Bảo tàng lịch sử Việt Nam tại TP HCM: quá khứ và hiện tại

Chiêm ngưỡng những cổ vật độc nhất Sài thành



Gần 200 cổ vật được chọn lọc từ những bộ sưu tập tiêu biểu của hội viên Hội cổ vật TP.HCM, được trưng bày tại Bảo tàng TP.HCM .

Những hiện vật trưng bày tại triển lãm đã minh chứng cho các giai đoạn phát triển của lịch sử văn hóa dân tộc từ thời tiền sử cho đến khi độc lập, tự chủ. Không chỉ thế, nó còn cho thấy sự đa dạng và giao lưu văn hóa giữa Việt Nam với nhiều nước trong khu vực như: Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan…
Từ những công cụ lao động bằng đá thô sơ thuộc hai nền văn hóa Đông Sơn và văn hóa Đồng Nai cách đây hơn 2.000 năm, đến những vật dụng bằng đồng, gốm… với sự tinh tế đã đạt đến đỉnh cao thuộc nhiều triều đại phong kiến, hay những cổ vật là tượng thờ, phù điêu, đồ trang sức tinh xảo ghi dấu thời kì phát triển rực rỡ của nền văn hóa Khơ me Nam bộ… tất cả đều có trong lần trưng bày này.
Triển lãm được mở cửa từ ngày 27/4/2012 đến 27/12/2012 tại Bảo tàng TP.HCM, địa chỉ: 65 Lý Tự Trọng, quận 1.
Dưới đây là hình ảnh một số hiện vật tại triển lãm:

​

Bình - Men nhiều màu: Sứ thời Thanh, thế kỷ 18 - 19

​

Tượng Quan Âm - Men ngọc: Sứ thời Thanh, thế kỷ 18

​

Bình hoa - Men nhiều màu: Gốm Nhật Bản, thế kỷ 19

​

Tượng bà Nguyệt - Men nhiều màu: Gốm Sài Gòn, thế kỷ 19

​

Lư hương - Men xanh trắng: Gốm thời Lê, thế kỷ 16 - 17

​

Đài sen - Men trắng: Gốm thời Lý - Trần, thế kỷ 12 - 13

​

Chân đèn hình voi: Gốm Thái Lan, thế kỷ 15

​

Chậu Việt Nam - Đồng tráng men: Triều Minh Mạng, thế kỷ 19

​

Bình tỳ bà - Men xanh trắng: Gốm Chu Đậu, thế kỷ 15

​

Đĩa - Men xanh trắng: Gốm Chu Đậu, thế kỷ 15

​

Khay - Gỗ cẩn ốc: Việt Nam, đầu thế kỷ 20

​

Tượng Phật và tượng Nữ thần - Đồng: Văn hóa Khơ me, thế kỷ 14 - 15

​

Móc võng - Đồng thau: Văn hóa Chăm, thế kỷ 13 - 14

​

Kris (dao găm) - Kim loại màu vàng: Nam Á, thế kỷ 17

​

Chi tiết mũ (bên trái), nhẫn (bên phải) - Kim loại màu vàng: Văn hóa Chăm, thế kỷ 12 - 13

​

Tượng Phúc - Lộc - Thọ: Chất liệu: Ngà, đầu thế kỷ 20

​

Bộ xăm hường - Ngà: Việt Nam, đầu thế kỷ 20

​

Chiếu chỉ - Giấy: Triều Nguyễn - Niên hiệu Minh Mạng năm thứ 12 (1831)

​

Bình vôi và Đỉnh trầm - Đồng: Việt Nam, thế kỷ 18

​

Voi đồng - Thế kỷ 16 - 17, Ấn đồng (từ trái qua phải) Thời Lê (1628), thời Tây Sơn (1801), Triều Nguyễn (1845)

​

Qua đồng - Văn hóa Đồng Nai, cách ngày nay từ 2.000 đến 2.500 năm

​

Túi đựng - Đồng thau: Văn hóa Đồng Nai, cách ngày nay từ 2.000 đến 2.500 năm

​

Búa (trên), dao đá (dưới) - Văn hóa Đồng Nai, cách đây 2.000 đến 2.500 năm

​

​

Phòng triển lãm trưng bày tại Bảo tàng thành phố
Nguyễn Cường

Holbe và bộ sưu tập nổi tiếng



Bức ảnh này là của Fernand Nadal chụp, in trong album Nadal năm 1926. Ông Fernand Nadal là người Ả Rập, sinh ở Algérie (Hussein-Dey năm 1898 ? hay El Affroun năm 1902?), ông đến Đông Dương trong năm đầu của thập niên 1920, ông trú ngụ và có cơ sở thương mại ở số 150 đường Catinat, Saigon.

Đường Catinat (nay là Đồng Khởi), khách sạn Continental bên phải và bên trái là tiệm thuốc tây Solirène Pharmacie (số 20 rue Catinat). Chủ nhân trước của Solirène Pharmacie là ông Lourdeau (1865), sau đó sang lại cho dược sĩ Thomas Victor Holbé và ông Renoux. Ông Holbé đặc biệt cũng là nhà thực vật, sưu tầm khảo cổ và nhân chủng học. Ông là cộng tác viên của Trường Viễn đông Bác cổ. Tính tình phóng khoáng, ông tự bỏ tiền túi đi điền dã ở nhiều nơi như Angkor, Huế, Hà Nội, Vân Nam, Java, Borneo, cao nguyên Quảng Trị (cùng với ông Cardière)…

Nhà ông ở Saigon, được bạn bè thân mật gọi là “Villa Hermosillo”, có vườn nhiệt đới đầy cây lan, cây cọ, dương sĩ… Ở đây giống như một ốc đảo giữa sa mạc là nơi tụ tập của các nhân sĩ, trí thức, những ai say mê về bất cứ khía cạnh nào về khoa học, xã hội, nhân chủng, khảo cổ, về các khía cạnh của Saigon, Nam Kỳ, hay những nơi khác có thể đến và được đón tiếp. Bộ “sưu tập Holbé” sau này được tặng cho thành phố Saigon sau khi ông mất, và được trưng bày trong nhiều phòng ở viện bảo tàng mới của Nam Kỳ, Musée de la Cochinchine (Bảo tàng Blanchard de la Brosse) (15) (16) Ông Holbé mất tại Saigon 18 tháng 2 năm 1927, sau đó tiệm thuốc tây nhường lại cho ông Renoux, thành nhà hàng của ông Pancazi, sau đó trở lại tiệm thuốc tây của ông Solirène (4). Cuối cùng trở thành nhà hàng café Givral (và năm 2010 thì bị phá bỏ).

Hiện nay chưa biết đích xác địa chỉ nhà “Villa Hermosillo” của ông Holbé ở Saigon. Trong niên giám Annuaire général de l’Indochine năm 1909 chỉ có ghi địa chỉ Pharmacie Holbé ở số 20-22 rue Catinat và một người tên Nguyen Van Duc ở số 83 rue Gia Long làm cho Pharmacie Holbé et Cie. (Nguyen Van Duc, pharmacie europénne, Holbé et Cie., Saigon).



SAIGON - Pharmacie Solirène, nhà thuốc Tây đầu tiên của Sài Gòn

PHARMACIE PRINCIPALE SOLIRÈNE - Hiệu thuốc Tây đầu tiên của cả Sài Gòn, góc Bonard (Lê Lợi) và Catinat (Tự Do/ Đồng Khởi), khai trương năm 1865, chủ nhân là Lourdeau, sau làm Thị trưởng SG (1870). Sau bán lại cho dược sĩ Holbé. Chỗ này sau này là nhà hàng GIVRAL cho đến nay. (hình chụp từ phía nhà hát nhìn về hướng chợ Bến Thành)



Những người bán dạo da thú trên Quảng trường Nhà Hát TP. Đằng sau là Hiệu thuốc Tây của Holbé.

Holbe và bộ sưu tập nổi tiếng

Bộ sưu tập đồ đá Mỹ nghệ châu Á

Theo chị Trần Thị Thanh Đào - Trưởng phòng Kiểm kê bảo quản của Bảo tàng Lịch sử Việt Nam TP.HCM - thì đồ đá Trung Quốc chiếm số lượng nhiều nhất trong sưu tập đá mỹ nghệ châu Á, mà phần lớn do một người Pháp để lại sau khi qua đời đầu năm 1927; đó là nhà sưu tập nổi tiếng Victor Thomas Holbé (toàn bộ sưu tập cổ vật của ông trị giá 45.000 đồng bạc Đông Dương, một số tiền khá to đương thời). Một số trong đá mỹ thuật Trung Quốc nói trên là do cơ quan công an, hải quan, phòng quản lý xuất nhập văn hóa phẩm trước đây đưa về. Tất cả chia nhiều nhóm, gồm tượng các nhân vật như Lý Bạch màu xanh lục, tay cầm bầu rượu, tượng ông Thọ màu nâu vân đen với một cháu bé nép cạnh, hoặc màu trắng đang đưa trái đào cho trẻ; đồ đeo cổ hình sen, vòng đeo tay có cẩn cánh hoa màu xanh nhạt; nhóm trang trí phong cảnh thiên nhiên, hoa quả; đề tài học hành thi cử thể hiện qua ống bút, nghiên mực. Những cổ vật đá mỹ nghệ này, theo chị Thanh Đào "giá cả càng lúc càng cao và người sở hữu chúng không những hãnh diện về giá trị vật chất của chúng mà còn bị mê hoặc bởi các truyền thuyết chung quanh chúng".

Holbe và bộ sưu tập nổi tiếng

Bộ sưu tập di vật tiền sử Đồng Nai

Sưu tập di vật tiền sử đáng nói nhất do T.V. Holbé sưu tầm từ hơn 20 địa điểm tập trung ở Biên Hòa những năm 1886 - 1890 gồm gần 1200 di vật đá cùng 10 rìu đồng, đã được giới thiệu trong các công trình của E. Hamy (1897), của R. Verneau (1904) và trưng bày tại Hội chợ Quốc tế Paris 1889.

Trong bài viết "Station préhistorique de My Loc, province de Bien Hoa (Cochinchine)". BSA, No. 12, p. 108-112., 1889, Holbe kể rằng chỉ trong vòng nữa tiếng ông đã nhặt được 100 cái rìa đá tại Mỹ Lộc cho thấy sự phong phú của cổ vật tại đây.

Không ít di vật tiêu biểu của các sưu tập tiền sử đầu tiên của Đồng Nai hiện còn lưu giữ trong các bảo tàng Pháp (L’Homme, Toulouse, Saint Germain - en - Laye, Cernuschi... ) hay Việt Nam như Viện Bảo tàng lịch sử (BTLS) tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh.




Mặc dù chỉ là những phát hiện ngẫu nhiên với lý lịch khoa học không rõ ràng, những sưu tập này vẫn có giá trị nghiên cứu cho khảo cổ học tiền sử - sơ sử Đồng Nai và toàn vùng Đông Nam bộ

Tượng Phật A di đà trong Viện Bảo Tàng LS Việt Nam TP HCM

Nàng Hai Bến Nghé

Tên tuổi của chùa Khải Tường cùng viên quan ba Pháp, còn được loan truyền qua câu chuyện Nàng Hai Bến Nghé:[1]


Thời bấy giờ, ở Gia Định có một người con gái xinh đẹp, không rõ họ tên, chỉ nghe người làng thường gọi là cô Hai. Nhà cô làm nghề nông cũng vào hạng đủ ăn. Trong đám trai làng cô đặt nhiều tình cảm vào Trí. Trí, tên một chàng trai nhà nghèo học hành dang dở. Vì vậy lòng anh chỉ dám ước mơ hình bóng của cô…


Năm thực dân Pháp vào đánh Gia Định, quân nhà Nguyễn từ Biên Hòa kéo vào kháng cự. Trong đó có một viên Lãnh binh lớn tuổi tên Sắc [2]. Nhìn thấy sắc đẹp cô gái, hắn dạm cưới với một số tiền khá to và cha mẹ cô đã bằng lòng. Cô gái đành phải quên niềm riêng, rồi cô cũng như bao người dân yêu nước thưở ấy mang lòng căm thù giặc, nên vừa làm bổn phận người vợ vừa hết lòng giúp đỡ quân ta bằng cách thu gom lúa gạo cho đại đồn Phú Thọ.

Phần Trí, để khuây nỗi đau riêng, anh hăng hái gia nhập vào lực lượng nghĩa quân.Vì việc chung, thỉnh thoảng cô và Trí vẫn đối mặt nhau. Viên Lãnh binh Sắc, tính tình vốn hà khắc không biết thương lính yêu dân. Một lần thua trận y bị quan trên khiển trách, sẵn mang tâm trạng buồn bực, nên khi nghe quân mật báo việc Trí thường thân mật với vợ mình, y ***g lộn ghen tức.Thế là hắn cho người giả danh cô gái mời Trí tới nhà bàn công việc gắp khi nàng Hai đang tắm trong căn nhà vắng vẻ. Do dàn xếp tình huống từ trước nên tên chồng nhanh chóng rời nơi ẩn nấp bước ra tri hô, ghép tội lăng loàn và cho lính đóng bè thả trôi sông cả hai người…

Ngày đó, dân cư thưa thớt, cỏ dại còn mọc um tùm, cá sấu chực chờ dưới sông, trên bờ không thiếu gì cọp beo, hổ báo. Chỉ có hai khu vực Sài Gòn, Chợ Lớn và quanh đồn lũy Gia Định mới có dân sinh sống.

Lênh đênh trên sông nước hết ngày qua đêm, toàn thân đau buốt, tái tê vì lạnh và đói, nàng Hai và người yêu chỉ còn biết nhìn nhau chờ đợi thần chết đang đến từng bước gần.

Một hai hôm sau viên quan ba Barbé, đóng binh ở chùa Khải Tường đã nói ở phần trên, đang đi săn. Bất ngờ y gặp một bè chuối trôi trên đó có một người đàn ông và một người đàn bà. Tất cả đều trần truồng, bị buộc nằm sát vào nhau. Theo dòng, hai con sấu lớn hung hãn, quẫy đuôi bám riết đuổi theo bè. Hắn nổ súng, sấu sợ hãi lặn mất.Khi bè được vớt lên, người con trai(Trí) bị sấu cắn cụt mất một chân, đã chết.Phần người con gái (nàng Hai) còn thoi thóp thở. Sau khi được chăm sóc thuốc thang, ăn uống đầy đủ, nhan sắc cô gái ngày càng hấp dẫn trong đôi mắt viên sĩ quan này.Nàng giả vờ như yêu hắn, dùng lời ngon ngọt để xin về nhà và hứa sẽ cùng cha mẹ vào ở luôn trong bót đồn…



Liên quân Pháp-Tây Ban Nha tấn công thành Gia Định năm 1859

Từ cõi chết trở về, Lãnh binh Sắc nhìn thấy nàng Hai cứ tưởng hồn ma nên rất hoảng sợ. Cô soạn đồ đạc và dứt quyết ra đi không chấp nhận chung sống với người chồng bạc ác dù chỉ một giờ. Lãnh binh Sắc điên tiết, ***g lộn lên như một con thú điên hung dữ, sai lính bắt cô trói lại và cáo buộc: tội thông đồng, mãi dâm với người Pháp, phạm vào tam tòng, tứ đức của người vợ trong xã hội lúc bấy giờ. Lãnh binh Sắc cho giam nàng Hai dưới cái hố sâu, hàng ngày cho người mang cơm hẩm, cá xương vào cho ăn để hành hạ nàng Hai.

May thay, Trương Định cùng nghĩa quân đang đi ngang qua nghe sự việc rất đau lòng, lệnh cho người đem nàng Hai lên khỏi địa ngục và nghe hết mọi chuyện oan trái này, đày đọa của Lãnh binh Sắc... Sau khi trừng trị tên Lãnh binh, Trương Định và nghĩa quân giáo hóa nàng Hai tìm cách dùng kế mỹ nhân, chiêu dụ tên quan ba Pháp ra khỏi đồn để nghĩa quân ra tay tiêu diệt. Nàng Hai nhận lời giúp cho nghĩa quân diệt quân xâm lược, trừ khử bọn ngoại bang cướp nước. __________________

Tượng Phật A di đà trong Viện Bảo Tàng LS Việt Nam TP HCM

Nàng Hai Bến Nghé


Hôm đó là ngày 7-12-1860, trời vừa sập tối, nàng Hai chưng diện rất lộng lẫy, xinh đẹp đến đồn trú chùa Khải Tường, xin lính canh vào báo quan chỉ huy Barbé biết nàng Hai đang đợi ngoài cổng đồn để dạo mát tâm sự.

Nghe lính canh vào báo, Barbé mừng rỡ như mèo gặp mỡ, vội vàng thay quân phục, không cần lính theo hầu, một mình phóng ngựa ra đón mỹ nhân. Khi Barbé còn cách nàng Hai chừng mười thước, nghĩa quân Trương Định mai phục bất ngờ hai bên đường ào ra. Ngựa thì bị giáo dài đâm ngã quỵ, hất Barbé ngã xuống và lập tức bị nhát gươm kết liễu đời tên xâm lược không kịp kêu một tiếng.[3]

Hơn hai tháng sau, viện binh của Pháp từ Thượng Hải –Trung Quốc rầm rộ kéo đến Sài Gòn tấn công thành Gia Định với tương quan lực lượng quá lớn và chỉ sau vài trận chiến ác liệt, đại đồn Chí Hòa bị hạ. Quân Pháp chiếm Sài Gòn - Gia Định.



Trận đánh đồn Kỳ Hòa

Sau những ngày mịt mù khói lửa ấy, không ai tìm thấy cô gái nơi đâu, chẳng biết sống hay đã chết...[4] Nhưng trong dân gian còn truyền tụng mãi hình ảnh người thiếu phụ bị thả bè trôi sông và rồi đã góp công giết giặc...

Trong tác phẩm “Scènes de la vie Annamite”(NXB P.Ollendorff Paris 1884) của hai tác giả Le Vardier và De Maubryan có kể lại chuyện tình éo của viên Trung úy Barbé với cô gái Bến Nghé tên Thị Ba, người đã theo quân Trương Định dụ dỗ tên Barbé từ đồn chùa Khải Tường đến đồn chùa Ô Ma (Pagode des Mares -Thị Nghè), vào đêm 7-12-1860. Dọc đường đi đến điểm hẹn với người đẹp, Barbé đã bị nghĩa quân Trương Định phục kích bất ngờ giết chết.

Câu chuyện tình này đời nay được tái hiện trong vở cải lương nổi tiếng ở Nam Bộ có tên “Nàng Hai Bến Nghé” với diễn xuất tài năng của nữ nghệ sĩ Mỹ Châu.

Chú Tư Ấn, làm nghề giăng câu ở Ba Bần, nói: chuyện “Nàng Hai Bến Nghé” người ta đã soạn thành tuồng cải lương rồi, nhưng chú cũng xin góp thơ:

“Chuyện trăm năm cũ
Phật cũng thăng trầm
Riêng lòng son đó
Ra ngoài sắc, không…

Ghi chú:

1# Hai tác giả người Pháp là Le Vardier và De Maubryan ghi cô tên là Thị Ba, và họ đã kể lại mối tình éo le của cô gái trong tác phẩm Scènes de la vie Anamite - Khi Hoa (Nhà xuất bản P.Ollendorff, Paris 1884).

2# Scènes de la vie Anamite - Khi Hoa, Tri có tên đầy đủ là nguyễn Văn Tri và ông lãnh binh có tên là Nguyễn Văn Sất.

3 ^ Nơi Barbé chết, có thể ở ngã ba Võ Văn Tần-Trần Quốc Thảo, quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh. Và theo Scènes de la vie Anamite - Khi Hoa thì một đêm nọ có một người Việt, đến đồn tìm Barbé báo tin Thị Ba đang lâm bệnh nặng và hiện đang nằm tại một ngồi chùa gần đó. Nghe vậy, Barbé lập tức đến thăm, nhưng đi được một quãng thì bị giết chết.

4 ^ Theo Scènes de la vie Anamite - Khi Hoa, thì Lãnh binh Sất và Thị Ba đều bị chết đạn, khi quân Pháp tấn công vào bản doanh của nghĩa quân.

Một số hình ảnh của Viện Bảo tàng Lịch sử Việt Nam TP HCM








__________________

Một số hình ảnh của Viện Bảo tàng Lịch sử Việt Nam TP HCM



Bên cạnh là đền Hùng

Chưa hết quanh cái chết của tên thực dân xâm lược Barbe còn một câu chuyện ly kỳ khác mà Va mỗ chép lại đây nhằm làm tư liệu cho những ai có ý định tham quan Viện Bảo tàng LS TP HCM:


Ly kỳ chuyện tấm bia triều Nguyễn lưu lạc 130 năm


Có một tấm bia tạc bằng đá trắng xứ Quảng Nam, do vua Tự Đức ban tặng chuyển vào xứ Gò Công đặt tại lăng mộ Hoàng gia, nơi thờ tự Đức Quốc Công Phạm Đăng Hưng (ông ngoại của vua Tự Đức) và là cụ thân sinh của Hoàng Thái Hậu Từ Dũ (nhũ danh là Phạm Thị Hằng).

Bia văn trên bia đá, do Phan Thanh Giản và Trương Quốc Dụng soạn vào năm Tự Đức thứ 10 (1857) nhằm ca ngợi công đức của Đức Quốc Công Phạm Đăng Hưng. Vua Tự Đức sai chở bằng thuyền từ Huế vô Gò Công, Tiền Giang. Nhưng khi tàu thủy chở vào đến cửa Ô Cấp - Vũng Tàu (cửa biển Cần Giờ ngày nay) thì bị quân Pháp bắt giữ, tịch thu toàn bộ.

Tấm bia triều Nguyễn bắt đầu số phận lưu lạc đúng 130 năm sau mới về đến Lăng Hoàng gia tại thị xã Gò Công - Tiền Giang. Nếu tính đến thời điểm 2011 thì tấm bia lưu lạc bằng đúng niên đại triều Nguyễn 143 năm trị vì (1802-1945).


Tấm bia đá quá khổ trước mộ viên sĩ quan Pháp Barbé trong nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi

Chùa Khải Tường do Thiền sư Phật Ý Linh Nhạc dựng lên vào năm 1744, tọa lạc trên một gò đất cao thành Gia Định xưa, ngày nay là Bảo tàng Chứng tích chiến tranh số 28 đường Võ Văn Tần, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh.

Sau khi chiếm thành Gia Định, quân Pháp đã biến chùa thành đồn trú mang tên viên Trung úy Barbé - thuộc Trung đoàn đệ tam thủy lục quân chiến. Do vậy mà chùa Khải Tường có tên là Chùa Barbé (Pagode Barbé).

Tương truyền vào ngày 23 tháng 4 năm Tân Hợi (25-05-1791 Dương lịch), thứ phi Trần Thị Đang (Thuận Thiên Cao Hoàng hậu) trên đường chạy trốn quân Tây Sơn cùng chúa Nguyễn Phúc Ánh, đã hạ sinh hoàng tử Nguyễn Phúc Đảm – tức vua Minh Mạng ngay hậu liêu của chùa Khải Tường. Suốt ba ngày đêm liền, hào quang tỏa sáng trên tháp đỉnh chùa báo hiệu một Thiên tử ra đời. Nên từ đó, ngôi chùa trở thành nơi linh thiêng với người dân đất Sài Gòn.

Năm 1804 vua Gia Long tạ ơn Phật che chở thoát nạn trong những ngày bôn tẩu, dựng nghiệp nên đã gửi vào cúng chùa một tượng Phật Di Đà cao 2,5m, ngồi trên tòa sen làm bằng gỗ mít sơn son, thếp vàng. Năm 1832 vua Minh Mạng cho trùng tu lại ngôi chùa khang trang, uy nghiêm ghi lại dấu ấn về nơi nhà vua đã sinh ra. Cũng có tài liệu cho rằng: pho tượng gỗ do Vua Minh Mạng dâng cúng chùa nhân lễ lạc thành vào khoảng năm 1832.

Sau khi đánh chiếm thành Gia Định tháng 2-1859, hải quân Pháp bố trí đồn trú hầu hết các nơi có đình chùa linh thiêng và những dinh thự liên quan đến triều Nguyễn.

Viên Trung úy Barbé chiếm giữa chùa Khải Tường lập đồn trú, đem hết tượng Phật quăng ra ngoài, cưỡng bức sư sãi rời chùa. Tượng Phật vua ban và tấm bia đá chúng cướp tại cửa biển Ô Cấp - Vũng Tàu trên chuyến thuyền nhà Nguyễn từ kinh đô Huế vận chuyển vào cũng từ đó mà bắt đầu số phận lưu lạc và phơi gan cùng tuế nguyệt. Tượng đá có linh hồn, văn bia có số phận, nào ai có biết được rằng, tấm bia nặng vài tấn kia chở trên mình một lịch sử của một triều đại, một dân tộc.

Một số hình ảnh của Viện Bảo tàng Lịch sử Việt Nam TP HCM

Kennk chụp 8/1967





----------------------------- Tự động gộp bài viết ---------------------------