Cá Linh Cỏ Linh Nguy?n Van Tu?n M?y bỏc ? ngoi mi?n B?c hay mi?n Trung thỡ ch?c khụng hay chua bi?t cỏ linh l gỡ , ch? d?i v?i ngu?i mi?n Nam, m d?c bi?t l ngu?i vựng ven sụng Ti?n v d?ng b?ng sụng C?u Long thỡ lm quen v?i cỏ linh h?u nhu hng ng? No l nu?c m?m cỏ linh, m?m kho cỏ linh, m?m chung cỏ linh ... Dự khụng d?c dỏo b?ng m?m cỏ trốn Chõu é?c, nhung cỏ linh v m?m cỏ linh khụng h? v?ng m?t trờn mõm com ch?n quờ nghốo Nam b?. Hng nam, t? thỏng nam õm l?ch tr? di, nu?c sụng Ti?n b?t d?u "quay", hi?n lờn m?t mu d?c ng?u, trong dú cú con cỏ linh v?a m?i n? nh? li ti, r?i Bi?n H? bờn Miờn trụi theo dũng nu?c. Xu?ng d?n sụng Ti?n, sụng H?u vo thỏng sỏu, thỏng b?y, s?n nu?c dõng cao, chỳng theo nu?c vo kờnh r?ch, r?i ru?ng d?ng, muong vu?n, chỳng l?n lờn b?ng ngún ta? é?n thỏng mu?i õm l?ch , theo nu?c xu?ng, cỏ linh rỳt di kh?i ru?ng d?ng, kinh r?ch d? ra sụng l?n d? ngu?c nu?c tr? v? quờ cha d?t t? ? Bi?n H?. Vo lỳc ?y, cỏ linh ra xanh c? nu?c, g?i l "dua" hay cỏ linh "lờn". é?c bi?t dỳng vo ngy mựng 10 thỏng 10 õm l?ch l cỏ linh b?t d?u lờn, g?i l cỏ "lờn b? ro", d?n lỳc cỏ vu?t nu?c r? lờn g?i l cỏ "lờn dụng ken". Ngy xua, vo th?i di?m ny cỏc mi?ng dỏy ph?i canh ch?ng d? cho cỏ vo c?a ph?i, n?u khụng s? th?ng dỏy; cũn di chi, cú khi ph?i r?i m?t chi du?c c? gi? cỏ , khụng th? no kộo lờn xu?ng n?i, ph?i x? chi cho cỏ ra b?t R?i t? thỏng 10 ho?c r?m thỏng sỏu õm l?ch tr? di l trờn mõm com "dõn dó" dó xu?t hi?n nhi?u mún an v?i cỏ linh non to b?ng d?u d?a: cỏ linh kho s? , cỏ linh n?u chua , cỏ linh kho m?m ... "h?p d?ng" v?i vi th? rau t?i ch? nhu bụng sỳng, kốo nốo, chu?i chỏt ... dự khụng ph?i l son ho h?i v? , nhung cung lm cho b?a an t?n thờm nhi?u com v voi di vi x? d? ! H?u h?t cỏc gia dỡnh nụng dõn Nam b? ớt dựng nu?c m?m bi?n mua ? ch?, m thu?ng t? lm nu?c m?m d? dựng. Cỏ gỡ cung du?c, nhung thu?ng l cỏ linh. C? hai gi? cỏ, kho?ng m?t gi? mu?i, 3 kg du?ng s? du?c g?n 40 lớt nu?c m?m ngon, b? khụng thua gỡ nu?c m?m Phỳ Qu?c. Cỏ linh cũn cú th? lm m?m. Cỏ lm s?ch, cho vo hu u?p mu?i, ba ngy sau dựng v? tre gi ch?t xu?ng. M?t thỏng sau, v?t ra tr?n thớnh vo r?i cho vo hu gi ch?t nhu tru?c. M?t thỏng sau, l?i v?t ra cho du?ng vo , r?i d? vo hu gi ch?t l?? Thờm m?t thỏng n?a l m?m cú th? dựng du?c. Xong r?i, cú th? lm mún m?m chung don gi?n: d?t m?m vo dia cho thờm m?t ớt tiờu, hnh, m? ... d? vo n?i com v?a c?n nu?c. Mu?i phỳt sau, com chớn, m?m chung cung chớn, b?c mựi tiờu hnh thom ph?c . Thờm m?t m? dua c, rau s?ng, ?t vv cú s?n trong vu?n l cú m?t b?a an ngon mi?ng. Nhi?u lỳc b?n v? mựa khụng r?nh d? b?t cỏ an, nụng dõn mang com theo v?i m?m s?ng an t?i cỏnh d?ng cựng g?ng non, dua, c ... lỳc dúi, "lm" cung t?i nam b?y chộn com nhu khụng! L?i núi d?n mún m?m kh? Cỏ linh kho v?i ớt cỏ tộp, th?t ba r?i thỏi m?ng v c ti'm. An m?m kho m thi?u rau s?ng thỡ b?a com gi?m di nam ch?c ph?n tram ch?t lu?ng . Khụng ph?i c?u k? l?m, m?i th? m?t ớt: rau d?ng, rau d?a, bụng sỳng, c?i xanh, tai tu?ng ... Cho vo chộn cỏc th? rau, d? lờn m?t ớt cỏ, m?t lỏt th?t, cho ?t vo, v?t thờm tớ chanh, chan thờm m?t mu?n nu?c m?m kho r?i c?m d?a v vo mi?ng, (oh! coi ch?ng: d?ng nhai nhanh quỏ) nhai t? t? ... Mựi m?m, mựi rau , c?ng v?i v? d?ng c?a rau d?ng, v? cay c?a ?t, v? chua c?a chanh, v? bộo c?a th?t t?o nờn m?t th? c?m giỏc ... thi?t l h?t bi?t, h?t ch? chờ . Cỏ linh chua ch?c dó thua cỏ salmon dõu nghen. N?u ngu?i bi?t lm cỏ thỡ h? thu?ng l?a nh?ng con cỏ linh b?n to b?ng hai ngún tay, lm s?ch, u?p gia v?, cho vo n?i, du?i cú lút v? mớa d^.y n?p ch?m l?a riu riu cho r?c nu?c. Xong, v?t cỏ ra dia, trờn s?t c, dựng mu?i tiờu chanh an v?i bỏnh mỡ. Con cỏ linh m?m r?t d?n xuong: bựi, bộo, ng?t ... cú thua gỡ cỏ mũi Xumako c?a Maroc! Núi vi di?u v? cỏ linh cho cỏc bỏc thốm choi . Cú di?u hoi ti?c l vi nam tru?c dõy, khi v? tham nh, tụi th?y cỏ linh khụng cũn nhi?u nhu tru?c n?a, cú l? vỡ ngu?i ta dựng thu?c húa h?c trờn ru?ng d?ng nhi?u quỏ v vụ tỡnh gi?t ch?t di lo?i cỏ ngon n? M?c dự v?y, cỏ linh v?n cũn th?a s?c lm cho mõm com nụng dõn khụng m?t di b?n s?c truy?n th?ng Nam b? .
