng bào ta lúc ấy, mà còn để lại nhiều bài học lịch sử quan trọng. Thế hệ người VN trẻ như tôi, như các bạn đồng trang lứa bây giờ ít biết đến sự kiện bi thương ấy. Chúng tôi chỉ được học sơ qua, chỉ biết năm 1944-1945 có nạn đói dẫn đến cao trào Cách mạng tháng Tám; chỉ biết được chút ít thông tin qua ?oVợ nhặt? của Kim Lân. Dường như những người biên soạn chương trình lịch sử cho học sinh phổ thông hiện nay không muốn nhắc đến sự kiện ấy!
Như thế là sai lầm! Chôn chặt quá khứ đau buồn, khiến cho các lớp đi sau quên mất rằng đã từng có hơn 2 triệu đồng bào bỏ mạng vì thiếu ăn là một thiếu sót lớn. Phải chấp nhận nhìn về quá khứ để biết trân trọng những gì hiện có, để không bao giờ quên đất nước ta còn lắm người nghèo. Tôi biết hằng năm người Nhật đều tưởng niệm các nạn nhân bị chết do thảm hoạ bom nguyên tử tại Hiroshima và Nagasaki; nhiều quốc gia trên thế giới vẫn tưởng niệm các nạn nhân Do Thái bị chết dưới thời Đức quốc xã ở trại tập trung Auschwitz. VN ta cũng đang dang rộng tay giúp các nạn nhân sóng thần tại Đông Nam Á và Nam Á. Còn với 2 triệu đồng bào ấy? Chúng ta có lãng quên không? Chắc chắn là không! Phải làm gì đây? Tôi nghĩ mỗi năm chúng ta có thể dành một ngày để tưởng niệm các nạn nhân của nạn đói năm 1945 cũng là ngày hướng sự quan tâm sâu rộng của toàn xã hội vào các hoạt động chăm lo cho người nghèo, đồng thời là dịp để giáo dục ý thức cho người dân, mà đặc biệt là thế hệ trẻ biết trân trọng những gì đang có trong cuộc sống sung túc ngày hôm nay.
LÊ QUANG (SV Báo chí, ĐHKHXH&NV TPHCM)
* Ý kiến đáng trân trọng
Tôi đã đọc bài báo "Chẳng lẽ chúng ta lãng quên?" trên báo Tuổi Trẻ. Nó làm tôi nhớ tới những người thân của mình . Chúng ta cần phải làm một điều gì đó để hai triệu người không bị lãng quên. Tội ác không lặp lại.
kitty_game@
* Xin được ký tên cùng tác giả Sơn Trà
Kính thưa tác giả Sơn Trà, đọc bài viết tôi thực sự cảm động và dù bức thư đã được gửi đi nhưng tôi vẫn xin phép được ký tên ké với tác giả. Theo tôi dân tộc ta không hề lãng quên sự kiện bi thảm này. Sách lịch sử, các văn kiện quan trọng của Đảng và Nhà nước, các phương tiện thông tin đại chúng , các địa phương, đoàn thể ... đã có rất nhiều hoạt động, nhiều tác phẩm (kể cả phim truyện và phim tư liệu) về sự kiện này. Gần đây nhất, báo chí có nói đến bộ sưu tập ảnh về nạn đói 1945 của nhà nhiếp ảnh Võ An Ninh đề cập đến sự kiện phát hiện mộ chôn tập thể nạn nhân chết đói năm 1945 tại Hà Nội gây xúc động rất lớn cho nhân dân.
Nhưng quả thật cần phải có những hoạt động thiết thực hơn và sâu sắc hơn nữa mới xứng với tầm vóc bi thương của sự kiện nạn đói 1945 có một không hai của lịch sử dân tộc. Cả dân tộc không quên, nhưng mỗi một con người cụ thể (nhất là thế hệ trẻ) cần phải được khắc sâu hơn vào tiềm thức như một lời nhắn nhủ thiêng liêng của các thế hệ cha anh. Tôi tin sẽ có rất nhiều người đồng cảm với Sơn Trà.
vohuuluyen@
* Kỷ niệm năm Ất Dậu
Tôi xin nhận mình quá ư vô tâm khi không nhớ ra sự kiện này, mặc dù đó là sự kiện tàn khốc trong lịch sử cận đại của VN. Tôi hoàn toàn nhất trí và mong Nhà nước có những hình thức tổ chức kỷ niệm và ghi nhớ trong nhân dân, trong xã hội về nỗi đau thương này của đất nước. Nhắc nhở các thế hệ về trách nhiệm đối với con người, đất nước mình trước sự khốc liệt của cuộc sống. Coi đây là một trong những điểm tựa để các thế hệ phấn đấu vươn lên.
haphanphuc@
* Xin cảm ơn bài viết
Xin cảm ơn bác Sơn Trà, cháu xin gọi như thế. Thế hệ chúng cháu lên lên trong hoà bình yên ắng và đương nhiên chúng cháu không chứng kiến những năm tháng nô lệ của dân tộc. Cháu vô cùng xúc động khi đọc bài viết của bác. Thế giới nghiêng mình tưởng niệm các nạn nhân bị sóng thần, nhưng VN có nghiêng mình mặc niệm 2 triệu đồng bào đã khuất vào năm Ất Dậu 1945 chưa? Năm nay cũng là năm Ất Dậu, đọc bài viết của bác Sơn Trà cháu cảm thấy mình còn nợ các thế hệ cha anh một điều gì đó, một điều gì mà không thể gọi tên mà chúng ta có thể làm được!
htanh2003@
* Tôi hoan nghênh.
Tôi vô cùng xúc động vì những lý lẽ xác đáng mà tác giả Sơn Trà nêu ra. Mặc dù 60 năm đã trôi qua nhưng bây giờ chúng ta bắt tay vào thực hiện thì cũng chưa muộn. Chúng ta đã cùng nhau ?ogóp tay xoa dịu nỗi đu da cam?, ?ovì người nghèo?, ?ođền ơn đáp nghĩa?, cứu trợ nạn nhân sóng thần... Tôi tin chắc sẽ có nhiều người ủng hộ phong trào này để tưởng nhớ đến những nạn nhân năm Ất Dậu kinh hòang 60 năm về trước. Rất cám ơn tác giả Sơn Trà đã đem đến một ý tưởng tuyệt vời cho độc giả.
NTH
* Cám ơn Tuổi Trẻ
Cảm ơn Tuổi Trẻ đã đăng bài viết của tác giả Sơn Trà. Tôi thiết nghĩ báo chí nên dấy lên một phong trào tưởng niệm những đồng bào chết đói năm 1945. Chúng ta đang sống sung sướng trong thời bình nên dễ bị lãng quên lịch sử. Theo tôi được biết thì vào tháng 11-1946 trước ngày toàn quốc kháng chiến- giặc Pháp đã gây ra 1 vụ thảm sát lớn chưa từng có tại Hải Phòng. Chúng đã giết hại hơn 2 vạn đồng bào ta (có tài liệu nêu con số 7 vạn). Nếu tạm cho là 2 vạn người bị giết thì vụ thảm sát này lớn gấp 40 lần vụ Sơn Mỹ. Có còn mấy ai nhớ đến ngày đại tang này?
hoasibutsat@
Tôi rất đồng tình với bài viết này. Tôi cho rằng chúng ta cần phải làm một cái gì đó, hiện diện trước thế hệ hôm nay và mai sau, trước những người từ các nước khác đến với chúng ta, ấn tượng về nạn đói năm Ất Dậu đó. Qua đó, mới hiểu thêm ý nghĩa vĩ đại của cuộc cách mạng giải phóng dân tộc. Hiện nay, nạn đói khủng khiếp đó chỉ được nhắc đến sơ qua trên sách vở với ý nghĩa giáo dục còn mờ nhạt. Chúng ta cần phải nhắc nhở cho thế hệ đang sống và các thế hệ mai sau rằng: nếu không có cách mạng, không có đổi mới thì rất có thể chúng ta sẽ là nạn nhân của cái đói.
quangsinh@
http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=66032&ChannelID=118

Góp phần chia sẻ với những đồng bào Thái Bình vẫn đang sống trong nghèo khổ, khốn khó vì bệnh tật trong thời điểm hiện tại, dù 60 năm đã trôi qua, tôi nghĩ là cách làm có ý nghĩa và thiết thực nhất.
Xuân Ất Dậu này một nhóm những người bạn Thái Bình đi thăm 5 gia đình nạn nhân chất độc da cam tại huyện Quỳnh Phụ vào ngày mùng 3 Tết.
Mong nhận được sự đóng góp nhiệt thành từ tất cả mọi người.

Văn Tế Hai Triệu Nhân Dân chết trong vụ đói tháng 3 - 1945 ​

Giáo sư Vũ Khiêu, người viết bài Chúc Văn, đọc trong dịp Giỗ Tổ Hùng Vương năm 2000 mới đây, cũng chính là người cách đây 55 năm đã viết bài Văn tế để truy điệu hai triệu đồng bào Việt Nam đã chết trong vụ đói khủng khiếp tháng 3 - 1945. Bài văn đã được nhiều người nhắc tới, coi như một nhân chứng về tội ác của thực dân, phát xít đối với nhân dân ta, đặt nhân dân ta vào hoàn cảnh phải cùng lên chiến đấu giành độc lập, tự do dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Một cơn gió bụi vừa tan
Hai triệu sinh linh đã mất
Khi oan tối cả mây trời
Thây lạnh phơi đầu cỏ đất
Hỡi ôi:
Chung khí non sông
Cùng mang tai mắt
Vẫn giống thông minh
Vốn dòng cường quật
Cớ sao không nam bắc vẫy vùng
Để cam chịu cơ hàn bứt rứt
Đáng lẽ nay bốn bề tranh hùng, những tưởng giật cờ cứu nước, sống xông pha nơi bão đạn rừng gươm.
Mà ngán nhẽ một thời cơ nhỡ, phải theo manh áo lưng cơm, chết thê thảm chốn hang cùng ngõ khuất.
Thương thay:
Hồn đã rất cao
Lòng vì quá chất
Những tưởng giỏ cơm bầu nước,
đám lợi danh mây nổi bèo trôi.
Nào ngờ tháng lại ngày qua,
trường tranh đấu mưa giày gió giựt.
Việc bốn mùa nào xây cống đắp đê, nào làm đường xẻ đập, huyết hãn kia bồi đắp lấy non sông.
Thân bảy thước khi dầm sương dãi nắng, khi gội gió tắm mưa, xương thịt ấy phải đâu là đá sắt.
Đã mỏi xác cân đay nộp lạc, thóc được ít lại liên đoàn lấy hết, ách tham tàn càng gánh càng đau.
Từng mòn chân chạy thuế lo sưu, tiền đã khan còn hương lý xoay quanh, dây cơ khổ mỗi ngày mỗi thắt.
Cho đến khi:
Hạt tấm không còn.
Đồng trinh cũng mất
Những tưởng túng qua
Ngờ đâu đói thật
Trong vợ con lòng đã xót lòng
Ngoài hương xóm mặt càng rõ mặt
Trước còn định dây khoai rễ má,
lần hồi sao bữa đến qua loa.
Sau đành đem tháo bếp dỡ nhà,
xoay sở mãi ngày càng héo hắt.
Đầu bù tóc rối,
dắt díu nhau nơi quán đổ lều nghiêng
Áo cói quần rơm,
chua xót mấy khi mưa dầm nắng gắt
Ngẫm thủa trước cảnh nghèo cũng lắm,
chữ cương thường còn giữ dạ đinh ninh
Mà ngày nay nỗi khổ không cùng,
dây thân ái cũng nghiến răng dứt dứt
Mẫu tử tình thâm, ôi một mái tơ xanh nào đã tội, bỏ u ơ cuối chợ đầu đường.
Phu thê nghĩa nặng, hẹn trăn năm đầu bạc cũng sai lời, sớm đau đớn người còn kẻ khuất.
Biết đi đâu? Bốn phương mờ mịt, trời lờ như điếc, đất như câm.
Hỏi cùng ai? Những bóng bơ vơ, ruột nát tựa bào, gan tựa cắt.
Lang thang chi phách ở hồn đi!
Thảm thiết nhẽ ngày tàn bóng tắt!
Có kẻ tìm bãi cỏ nằm xiêu.
Có người đến bên cây ngã vật
Có khi ngõ vắng gieo mình
Có lúc vườn sau thở hắt
Có những quán: hàng bao xác lạnh, bỏ ruồi bâu bọ khoét chửa ai khiêng.
Có nhiều nơi: một nắm xương khô, từng nắng dãi mưa dầu không kẻ nhặt.
Từng đống trên xe chồng chồng chất chất.
Ôi nói ra những toát mồ hooi
Mà nghĩ lại thêm tràn nước mắt
Hỡi những bóng điêu linh
Hỡi những hồn oan uất
Mà đường khuya quãng vắng lang thang
Trên ngọn cỏ đầu cây luẩn quất
Ta đã trông những hình rã rượi,
mẹ khóc con trong sương lạnh trăng mờ
Ta đã nghe những tiếng khóc thảm thê,
già bảo trẻ dưới mưa lay gió lắt.
Nghĩ thương kẻ còn đau khổ mãi,
nỗi oan buồn máu biếc không tan.
Mà biết ai chưa trả thù xong,
lửa oán giận gan vàng chẳng tắt/
Oán bọn lầu son gác tía,
chén phong lưu những máu chan hoà
Giận quân mũ bạc đai vàng,
đài vinh hiển bằng xương cao ngất
Nay gặp buổi:
Súng dân quân dậy sóng ầm ầm
Cờ khởi nghĩa ngất trời phới phất
Đèn quang minh đương độ soi cao
Gươm chính khí đến ngày tuốt phắt.
Bao phường cướp nước không tha
Những lũ buôn nòi sẽ bắt
Hận thù kia rồi trả phân minh
Oan thác nọ sẽ đền chu tất.
Cho ai chín suối ngậm cười.
Để khách năm châu tỏ mặt
Chỉ đáng tiếc sống xưa chửa kịp đem thân nọ đền bù đất nước, phải ngậm hờn cùng hoa cỏ ủ ê.
Thì ngày nay chết phải làm sao để hồn kia chói lọi trời mây, mà bảo vệ lấy giang sơn vững chặt.
Giúp đồng bào cho trăm triệu sống an vui.
Dựng độc lập để nghìn thu cờ vững ngất
Tháng 3- 1945
bạn đã đọc văn tế này chưa, nay vô tình đọc được bản này, xin đưa lên tác phẩm này cũng là vì muốn lưu giữ lại chứng nhân lịch sử, để mọi người tham khảo. Theo văn thơ nhớ lại 60 năm trước, Tố Hữu đã từng viết những câu nhạy cảm trong bài thơ Xuân đến ( xuân Ất Dậu 1945)
Hỡi người bạn! Vui lên đi! Ất Dậu
Sẽ là năm khởi nghĩa, năm thành công!
Vậy là sau một chu kỳ nhật nguyệt năm nay Ất Dậu lại về, đem lại niềm tin lớn lao hơn cho đất nước trên một chặng đường lịch sử mới. Vậy đây cũng là để xây dựng lưu giữ một nền văn hoá, hình thành nền tảng tinh thần vững chắc, và cũng là một lời cầu chúc tốt lành cho năm mới này

Em cũng nghe Bà ngoại em kể lại về nạn đói này . Quá khủng khiếp ! Nghe đâu Quê ngoại em chết đói gần hết !

Chuyển thêm những bài viết của báo Tuổi Trẻ vào đây. Cám ơn sự quan tâm của báo Tuổi trẻ!
"Phóng Sự - Ký Sự
Thứ Ba, 01/03/2005, 04:13 (GMT+7)
Nạn đói năm 1945 (Kỳ 1): Thảm cảnh quê nhà
TT - Hơn 2 triệu người đã chết vì đói... Cả nhà đói, cả dòng họ đói, cả làng cả xóm cùng đói. Cái đói kinh hoàng năm Ất Dậu 1945 ấy, người trẻ hôm nay sẽ không tưởng tượng nổi. Và bước vào Ất Dậu 2005 này, chúng ta hãy cùng mở lại những trang hồ sơ về trận đói khủng khiếp để đừng bao giờ quên nỗi đau ấy...
Chúng ta tự hào bởi lịch sử dân tộc hào hùng và kiêu hãnh. Nhưng chúng ta cũng không thể quên những đau thương, mất mát của dân tộc mình. Những người đang sống hạnh phúc hôm nay không hẳn ai cũng nhớ tới nỗi khổ nhục kinh hoàng nhất trong lịch sử dân tộc Việt với hơn 2 triệu đồng bào đã chết trong sự đày đọa đến tận cùng của cái đói.
Năm đó, 1945, cũng là năm Ất Dậu, cách đây tròn một vòng quay 60 năm của vũ trụ.
Tiết xuân thanh khiết, đằm ngọt trong gió lành và lộc biếc. Con đường phẳng rộng thênh thênh chạy từ phố xá phồn hoa đến làng mạc trù phú. Lúa chiêm xanh non trải từ bờ ruộng mải miết đến tận chân trời.
Từ thành phố Thái Bình xe chạy chừng nửa tiếng đồng hồ thì đến xã Tây Lương, huyện Tiền Hải. Làng quê khang trang như phố; người xe vui như hội. Cảnh thái bình no ấm đầy căng trong tiếng trẻ nô cười. Nhưng 60 năm trước, nơi đây là một địa ngục thảm khốc...
La liệt những người chết đói bên đường - Ảnh tư liệu
Bàn chân quỷ đói
Ông lão khoan thai quắc thước không giấu vẻ mãn nguyện của cảnh đề huề phúc lộc. Ông là Lại Thanh Hằng, người thôn Trung Tiến, tuổi 77, sức vẫn khang cường, vợ chồng yên ấm, nhà cửa đàng hoàng. Gần chục người con đều đã nên gia thất, tài danh hưng vượng. Nhưng câu chuyện của 60 năm xa xưa ấy đã làm ông bật khóc. Tiếng nấc khô khốc và giọt nước mắt người già thấm qua những nếp nhăn sâu hằn, bật lên nỗi đau khổ tột cùng.
Ông kể: Ngày ấy, gia đình ông cũng như bao nông dân khác nối đời sống bên ruộng lúa, vườn khoai. Cái bóng của đồn Tây và cổng đình bao năm đè nặng kiếp người. Đường làng khi in thêm dấu giày lũ Nhật lùn thì cuộc sống ngày càng ngột ngạt bởi sưu cao thuế nặng. Cái khô ngái của giong, khoai, củ chuối... ngày một đậm đặc trong nồi cơm.
Thế nhưng nạn đói tàn khốc nhất lịch sử chính thức ập đến từ vụ mùa năm 1944. Năm ấy điềm trời hung gở khác thường. Không chỉ cánh đồng mấy trăm mẫu của Tây Lương mà khắp nơi đâu đâu lúa cũng chết vàng. Lúa dâu, lúa di, lúa tám đều bị hoàng trùng (nay gọi là rầy) phá hết. Nhà ông cấy 2 mẫu nhưng sau khi trừ tô thuế đem về được hơn 1 tạ thóc. Đó là lương thực của bốn người lớn trong suốt sáu tháng dài ròng rã.
Bố mẹ ông bàn tính gì đó rồi mỗi bữa cơm cắt bớt phần gạo. Dần dần bớt cả bữa ăn. Năm đó ông 17 tuổi, sức đương trai nhưng mỗi ngày cũng chỉ có nửa bát cơm, hai củ khoai. Sau rồi mỗi sáng ông đi chăn trâu, mẹ ông cho một nắm thóc rang vừa đầy một lòng bàn tay. Ông gói qua mấy lần lá rồi vài tiếng lại lấy ra vã vào mồm nhai cả trấu, chia đều cho cả ngày dài.
Đêm đêm gia đình ông hì hụp ngoài sông Sứ cất vó tép. Ba, bốn người ngoi ngóp cả đêm may ra hôm sau đem ra chợ đổi được một chén thóc. Có hôm không ai mua thì đem về đổ vào nồi nấu cháo. Đầu tháng giêng, mẹ ông bắt đầu đem nồi đồng, mâm, ấm, lư hương, tủ thờ... đi bán.
Rồi bố ông dắt trâu xuống huyện cầm cố đem về được 2 yến thóc. Mẹ ông giấu lúa vào bì, lấy gỗ đá, cối xay chất lên làm sao để không ai có thể lấy ra được. Chỉ mình bà biết một cái lỗ thông bằng mắt trâu có thể thọc tay móc ra ít một. Thỉnh thoảng bố ông nói: ?oBọn cướp đang rình nhà mình...? rồi ông kê chõng ngủ bên ngoài với một cái thuổng sắc.
Nhà ông bắt đầu phải giết chó, giết lợn, giết gà? Không chỉ để ăn, mà bởi cũng không còn gì để nuôi nó. Có nhà phải giết chó mẹ và 4 chó con vừa mở mắt. Hết gia súc, gia cầm, người ta đào củ chuối, hái rau rệu, rau má, bẻ cây ngô, mò ốc, đào cua, bắt cà niễng, cào cào, châu chấu? để ăn. Cầm cự đói, nhà ông cùng dân làng ra đồng bắt chuột.
Chuột năm ấy chậm chạp, lại dạn người có lẽ cũng vì đói và liều nên rất dễ bắt. Thời gian đầu còn chuột thì chúng được nấu giả cầy, nướng lá chanh, hấp chấm muối, bó giò... Nhà ông còn kho đến mấy nồi đất toàn chuột nấu đông ăn dần. Sau hiếm chuột. Bắt được một con cả nhà mừng như phá cỗ, nướng qua loa rồi xé vội vàng ăn...
Tất cả các loại cây đu đủ, dứa dại, chuối, giong... ngoài đường, trong vườn đều bị đốn ăn không còn một mống. Có gia đình đói quá nghiền trấu, trộn mùn cưa vào cháo ăn. Cháo ít hồ dần, cuối cùng toàn mùn cưa với trấu. Làng bên còn có người ăn cả đất. Lại có người ngày nào cũng chạy theo mấy con ngựa của Nhật, Tây để hốt phân của nó về đãi lấy hạt ngô chưa bị tiêu hóa để ăn...
Cái đói giày vò, đày đọa con người đến cùng cực. Nó cào ruột suốt ngày đêm. Nó mở banh con mắt không cho ngủ. Nó kéo bàn chân lê khắp ruộng, khắp làng. Nhà mình đói, làng mình đói thì nhà người ta, làng người ta cũng đói nên có gì đâu mà kiếm. Nhưng cái đói nó không cho ngồi, nó bắt phải đi. Kể cả đi đến nơi mà hôm qua vừa bỏ về?
Làng quê tan hoang xơ xác. Cỏ dại lút đầu gối mọc khắp đường đi, sân nhà, ngõ xóm. Tiếng trẻ con khóc như mèo hoang ai oán suốt đêm. Người người đổ hết ra đường, lê la ngoài bụi chuối, cánh đồng. Cái lạnh thấu xương, bóng đêm đen đặc xuyên qua cái tết lúc nào chẳng hay? Cả thế gian là một màu vàng vọt, xiêu vẹo của đói và đói... Bắt đầu đã có người chết đói trong làng?
Người khiêng xác
Chỉ ra vườn chuối phía sau nhà, ông Hằng nghẹn ngào nói: ?oCái chết đau thương nhất đối với tôi là bác Ngảnh, đó là bác ruột tôi và cũng là một trong những người đầu tiên của thôn chết đói.
Thật ra thì bắt đầu khoảng rằm tháng giêng đã có người chết đói ngoài chợ, ngoài đồng. Những gương mặt phù thũng, những ánh mắt thất thần, những thân hình tiều tụy dúm dó bên đống rạ, bụi chuối... đã mang nặng bóng dáng của thần chết rồi.
Nhưng nửa đêm nghe tiếng khóc khô khản vẳng ra từ nhà người thân thì tôi thật sự hãi hùng. Bác Ngảnh chết lạnh cứng đờ, người co quắp trong ổ rơm. Lật thân hình da bọc xương, dúm dó trong mấy miếng vải rách nát, tôi thấy mấy sợi rơm còn vương trong miệng bác. Đó cũng là người đầu tiên trong họ nhà tôi chết đói?.
Khiêng người bác ra đồng chôn, về đến nhà lại có người nhờ bố con ông Hằng đi chôn người chết. Và bắt đầu từ đấy người chết đói trong làng đếm không xuể. Bố con ông Hằng là một trong số ít người còn đủ sức để chuyên đi chôn người chết.
Hồi tháng hai, tháng ba, người chết còn được chôn bó chiếu. Sau đến tháng tư, năm cả làng chết đến mấy trăm người thì không ai còn sức, chẳng nhà nào còn đủ chiếu chăn thì bó xác người bằng vó, bằng lưới, vùng biển thì bằng mảnh buồm. Có khi bó một người lớn với hai ba đứa nhỏ trong một tấm vó.
Ông Hằng thấp hơn nên thường đi trước. Ông nhớ có hôm mình phải đi chôn 4-5 người, mệt quá không nhấc cao tay lên được. Cái đầu người chết thả trễ xuống đất cứ đập bình bịch vào gót chân ông theo mỗi bước đi. Ông Hằng trở thành người chuyên chôn xác đói lúc nào không hay.
Bà Hoàng Thị Chén, 87 tuổi, người thôn Hiên, nói: thôn này lúc cao điểm một ngày chết mấy chục người. Cả người thôn mình lẫn người nơi khác đến đây rồi chết.
Cứ sau mỗi đêm lạnh là lại la liệt xác người trong nhà ngoài ngõ, giữa đồng. Tuần đinh lấy dây buộc vào cổ tay, cổ chân, cổ họng người chết rồi kéo lê ra hố quăng xuống. Sau này chồng bà cùng những người khác đào hố lên thấy có những đám cả 4-5 người bị chôn ở tư thế ngồi, họng còn thắt sợi dây thép.
Ông Lê Văn Bình ở huyện Đông Hưng còn kể: bấy giờ ở những khu phố hay cổng làng nhà giàu, quan lại người ta còn phải thuê người đem xác dân chết đói đi chôn, tránh thối rữa trong làng xã, khu phố. Giá ban đầu là một đồng một xác người, sau hạ xuống 5 rồi 3 hào. Có tay làm ăn dối trá, đào hố nông choèn, vùi lấp qua loa. Vài ngày chuột, quạ, sâu bọ lại bới lên thối không chịu được...
QUANG THIỆN
------------------
* Kỳ tới: Dưới đáy của địa ngục
http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=68487&ChannelID=89
Đất khách muôn trùng sao nhỏ hẹp
Quê nhà một góc nhớ mênh mông
Được khapnoitunghoanh sửa chữa / chuyển vào 08:44 ngày 01/03/2005

Phóng Sự - Ký Sự
Thứ Tư, 02/03/2005, 06:37 (GMT+7)
Nạn đói năm 1945 (kỳ 2):
Dưới đáy của địa ngục
Xương người chết đói được cải táng từ những hố chôn tập thể - Ảnh: Võ An Ninh
TT - Chết vì đói là cái chết đáng sợ nhất của bất cứ sinh vật nào. Cái chết đến từ từ, không ngừng giày xéo, đày đọa con người trong đau đớn, tủi nhục và sợ hãi. Thế nhưng nạn đói năm 1945 còn gây nên những tấn thảm kịch mà không ai có thể tưởng tượng được.
Nhà hoang - làng trắng
Trong căn nhà bêtông lát gạch được tô điểm bằng những chậu hoa, cây cảnh điệu đàng, gia đình ông Tô Văn Nuôi (xóm Trại, Tây Lương - Thái Bình) rộn rã tiếng cười quanh đứa bé 5 tháng tuổi bụ bẫm đáng yêu như hòn ngọc quý. Ông Nuôi là người đàn ông duy nhất trong dòng họ Tô của xóm Trại sống sót qua nạn đói 1945.
Bà Duy - cô ruột của ông, năm nay 87 tuổi - kể lại: ?oChính trên nền đất này bố tôi đã chết hồi tháng hai năm đó. Mấy tuần sau mẹ tôi chết cứng lạnh khi ba chị em tôi vẫn ôm bà ngủ trong ổ rơm. Cả họ chết dần và đến tháng tư còn lại một mình nó (ông Nuôi)...?.
Ông Nuôi khi ấy mới 5 tuổi nhưng bà Duy cũng không biết làm thế nào giúp cháu. Thậm chí bà cũng không còn nhớ là có một đứa cháu bị đánh rơi, bởi chính chồng con bà cũng chết vì đói, bản thân bà cũng đã phù thũng mặt mày, nằm gục rồi lại dậy, không biết còn sống đến hôm nào.
Ông Nuôi cũng không còn nhớ chút gì về gương mặt, tình cảnh hay cái chết của bất cứ ai trong nhà mình. Ông chỉ biết rằng một mình ông hết sáng lại tối, không quần áo bò lê quanh nền bếp đầy rơm, muỗi và thạch sùng. Nhà không một bóng người. Xóm cũng không ánh đèn, không tiếng người, tiếng chó. Ông Nuôi không thể nhớ mình đã sống qua ngày ấy như thế nào, đó là địa ngục hay trần gian.
Ông nói: ?oCó lẽ tôi bốc tất cả những gì mình gặp để cho vào mồm. Khóc rồi bò. Bò rồi ngủ...?. Mãi 15 năm sau, khi ông lấy vợ thì căn nhà ấy mới có thêm một con người.
Bà Hoàng Thị Chén (thôn Hiên, Tây Lương) kể rằng mỗi đêm làng lại thưa thớt thêm vài ánh đèn. Ấy là khi lại có nhà chết hết hoặc chết gần hết và bỏ đi. Thậm chí nhiều làng, nhiều xóm không còn một ai. Vườn chuối nhà bà hôm nay, 60 năm trước là nhà ông Hoàng Bê, họ hàng của bà.
Một hôm bà thấy mùi hôi thối bốc lên nồng nặc, chạy sang thì cả sáu người nhà ông Bê nằm chết dụi mỗi người một xó. Thây người thối rữa, chuột, bọ, kiến, muỗi... nhâu nhâu. Dân làng đến kéo sập mái nhà vách đất rồi châm lửa đốt... Ông Lại Thanh Hằng (thôn Trung Tiến, Tây Lương) cũng kể khi nghe báo nhà bà Lụt chết cả ba mẹ con trong bếp, chuột ăn, bọ rúc hết rồi..., dân làng lấy xẻng xúc đất lấp nhà bà Lụt.
Theo điều tra của Viện Sử học, chuyện tương tự đã diễn ra ở cả ba gia đình thuộc xã Quảng Đại, Quảng Xương, Thanh Hóa. Đó là nhà ông Cao Nhuần Sặng, Trình Văn Tự, Nguyễn Văn Tự đều chết cả nhà, không ai chôn được nên làng kéo sập nhà vùi tại chỗ.
Dòng họ Tô của ông Nuôi có 35 người thì chết 31 người. Dòng họ Hoàng của nhà ông Hoàng Bê có 31 người - chết 26 người, còn hai người nữa sống chết nơi nào chẳng rõ. Tình trạng chết cả nhà, cả dòng họ, cả xóm, thậm chí cả làng không còn một người diễn ra ở không ít địa phương miền Bắc lúc bấy giờ.
Riêng ở xóm Bối Xuyên, xã Tây Lương có 51 hộ thì 40 hộ có người chết đói. Trong đó 18 hộ chết không còn ai. Hai dòng họ Tô và Lại gần như bị xóa sổ. Tỉ lệ chết đói là 62%. Đặc biệt xóm Trại ở thôn Thượng có 21 hộ, 82 nhân khẩu đều chết không còn một ai. Xóm bị xóa sổ.
Bi thương hơn chết đói
Ông Nguyễn Văn Thiết (xã Tây Ninh, Tiền Hải - Thái Bình) nói: ?oTôi không nhớ là nhà ai trong xã, chỉ biết rằng đôi vợ chồng trẻ ấy mới sinh được đứa con đầu lòng chưa đầy ba tháng tuổi. Đói quá, chồng chết từ mấy hôm trước. Vợ không còn sữa cho con bú, không có gì để ăn nên để con ở nhà lang thang đi kiếm ăn.
Không kiếm được gì, người mẹ biết mình sẽ chết, không thể về vì đường xa, bụng đói, sức tàn. Gặp người làng, chị nhờ trông hộ con. Nhưng khi người đó về tới nhà chị thì thấy đứa bé chỉ còn trơ cái cẳng chân tím đen ruồi, kiến bu kín. Nền nhà đầy vết chân chó và máu. Người ta nói đêm nọ nghe trong nhà có tiếng kêu như mèo con. Chắc chó hoang ở đâu đói quá vào ăn thịt đứa trẻ?.
Đoàn cán bộ điều tra nạn đói của Viện Sử học cũng ghi lại rất nhiều chuyện trẻ sơ sinh không người trông, tiếng khóc khi đói lả giống tiếng mèo nên đã bị chó hoang ăn thịt như thế...
Họa diệt thân năm ấy đến bằng đủ cách. Ông Hằng nhớ ở làng có gia đình nhà ông Tác rất giàu có nhưng cũng chết đói cả nhà. Khi nạn đói ập đến, dân tình đem đủ đồ đạc, của cải, đồ gia bảo ra chợ bán tống bán tháo để lấy tiền mua gạo. Có cái nồi đồng bình thường đổi vài tạ thóc, lúc ấy chỉ đổi được vài ống lúa.
Nhà ông Tác đem hết thóc lúa đổi của cải. Khi hết lương thực dự trữ, ông bán đồ đạc thì không ai có tiền mua nữa. Thế là cả nhà chết rục bên mấy kho của cải. Riêng xã Tây Lương cũng có tới ba, bốn nhà giàu chết như vậy, như nhà ông Nguyễn Văn Tứ, Bùi Văn Dị.
Ở Thanh Hóa còn có người đào được vàng năm 1934 và trở thành hào phú, nhưng vì mua sắm nhiều thứ của người đói bán rẻ năm 1945 nên đến lúc hết tiền, bị đói không bán đồ được cũng chết. Ông này khi chết còn mặc áo dài, đội khăn xếp co quắp ở gốc phi lao...
Bà Hoàng Thị Chén (Tây Lương, Tiền Hải, Thái Bình) đứng trên nền đất nhà ông Hoàng Be - một gia đình chết sáu người không kịp chôn, phải kéo sập nhà để hỏa táng - Ảnh: Quang Thiện
Đói ăn vụng, túng làm liều. Ông Hằng kể: tháng ba Ất Dậu biết tin có thuyền thóc của Hàn Thùy (một hội đồng dân biểu) chở về qua sông Trà Lý, năm, sáu ông là Xiêm, Trật, Đót, Hỷ, Uẩn, Phiên... bày mưu cướp thóc. Đêm ấy họ đã ăn trộm được mỗi người một bị lúa chừng 10kg. Lệnh quan truy nã, tội phạm không ai kịp ăn đã phải đem lúa đi chôn.
Ông Đót bị bắt trói vào cột ven đường. Tên lính Nhật vung kiếm chẻ đôi vai, máu nhuộm đỏ chiếc áo bông rách nát. Những người còn lại cũng dần bị bắt rồi chết hết. Số lúa họ cướp được đem đi chôn ở đâu không ai biết. Tài liệu của Viện Sử học còn ghi câu chuyện ông Nguyễn Văn Hợp (xã Quảng Đại, Quảng Xương, Thanh Hóa) đi lĩnh cháo phát chẩn. Chen nhau, bị hương kiểm bắt đánh đập, tẩm dầu vào tay đốt. Ông lết về đến nhà thì chết. Cả nhà cũng chết theo không còn một ai?
Cũng ở xã này, vợ chồng ông Viên Đình Thiện đói quá không chịu được cứ bốc vỏ trấu nhét mồm nhai mãi không chán. Nhai đến một lúc chồng lăn ra chết rồi vợ cũng chết theo, thối rữa ở trong nhà. Người làng đặt xác họ vào cái bồ rồi kéo đi chôn.
Ngoài thị xã Thái Bình có người bán cám cho Nhật để chúng cho ngựa ăn. Loại cám này những người bán hàng đã pha mùn cưa để bán cho người đói nhưng lính Nhật mua và cho rằng bị lừa nên đã mổ bụng ngựa, giết chết người bán cám và nhét vào bụng con vật mà khâu lại? Những câu chuyện rùng rợn và bi thương của nạn đói khiến nhiều người ám ảnh suốt cuộc đời. Họ không muốn nhắc lại vì dường như sợ những oan hồn ấy còn quanh quất đâu đây.
QUANG THIỆN
------------
* Kỳ sau: Hành trình của những ?ohồn ma?...
http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=68604&ChannelID=89