Bùi Giáng - Đi vào cõi thơ

Nguyên Sa
Có lẽ ông Nguyên Sa nhãn giới rộng rãi, nhìn xuôi ngược quá tỏ rõ ngọn ngành dâu biển, nên lời thơ của ông trở thành nửa thực, nửa rỡn, nửa thấm thiết nửa hững hờ. Và có một sức quyến rũ khác hẳn mọi lối thơ xưa nay.
Cả thơ, cả văn của ông, đều có như là một loại thần dược của thiên tiên trao gửi cho trần gian bối rối. Kẻ chán đời quá độ, nên đọc thơ ông. Kẻ yêu đời quá mức cuống quýt cũng nên đọc thơ ông. Ấy là để nhận chân một mối thong dong tự tại của kẻ thượng đạt, mặc dù kẻ thượng đạt kia trong cuộc sống vẫn thường có thể lầm lỗi nhiều ít.

Nhất Hạnh
Nhất Hạnh có nguồn thơ chứa chan. Chúng ta không hiểu vì lẽ gì nguồn thơ đó lại không đủ sức ngăn cản ông, khiến ông hì hục hiện đại hóa Phật Giáo Uyên Nguyên.
Trường hợp Nhất Hạnh là trường hợp một thy sỹ thiên tài bị vướng phải cạm bẫy của triết học Tây Phương.
Nhưng riêng gì thượng tọa Nhất Hạnh lâm vào trường hợp bi thiết đó ? Còn nhiều kẻ khác. Và ngay cả một thiên tài Nhượng Tống cũng không thóat khỏi ma lực của tinh thần khoa học đời nay.

Trần Trọng Kim
Trần Trọng Kim cũng là một thiên tài thi sỹ. Ông dịch thơ Đường không đạt tới cái độ tài hoa của Tản Đà, nhưng trong mạch ngầm lại thâm hậu hơn Tản Đà.
Tản Đà bị tẩu hỏa nhập ma. Trần Trọng Kim lại là người duy nhất trong thế kỷ này, giữ vững được tâm hồn trong niềm tịch nhiên bất động giữa mọi phong ba.
Tản Đà chú giải Truyện Kiều một cách thô hiển lệch lạc quá. Trái lại Trần Trọng Kim có những ghi chú hoằng đại âm thầm.

Chu Mạnh Trinh
Bài Tựa Truyện Kiều của Chu Mạnh Trinh viết bằng Hán Ngữ, quả thật đủ đầy thâm hậu và thừa dư tài hoa để xô Hán Ngữ uyên nguyên đi thêm một bước đặc biệt.
Lời cổ kính mà tân kỳ. Bằng một làn cánh phấp phới, ông bay vút một cơn. Lý Bạch phải sững sờ. Trái lại, Chinh Phụ Ngâm Khúc bằng Hán Ngữ của Đặng Trần Côn, ắt chẳng khiến một thiên tài Trung Hoa nào chịu sửng sốt.

Thanh Tâm Tuyền
Thanh Tâm Tuyền như một vị tướng lãnh gan lì, sử dụng một loại võ công chỉ riêng một mình ông đạt tới quai nhai cảnh giới.
Mọi kẻ về sau học tập võ công ấy đều thất bại.
Công lực thâm hậu, Thanh Tâm Tuyền lại còn trẻ quá, do đó, ông bước đi trên trận địa một cách quá ngang nhiên, chả bao giờ bận tâm tới những môn võ công khác của những đối thủ, bất kể chúng là thiên tài hay là chẳng.

Thế Phong
Thế Phong hùng hậu ngang tàng, bướng bỉnh, khó tính. Bài thơ đi ào ào, lúc chan hòa tâm sự, lúc cộc lốc phiêu nhiên.
Thơ cảm động vô cùng, mà cũng lắm phen khiến người ta cười bật ra tiếng.
Thơ ông Thế Phong là chỗ kết tụ của một tâm hồn tế nhị khôn hàn và một nỗi gàn bướng khôn tả. Ông làm giàu cho thi ca hiện đại không phải ít.

J.Leiba
Trong J.Leiba có một Từ Hải thời xưa yêu Thúy Kiều, lại có một Đạo sỹ, giủ áo tơ tình, đi theo cánh hạc, mà vẫn ngoảnh đầu nhìn mãi phồn hoa thơ mộng ở phía sau.
Đúng là một loại Thanh Tùng Tử chịu chơi.
Phù thế đã nhiều duyên nghiệp quá
Lệ lòng mong cạn chốn am Không
Cửa thiền một đóng duyên trần dứt
Quên hết người quen chốn bụi hồng
Nói thì có vẻ như dứt khoát lắm. Đắc đạo lắm. Nhưng thử hỏi: - Một loại Từ Hải mà đi tu, thì tu sao trót ? Làm sao gột rửa cho xong trong máu me mình, cái hình ảnh em Thúy một phen kia.
Con dẫu trần tâm đã sạch rồi
Lòng từ vương một chút thương ai
Một câu thơ như thế quả là thừa sức xô ùa hết thảy mọi thi ca kim cổ đông tây đi mất hết.
Con dẫu trần tâm đã sạch rồi
Lòng từ vương một chút thương ai
Thương ai ? Thương bằng lòng từ ? Vương một chút ?
Một chút kia mang toàn khối tình và tự và đạo và tôi và giáo và lý và phù sinh hư ảo trên tang hải phiêu bồng.
J.Leiba ắt đã có diễm phúc gặp một người yêu dịu dàng. Người yêu có lẽ mệnh bạc ?
Nhưng vì sao thuở nàng còn tồn tại bình sinh, chàng vì cớ gì đã đi xa nàng như thế ? - Quyết lòng dứt áo ra đi ? Thanh gươm yên ngựa lên đường ruổi rong ?
Chúng ra chẳng rõ gì hết về J.Leiba. Ông chỉ gửi lại trong thơ mấy lời chân thành bi thiết nhất của một can tràng hy hữu như một niềm bí mật ngàn xưa ...
Đã thế thì thôi đi cứ đi
Ta cùng hồng kiếp có vương gì
Một cười trả lại người thiên hạ
Cả tấm thân này lẫn mộng kia
... Đâu đấy mồ thu tiếng dế than
Lòng ta xao xuyến ngựa lên đàng
Hồ ly mấy bóng lan bờ cỏ
Đêm tối tìm về ngủ mả hoang

Bùi Như Sơn
Ông không làm thơ nhiều, vì tính ông ham chơi chẳng thiết thi chuyện thơ thẩn.
Thỉnh thoảng ông gieo vài vần ghẹo ông Nguyễn Du. Đọc phải bật cười ra tiếng.
Gọi là gặp gỡ giữa đường
Họa là người dưới suối vàng quên nhau
Trở về chân lệch gót sau
Trâm đầu lọt giữa tư trào hoang mang
Gia đình ông xưa kia bị thảm họa vì kháng chiến. Mấy mươi người chỉ còn sống sót dăm ba. Thuở bấy giờ ông chỉ là một thằng bé mười một tuổi đầu. Từ đó, đối với ông đoạn trường nhân gian là chuyện cố kỳ nhiên. Chả phải nhọc lòng nghĩ tới nữa.
Một trái bom rơi trúng miệng hầm
Đã đành sự thể lạnh căm căm
Một mình ra đứng đầu khe núi
Quên mất thân mình một với trăm
Bài thơ nào của ông cũng chỉ có bốn câu. Cưới vợ ông cũng chỉ tặng vợ có bốn câu. Hỏng thi, ông cũng chỉ có bốn câu vịnh cuộc:
Lăn lóc trường thi một trận rồi
Rụng rơi từ một tới hai nơi
Ra người thiên hạ cười chi thế
Tớ chẳng vui lòng cuộc chịu chơi
Nhớ lại thuở nhỏ đi câu cá ở bờ khe, ông viết:
Cá đi nguồn suối xa rồi
Buông câu tuổi dại mộng ngồi phồn hoa
Tình đi như gió giang hà
Nằm nghe giấc ngủ chan hòa tử sinh
Ông trao cho tôi một xấp giấy gồm hai chục bài. Mỗi bài bốn câu. Ông bảo:
- Các hạ chậm chậm mà đọc. Tháng sau ta sẽ trao thêm cho nhà ngươi một bài bốn câu nữa cho đủ bộ.

Phạm Quang Bình
Phạm Quang Bình mười sáu tuổi. Nhưng vẻ mặt trông như đứa bé mới lên năm. Phạm Quang Bình là em ruột Phạm Đình Liêm, một nhân vật phong nhã tài hoa đủ điệu, nhưng lại chẳng hề làm thơ, chỉ vùi đầu đọc truyện vũ hiệp quanh năm.
Phạm Quang Bình trái lại. Có năng khiếu đặc biệt phi thường toán học mà lại thích làm thơ.
Mẹ cha vất vả quanh năm
Con làm thơ mộng như tằm ăn dâu
Mai sau con sẽ bạc đầu
Mẹ cha đừng có đau sầu vì con
Đúng là một hồn thơ thanh bạch phi phong
Học hành chữ nghĩa bao dong
Thương thầy nhớ bạn còn mong yêu người
Người đi lặng bóng chân trời
Quê hương phố hội còn nơi tâm tình
Đêm nay bài vở rập rình
Mùi hương phảng phất tiền trình cuối năm
Tôi chắc học sinh nào cũng phải vừa lòng với tâm sự đó của bạn thiếu niên. Nghĩ cũng lạ. Thơ vốn hồn nhiên như thế mà sao người ta cứ chạy tìm thơ thơ ở đâu đâu.
Phố chiều tà áo thướt tha
Chân đi đếm nhịp tuổi già hơn tên
Mẹ cha chờ đợi xui nên
Cơn chiều chuộng bỗng về bên mơ màng
Tuổi trẻ vốn làm thơ tươi sáng như thế nếu không bị những gò bó chương trình cản lối.
Tựu trường mở lớp học ra
Chị em ghé hội hè hoa thanh bình
Tháng năm đoản lộ trường đình
Dĩ nhiên mộng tưởng còn trình diện kia
Chợ chiều vang bóng về khuya
Sầu dâng lãng đãng về chia tâm hồn
Lan hương hai chị hao mòn
Nửa lo học tập nửa còn lo thi
Chúng tôi mong ngày sau sẽ còn được đọc những bài thơ như thế của đầu xanh.

Nhượng Tống
Bản dịch Tây Sương Ký của Nhượng Tống thật là phi phàm.
Xin trích ra đây vài đoạn hiu hắt:
Non xanh chẳng nể nang nhau
Rừng xanh thôi cũng ra mầu khẩy trêu
Mịt mùng sương bạc khói chiều
Người đi ta biết trông theo lối nào
Lên xe mà dạ xôn xao
Về sao chậm chạp đi sao vội vàng
Tà tà bóng ác xuyên ngang
Nào nghe người nói trên đường cái quan
Mông mênh đồng lúa xanh rờn
Còn nghe ngựa thét trên làn gió thu
Phong cảnh cùng tâm hồn người Trung Hoa ngày xưa hiện ra như thế. Chẳng rõ có còn làm nao nao những cô gái Ba Tàu Chợ Lớn ngày nay chăng ?
Trông nhau nào thấy nhau đâu
Non xanh bốn mặt đẫm màu tà dương
Ngủ đâu đêm vắng dặm trường
Chiêm bao hồ dễ biết đường tìm nhau
Nào khi gắn bó hôm xưa
Đêm qua cách mặt bây giờ chia tay
Mùi tương tư nếm bao ngày
Ai hay ly biệt lại cay gấp mười
Cuốn Mái Tây còn tràn lan những hàng châu ngọc không thể nào đếm xiết ... Nhưng cố nhiên không thể nào tham lam bóc lột đem kê khai ra đây. Hãy để yên cho các cô gái Chợ Lớn tự tìm lấy mà đeo vào khắp mình mẫy hình hài của các cô.
Bản dịch Nam Hoa Kinh của Nhượng Tống cũng tuyệt diệu. Vài nhầm lẫn nho nhỏ, không đáng kể bao nhiêu.