Bóng đè - một truyện ngắn quái dị hay là hiện tượng?

Witch141v ơi, bạn có vẻ nghiêm khắc nhỉ, dưng mà có mùi lố lăng. Tớ không gán ghép đâu, tớ khẳng định đó.
Ô hô, cundc-Đỗ Hoàng Diệu nhảy vào để biến chỗ này thành hũ mắm thối. Không ngửi được. Theo gương moonintel tớ cũng chuồn đây. Trước khi chuồn tớ "di chúc" lại cho các bạn là đừng dây với cundc-Đỗ Hoàng Diệu, dây vào đấy là dây với hủi không thuốc nào chữa được đâu. Hu hu...he he...hic hic...!

Ặc, lâu lâu ghé lại, thấy BĐ giờ được chị cún cho ngang đẳng với Cuốn theo chiều gió
Ngược khẩn trương, có vẻ cundc không phải là Diệu thì cũng là thằng chồng hâm hấp tương lai của Diệu. Nhìn văn fong có vẻ Diệu
Mong Diệu sau khi sang bển, thêm trải nghiệm với dân đen, dân mễ xong sẽ có tác phẩm quằn quại hơn tý. Lần này có khí bóng lôi lên bàn thờ mà đè thật ý chứ chả chơi
Ngược kẻo dính kứt bây giờ

Thằng này lại theo gương chổi cùn rế rách rỗng óc rồi. Mày lại đặt điều giống chúng nó đấy. Thương quá! Mỗi ngày tòi thêm một thằng thích suy diễn đặt điều nhố nhăng thế nhở!
Chị mày có nói câu nào là cho BÓNG ĐÈ "ngang đẳng" với CUỐN THEO CHIỀU GIÓ đâu nhỉ? Thằng em cũng như cái lũ chổi cùn rế rách nanh nọc kia thôi. Chị thương cái đầu óc ngắn ngủn của chúng mày quá, em ạ! Đạo đức và tiết hạnh của các em sẽ chắp cánh cho tài ăn tục nói phét, gán ghép tội nợ cho người khác!
Các em suy diễn về đạo đức của Đ.H.D. thật ngu xuẩn. Rồi các em bây giờ lại suy diễn tiếp là chị Cún đây cho BÓNG ĐÈ là "ngang đẳng" với CUỐN THEO CHIỀU GIÓ. Thật là chị bó tay rồi! Không thông óc cho chổi cùn rế rách được nữa. Cái thói suy diễn một cách u mê, cái thói đặt điều cho người khác đã ăn sâu vào bản chất của chổi cùn rế rách rồi. Chị Cún bó tay!

Chà, có một vài bạn cứ cho rằng em cundc là ĐHD nhỉ. Rất tiếc là không phải. Em cundc mới chỉ 23 tuổi thôi, còn kém ĐHD vài tuổi và tên cundc là ĐBT chứ không phải ĐHD. Mọi người đừng đánh đồng hai người làm một như vậy rồi lại áp đặt những suy nghĩ của bạn về ĐHD cho cundc. Cundc là cundc, ĐHD là ĐHD.
Đồng ý với em cundc ở cái quan điểm không nên đánh đồng nhân vật với tác giả. Có điều đôi khi cũng phải nghĩ đến lời các cụ xưa hay nói "Văn là người".
Không đồng ý với những cảm nhận của em cundc về tác phẩm "Bóng đè" và một vài tác phẩm khác của Diệu. Tuy nhiên đó chỉ là vấn đề quan điểm. Khi đọc một tác phẩm, mỗi người có một cảm nhận riêng, một đánh giá riêng về tác phẩm đó. Nói chung ai cũng có cái lý của mình.
Nhưng tôi hoàn toàn không thích cách ăn nói và đối đáp của em cundc, đặc biệt cái cách em gọi những người khác trong diễn đàn, những người mà em tỏ ra không ưa. Tất nhiên em có quyền tự do nói năng thể hiện theo cách mà em thích, nhưng mọi sự tự do đều có giới hạn riêng của nó. Muốn được người khác tôn trọng thì mình cũng phải biết tôn trọng người khác. Có thể em sẽ bảo, những người kia họ cũng thế thôi, có tôn trọng ĐHD hay ai đó đâu. Nhưng nếu như em cũng hành động như vậy thì em đâu có khác gì họ. Dù sao cũng đừng để người ta nghĩ em cundc có học nhưng mà không có văn hoá (mà tôi tin em không phải người như vậy).
To all: Mọi người cũng chẳng nên sa đà vào chuyện tranh cãi với em cundc làm gì. Cứ để kệ em ấy nói những gì em ấy muốn nói. Em ấy có cảm nhận riêng của em ấy, mọi người có cảm nhận riêng của mọi người. Chẳng việc gì cứ phải chăm chăm vào chuyện giành giật hơn thua, ai có lý ai không có lý. Ai thích cứ thích, ai không thích cứ việc không thích. Cứ việc trình bày quan điểm của mình, miễn sao đừng dùng những từ ngữ không hay xúc phạm đến nhau. Làm thế chẳng khác nào chính bạn cũng đang tự hạ thấp mình (cái này nói với cả em cundc đấy).
Còn tôi, tôi đọc "Bóng đè" và các tác phẩm khác của ĐHD, tôi không thấy thích và không thấy đó có thể coi là một tác phẩm hay được. Cảm nhận của tôi là *** trong truyện của Diệu không thể hiện được tính văn học mà nặng nhiều về tính nhục dục. Các tình tiết và kết cấu của câu chuyện có vẻ như khiên cưỡng, gượng ép. Túm lại là tôi không thấy thích.

Buồn hết cả lòng. Đọc sách để lôi chất nhầy ra đấu với nhau. Huhuhu buồn quá. Ngày xưa ở báo Thanh Niên có một bài của Cao Xuân Hạo thì phải nói về hiện tượng Huyễn Tưởng thì phải. Eo ôi kinh nắm ý, những tư tưởng thiên tài muốn thay đổi nhân loại cứ gọi là xếp hàng container.
Socrates có một câu quá đỉnh: "Hãy tự biết mình".

Bà con nhầm nhọt hết cả rồi! Theo thông tin chính xác từ Ban điều hành TTVNOL thì cundc không phải là ĐHD đâu. Dẫu sao thì Fô-rùm này bỗng nhiên nhiều chuyện rùm beng lên là nhờ có cái em cundc này tham ja đấy. Giọng lưỡi rõ ra là "1 con đàn bà" (cundc tự nhận thế mà). Có điều cái con đàn bà này học nhiều, đọc nhiều nên nghe ní nuận cũng khiếp. Hôm nào mời cundc đi café nhé, cho nó thư dãn vì thấy cundc vào đây lúc nào cũng thấy bức xúc quá. Nếu biết uống bia thì càng tốt.
Có bài mới của Phạm Xuân Nguyên, đưa vào đây để bà con tham khảo nhé:
Phạm Xuân Nguyên
Tác phẩm hay: hãy hết mình
(Hay là điều kiện cần và đủ để có tác phẩm hay)
Tham luận tại hội thảo khoa học nhan đề ?oĐể có tác phẩm hay? do Hội nhà văn Hải Phòng tổ chức ngày 25.11.2005 tại Hải Phòng
1. Trước hết ta phải bàn với nhau về chữ hay, tức thế nào là một tác phẩm hay. Bởi cái hay không bất biến trong không gian và thời gian, nó vận động và biến đổi tùy theo hoàn cảnh, với những tiêu chí cụ thể khác nhau. Cũng đã một lần ở Hải Phòng (tháng 4/2002), nhân kỷ niệm 20 năm mất Nguyên Hồng, tôi đã có nói đến chuyện Xuân Diệu ?onhà thơ mới nhất trong những nhà Thơ Mới?, nhưng chỉ mười năm sau đã không thể cảm nổi thơ Nguyễn Đình Thi, cho đó là thơ dở, là thơ ?ođầu Ngô mình Sở?. Cái hay của Xuân Diệu, như thế, đã khác cái hay của Nguyễn Đình Thi. Trong những cuộc tranh luận văn học thời gian qua (mà nói đúng ra thì phần nhiều là cãi nhau ngoài văn chương), có một câu mà một bên tranh cãi hay chốt lại: viết gì thì viết, miễn là hay. Vụ tranh luận quanh tập thơ Sự mất ngủ của lửa của Nguyễn Quang Thiều dạo nào là một thí dụ. Một bên cho là tác giả viết ?oTây? quá, không Việt, và thế là thơ Thiều không hay. Một bên (có tôi trong đó) bảo chính cái lối viết tưởng như ?oTây? ấy là một cách tân, một cách làm mới thơ của tác giả, và thơ Thiều hay vì thế. Thời gian đã cho thấy cái đúng và cái hay ở về phía nào.
Vậy thế nào là hay? Có cái hay trong lối cũ, lối đã quen. Nhưng lại có cái hay trong sự mới sự lạ. Mới lạ cả ở cái quen thuộc. Thơ lục bát đã hay, sẽ vẫn hay. Nhưng thơ Tân hình thức, thơ dưới dạng ?ochát?, email, cũng hay, sẽ hay. Tiểu thuyết tả thực đã hay, còn hay. Nhưng tiểu thuyết không tả thực, viết lối hậu hiện đại, cũng hay, đang hay. Như bài thơ lục bát này của Nguyễn Thế Hoàng Linh là hay hay không hay?
Lặng im thì cũng vừa tàn mùa đông
tôi hỏi một không tám không
chị ơi nỗi nhớ thì lông màu gì?
chị tổng đài giọng nhu mì
à nhiều màu lắm vặt đi vẫn nhiều
hình như là bạn đang yêu?
không, em chỉ hỏi những điều hồn nhiên
hình như là bạn đang điên?
vâng, điên thì mới phí tiền hỏi han
...
xong xuôi hết bốn chín ngàn
(16.02.04)
2. Tác phẩm văn học, theo ý kiến của một nhà nghiên cứu nước ngoài, phải là một phát minh về hình thức và một khám phá về nội dung. Cái hay là ở cái sự phát minh và khám phá đó. Cho phép tôi được nói đến ở đây, như một dẫn chứng, trong quan hệ với điều đang bàn là tác phẩm hay, về truyện ngắn ?oBóng đè? của Đỗ Hoàng Diệu đang gây hai luồng trái ngược nhau. Tôi phải nói ngay, với tôi, đây là một truyện ngắn hay, hay cả ở cách viết và nội dung. Trong tâm thế, tâm thức giải mã lịch sử và truyền thống Việt, một xu hướng đã được dấy lên từ thời văn học đổi mới, Đỗ Hoàng Diệu đã tạo được một hình tượng ?obóng đè? đầy ám ảnh và dằn vặt.

Trước hết, theo trong mạch truyện, đó là bóng đè của truyền thống văn hóa dân tộc đổ xuống khao khát bản năng được sống, được yêu hết mình của những người phụ nữ. Họ muốn bung tỏa, bùng nổ toàn bộ con người bản năng của mình trong sự dâng hiến và đón nhận tình yêu, vượt qua những rào cản cấm kị, kiêng cữ của hệ giá trị một thời, của những tập tục gia đình, dòng họ. Nhưng truyền thống không cho được công khai thỏa mãn tình yêu đầy bản năng của mình. Nhân vật ?otôi? trong truyện phải cam chịu phận làm dâu trước một bà mẹ chồng suốt đời coi sóc chiếc bàn thờ của gia tộc. ?oTôi? cũng phải nén cơn khát thèm mãnh liệt của mình bên người chồng cứ mỗi lần về quê cúng giỗ là mất hết sinh lực đàn ông, là thành ra như bất lực. Người con gái trong truyện ?oVu quy? đã tự hỏi: ?oSống trong căn nhà trang trí tranh Đông Hồ đầy bụi bám, ngửi hít mùi phù sa sông Hồng ngày này qua ngày khác, không hiểu cuộc đời tôi sẽ ra sao?.

Rộng ra, đó là bóng đè của quá khứ đổ xuống con người hôm nay, hay là sự níu buộc, trả thù của quá khứ đối với hiện tại. Con người trong đời sống hiện tại khát vọng sống tự do, khát vọng tự do cá nhân. Nhưng áp lực của truyền thống, của cộng đồng, của dân tộc đè nặng xuống họ. ?oTôi? trong truyện nằm trên tấm phản ở trước bàn thờ. ?oTấm phản mang quá khứ của gia đình Thụ, xa xôi, chất chồng. Còn tôi, hiện tại, một đứa con dâu đĩ thõa đang ưỡn ngửa căng rát đón chờ?. Chiếc bàn thờ che màn đỏ ở nhà Thụ là hiện thân, là biểu tượng của quá khứ đó. Trước nó, ?otôi? trong truyện bị hãm hiếp mà không thể phản kháng, chống cự. Đồng lõa với nó là bà mẹ chồng và cô em chồng, những người cam phận sống trong khuôn khổ quá khứ. Quá khứ là tốt đẹp. Truyền thống là tốt đẹp. Do đó mọi sự cựa quậy muốn thoát khỏi cái bóng quá khứ, truyền thống, đều bị coi là sai trái, tội lỗi.

Rộng ra nữa, đó là bóng đè của Trung Hoa đổ xuống Việt Nam. Cả về chính trị, xã hội và văn hóa. Gia đình Thụ là dòng dõi đế vương Trung Hoa. Cô gái, vợ Thụ, đã bị cha chồng mình từ bàn thờ bước xuống đè bóng hãm hiếp, lần đầu cô bị cưỡng bức, nhưng lần sau cô tự nguyện, sau đó nữa thì cam chịu, vừa thỏa mãn vừa nhục nhã. Một người tình của cô gái trong ?oVu quy? là thương gia Trung Hoa. Trong cuộc tình, cô gái đã cong tấm thân mình lên thành hình chữ S, ?omột hình chữ S. cố phản kháng? để không trở thành nô lệ của ông ta. Nhưng gã tình nhân người Tàu này nói: ?oTrong tâm tưởng, em luôn nghĩ em là nô lệ. Em nghĩ thế từ khi em chưa sinh ra, từ cả ngàn năm nay. Em không có sự tự tin?. Và thế là: ?oNgười tôi oằn xuống thẳng đơ, phục tùng giọng nói, phục tùng ý nghĩ của ông. Không còn chữ S nữa mà là chữ I, hai đầu xẹp nhép?. Cô gái đã thử một lần trốn chạy, nhưng rồi lại quay về với lão ta để bị đối xử nô lệ một cách nhục nhã hơn. Tình cảnh Việt Nam dưới bóng đè Trung Hoa là vậy chăng. Đã không cam phận, đã tìm cách vượt ra, nhưng dường như vẫn chưa thoát được cái bóng to lớn của người láng giềng phương Bắc. Có thể lấy một liên tưởng ở đây tới đoạn văn Nguyễn Huy Thiệp viết gần hai chục năm trước, cũng trong một truyện ngắn: ?oĐặc điểm lớn nhất của xứ sở này là nhược tiểu. Đây là một cô gái đồng trinh bị nền văn minh Trung Hoa cưỡng hiếp. Cô gái ấy vừa thích thú, vừa nhục nhã, vừa căm thù nó? (?oVàng lửa?).

Đọc ở những tầng nghĩa này, thấy chỉ với hai truyện tiêu biểu là ?oBóng đè? và ?oVu quy?, Đỗ Hoàng Diệu đã đưa đến người đọc những thông điệp nhiều chiều, mà chắc với không ít người là khó tiếp nhận và chấp nhận. Những phụ nữ trong truyện ở đây vừa là phụ nữ, vừa là dân tộc. Để phản kháng lại quá khứ, truyền thống trói buộc, kìm hãm, nhân vật ?otôi? đã chạy ra giữa cánh đồng, giữa khu mồ mả nhà chồng để được là chính mình: ?oMười một ngôi mộ yên bình, sự yên bình thái quá một u mê. Tôi muốn những ngôi mộ nứt đất chui ra từng bóng ma, từng oan hồn liệt sĩ xéo sắc, tay dài chạm gối. Tôi nghĩ mình sẽ không sợ hãi. Tôi muốn họ trả lời tôi họ muốn gì ở đứa con gái nhiều xúc cảm này và có gan hãy hãm hiếp tôi giữa ban ngày ban mặt. Vẫn chỉ là im lặng. Má tôi nóng hực, miệng tôi lại khát cháy. Giật tung hàng khuy áo, cành hoa đỏ thẫm đứt đôi, tôi xoay vòng quanh mười một ngôi mộ. Vú tôi rứng tràn không khí. Vú tôi là đời sống, là hơi thở, là khí quyển. Mồ mả là quá khứ, là huân chương, là tổ quốc. Tôi chạy giữa bãi tha ma thênh thang hoang dại. Tôi múa điệu múa da thịt tươi tốt, thách thức thần linh, thách thức âm hồn dòng dõi Trung Hoa nhà Thụ. Tôi tung tăng thể xác, đôi bầu vú tự do khiêu khích cho đến lúc bàn tay xa lạ có năm ngón thuôn mềm đưa lên cài lại hàng khuy áo ngay ngắn. Tôi đứng nhìn bàn tay của chính mình như nhìn bàn tay của một kẻ chất phác quả quyết giắt tay tôi lầm lũi trở về. Có phải bàn tay của kẻ nào đó còn dính vào cườm tay tôi đã hiểu không thể nào chống cự nổi chiếc bàn thờ to dài quá cỡ với tấm màn đỏ nhức nhối chất chứa cả một quá khứ phi phàm??.
Đoạn kết truyện ?oBóng đè? đã nâng cao hẳn tầm tư tưởng của tác phẩm. Đầu truyện là hình ảnh bàn tay lạ lùng, mỏng tang, ?okhông thay đổi theo mùa hay béo gầy cơ thể?. Cuối truyện lại là bàn tay đó. ?oTôi đưa tay mình ra sáng. Nắng lung linh trên năm ngón dài ngắn thanh tao lạ thường. Chiến tranh, giông gió, bão lũ, hán hạn, tôi có thể chết đi rồi mà bàn tay vẫn nguyên vẹn. Tôi đinh ninh điều ấy. Con tôi sẽ có bàn tay của mẹ. Một bàn tay không béo gầy, không trọng lượng, chỉ có làn da mỏng tanh nhưng biết níu giữ tự do cho dù bị thân thể buộc trói. Nắng tắt, mà bàn tay vẫn óng ánh diệu kỳ?. Đó là cái duy nhất của cô gái (Việt Nam) thuộc về cô (Việt Nam). Còn bàn tay đó thì còn ước mơ, còn hy vọng chống lại bóng đè.

Để chuyển tải được một thông điệp có nhiều lớp nghĩa như vậy, ?oBóng đè? đã được xây dựng như một ẩn dụ sâu sắc trong một câu chuyện nhiều nhục cảm. Chính lối viết này là một sự táo bạo của tác giả, và nó là thích hợp cho sự thể hiện chủ đề tác phẩm. ******** (hay ***) ở đây đã trở thành một yếu tố nghệ thuật cần thiết. Bởi sự mô tả gần như tỉ mỉ, chi tiết cảm giác nhục thể của nhân vật truyện là đồng thời mang ý nghĩa thực và hư, cụ thể và tượng trưng. ?oVu quy? cũng vậy, sự chung đụng của cô gái trong truyện với mấy người tình là mang nghĩa tượng trưng, cô chưa biết tương lai đời mình sẽ gắn bó với ai, chẳng lẽ là với xác ướp. Thân phận cô gái là thân phận đất nước, vu quy vẫn chỉ là ước vọng.

Truyện ngắn ?oBóng đè? hay là vì vậy, theo cách đọc văn bản nghệ thuật của tôi. Có những người khác thấy nó là phản chính trị, phản đạo đức, thì đấy là tùy cách đọc của họ. (Dịp này đang kỷ niệm 240 năm sinh thi hào Nguyễn Du, tôi liên tưởng đến những nhà nho thủ cựu một thời coi Truyện Kiều là ?odâm thư? nên đã khuyên răn: ?oĐàn ông chớ đọc Phan Trần, đàn bà chớ đọc Thúy Vân Thúy Kiều?. Ôi chao, từ Truyện Kiều đến ?oBóng đè? đã cách hai thế kỷ rồi!). Nhưng vậy là ở đây có sự khác nhau về quan niệm, về cách đọc. Tuy nhiên, khác nhau thế nào thì cũng phải trên cơ sở văn bản in ra. Do đó, điều kiện đủ cho tác phẩm hay là phải bắt đầu từ quan niệm hay như một quá trình động, biện chứng. Và như thế thì không thể tiên quyết đứng trên một quan niệm hay cố định, tĩnh tại để quyết định cái viết nào là được in ra, còn cái viết nào là cấm in, cấm phát hành. Cuốn truyện Bóng đè được ra tại nhà xuất bản Đà Nẵng, và hiện giờ nơi đó đang bị sức ép từ phía những ý kiến phê phán nặng nề cuốn sách. Còn những ý kiến đánh giá cao tác phẩm thì không được coi trọng từ phía quản lý xuất bản. Thế thì sao nào? Thế thì văn học Việt Nam khó có tác phẩm hay, nhất là những tác phẩm hay vượt ra ngoài thói quen, khuôn khổ thông thường.
3. Nói rộng ra, để có tác phẩm hay, điều kiện đủ là phải có bầu không khí tự do, cởi mở cho sáng tạo nghệ thuật, phải để năng lượng sáng tạo của nhà văn được giải phóng và phát huy đến hết mức độ của nó. Bài học Thơ Mới (1932 - 45) để lại còn tươi nguyên giá trị cho hôm nay.

Mười năm Thơ Mới là cả một thời đại. Thời đại của sự giải phóng tình cảm cá nhân, của sự tự do nảy nở cá tính sáng tạo. Tác giả Thi nhân Việt Nam đã viết một cách sảng khoái tự tin: ?oTôi quả quyết rằng trong lịch sử thi ca Việt Nam chưa bao giờ có một thời phong phú như thời đại này. Cá tính con người bị kiềm chế trong bao nhiêu lâu bỗng được giải phóng. Sự giải phóng có thể tai hại ở chỗ khác. Ở đây nó chỉ làm giàu cho thi ca. Cái sức mạnh súc tích từ mấy ngàn năm nhất đán tung bờ vỡ đê. Cảnh tượng thực là hỗn độn?.

Không có cảnh tượng hỗn độn đó thì đã không có ngày hội tưng bừng của Thơ Mới. Bao nhiêu nguồn tình cảm bấy lâu âm ỉ giờ trào ra trong thơ theo nhiều hướng, nhiều dòng, mỗi cách một vẻ, mỗi vẻ một riêng. Người thơ mới cảm thấy sung sướng được tự do, thành thực, được bộc lộ hết mình, được đi đến tận cùng cảm xúc, được tự mình khám phá thể nghiệm những lối đi chưa ai từng đi, được thoải mái bày tỏ những quan niệm suy nghĩ riêng về nghệ thuật. Lấy nhóm thơ Bình Định làm thí dụ. Hàn Mặc Tử, Bích Khê, Chế Lan Viên đi một lối thơ riêng, họ gọi là thơ Điên thơ Loạn, trong khi Quách Tấn vẫn giữ một lối Đường thi cổ điển trong sáng. Họ phân công đề tựa cho nhau khẳng định nhau và tuyên ngôn ?otrường phái? thơ mình. Tập thơ Điêu tàn cùng bài tựa nổi tiếng của nó chỉ có thể ra đời được trong hoàn cảnh đó. Cũng nhờ hoàn cảnh đó, Hàn Mặc Tử mới phát lộ hết độ huyền thẳm của tài năng, thu nhận vào mình cả tính chất ái tình của Xuân Diệu, cảm xúc vũ trụ của Huy Cận, cảm giác nhục thể của Bích Khê và tinh thần điên loạn của Chế Lan Viên.
Điều kiện đủ này đang từng bước được xác lập. Và thế tất rồi phải được thực hiện. Tự do ngôn luận, tự do sáng tạo là một quyền con người, và đối với văn nghệ sĩ quyền đó càng thiêng liêng, thiết thân. Nhưng điều kiện cần là ở chính tự người viết. Nhà văn phải luôn tự làm mới mình. Bổn phận nhà văn là phải viết hay.

(tiếp)
4. ?oTrong nghề văn khiêm tốn là một đức tính thừa!? - quan niệm này của Gabriel García Marquez, nhà văn Columbia giải Nobel 1982, đáng là châm ngôn của mọi người cầm bút. Trong quá trình học và đọc, luôn luôn có những bậc thầy cho ta ngưỡng mộ, kính phục, yêu mến. Nhưng khi bắt tay vào viết, ta phải luôn nghĩ ta là nhất, là hơn hết cả, là sẽ vượt lên trên các giá trị đã có, tạo lập những giá trị mới chưa từng có. Câu thơ Xuân Diệu nói cái cô đơn cá nhân có thể vận cho tâm thế sáng tạo: ?oTa là Một, là Riêng, là Thứ Nhất / Không có chi bè bạn nổi cùng ta?. Nghĩ được thế rồi, được nghĩ thế rồi, ta mới dám mạnh bạo phá tung mọi luật lệ văn chương ràng buộc níu trói chân tay, mới dám mở bung đầu óc tâm trí tìm đến những miền xa tưởng tượng, mới dám làm mới cho từng lời văn câu thơ. Ai bảo ta kiêu căng, mặc! Ai bảo ta hỗn hào, mặc! Ai bảo ta điên rồ, mặc! Đã rằng khiêm tốn nên gác ra ngoài khi một mình đối diện trang giấy, ta chỉ biết có ta trong cơn xúc cảm sáng tạo mà thôi. Trang giấy ?opháp trường trắng? (chữ dùng của Nguyễn Tuân) không cho phép ta hèn nhát chỉ nghĩ là mình cố viết sao cho bằng được cái đỉnh này, cái ngọn kia. Phải dũng cảm ở đây. Sự điên rồ của những người dũng cảm ở đây mới có thể tạo ra kiệt tác văn chương. Cái làng Macondo đã nảy nòi dưới ngòi bút G. García Marquez chính là khi ngồi vào bàn viết ông đã xác quyết không chịu khiêm tốn với ai cả. Một trăm năm cô đơn, người mọc đuôi lợn, cả một cái làng bị thoái hóa..., đó là cái riêng, cái duy nhất của ông nhà văn Columbia này, trước ông văn học thế giới chưa có hình tượng nào như thế, nhờ ông Columbia trở thành một địa chỉ đỏ trên bản đồ văn học thế giới. Tôi lại muốn nhắc đến ở đây một câu nói nữa, lần này là của Dostoevsky: ?oThưa quý vị, suốt đời tôi chỉ làm mỗi một việc, đó là đẩy tới tận cùng cái mà các vị chỉ dám làm một nửa?.

Ba gương mặt sáng giá nhất của văn học đổi mới nước ta, Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài, Bảo Ninh, là ba nhà văn chẳng hề ?okhiêm tốn? chút nào, hiểu theo nghĩa câu nói ở trên của García Marquez. Họ viết như đường văn trước họ chưa có người đi. Họ viết, bất chấp những ràng buộc thành văn và không thành văn trên trang viết và ngoài trang viết. Họ viết, theo sự thôi thúc của văn chương, và theo chính họ. Chính vậy nên họ đã có được những tác phẩm hay, mang tính đột biến và cách tân mạnh mẽ. Và cũng chính vậy, họ là ba nhà văn bị hứng chịu nhiều ?ođòn roi? nhất của phê bình, của dư luận, cả trong và ngoài văn học. Nhưng họ đã đứng lại được trong văn học bằng tên tuổi mình. Cái hay, nhất là cái hay lối mới, thường gây dư luận, và thường là dư luận trái chiều. Truyện ?oCánh đồng bất tận? (Nguyễn Thị Ngọc Tư) mọi người đồng thanh khen. Truyện ?oBóng đè? mọi người khen chê trái ngược nhau. Nhưng đó đều là hai truyện hay.
Muốn viết hay, vậy là, nhà văn còn cần phải có sự dũng cảm nữa. Dũng cảm để tìm đường mở lối. Dũng cảm để tự tin vào mình. Dũng cảm để chịu đựng những sự chưa hiểu, hiểu lầm, hiểu sai, cả những sự ác ý của người đời, khi tác phẩm mình xuất hiện. Bài học của Walt Whitman với tập thơ Lá cỏ đáng được đưa ra liên hệ ở đây. Năm 1855 khi tập Lá cỏ ra đời, một nhà phê bình ở thành phố Boston đã gọi ông là "một thằng rồ đáng đánh roi vì tội vi phạm thuần phong mỹ tục". Ezra Pound nổi tiếng đương thời cũng không khá hơn khi nói đến Whitman: "Ông ta thật là tởm. Ông ta là một viên thuốc cực kỳ buồn nôn?. Các dịch giả Lá cỏ ra tiếng Việt (Vũ Cận và Đào Xuân Quý) cho biết số phận nguyên tác: "Tập thơ in ra một nghìn bản, chỉ tiêu thụ được non ba mươi bản. Mấy trăm bản gửi biếu hầu như chịu chung một số phận: hầu hết bị trả lại, nhiều khi kèm theo những lời xỉ vả thậm tệ đối với tác giả và tác phẩm. Có người trước khi gửi trả còn cẩn thận xé đôi cuốn sách để tác giả không thể còn hiểu lầm thái độ của mình". Nếu W. Whitman không tự tin khi tung ra tập thơ và không dũng cảm chịu đựng những lời chỉ trích thì ông đã không thành một tác gia lớn của văn học Mỹ. Tôi đã nêu ra thí dụ này khi viết về thơ Vi Thùy Linh, không phải để so sánh tầm vóc hai tác giả, mà tôi chỉ liên hệ thái độ phản ứng đối với một loại thơ, ở Mỹ giữa thế kỷ XIX, và ở Việt Nam đầu thế kỷ XXI. Một số người phản ứng thơ Vi Thùy Linh viết hẳn lên báo là không dám cầm tập thơ về nhà cho con gái xem, và khuyên sinh viên không nên đọc, vì cho đó là dâm, là tục. Rất may nàng Vi (như cách cô nhà thơ này thường gọi mình trong thơ) đã không gục ngã, cô vẫn tiếp tục viết, và mới đây nhất đã trang trọng ra mắt tập thơ thứ ba của mình có tên gọi Đồng tử tại Trung tâm văn hóa Pháp (L?TEspace) ở Hà Nội. Bìa bốn tập thơ đề hẳn câu thơ trong một bài thơ của một phần thơ trong tập: ?oNhững cặp chân khóa chặt nhau khước từ chân lý?, mặc dù biên tập đã yêu cầu đổi ?ochân lý? thành ?obóng tối?.

Dũng cảm để biết chấp nhận những cái khác mình, ở ngoài mình. Tôi không phản đối một nhóm thơ như nhóm Mở Miệng (Sài Gòn) ở thể nghiệm làm một lối thơ mới của họ. Họ có một quan niệm thơ khác và họ thực hành làm thơ theo quan niệm đó của mình. Hãy cứ để họ xuất hiện, rồi thời gian và công chúng sẽ là người phán định thơ họ hay hay dở. Thời gian thì cứ trôi và công chúng thì cũng trôi theo dòng thời gian và biến đổi cơ mà. Trong sáng tạo văn chương nghệ thuật, đừng nhân danh ai, cái gì, để cấm đoán, ngăn chặn ai, cái gì; đừng nhân danh giá trị một thời để phê phán, phủ nhận cái đang làm nên giá trị của một thời khác. Đọc tập thơ mới Khoan cắt bê tông của nhóm Mở Miệng và bạn bè sẽ thấy họ thực sự có cái thơ mới. Một quy luật của sự phát triển văn học là sự chuyển dịch cái cũ từ trung tâm ra ngoại biên và cái mới từ ngoại biên vào trung tâm. Ta hãy chờ xem.

Dũng cảm còn là để biết dám thay đổi mình. Trong nghệ thuật đứng lại là đã thụt lùi. Nhà văn ta, nói xin lỗi, hình như ít băn khoăn day dứt trước những cái mới của văn chương, nhất là văn chương thế giới. Đọc tác phẩm của các nhà văn trong nước có cảm tưởng như văn học bên ngoài chẳng có gì thay đổi, chẳng có gì mới mẻ. Ấy vậy mà giới dịch thuật văn học nước nhà vẫn đang cần mẫn chuyển tải sang Việt ngữ những tác phẩm có giá trị nghệ thuật của các nhà văn thế giới. Đọc họ đi, và nếu thấy họ làm cho mình phải chùn tay trước trang viết, thấy không thể viết như trước được nữa, đó đã là một yếu tố có thể đưa đến tác phẩm hay. Một cuốn tiểu thuyết như Từ điển Khazar của Milorad Pavic, nhà văn và tác phẩm được coi là đầu tiên của thế kỷ XXI hiểu với nghĩa là cách tân hậu hiện đại, đọc sẽ mệt vì người đọc buộc phải làm quen với lối đọc phi tuyến tính, nhưng đọc sẽ bổ ích cho cách viết. Gần đây cuốn tiểu thuyết Khải huyền muộn của Nguyễn Việt Hà cũng cho thấy sự tìm tòi lối viết khác lạ. Truyện trong truyện đã không còn là thủ pháp mới nữa. Nhưng truyện viết về cái truyện viết ra thì là một cố gắng đáng khích lệ của nhà văn này. Có thể nói nội dung của cuốn tiểu thuyết đó chính là ở cách viết của nó. Đó là viết nội dung, không phải kể nội dung.
5. Điều kiện cần và đủ để có tác phẩm hay, tóm lại, là hãy hết mình. Nhà văn hết mình với trang viết của mình. Cơ chế xuất bản hết mình với văn bản của nhà văn. Khi đó, mượn lời K. Marx, không phải tất cả người viết văn đều là Raphael cả, nhưng những ai có mầm mống Raphael trong mình đều được tự do phát lộ. Và những tác phẩm hay sẽ từ đó mà ra.
Hà Nội, đầu đông 2005

Đọc mấy cái bài bình luận kiểu này của mấy bác phê bình gia nhà văn nọ mà ngán hết cả người. Cả bài không có gì mới.
Đoạn 2 phân tích cứ như giảng văn của học sinh cấp ba, nói lại toàn những cái người ta đã nói hết rồi, mà cái khen gượng ép, ko thuyết phục bằng cái chê của mọi người.
Đoạn 4 lại lôi GG Marquez vào làm trang sức. Trò này lố bịch thế nào thì tôi đã viết ở post trước rồi, ko nói lại nữa.
Nó làm tôi nhớ đến box vật lý, mười topic thì có chín phải lôi bằng được einstein và thuyết tương đối vào mới sành điệu. Có nhiều thiên tài trong đó phản bác thuyết tương đối rất hùng hồn bằng kiến thức vật lý phổ thông, cũng đau đớn vật vã dằn vặt, cũng hết mình và dấn thân lắm. Nhưng cái thiên tài tự phong đó ngay cả phông kiến thức căn bản cũng ko có, phần lớn chưa hề đọc qua sách đại cương, rút cục thì chỉ làm trò hề cho thiên hạ mà thôi, không chừa một anh nào.
Trước khi quyết định "hết mình", thì hãy biết tự trọng cái đã, nếu không chúng ta đợi một thế kỷ nữa cũng chả bao giờ có anh Raphael free nào từ trên trời rơi xuống.

Đọc bài viết của ông Nguyên cũng hay. Truyện của chị Diệu tớ thấy như bãi rác (xin lỗi chị). Có thể có một vài thứ giá trị trong bãi rác ấy, nhưng nó không đáng để mình lao vào mà sục sạo. Có người tìm ra vài thứ quý giá để đưa ra thì tớ cám ơn công bới rác của họ vậy. Còn đọc để giải trí, để tốt cho tâm hồn và suy nghĩ của mình thì ko nên đụng đến những thứ của chị Diệu bây giờ.

Liebe/Lieber Núi sông,
cảm ơn đôi dòng góp ý nhã nhặn lịch thiệp trên đây!
Chắc bác là "người quen" nên mới biết Cundc là ĐBT rồi, hoặc bác có đọc ít thơ thẩn post trên TTVNOL có ký tên ĐBT (ờ, chỉ là cái tên riêng, mà bác đặt cạnh ĐHD lại là ối kẻ tưởng ĐBT là một tên tuổi nào đó, ngại quá cơ). Dù sao cũng cảm ơn đã nhận ra tôi!
Về mấy câu gop sý của bác, cho phép tôi được giải thích nhé! Mong giải toả được chút bức xúc của bác (và những người như bác) khi theo dõi thread này trong mấy ngày qua.
Bác lại nhắc "văn là người" thì tôi cũng mừng lắm. Xin mời bác xem lại văn của bọn mà tôi gọi là "rỗng óc", là "chổi cùn rế rách" ở đây xem. Một đằng tôi dùng câu chữ tử tế, một đằng bọn chúng dùng thứ văn nói bừa phứa đối đáp và chửi bới (nhớ cho là "chửi bới"). Vậy tôi chẳng có gì sai về cách gọi một số kẻ đang lên tiếng phỉ báng BÓNG ĐÈ và tư cách nhà văn Đ.H.D. Còn, tôi đã nói 1 lần, ai có tật giật mình mà tư vơ mình vào, thì tôi không chịu trách nhiệm.
Tôi có thừa khả năng ăn nói nhã nhặn, góp ý chừng mực (về cái này tôi dám chắc chắn vì tôi có hàng ngàn người quý mến cả online lần ngoài đời đều nhờ cách ăn nói của tôi). Thế nhưng dạo gần đây tôi đã chuyển sang "cách ăn nói và đối đáp" mà bác không ưa đó. Vì sao?
Vì thứ nhất: tôi muốn giữ khoảng cách với những kẻ mà tôi không muốn trở thành người quen hay bạn bè;
thứ 2 - đây mới là mục đích chính - lối ăn nói khó chịu đó sẽ cho thấy rõ sự tiểu nhân của một số kẻ không đáng được tôn trọng. Bọn chúng nhục mạ (dù là chỉ ăn tục nói phét trên diễn đàn online) một con người - xin nhớ cho cái cách rỉa rói tư cách đạo đức của Đ.H.D. Vậy mà tôi dùng một vài từ ngữ - không hề vô văn hoá như chúng dùng từ "tởm" - rẻ rúng chúng, thì chúng lạu phản ứng khó chịu, hằn học.
Thế đấy. Như bác nói: "Muốn được người khác tôn trọng thì hãy tôn trọng người khác trước". Tôi đang làm cái việc để chứng minh câu nói đó của bác đấy. Tiếc thay là cái bọn "chổi cùn rế rách" đó không biết xấu hổ để vẫn tiếp tục làm chổi cùn rế rách. Chỉ cần một kẻ trong số đó lên tiếng nhận ra sai lầm của mình trong cách ăn nói thì tôi cũng chẳng ngại gì chuyển sang một lối đối đáp tử tế hơn.
Cách đây vài hôm, tôi xem một tập phim Ỷ Thiên Đồ Long Ký (truyện của Kim Dung thì tôi chưa nghiền ngẫm được mà chỉ xem phim). Đúng và tập Trương Vô Kỵ - một anh hùng võ lâm đáng ngưỡng mộ - đã bị đổ oan cho tội giết sư thúc của mình. Anh cảm thấy rất oan ức. Khi đó, người bạn gái Chu chỉ Nhược mới lên tiếng: "Sao anh cứ cho rằng em giết Ân Nhi mà không thể để cho người khác nghĩ anh giết sư thúc". Trương Vô Kỵ lúc ấy mới thốt lên: "Phải trải qua rồi mới có thể hiểu được cảm giác oan ức này". Bác thấy không, phải "trải" rồi "nghiệm" được như thế. Tiếc thay những kẻ "rỗng óc" đúng là vẫn hoàn "rỗng óc", bọn chúng phản ứng gay gắt khi tôi chê chúng thiếu trải nghiệm. Bọn chúng trải qua cái cảnh tôi "khinh rẻ, hạ thấp" (@Moonintel) bọn chúng, mà lại không nghiệm ra rằng BÓNG ĐÈ hay Đ.H.D cũng bị bọn chúng xúc phạm như thế.
Bác có thể nói cho tôi nghe, tôi sai ở chỗ nào không? Tất cả nỗ lực của tôi nhằm vạch rõ sự hèn hạ của bọn u mê đó. Cái bọn mà dương dương tự đắc được "lên báo" trong cái "bài báo" của ông Nguyễn Hoà nọ. Tất cả những ai có thể đánh giá được đúng cách mà tôi đang làm, sẽ hiểu và không việc gì phải khó chịu vì câu từ của tôi cả. Vì họ sẽ cảm nhận được phản ứng của tôi về cái cách mà ông Nguyễn Hoà đang cổ xuý cho bọn thấp kém bôi bác BÓNG ĐÈ và Đ.H.D.
Tôi nói rõ lại: Những người không thích BÓNG ĐÈ có thể phát biểu nhã nhặn như bác bergfluss28, và tôi sẽ tham gia bàn luận cũng nhã nhặn như vậy. Còn những kẻ "thối thây" mà tôi nhắc đến trên kia, bọn chúng có lối so sánh kiểu liên tưởng đến truyện *** kèm theo cách ăn nói đối đáp kiểu "tởm", thì tôi muốn dành cho chúng sự khinh rẻ mà chúng đáng phải nhận. Một lần nữa, mong bác hiểu cho, tôi chỉ khinh rẻ những đứa đáng khinh rẻ, còn những người như TRai_nuoi_de hay Thao_my và cả bác nữa, tôi vẫn dành cho sự tôn trọng ở mức cao nhất đấy chứ.
Thế thôi, tôi lại dài dòng mất rồi. Cuối cùng xin ý kiến nốt về câu bôi vàng. Bác lên tiếng là: "Ai thích cứ thích, ai không thích cứ việc không thích". Như thế là sai rồi. Vậy ra những nhà phê bình là những người thừa hay sao? Những nhà nghiên cứu tác giả, tác phẩm là thừa hay sao? Chúng ta vẫn tìm đọc, vẫn lắng nghe ý kiến của những nhà phê bình, những nhà văn, phân tích về các tác phẩm văn học, là vì chúng ta mong vỡ ra những cái hay, cái tốt mà chúng ta chưa cảm được đấy thôi. Thầy cô giáo chúng ta cũng giảng dạy ra sao, khi mà học sinh luôn mồm rằng "ai thích cứ thích, ai không thích cứ không thích, thầy cô mất thời gian giảng giải làm gì!"
Đọc lại BÁ NHA -TỬ KỲ, ngẫm lại mà xem. Sao BÁ NHA không nói với TỬ KỲ là "ông thích thì cứ thích, không thích thì thôi, việc gì mà lên tiếng nhận xét này nọ!" hả bác? Bá Nha gẩy đàn, Tử Kỳ đọc vanh vách những áng thơ trong tiếng đàn. Ở đây tôi không nói về việc những người tâm đắc văn chương của nhau, mà tôi muốn nói đến cách nói một tác phẩm nghệ thuật. Vì sao Bá Nha quý Tử Kỳ thế? Tử Kỳ hiểm tâm tư Bá Nha, mà đôi khi Tử Kỳ còn hiểu Bá Nha hơn cả chính Bá Nha. Vì thế, thích hay không thích thôi chưa đủ, mà còn cần phân tích làm rõ vì sao nên thích và vì sao không nên thích.
Các nhà văn cũng như chúng ta thôi, "muốn người khác tôn trọng mình thì hãy tôn trọng người khác". Người đọc đã tôn trọng nhà văn chưa mà "chửi bới" nhà văn không tôn trọng người đọc. Bá Nha sẽ chỉ gẩy đàn cho Tử Kỳ bởi chỉ có Tử Kỳ là không thích chỉ để thích. Bá Nha đập đàn quý khi Tử Kỳ qua đời vì biết rằng chẳng còn ai hiểu rõ tiếng đàn nữa. Như thế, chẳng phải là rất quan trọng khi mổ xẻ cái sự "ai thích, ai không thích" hay sao?
Nói thế thôi, chắc bác đủ hiểu rồi nhỉ? Tôi muốn nhắc nốt điều này: Tôi khinh những thằng CHỬI ĐỔNG ở đây, tôi phải vạch mặt những thằng CHỬI ĐỔNG vì đôi khi những tiếng chửi đổng của bọn chúng lại tạo ra được những ảnh hưởng không tốt lên một số đối tượng chưa kịp xác định được sáng tối trong vụ BÓNG ĐÈ này.
Vielen Dank,
ĐBT
Được cundc sửa chữa / chuyển vào 11:47 ngày 11/12/2005