Ca dao dân ca ??" Nét đẹp tâm hồn người Việt

Ca dao dân ca ?" Nét đẹp tâm hồn người Việt

Làng quê Việt Nam ở đâu cũng vậy, ẩn chứa trong nó bao điều gần gũi và thân thương. Mỗi một miền quê đều có những câu hò, điệu hát rất chung mà lại rất riêng, mang âm hưởng của từng vùng, miền. Tất cả cùng hòa vào câu thơ, giọng hát của những làn điệu, tạo thành dòng ca dao dân ca Việt Nam rất đa dạng và phong phú.


Ca dao dân ca, xét về góc độ tư duy của dân tộc, là tấm gương bức xạ hiện thực khách quan của mỗi dân tộc với lối sống, điều kiện sống và những phong tục tập quán riêng. Hình ảnh về thiên nhiên, cuộc sống, về truyền thống dân tộc, quan hệ xã hội được phạm trù hóa theo những cách khác nhau, bằng những hình thức ngôn ngữ khác nhau. Nghiên cứu về ca dao dân ca không chỉ cho thấy những nét đẹp văn hóa của người Việt Nam mà còn làm nổi bật lên tinh thần lạc quan, yêu đời, yêu người thiết tha. Ca dao dân ca là kết tinh thuần túy của tinh thần dân tộc, là nét đẹp trong văn hóa dân gian Việt Nam. Với cội nguồn lịch sử và chữ viết rất phong phú, đa dạng nên ca dao và dân ca có mặt ở Việt Nam từ rất sớm. Các công trình nghiên cứu về văn hóa dân gian, cũng như các nhà khoa học có liên quan đã khẳng định một trong những dấu tích của ca dao cách chúng ta khoảng trên dưới 2.500 năm. Điều này được thể hiện rất rõ qua các hoa văn trên trống đồng và các hiện vật khảo cổ cùng niên đại. Phân tích các họa tiết hoa văn trên trống đồng, nhiều người đã tìm thấy ở đây hình ảnh của lễ thờ nữ thần Mặt trời cũng là nữ thần Nông nghiệp. Trong lễ hội này đã sử dụng các hình thức âm nhạc, thanh nhạc, múa hát và các nhạc khí.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Văn Lung, Trưởng ban Văn học dân gian, Viện văn học phát biểu: ?oTất cả các dân tộc trên thế giới suốt mấy nghìn năm chỗ nào cũng có dân ca và ca dao. Vì thế nói về ca dao, dân ca của một dân tộc hay ca dao, dân ca nói chung là vấn đề rất lớn. Nó tồn tại rất lâu, từ hàng ngàn năm trước và như các nhà khoa học nghiên cứu trước đây, các học giả đã nói ca dao ra đời khi trong lòng mình có những điều muốn thể hiện ra, muốn nói lên. Những điều đó được gọi là ca dao?.

Câu nói, làn điệu, giọng hát là những đòi hỏi bức thiết nảy sinh trong đời sống xã hội, qua thời gian, những câu nói hay, những làn điệu hấp dẫn đã được nhân dân sưu tập và gìn giữ. Cũng xuất phát từ hoàn cảnh thực tế của đời sống xã hội và trí tuệ của nhân dân đúc kết nên. Qua lời ca, câu hát, ca dao và dân ca Việt Nam là những câu nói đúc kết kinh nghiệm sống, những quan niệm về nhân cách, nhân đức ở mỗi con người. Càng đi sâu vào tìm hiểu ca dao dân ca, chúng ta sẽ thấy được những nét tài hoa, óc sáng tạo đầy tinh thần thẩm mỹ. Tuy nhiên, ở mỗi loại hình lại có những đặc điểm riêng biệt.


Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Văn Lung, Trưởng ban Văn học dân gian, Viện văn học phát biểu: ?oCác cụ ngày xưa có nói bỏ ca đi thì còn lại dao, có nghĩa là ca dao và dân ca ra đời cùng một lúc. Nhưng cũng không phải tất cả câu hát của dân ca là ca dao. Đi sâu và nghiên cứu thì thấy dân ca phát triển rất nhiều, còn ca dao chỉ có một số chức năng nhất định?.

Ca dao dân ca là loại hình văn nghệ truyền miệng, là một hình thức văn hóa dân gian đã có từ rất lâu. Nó có thể là một câu nói triết lý bao hàm một nội dung giáo dục của ai đó. Trải qua thời gian, mọi người thấy đúng và nghe theo, thậm chí họ có thể thêm vào hoặc bớt đi để đúng với từng hoàn cảnh cụ thể. Vì vậy có thể nói ca dao dân ca là của quần chúng nhân dân sáng tác nên và họ có thể sáng tác trong bất cứ hòan cảnh nào, trong lễ hội, trong lao động sản xuất. Như Giáo sư Vũ Ngọc Phan đã viết: ?oNó xuất hiện trong lao động từ thời cổ xưa và hình thức thô sơ của nó đã được sửa đổi qua các thế hệ của loài người?. có một câu ca dao rất có ý nghĩa, không chỉ nói lên quan niệm triết lý của người Việt Nam mà đó còn là một câu nói thể hiện tinh thần đòan kết, gắn bó với nhau, thể hiện sức mạnh của tập thể.
?oMột cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao?.

Chất trí tuệ, giàu tư tưởng tình cảm trong ca dao dân ca là những nguồn nhựa sống bổ sung cho văn hóa dân gian thêm phong phú và đậm đà bản sắc. Tuy cũng là câu nói, giọng điệu cùng với một cái nôi xuất phát nhưng không phải câu ca dao nào cũng có thể trở thành dân ca và ngược lại, ở mỗi thể loại lại có thêm những ưu thế bổ sung ứng dụng trong từng hoàn cảnh của thực tế đời sống. Theo cách hiểu thông thường, ca dao là lời nói của các bài dân ca đã tước bỏ đi những tiếng đệm, tiếng láy hoặc ngược lại là những câu thơ có thể bẻ thành những làn điệu dân ca. Như vậy giữa ca dao và dân ca không có ranh giới rõ ràng. Ca dao là những câu nói phổ thông trong dân gian. Ca dao người Việt thường được cấu tạo bằng hai câu lục bát, một thể thơ rất âm điệu tiếng Việt. Khi có nhiều câu kết thành một đoạn ngắn thì gọi là dân ca, vì vậy ranh giới giữa ca dao và dân ca là một sợi chỉ rất mỏng manh. Ca dap là lối văn truyền khẩu, trước tiên là do một người vì xúc cảm mà phát hiện ra, rồi vì lời hay ý đẹp mà lan truyền trong dân gian và truyền mãi từ đời này qua đời khác. Tuy ca dao xuất phát trong giới bình dân nhưng nhiều câu rất nên thơ và ý nghĩa đậm đà, dễ xúc cảm người nghe nên được nhiều người để tâm sưu tầm.
?oCó cha có mẹ có hơn
Không cha, không mẹ như đàn không dây
Mẹ cha như nước, như mây
Làm con phải ở cho tầy lòng con?.

Câu thơ không chỉ nói về công đức sinh thành, giáo dưỡng của cha mẹ mà còn khuyên nhủ, răn dạy mọi người phải ăn ở sao cho đúng đạo làm con. Âu đó cũng là triết lý, quan điểm sống của mỗi con người chúng ta. Hoặc đó cũng có thể là những câu nói khuyên răn về quan hệ giữa anh em, bạn bè.
?oAnh em như chân, như tay
Như chim liền cánh, như cây liền cành?.

Hoặc là những câu ngợi ca tình yêu lao động, trân trọng những giá trị của sự lao động.
?oAi ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần?.

Chính vì khả năng dễ nói, dễ tiếp thu, ca dao đã đi vào đời sống của nhân dân một cách rất tự nhiên và trong mọi hòan cảnh.

( còn tiếp )

Được lissette sửa chữa / chuyển vào 22/07/2002 ngày 20:11

Được lissette sửa chữa / chuyển vào 22/07/2002 ngày 20:13

Trong mỗi chúng ta ai cũng có một miền quê, quê hương là cánh đồng lúa thơm ngát, lũy tre xanh trải dài dọc bờ đê, là những hình ảnh thân thương nhất đối với cuộc sống mỗi con người. Hai tiếng quê hương nghe gần gũi và thân thương, đó là nơi chôn nhau cắt rốn, nơi đã nuôi dưỡng ta trưởng thành. Qua ca dao dân ca, những hình ảnh của miền quê như trở nên gần gũi hơn, lung linh hơn nhờ những ca từ đầy hình ảnh. Khi nói đến dân ca, chúng ta không thể quên những lời ru con thiết tha trìu mến, qua tiếng ầu ơ mẹ ru con, những hình ảnh của miền quê yêu dấu, của biển rộng non cao, của gió Lào cát cháy, những người mẹ năm tháng tảo tần một nắng hai sương nuôi dậy con khôn lớn. Những lời hát ru của mẹ đã hòa đồng với tâm hồn trẻ thơ, vừa đằm thắm nhẹ nhàng nhưng cũng không kém phần trầm tư sâu lắng. Trong câu hát của mẹ có ánh trăng soi rọi như đưa con vào giấc ngủ êm đềm, có ánh mây trôi bồng bềnh trên đỉnh núi, có dòng sông bên lở bên bồi, có mặt biển long lanh ánh bạc và những con thuyền thấp thoáng ngoài khơi xa. Nghe lời ru của mẹ, trẻ thơ như được tiếp thêm nguồn dự trữ lớn lao về lòng yêu quê hương, đất nước, chắp cánh cho tuổi thơ của con thêm vững bước và sáng ngời niềm tin.
Lấy nguồn cảm hứng từ thực tế cuộc sống, ca dao dân ca được sáng tạo nên, đó là lời ăn, tiếng nói của ông cha ta tích lũy từ ngàn đời. Đó là những câu nói đúc kết từ những kinh nghiệm sản xuất răn dậy con cháu, bao hàm những nội dung mang ý nghĩa triết lý dậy bảo rất sâu sa. Đó là những câu hát được truyền tải bằng âm thanh giọng điệu ngôn ngữ với nội dung nghệ thuật phong phú, đa dạng, đậm đà bản sắc dân tộc. Giống như đại thi hào Macxim Gorki đã nhận định: ??ocon người không thể sống mà không vui sướng được. Họ phải biết cười đùa, họ sáng tạo nên những bài hát vui tươi, họ thích nhẩy múa???. Bởi vậy, ca dao dân ca là sản phẩm văn hóa tinh thần và cần thiết đối với mỗi dân tộc, mỗi con người.
Trong câu hát ru của người mẹ Thanh Hóa, câu ca dao: ??oGừng cay muối mặn xin đừng quên nhau??? như một lời nhắn nhủ của người mẹ với đứa con thơ về tình nghĩa, đạo lý ở đời, phải ăn ở thủy chung trước sau như một, đầy ắp tình thương và tình người. Từ thực tế cuộc sống những câu hát dân gian, những lối nói chân thành, chất phác nhưng cũng không kém phần triết lý sâu sắc, thực tế là những cái hay, cái tinh túy của dân tộc được kết tinh từ cuộc sống hàng ngày. Trong ứng xử giao tiếp, ông cha ta đã có vô vàn những câu nói đúc kết về những lối nói, những hành vi ứng xử khéo léo, lịch sự và duyên dáng.
Phó Giáo sư, Phó Tiến sĩ Mai Ngọc Chừ, Đại học KHXH & NV phát biểu: ??oTrước hết tôi xin nói về lời chào, người Việt Nam rất coi trọng lời chào. Người ta thường nói: ??oTiếng chào cao hơn mâm cỗ???. Trong ca dao thì tiếng chào không chỉ nói lên phép lịch sự của con người Việt Nam mà tiếng chào còn là cái cớ để những đôi trai gái làm quen với nhau, đó là những lời chào bắt duyên trong văn học dân gian. Ví dụ:
??oGặp nhau ăn một miếng trầu
Mai ra đường cái gặp nhau ta chào???.
Hoặc: ??oĐôi ta như đá với dao,
Năng liếc thì sắc, năng chào thì quen???.
Nhưng năng chào cũng chưa đủ, chào phải đúng lúc, đúng chỗ:
??oGặp nhau đường vắng thì chào
Gặp nhau giữa chợ lao xao xin đừng???.
Câu thơ, giọng hát với cái đích là phục vụ nhân sinh. Con người luôn có hoài bão vươn tới cái hay, cái đẹp, cái thanh tao của cuộc sống là chân, thiện, mỹ, cho nên ca dao dân ca không chỉ là những bài hát ngắn dài, vần, vè về câu chữ, nhịp điệu trầm bổng du dương để quên nguôi cảnh buồn tẻ, trống trải mà thực tế nội dung ý nghĩa còn mang tính nhân văn sâu sắc.
??oCông cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra
Một lòng thờ mẹ kính cha
Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con???.
Bên cạnh ý nghĩa là công nuôi dưỡng, sinh thành như trời bể của cha mẹ, câu ca dao này còn được hiểu rộng ra với những nét nghĩa rất phong phú.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Văn Lung, Trưởng ban Văn học dân gian, Viện văn học phát biểu: ??oĐể hiểu câu ca dao như thế, nó vừa lớn, vừa rộng, vừa có tính dân tộc, bởi vì núi được công nhận là cao, rộng, công cha đối với con là không phải bàn. Mình có đặc điểm khác các nước khác là làm nông nghiệp, việc bám vào quê hương, đất tổ, bám vào đất, nước là truyền thống của người Việt Nam. Người Việt Nam luôn bám vào quê hương và trong quê hương đó là do cha mẹ mình, tổ tiên mình sáng tạo ra, do vậy tấm lòng của mình phải hướng về cha mẹ, không thể xa rời được. Nghĩa đấy cũng giống như nước trong nguồn chảy mãi. Công cha, nghĩa mẹ để lại mãi mãi cho mình, con cháu. Tình cảm của con người đối với cha mẹ đều được công nhận trên thế giới, nhưng ở Việt Nam có đặc điểm riêng là làm lúa nước, phải bám đất bám làng nên tình làng nghĩa nước, tình cha, nghĩa mẹ luôn đi với nhau rất trọn vẹn. Từ tình cha mẹ rồi mới đến tình làng nghĩa nước, tình yêu Tổ quốc, 3 cái đó quện chặt với nhau. Vì vậy công cha như núi Thái Sơn có thể hiểu là cha cụ thể nhưng cũng có thể là cha Tổ quốc, mẹ cũng thế, có thể hiểu là đất nước. Vì vậy đất nước cũng là cha mẹ mình, tổ tiên mình. Tổ tiên, đất nước, cha mẹ, tất cả hòa làm một trong câu ca dao đó???.
Ca dao dân ca là sản phẩm sáng tạo bởi quần chúng nhân dân, nội dung mang tính chất chung cũng lại rất riêng, gần gũi với tập quán sinh hoạt của con người. Ngay từ thuở lọt lòng, ca dao dân ca đã giành cho trẻ những bài hát đơn sơ, mộc mạc nhưng du dương, ngọt ngào để đưa trẻ vào giấc ngủ êm đềm. Chuyển sang tuổi ấu thơ, các em lại được cất lên những bài hát đồng dao để vui chơi giải trí, luyện cho trẻ quen với tiếng nói, tiếp cận với thiên nhiên, tìm hiểu những vấn đề xã hội nảy sinh trong đời sống hàng ngày. Khi trưởng thành, trai gái lại tụ họp nhau lại thi hát đố, hát giao duyên và các bài hát vui chơi trong đời sống. Đó là những tập tục rất phong phú, làm nảy nở thêm tinh thần lạc quan, yêu đời, yêu người thiết tha.
Với nội dung truyền tải rất đa dạng và phong phú đời sống xã hội cho nên ở mỗi chủ đề, mỗi một lĩnh vực chúng ta có thể thấy vô vàn những câu nói, lối nói rất mộc mạc dễ hiểu. Nhà văn Nguyễn Đình Thi đã nhận xét rằng: ca dao Việt Nam bắt nguồn từ tinh thần ham sống, ham đấu tranh, vui vẻ, tế nhị, có duyên nhưng không kém phần dồi dào tình cảm, mạnh mẽ sức lực, nảy nở tự do để đón ánh sáng trời hòa hợp với cỏ cây, hoa lá. Nó như một nguồn nhựa sống để nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ, chắp cánh cho thế hệ tương lai những hoài bão lớn lao về cuộc sống, thiên nhiên và con người. Như vậy có thể nói ca dao và dân ca Việt Nam là kho tàng văn hóa, tri thức dân gian, phản ánh những phong tục tập quán, tâm tư nguyện vọng của con người Việt Nam, tạo thành một hệ thống hình ảnh thiên nhiên, con người và lao động cùng hòa quyện vào nhau, tạo nên cách nghĩ, cách cảm về cuộc sống, thiên nhiên và con người rất Việt Nam.
(sưu tầm)
- hết -
~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*
Vì sự trong sáng của tiếng Việt thân thương => Click here

Cám ơn Lissette đã giới thiệu mình đến với box này. Mình không phải là dân chuyên nên mình cũng không biết gì nhiều. Có bài tản mạn này của nhà thơ Lê Giang - người đã đi khắp các miền quê Việt Nam để chắt chiu lưu trữ lại những bài dân ca xưa, người có công giúp vốn văn hóa quý giá ấy không đi vào lãng quên. Bài tản mạn này bà viết trong cơn bão số 11, tháng 12 năm 1993. Xin được giới thiệu cùng các bạn

*****​

Tản mạn phút gà gáy giao canh
(Lê Giang)
...Mình đang mơ màng trong tiếng gà giao canh giục sáng. Gió tầng cao se lạnh, mình loáng thoáng nghe tiếng thì thầm như tiếng cỏ thức bên thềm.
Đúng rồi ! Mình như cơn gió nhẹ phiêu diêu. Mình lang thang lặng lẽ rồi mình lại hối hả quay về. Chiều chiều nhìn mây trắng bay qua, mình ngỡ như có ai đó ở tít xa nơi nào nhắn gởi, mình mong ai đó ới một tiếng là mình có mặt ngay. Đã từ lâu rồi, mình quen sống như thế - đến rồi đi - để được mang theo canh cánh nỗi buồn vui của từng câu hát cũ. Câu hát của trái bưởi bồng bềnh trên những dòng sông quê có dấu lá thư tình, cho chàng hay nàng ở trên nhà xuống sôngvớt bưởi xem thư . Mình thêm yêu cuộc sống, mê tít đôi môi móm mém kể lể về cuộc hành trình của điệu lý ngựa ô, của bầy sáo sổ ***g...Từ mỗi chuyến đi, mình khệ nệ chắt chiu từng hạt nắng, hạt mưa tận cuối trời xứ sở.
Hạt nắng luôn bồi hồi tỏ tình với người rằng : Con chim bay đi đâu thì chim cũng bay về tổ. Còn nước chảy đi đâu thì nước cũng đổ về nguồn. Nếu em xa anh, anh xa em thì thiên hạ đều buồn, ông trời kia ủ dột, nước trên nguồn, ôi lại cạn khô.
Và, hạt mưa tí tách thấm sâu dầm dề đạo lý...Một anh nói anh thương, hai anh nói anh thương, mười anh nói anh thương. Anh biểu em về, mua một miếng đất, lập một miếng vườn, trồng hành, trồng cải, rải hột sakê. Bây giờ anh nói hành hư, cải úa, sakê tàn. Chớ bấy lâu nay, đá nọ đã thành vàng, vàng kia đem trộn trấu, cuộc điếm đàng bỗng hóa nghĩa nhân...
Nhưng mà, thôi thôi, khoan đã ! Hạt nắng mới đẹp làm sao ! Xin chào màu nắng tinh khiết. Chào cả ngọn hành hương yểu điệu dám vượt lên đâm thủng lá bạc hà (!) Chao, cỏ hoa đang dành sự sống dưới mặt trời, và, dẫu là "nữ hoàng", nàng cũg len lỏi từ trong rậm rạp một màu hồng mảnh mai đầy quyến rũ. Chung quanh mình, màu xanh cứ lặc lìa phởn phơ từng chùm trái tim yêu rung rinh suối nhạc Đá Bàn, nỗi bâng khuâng tím ngắt của Đồng Tháp mênh mông, và, nụ cười trần ai của bông hoa đã như bờ môi của dòng Cửu Long sóng vỗ. Mình cặm cụi với hồn thơ của cha ông, mình ray rứt với hồn thơ của chính mình, của trang đước lung lay từ cuối mũi con tàu như tiếng nỉ non của bức mành trời muôn đời che chở.
Mình lắng nghe trận mưa thác nước từ Nàm Luông chiều ấy. Đó là một chiều mưa lênh đênh giữa dòng; nước ngược, gió ngược, chiều tối, bụng đói, đường còn xa, tàu khẳm nặng - mà ở phía sau, trong đám lá - những câu hát cũ cứ xen trong giông gió, hòa trong mây chuyển đã dày vò mình...
Mình bỗng nghe đâu đây tiếng "Cỏ hát" um tùm trên thảm biếc từ tấm lòng của cháu gái Lý Lan, bỗng thấy tay bắt mặt mừng nơi "Cỏ hoa cần gặp" của bạn trẻ Đỗ Trung Quân, điệu nghệ hòa cung với lão ông khai phá cõi bờ, vì bởi : Thương nhau đi xuống đi lên, nát bờ cỏ chỉ mới nên vợ chồng...
Có ai đó đụng vào giây phút lãng mạn của mình. Mình nhận lấy, ôm ấp vào ngực, say đắm mê man mùi hương đóa hồng hàm tiếu lẫn mùi ngai ngái của loài dương xỉ đáng thương. Mình đếm từng nấc thang lên tổ chim sẻ. Mình chới với, cao quá !
Trời ơi, cỏ hoa vô tri mà ngải bùa ! Mình phiêu bạt tận cùng với từng hạt nắng, từng hạt mưa.
: Câu hát chèo ghe