Các vấn đề tâm lý - Lý thuyết và ứng dụng.

(Tiếp Theo)
Bản năng, với tư cách là một hoạt động thần kinh về các diện tiếp hợp cứ lớn dần lên, nó tập hợp ngày càng nhiều các quy luật hoạt động, cho tới khi nó không thể ghi vào thông tin di
truyền nữa; thì bản năng cơ bản tỏ ra không thích hợp đầy đủ để điều khiển hoạt động sống nữa.
Đến đây, lượng đã tích luỹ đủ nhiều trong quá trình vận động & phát triển để chuyển thành chất & tự nhiên lại khám phá ra một cách khác để điều khiển hoạt động của động vật, phương pháp này hỗ trợ và trong nhiều trường hợp là củng cố cho bản năng.
Do đó từ não loài bò sát (reptilian), phát triển thêm chung quanh não nguyên thủy một hệ viền (limbic system) trở thành não loài cổ thú (paleomammalian/paleomammal) là loài động vật mới xuất hiện trong quá trình tiến hóa của sự sống, sinh khởi những trung tâm thần kinh xúc động tạo nên hệ viền (limbic system) hay não cổ thú.
Não cổ thú xuất hiện vào thời đại khủng long (dinosaur).
Các đường dây liên kết neuron của não cổ thú có phần phức tạp hơn đối với não bò sát. Do đó não cổ thú có nhiều khả năng hơn để ứng phó với hoàn cảnh thường xuyên biến đổị Nhờ phát sinh những năng lực mới như ghi nhớ và học hỏi, loài cổ thú biết so sánh kinh nghiệm trong hiện tại với trong quá khứ, do đó mà tránh không tái phạm những hành động sai lạc.
Hữu tình: Xúc động tình cảm.
Hệ viền hay não cổ thú tức là những trung tâm thần kinh xúc động chiếm một vị trí rất quan trọng trong cấu trúc của não vì các trung tâm suy tưởng nảy chồi ở phía trên và phát xuất từ chúng, mở rộng tầm hoạt dụng của chúng.
Những trung tâm thần kinh xúc động kết liên, bện chặt, và giao tiếp không ngừng với vô số mạch nối của vỏ não mới.
Do đó chúng có vô hạn quyền năng chi phối sự vận hành của vỏ não, kể cả những trung tâm thần kinh suy tưởng & Tư Duy tức vỏ não mới.
-Một trong những thành quả quan trọng của thần kinh học hiện đại là xác định được trong phần não loài cổ thú chổ ẩn trú của các tâm sở sợ hãi, sân hận, khát ái, và dục vọng. Bất kỳ tâm sở nào trong số đó cũng luôn luôn sẳn sàng nhảy ngay ra khỏi hang núp mọi khi có cơ hội.
Hang ẩn trú đó chính là amidan (hạch hạnh; chữ Hy Lạp amygdala có nghỉa là hạnh nhân), một bộ phận nằm dưới đáy sâu của hệ viền, kế cạnh một bộ phận khác có tên là đồi hà mã ([hãi mã] hippocampus), ngay phía trên cuống não.
Cả đồi hà mã và amidan là chổ phát khởi não loài cổ thú và sau đó là vỏ não mới. Chúng là nơi diễn ra các hoạt động học hỏi và ghi nhớ. Nói riêng amidan thời nó là chuyên viên về xúc động tình cảm, là chủ thể theo dỏi và kiểm soát hầu hết những cảm giác và phản ứng cơ bản của não.
Nó dẫn khởi hành động đối ứng tùy theo sự nhớ lại những kinh nghiệm đã qua cất giữ trong nó và trong đồi hà mã /[hãi mã]. Đã có trường hợp một người trai trẻ bị chứng kinh giản trở thành thờ ơ, lạnh lùng, tìm cách lánh xa mọi người sau khi được giải phẫu cắt bỏ amidan. Amidan tham dự một phần lớn làm chảy nước mắt khổ đau hay sung sướng. Thiếu mất amidan, con người hình như mất đi sự hay biết về cảm giác, không còn cảm thấy những cảm xúc của mình nữa. Amidan hoạt động như kho tàng trữ ức niệm xúc động, do đó đời sống thiếu amidan là một đời sống không có ý nghỉa.
Chức năng Cảm xúc
Thái độ cảm xúc lệ thuộc vào các thay đổi nội tiết, thần kinh thực vật và vận động, được điều hòa bởi hạ đồi. Bởi vì vỏ não viền não trước nằm chen giữa tân vỏ não và hạ đồi, nên về mặt lý luận nó được giả định rằng nó là trung gian ảnh hưởng của vỏ não lên vùng hạ đồi. Các dữ liệu lâm sàng và thực nghiệm đã xác nhận điều này: ở động vật, các sang thương vùng ổ mắt của vỏ não thùy trán và vỏ não cực thái dương, và sang thương của amygdala đi kèm với các thay đổi trạng thái độ cảm xúc. Ở người động kinh xuất phát từ các cấu trúc thái dương trong (đặc biệt là amygdala) có thể biểu hiện bằng cảm giác cảm xúc như cảm giác sợ.
Ảnh hưởng cảm xúc trong tổn thương bán cầu trái khác với trong tổn thương bán cầu phải. Các sang thương thùy trán trái thường đi kèm với trầm cảm nhiều hơn, trong khi tổn thương bán cầu phải thường gây sự vô cảm.

Thường amidan phối hợp với những vùng của não suy tưởng tức não loài thú mới, trước khi giải thích hay báo hiệu một phản ứng đáp trả lại một kích thích hay biến cố.
Nhưng amidan cũng có khả năng tác dụng độc lập không cần chia xẻ quyết định với những cơ quan suy tưởng, nhất là những lúc sinh mệnh lâm nguy.
(còn tiếp)
Được HoaiLong sửa chữa / chuyển vào 10:03 ngày 04/11/2004

Hữu tình: Xúc động tình cảm.
(Tiếp Theo)

Vỏ não mới tác dụng điều biến amidan và những trung tâm xúc động của hệ viền.
Trong vỏ não mới có nhiều tầng nối tiếp neuron đảm trách công việc thâu nhận, phân tích, và tìm cách biểu tượng thông tin do khâu não chuyển tới.

Hình 1a: Mô hình não P MacLean

Với sự tham gia của tiền thùy trán, vỏ não mới đề khởi một phản ứng thích nghi. Mọi thông tin đã được xử lý cũng như phản ứng của ta đối vớì chúng đều do tiền thùy trán kiểm soát điều chỉnh.

Hình 1b: Mô hình não P MacLean

Tiền thùy trán là nơi trù liệu kế hoạch và tổ chức các tác động có mục tiêu, kể cả những tác động xúc cảm.
Nếu cần một phản ứng xúc động, tiền thùy trán luôn luôn phối hợp với amidan và với những trung tâm xúc động khác của hệ viền để quyết định phải phản ứng như thế nào.
Ngoại trừ những trường hợp xúc động có tính cách khẩn cấp, vỏ não mới thường hoạt động theo một quá trình hợp tác với amidan, và phát khởi những phản ứng đắn đo cân nhắc.
Khi một xúc động kích thích, tiền thùy trán trong khoảng thời gian rất ngắn tính toán sư. lợi hại của vô số phản ứng nên có hay không nên có và quyết định đề bạt một trong chúng như là phản ứng thích nghi nhất.
Vì phải vận dụng nhiều mạch dây thần kinh hơn nên vo? não mới đáp ứng chậm thua cơ cấu kiếp đoạt của amidan.
Những phản ứng nó đề khởi nặng lý tính hơn cảm tính.
Mổi khi buồn rầu vì mất mát, hoặc sung sướng vì đắc thắng, hoặc nổi giận hay cảm thấy tổn thương sau khi suy gẫm về một lời nói hay cử chỉ của người đối thoại, đó chính là do kết quả hoạt động của não suy tưởng.
Nếu tiền thùy tráng hay các dây thần kinh nối kết tiền thùy trán với não xúc động bị cắt bỏ, như đã từng được thực hiện để chữa bệnh loạn trí trước đây, con người mất hẳn đời sống tình cảm của mình.
Để chế ngự những xúc động thiếu lý trí, tiền thùy trán chận đứng hay tắt lần những tín hiệu do amidan và các trung tâm thần kinh xúc động khác phát ra, hay Một lời cảnh bt động đối đầu với amidan mổi khi xảy ra sợ hãi hay phẫn nộ, nén lại hay chế ngự xúc cảm để đối phó với tình hình có hiệu quả hơn.
Tiền thùy trán cũng đáp ứng rất nhanh chóng những lúc ta thấy cần xét định lại cách ta phản ứng.
Không phải chỉ có một nhịp cầu neuron nối liền amidan, các trung tâm thần kinh xúc động khác của hệ viền, và tiền thùy trán.
Ngoài ra còn có một dòng sinh hóa nối kết chúng.
Quả vậy, cả tiền thùy trán lẫn não xúc động có một nồng độ rất cao về các phân tử nhận thu liên kết với hóa chất thần kinh dẫn truyền tương ưng là serotonin. Serotonin ảnh hưởng nhiều chức năng cần yếu cho sự sống, trong số đó đáng kể ở đây là tập tính hợp tác và phản ứng kiềm chế xúc động.
Các mạch nối vỏ não mới với amidan và những cấu trúc hệ viền liên hệ lưu chuyển các tín hiệu xung đột hay hợp tác giữa tim và óc, giữa cảm tình và tư Duy.
Chúng cho thấy nếu được kiểm soát thời xúc động tình cảm rất cần thiết để suy tư xác đáng, có hiệu quả, và đi đến những quyết định khôn ngoan.
(còn tiếp)
Được HoaiLong sửa chữa / chuyển vào 10:56 ngày 08/11/2004

Hữu tình: Xúc động tình cảm.
(Tiếp Theo)

Vỏ não mới tác dụng điều biến amidan và những trung tâm xúc động của hệ viền.
Trong vỏ não mới có nhiều tầng nối tiếp neuron đảm trách công việc thâu nhận, phân tích, và tìm cách biểu tượng thông tin do khâu não chuyển tới.

Hình 1a: Mô hình não P MacLean

Với sự tham gia của tiền thùy trán, vỏ não mới đề khởi một phản ứng thích nghi. Mọi thông tin đã được xử lý cũng như phản ứng của ta đối vớì chúng đều do tiền thùy trán kiểm soát điều chỉnh.

Hình 1b: Mô hình não P MacLean

Tiền thùy trán là nơi trù liệu kế hoạch và tổ chức các tác động có mục tiêu, kể cả những tác động xúc cảm.
Nếu cần một phản ứng xúc động, tiền thùy trán luôn luôn phối hợp với amidan và với những trung tâm xúc động khác của hệ viền để quyết định phải phản ứng như thế nào.
Ngoại trừ những trường hợp xúc động có tính cách khẩn cấp, vỏ não mới thường hoạt động theo một quá trình hợp tác với amidan, và phát khởi những phản ứng đắn đo cân nhắc.
Khi một xúc động kích thích, tiền thùy trán trong khoảng thời gian rất ngắn tính toán sư. lợi hại của vô số phản ứng nên có hay không nên có và quyết định đề bạt một trong chúng như là phản ứng thích nghi nhất.
Vì phải vận dụng nhiều mạch dây thần kinh hơn nên vo? não mới đáp ứng chậm thua cơ cấu kiếp đoạt của amidan.
Những phản ứng nó đề khởi nặng lý tính hơn cảm tính.
Mổi khi buồn rầu vì mất mát, hoặc sung sướng vì đắc thắng, hoặc nổi giận hay cảm thấy tổn thương sau khi suy gẫm về một lời nói hay cử chỉ của người đối thoại, đó chính là do kết quả hoạt động của não suy tưởng.
Nếu tiền thùy tráng hay các dây thần kinh nối kết tiền thùy trán với não xúc động bị cắt bỏ, như đã từng được thực hiện để chữa bệnh loạn trí trước đây, con người mất hẳn đời sống tình cảm của mình.
Để chế ngự những xúc động thiếu lý trí, tiền thùy trán chận đứng hay tắt lần những tín hiệu do amidan và các trung tâm thần kinh xúc động khác phát ra, hay Một lời cảnh bt động đối đầu với amidan mổi khi xảy ra sợ hãi hay phẫn nộ, nén lại hay chế ngự xúc cảm để đối phó với tình hình có hiệu quả hơn.
Tiền thùy trán cũng đáp ứng rất nhanh chóng những lúc ta thấy cần xét định lại cách ta phản ứng.
Không phải chỉ có một nhịp cầu neuron nối liền amidan, các trung tâm thần kinh xúc động khác của hệ viền, và tiền thùy trán.
Ngoài ra còn có một dòng sinh hóa nối kết chúng.
Quả vậy, cả tiền thùy trán lẫn não xúc động có một nồng độ rất cao về các phân tử nhận thu liên kết với hóa chất thần kinh dẫn truyền tương ưng là serotonin. Serotonin ảnh hưởng nhiều chức năng cần yếu cho sự sống, trong số đó đáng kể ở đây là tập tính hợp tác và phản ứng kiềm chế xúc động.
Các mạch nối vỏ não mới với amidan và những cấu trúc hệ viền liên hệ lưu chuyển các tín hiệu xung đột hay hợp tác giữa tim và óc, giữa cảm tình và tư Duy.
Chúng cho thấy nếu được kiểm soát thời xúc động tình cảm rất cần thiết để suy tư xác đáng, có hiệu quả, và đi đến những quyết định khôn ngoan.
(còn tiếp)
Được HoaiLong sửa chữa / chuyển vào 10:56 ngày 08/11/2004

Nguồn gốc của sự tồn tại
Bản năng, một bàn tay vô hình, nó tồn tại trong tất cả cuộc sống của mỗi chúng ta, tiết lộ hình thái xúc cảm của nó có thể cho chúng ta hiểu rõ chúng ta hơn một chút.
Chống cự hoặc bỏ chạy {fight/Flight}
Một đêm đông tối trời mưa và rét bạn đang rảo bước trên đường về nhà. Hôm nay là một ngày mệt mỏi bạn rất muốn về nhà thật nhanh, trút hết lo nghĩ ban ngày và nghỉ ngơi. Khi đôi chân bạn đang dạo bước, đầu óc đang suy nghĩ, thì bạn cảm thấy tiếng bước chân gấp gáp đằng sau bạn. Bạn đánh mắt rất nhanh về phía sau bạn thấy bóng của một người đàn ông dưới ánh đèn đường. Ông ta đi nhanh hơn bạn rất nhiều và vừa đi vừa liếc nhìn bạn. Xung quanh đó không có một bóng người ngoại trừ bạn và người đàn ông lạ mặt kia.
Ngôi nhà của bạn trở nên xa xôi hơn. Và ngay lập tức, bạn cảm thấy sợ hãi. Tim đập mạnh, miệng trở nên khô khốc và bạn cảm thấy phải đi nhanh hơn về một nơi nào đó an toàn, sau cánh cửa nhà bạn.
Có một lí do rất đơn giản tại sao bạn lại cảm thấy quá sợ hãi như vậy. Bên trong cơ thể bạn, các giác quan không còn được thả lỏng nữa. Các cơ quan cảnh báo và báo động sinh học được thức tỉnh. Với khả năng tiếp nhận mối đe dọa tiềm năng cực nhanh, bộ não và hệ thần kinh giao cảm (*Hệ thần kinh thực vật gồm hệ thần kinh giao cảm ?" autonomic neuvous system và phó giao cảm, hìn chung, hệ thần kinh giao cảm chuẩn bị cho cơ thể tham gia vào các hoạt động, trong khi hệ phó giao cảm làm cho cơ thể bớt căng thẳng*) ?" hệ tự động điều khiển hoạt động của ruột, tim, mạch máu và phổi ?" bị kích động và sản sinh một lượng lớn adrenalin (*adrenalin là một hooc-môn do tủy trên thận của tuyến trên thận tiết ra làm tăng nhịp tim, nhịp thở và các phản ứng trả lời nhanh*).
Điều này khởi động một loạt các hooc-môn bên trong cơ thể bạn. Một cuộc chạy tiếp sức hóa học cực nhanh, cực mạnh được tạo ra để đẩy bạn ra khỏi tình trạng nguy hiểm. Chỉ một phần của giây sau đó, vùng não điều khiển thân nhiệt bắt đầu bơm một chất gọi là hooc-môn corticotropin (CRH), và hooc-môn này lại cảnh báo cho tuyến yên trong não của bạn để tiết ra adrenocorticotropin (ACTH). Cuối cùng, lượng lớn ACTH trong máu của bạn lại đưa tín hiệu cho vỏ trên thận của tuyến trên thận để sản sinh hooc-môn cortison.
Tất cả sự kết hợp chính xác và phức tạp của các hooc-môn xảy ra khi cơ thể bản phản ứng với sự sợ hãi và tấn công với một tốc độ cực nhanh, gần như tức thời. Hầu hết những chiếc chuông cảnh báo sinh học đó bị thức tỉnh ngay lập tức, chúng ta bị đẩy vào tình trạng sợ hãi. Adrenalin làm tim đập nhanh hơn, gấp hai, ba lần trạng thái bình thường. Bình thường một chu kì tuần hoàn mất khoảng mười lăm phút nhưng ở trạng thái sợ hãi chu kì đó rút xuống còn vài phút. Bạn cũng thở gấp hơn và máu được phân phối khắp cơ thể nhanh hơn. Các mạch máu ở những nơi không quan trọng như là dạ dày hoặc da bị thắt lại để chuyển máu đến các mạch máu mở rộng ở các cơ. Ở đây, ô-xy và năng lượng thu được nhờ sự tăng nhịp thở là cách tốt nhất để giải tỏa sự sợ hãi và thậm chí chống lại nó. Bạn không cảm thấy bao tử hoạt động tiêu hóa thức ăn buổi trưa khi tất cả năng lượng của bạn đang tập trung để tìm cách đưa bạn ra khỏi mối nguy hiểm đang đến gần. Khi adrenalin và cortisol tiếp tục bổ sung vào máu của bạn thì đồng tử của bạn mở rộng cho phép bạn nhìn trong đêm tối rõ hơn và để cho bạn có thể thu được bất kì chuyển động nào quanh bạn một cách chính xác hơn.
Một hiệu ứng quên đau được khởi động nên bạn sẽ không cảm thấy đau đớn nếu bị thương. Trạng thái khẩn cấp sẽ lưu giữ glucose và tiết vào cơ thể để cho phép các hoạt động co cơ đặc biệt. Thậm chí hệ miễn dịch của bạn cũng được huy động để làm dịu cơn đau. Trong chốc lát cơ thể bạn đẩy bạn tới một trạng thái tâm sinh lí đặc biệt sẵn sàng chạy trốn hoặc chống sự - phụ thuộc vào hoàn cảnh cho phép hành động nào tối ưu hơn sẽ xảy ra.
Khi người lạ mặt đi khuất, chỉ còn mình bạn, với những quang cảnh quen thuộc, rõ ràng là bạn đã vượt qua đoạn đường phía sau, có thể bạn sẽ hỏi những cố gắng của chơ thể có thực sự đáng giá hay không. Cho dù đó là nỗi lo lắng bồn chồn trước một cuộc phỏng vấn việc cảm thấy cổ họng khô khốc vài phút trước khi chúng ta phát biểu trước đám đông, hoặc là một cái gật mình trong đêm tối khi nghe thấy những tiếng động bất ngờ, dường như cơ thể chúng ta thường xuyên phản ứng quá mạnh mẽ.
Vậy thì những phản ứng tâm sinh lí này từ đâu đến?
Không phải chúng ta học cách thở gấp khi gặp nguy hiểm từ bé, cũng không phải chúng ta làm cho tim đập nhanh hơn một cách có ý thức hoặc bắt cơ thể tạo ra adrenalin. Những điều mà chúng ta thực sự trải nghiệm đó là những mối liên hệ rất cá nhân với những tổ tiên xa xưa nhất ?" một hành động mà cách đây hàng trăm ngàn năm gần như làm nên sự khác biệt giữa sự sống và cái chết, nhưng cho đến bây giờ, trong phần lớn các trường hợp, nó chỉ đơn giản là nhắc nhở chúng ta những sự kiện đáng chú ý khi sống trong thế giới hiện đại, chúng ta thực hiện những điều đó với trí óc và cơ thể của thời kì đồ đá.
Thực ra phản xạ này và sự hưởng ứng với các hooc-môn
từ rất xa xưa trước cả tổ tiên loài người. Thậm chí các loài động vật không phải là động vật có vú về cơ bản cũng phản ứng tương tự.
Hãy thử đánh động một chú cá vàng khi nó đang tha thẩn bơi rong bể kính.
Nếu bạn đặt một cái lưới hoặc một vật thể kì dị nào đó và trong bể nước, ngay lập tức bạn sẽ thấy một loại phản xạ tương tự. Vây của nó dương ra chuẩn bị chạy trốn, hai mang và miệng đóng mở liên tục. Phản xạ sợ hãi cũng được kích thích bởi cùng loại hooc-môn di truyền qua thời gian: adrenalin.
Tổ tiên ban đầu của loài người sống trong một môi trường rất nguy hiểm, thường xuyên bị đe dọa. Khi họ chuyển từ trên cây xuống mặt đất của đồng cỏ savan để thử vận may, họ chỉ là thiểu số trong đa số các loài ăn thịt đói khát và hung tợn. Họ không có sức mạnh cơ thể như loài đười ươi và các loài động vật có vú lớn khác sống trên cạn, đặc biệt là những động vật ăn thịt thuộc họ mèo. Họ cũng không nhanh nhẹn và lanh lợi như loài linh dương. Họ không thể bay và cơ thể cũng không được thích ứng cho cuộc sống dưới nước.
Các giác quan cũng kém phát triển: không nhìn được trong bóng tối, không có thính giác siêu nhạy để phát hiện ra các con mồi chui rúc trong bụi cỏ cách xa họ hàng trăm bước chân, và đặc biệt họ không có một khứu giác tốt.
Những đứa trẻ thì hoàn toàn vô dụng và phụ thuộc nhiều vào bố mẹ, còn bố mẹ do mải chăm sóc con cái nên lơ là bài tập thực hành để tồn tại. Nhưng những con người trơ trọi, không thể tự bảo vệ như vậy phải đấu tranh để tồn tại với cái nóng của mảnh đất châu Phi khô hạn, và họ phải di chuyển với những khoảng cách rất xa trên đồng cỏ để tìm kiếm thức ăn, tìm trỗ trú ngụ và giao phối. Nếu họ định cư ở một nơi nào đó thì có khả năng họ sẽ bị chết đói và bị thú dữ tấn công. Nếu họ di chuyển nhiều, họ đối mặt với những loài thú chưa từng được biết và sự hung tợn của chúng.
Trong khi việc gặp một người đáng ngờ trên đường là một trong những nỗi sợ hãi có thể nhất mà bạn trải qua thì tổ tiên loài người phải đối mặt với các cuộc đọ sức thực sự với dã thú đầy móng vuốt và những loài ăn thịt khác.
Được HoaiLong sửa chữa / chuyển vào 09:33 ngày 11/11/2004

Nguồn gốc của sự tồn tại
Bản năng, một bàn tay vô hình, nó tồn tại trong tất cả cuộc sống của mỗi chúng ta, tiết lộ hình thái xúc cảm của nó có thể cho chúng ta hiểu rõ chúng ta hơn một chút.
Chống cự hoặc bỏ chạy {fight/Flight}
Một đêm đông tối trời mưa và rét bạn đang rảo bước trên đường về nhà. Hôm nay là một ngày mệt mỏi bạn rất muốn về nhà thật nhanh, trút hết lo nghĩ ban ngày và nghỉ ngơi. Khi đôi chân bạn đang dạo bước, đầu óc đang suy nghĩ, thì bạn cảm thấy tiếng bước chân gấp gáp đằng sau bạn. Bạn đánh mắt rất nhanh về phía sau bạn thấy bóng của một người đàn ông dưới ánh đèn đường. Ông ta đi nhanh hơn bạn rất nhiều và vừa đi vừa liếc nhìn bạn. Xung quanh đó không có một bóng người ngoại trừ bạn và người đàn ông lạ mặt kia.
Ngôi nhà của bạn trở nên xa xôi hơn. Và ngay lập tức, bạn cảm thấy sợ hãi. Tim đập mạnh, miệng trở nên khô khốc và bạn cảm thấy phải đi nhanh hơn về một nơi nào đó an toàn, sau cánh cửa nhà bạn.
Có một lí do rất đơn giản tại sao bạn lại cảm thấy quá sợ hãi như vậy. Bên trong cơ thể bạn, các giác quan không còn được thả lỏng nữa. Các cơ quan cảnh báo và báo động sinh học được thức tỉnh. Với khả năng tiếp nhận mối đe dọa tiềm năng cực nhanh, bộ não và hệ thần kinh giao cảm (*Hệ thần kinh thực vật gồm hệ thần kinh giao cảm ?" autonomic neuvous system và phó giao cảm, hìn chung, hệ thần kinh giao cảm chuẩn bị cho cơ thể tham gia vào các hoạt động, trong khi hệ phó giao cảm làm cho cơ thể bớt căng thẳng*) ?" hệ tự động điều khiển hoạt động của ruột, tim, mạch máu và phổi ?" bị kích động và sản sinh một lượng lớn adrenalin (*adrenalin là một hooc-môn do tủy trên thận của tuyến trên thận tiết ra làm tăng nhịp tim, nhịp thở và các phản ứng trả lời nhanh*).
Điều này khởi động một loạt các hooc-môn bên trong cơ thể bạn. Một cuộc chạy tiếp sức hóa học cực nhanh, cực mạnh được tạo ra để đẩy bạn ra khỏi tình trạng nguy hiểm. Chỉ một phần của giây sau đó, vùng não điều khiển thân nhiệt bắt đầu bơm một chất gọi là hooc-môn corticotropin (CRH), và hooc-môn này lại cảnh báo cho tuyến yên trong não của bạn để tiết ra adrenocorticotropin (ACTH). Cuối cùng, lượng lớn ACTH trong máu của bạn lại đưa tín hiệu cho vỏ trên thận của tuyến trên thận để sản sinh hooc-môn cortison.
Tất cả sự kết hợp chính xác và phức tạp của các hooc-môn xảy ra khi cơ thể bản phản ứng với sự sợ hãi và tấn công với một tốc độ cực nhanh, gần như tức thời. Hầu hết những chiếc chuông cảnh báo sinh học đó bị thức tỉnh ngay lập tức, chúng ta bị đẩy vào tình trạng sợ hãi. Adrenalin làm tim đập nhanh hơn, gấp hai, ba lần trạng thái bình thường. Bình thường một chu kì tuần hoàn mất khoảng mười lăm phút nhưng ở trạng thái sợ hãi chu kì đó rút xuống còn vài phút. Bạn cũng thở gấp hơn và máu được phân phối khắp cơ thể nhanh hơn. Các mạch máu ở những nơi không quan trọng như là dạ dày hoặc da bị thắt lại để chuyển máu đến các mạch máu mở rộng ở các cơ. Ở đây, ô-xy và năng lượng thu được nhờ sự tăng nhịp thở là cách tốt nhất để giải tỏa sự sợ hãi và thậm chí chống lại nó. Bạn không cảm thấy bao tử hoạt động tiêu hóa thức ăn buổi trưa khi tất cả năng lượng của bạn đang tập trung để tìm cách đưa bạn ra khỏi mối nguy hiểm đang đến gần. Khi adrenalin và cortisol tiếp tục bổ sung vào máu của bạn thì đồng tử của bạn mở rộng cho phép bạn nhìn trong đêm tối rõ hơn và để cho bạn có thể thu được bất kì chuyển động nào quanh bạn một cách chính xác hơn.
Một hiệu ứng quên đau được khởi động nên bạn sẽ không cảm thấy đau đớn nếu bị thương. Trạng thái khẩn cấp sẽ lưu giữ glucose và tiết vào cơ thể để cho phép các hoạt động co cơ đặc biệt. Thậm chí hệ miễn dịch của bạn cũng được huy động để làm dịu cơn đau. Trong chốc lát cơ thể bạn đẩy bạn tới một trạng thái tâm sinh lí đặc biệt sẵn sàng chạy trốn hoặc chống sự - phụ thuộc vào hoàn cảnh cho phép hành động nào tối ưu hơn sẽ xảy ra.
Khi người lạ mặt đi khuất, chỉ còn mình bạn, với những quang cảnh quen thuộc, rõ ràng là bạn đã vượt qua đoạn đường phía sau, có thể bạn sẽ hỏi những cố gắng của chơ thể có thực sự đáng giá hay không. Cho dù đó là nỗi lo lắng bồn chồn trước một cuộc phỏng vấn việc cảm thấy cổ họng khô khốc vài phút trước khi chúng ta phát biểu trước đám đông, hoặc là một cái gật mình trong đêm tối khi nghe thấy những tiếng động bất ngờ, dường như cơ thể chúng ta thường xuyên phản ứng quá mạnh mẽ.
Vậy thì những phản ứng tâm sinh lí này từ đâu đến?
Không phải chúng ta học cách thở gấp khi gặp nguy hiểm từ bé, cũng không phải chúng ta làm cho tim đập nhanh hơn một cách có ý thức hoặc bắt cơ thể tạo ra adrenalin. Những điều mà chúng ta thực sự trải nghiệm đó là những mối liên hệ rất cá nhân với những tổ tiên xa xưa nhất ?" một hành động mà cách đây hàng trăm ngàn năm gần như làm nên sự khác biệt giữa sự sống và cái chết, nhưng cho đến bây giờ, trong phần lớn các trường hợp, nó chỉ đơn giản là nhắc nhở chúng ta những sự kiện đáng chú ý khi sống trong thế giới hiện đại, chúng ta thực hiện những điều đó với trí óc và cơ thể của thời kì đồ đá.
Thực ra phản xạ này và sự hưởng ứng với các hooc-môn
từ rất xa xưa trước cả tổ tiên loài người. Thậm chí các loài động vật không phải là động vật có vú về cơ bản cũng phản ứng tương tự.
Hãy thử đánh động một chú cá vàng khi nó đang tha thẩn bơi rong bể kính.
Nếu bạn đặt một cái lưới hoặc một vật thể kì dị nào đó và trong bể nước, ngay lập tức bạn sẽ thấy một loại phản xạ tương tự. Vây của nó dương ra chuẩn bị chạy trốn, hai mang và miệng đóng mở liên tục. Phản xạ sợ hãi cũng được kích thích bởi cùng loại hooc-môn di truyền qua thời gian: adrenalin.
Tổ tiên ban đầu của loài người sống trong một môi trường rất nguy hiểm, thường xuyên bị đe dọa. Khi họ chuyển từ trên cây xuống mặt đất của đồng cỏ savan để thử vận may, họ chỉ là thiểu số trong đa số các loài ăn thịt đói khát và hung tợn. Họ không có sức mạnh cơ thể như loài đười ươi và các loài động vật có vú lớn khác sống trên cạn, đặc biệt là những động vật ăn thịt thuộc họ mèo. Họ cũng không nhanh nhẹn và lanh lợi như loài linh dương. Họ không thể bay và cơ thể cũng không được thích ứng cho cuộc sống dưới nước.
Các giác quan cũng kém phát triển: không nhìn được trong bóng tối, không có thính giác siêu nhạy để phát hiện ra các con mồi chui rúc trong bụi cỏ cách xa họ hàng trăm bước chân, và đặc biệt họ không có một khứu giác tốt.
Những đứa trẻ thì hoàn toàn vô dụng và phụ thuộc nhiều vào bố mẹ, còn bố mẹ do mải chăm sóc con cái nên lơ là bài tập thực hành để tồn tại. Nhưng những con người trơ trọi, không thể tự bảo vệ như vậy phải đấu tranh để tồn tại với cái nóng của mảnh đất châu Phi khô hạn, và họ phải di chuyển với những khoảng cách rất xa trên đồng cỏ để tìm kiếm thức ăn, tìm trỗ trú ngụ và giao phối. Nếu họ định cư ở một nơi nào đó thì có khả năng họ sẽ bị chết đói và bị thú dữ tấn công. Nếu họ di chuyển nhiều, họ đối mặt với những loài thú chưa từng được biết và sự hung tợn của chúng.
Trong khi việc gặp một người đáng ngờ trên đường là một trong những nỗi sợ hãi có thể nhất mà bạn trải qua thì tổ tiên loài người phải đối mặt với các cuộc đọ sức thực sự với dã thú đầy móng vuốt và những loài ăn thịt khác.
Được HoaiLong sửa chữa / chuyển vào 09:33 ngày 11/11/2004

Chào Hoailong.
Tôi vẫn đang theo dõi những bài viết của bạn. Phải nói là nó rất cập nhật với những kiến thức về sinh lý học thần kinh.
Chúc bạn những ngày cuối tuần vui vẻ và đóng góp nhiều bài giá trị nữa cho diễn đàn trong một lĩnh vực mới mẻ và còn ít người quan tâm đến.
Thân!
Được dumb sửa chữa / chuyển vào 20:21 ngày 12/11/2004

Chào Hoailong.
Tôi vẫn đang theo dõi những bài viết của bạn. Phải nói là nó rất cập nhật với những kiến thức về sinh lý học thần kinh.
Chúc bạn những ngày cuối tuần vui vẻ và đóng góp nhiều bài giá trị nữa cho diễn đàn trong một lĩnh vực mới mẻ và còn ít người quan tâm đến.
Thân!
Được dumb sửa chữa / chuyển vào 20:21 ngày 12/11/2004

Chào bạn Dumb.
bạn đả hồi phục hoàn toàn lại chưả ? Chúc bạn gặp được nhiều điều an lành.
Ngoài IQ & EQ mà Bạn đề cập gần đây lại có AQ (Adversity Quotient Chi số vượt khó) & SQ (spiritual Quotient Chỉ số quyếT TÂM)
Dù cho chúng ta có biết hay không biết thì cuộc sống thường ngày của chúng ta bị chi phối bởi nhiều bản năng mạnh mẽ.
Ngoài Bản năng tồn tại, Các quyết định có ý thức hoặc vô thức mà chúng ta đã làm bị ảnh hưởng sâu sắc bởi hệ gen do tổ tiên truyền lại: tham vọng và ham muốn, xu hướng cạnh tranh và hợp tác là các thành phần cơ bản của trí óc con người đã được tôi luyện trong số các tổ tiên của chúng ta trên các đồng cỏ Phi châu từ thời xa xưa.
Bản năng là phương tiện làm cho sự tiến hóa của các loài thành công, và sự thành công mang ý nghĩa của một ham muốn
******** và bạo lực, ham muốn địa vị và giàu có ?" và một sự quyết chí để tồn tại.
Từ việc gọi một bữa ăn trưa cho đến những cuộc tình qua đêm, cách ứng xử của con người bị ảnh hưởng sâu đậm bởi chương trình hoạt động của hệ gen. Nhưng bản năng trang bị cho chúng ta tốt đến đâu cho thế kỉ 21? Bản năng sẽ giúp đỡ hay hay gây trở ngại khi chúng ta sống trong các thành phố lớn, với áp lực, và với sự phá vỡ của cuộc sống cộng đồng?
Ngày nay, phần lớn những người biết suy nghĩ hoàn toàn chấp nhận thuyết tiến hóa. Có lẽ phải loại trừ một số người theo học thuyết sáng tạo linh hồn (đôi khi, thông qua trao đổi rất nhiều với họ, tôi có cảm giác rằng những người theo học thuyết sáng tạo linh hồn có vẻ như phản kháng quá hăng đến mức dường như là họ đang cố thuyết phục chính bản thân họ), có vấn đề với ý tưởng cho rằng loài người có nguồn gốc từ loài vượn và rằng chính bản thân loài vượn lại tiến hóa từ những động vật có vú nguyên thủy hơn.
Nhưng trong khi mọi người tin vào ý tưởng là hình dáng và cấu trúc chung của chúng ta bắt nguồn từ các loài sinh vật khác
thì một số ít người lại coi, đấy là chưa kể đến một số người còn chấp nhận ý tưởng tiến hóa; đó là những hàm ý tâm lí học.
Loài vượn người hiện đại không chỉ đi lại và thở mà còn suy nghĩ giống như loài vượn. Chúng ta không chỉ có cơ thể của người thời kì đồ đá với các dấu vết của quá khứ mà chúng ta còn có trí óc của họ nữa. Những áp lực mà chúng ta phải chịu đựng hàng ngàn năm qua đã để lại những di sản lí trí và cảm xúc.
Một số những cảm xúc và phản ứng đó bắt nguồn từ những sinh vật đã từng là tổ tiên của chúng ta, không còn cần thiết trong thời kì hiện đại nữa, nhưng những dấu vết của sự tồn tại trước đây đã được khắc vào bản tính của chúng ta không thể gột rửa được.
Rõ ràng là một phản xạ đối với hành động sợ hãi và quan trọng đúng là đã giúp tổ tiên của chúng ta tồn tại, bộ não được tiến hóa để thực hiện điều này. Vị trí của amygdala cho chúng ta đầu mối tìm ra bản chất của vai trò của nó trong việc sử lí sự sợ hãi. Nó có mối liên hệ với hệ thần kinh thực vật ?" chắc bạn đọc còn nhớ, hệ thần kinh điều khiển các phản xạ sinh lí như tim, tốc độ thở - cũng như điều khiển các vùng khác của bộ não xử lí các dữ liệu cảm giác vào cơ thể. Nó giống như một ngã tư hay một bộ chuyển tiếp của mạng lưới truyền tin của bộ não, một ?ođơn vị phản ứng nhanh? đặc biệt bị kích thích để hành động nhanh khi đối diện với nguy hiểm.
Nó làm việc như sau. Bạn đang đi trong rừng, bạn liếc thấy một vật thể dài, trơn, cong trên con đường trước mặt. Trước khi bạn nghĩ đến ?ocon rắn? thì amygdala của bạn đã khởi động phản ứng sợ hãi và các phản ứng sinh hóa trong cơ thể bạn đã bắt đầu, chuẩn bị cho cơ thể những chỉ dẫn có thể. Amygdala nhận biết con rắn như là một mối nguy hiểm hiện tại, do đó các
nguồn năng lượng của cơ thể cần phải ở trong trạng thái sẵn sàng để chống cự hoặc trốn chạy.
Điều thú vị về amygdala là ở chỗ nó cho thấy rằng ngay cả các sinh vật có bộ não lớn như con người cũng được thiết kế để hành động trước, nghĩ sau.

(còn tiếp)
Được HoaILong sửa chữa / chuyển vào 08:20 ngày 16/11/2004

Chào bạn Dumb.
bạn đả hồi phục hoàn toàn lại chưả ? Chúc bạn gặp được nhiều điều an lành.
Ngoài IQ & EQ mà Bạn đề cập gần đây lại có AQ (Adversity Quotient Chi số vượt khó) & SQ (spiritual Quotient Chỉ số quyếT TÂM)
Dù cho chúng ta có biết hay không biết thì cuộc sống thường ngày của chúng ta bị chi phối bởi nhiều bản năng mạnh mẽ.
Ngoài Bản năng tồn tại, Các quyết định có ý thức hoặc vô thức mà chúng ta đã làm bị ảnh hưởng sâu sắc bởi hệ gen do tổ tiên truyền lại: tham vọng và ham muốn, xu hướng cạnh tranh và hợp tác là các thành phần cơ bản của trí óc con người đã được tôi luyện trong số các tổ tiên của chúng ta trên các đồng cỏ Phi châu từ thời xa xưa.
Bản năng là phương tiện làm cho sự tiến hóa của các loài thành công, và sự thành công mang ý nghĩa của một ham muốn
******** và bạo lực, ham muốn địa vị và giàu có ?" và một sự quyết chí để tồn tại.
Từ việc gọi một bữa ăn trưa cho đến những cuộc tình qua đêm, cách ứng xử của con người bị ảnh hưởng sâu đậm bởi chương trình hoạt động của hệ gen. Nhưng bản năng trang bị cho chúng ta tốt đến đâu cho thế kỉ 21? Bản năng sẽ giúp đỡ hay hay gây trở ngại khi chúng ta sống trong các thành phố lớn, với áp lực, và với sự phá vỡ của cuộc sống cộng đồng?
Ngày nay, phần lớn những người biết suy nghĩ hoàn toàn chấp nhận thuyết tiến hóa. Có lẽ phải loại trừ một số người theo học thuyết sáng tạo linh hồn (đôi khi, thông qua trao đổi rất nhiều với họ, tôi có cảm giác rằng những người theo học thuyết sáng tạo linh hồn có vẻ như phản kháng quá hăng đến mức dường như là họ đang cố thuyết phục chính bản thân họ), có vấn đề với ý tưởng cho rằng loài người có nguồn gốc từ loài vượn và rằng chính bản thân loài vượn lại tiến hóa từ những động vật có vú nguyên thủy hơn.
Nhưng trong khi mọi người tin vào ý tưởng là hình dáng và cấu trúc chung của chúng ta bắt nguồn từ các loài sinh vật khác
thì một số ít người lại coi, đấy là chưa kể đến một số người còn chấp nhận ý tưởng tiến hóa; đó là những hàm ý tâm lí học.
Loài vượn người hiện đại không chỉ đi lại và thở mà còn suy nghĩ giống như loài vượn. Chúng ta không chỉ có cơ thể của người thời kì đồ đá với các dấu vết của quá khứ mà chúng ta còn có trí óc của họ nữa. Những áp lực mà chúng ta phải chịu đựng hàng ngàn năm qua đã để lại những di sản lí trí và cảm xúc.
Một số những cảm xúc và phản ứng đó bắt nguồn từ những sinh vật đã từng là tổ tiên của chúng ta, không còn cần thiết trong thời kì hiện đại nữa, nhưng những dấu vết của sự tồn tại trước đây đã được khắc vào bản tính của chúng ta không thể gột rửa được.
Rõ ràng là một phản xạ đối với hành động sợ hãi và quan trọng đúng là đã giúp tổ tiên của chúng ta tồn tại, bộ não được tiến hóa để thực hiện điều này. Vị trí của amygdala cho chúng ta đầu mối tìm ra bản chất của vai trò của nó trong việc sử lí sự sợ hãi. Nó có mối liên hệ với hệ thần kinh thực vật ?" chắc bạn đọc còn nhớ, hệ thần kinh điều khiển các phản xạ sinh lí như tim, tốc độ thở - cũng như điều khiển các vùng khác của bộ não xử lí các dữ liệu cảm giác vào cơ thể. Nó giống như một ngã tư hay một bộ chuyển tiếp của mạng lưới truyền tin của bộ não, một ?ođơn vị phản ứng nhanh? đặc biệt bị kích thích để hành động nhanh khi đối diện với nguy hiểm.
Nó làm việc như sau. Bạn đang đi trong rừng, bạn liếc thấy một vật thể dài, trơn, cong trên con đường trước mặt. Trước khi bạn nghĩ đến ?ocon rắn? thì amygdala của bạn đã khởi động phản ứng sợ hãi và các phản ứng sinh hóa trong cơ thể bạn đã bắt đầu, chuẩn bị cho cơ thể những chỉ dẫn có thể. Amygdala nhận biết con rắn như là một mối nguy hiểm hiện tại, do đó các
nguồn năng lượng của cơ thể cần phải ở trong trạng thái sẵn sàng để chống cự hoặc trốn chạy.
Điều thú vị về amygdala là ở chỗ nó cho thấy rằng ngay cả các sinh vật có bộ não lớn như con người cũng được thiết kế để hành động trước, nghĩ sau.

(còn tiếp)
Được HoaILong sửa chữa / chuyển vào 08:20 ngày 16/11/2004

(Tiếp Theo)
Trước đây không ai biết não nảy sinh cảm giác sợ hãi hoặc lo lắng & thiết kế để hành động trước, nghĩ sau, bằng cách nào.
Cuối thập niên 1970, Công trình nghiên cứu của nhà thần kinh học Joseph LeDoux, một giáo sư của trung tâm khoa học thần kinh của trường ĐH New York đã làm sáng tỏ nhiều điều thú vị về nỗi sợ của chúng ta hơn bất kỳ lĩnh vực nào của tâm lý.
Cảm giác sợ hãi mơ hồ khác với cảm giác sợ hãi khi ở trong ngôi nhà đang cháy hoặc ở trên chiếc máy bay bị cướp. Nhưng chúng không tách biệt. Nỗi sợ và nỗi lo xuất hiện theo dây chuyền, bắt nguồn từ sinh lý và có hệ quả tương tự.
Joseph LeDoux khám phá ra mối quan hệ cấu trúc giữa amidan và não suy tưởng tức vỏ não mới. Mối quan hệ cấu trúc này giải thích nguyên nhân vì sao amidan trong nhiều cảnh huống cướp đoạt quyền đoán định của não suy tưởng và đơn độc ra lệnh chúng ta hành động.
LeDoux là nhà thần kinh học đầu tiên tìm thấy con đường phát khởì những xung động tình cảm thiếu lý trí.
Não bộ không chỉ là "cỗ máy suy nghĩ", nó còn là sự phỏng tạo sinh học, được thiết kế để thúc đẩy sự sinh tồn trong môi trường. Cấu trúc não xử lý công việc trước hoạt động nhận thức.
LeDoux gọi "não cảm xúc" là "mạng lưới mạch" được điều chỉnh theo các tín hiệu của sự nguy hiểm cực độ.
"Nỗi sợ càng kéo dài thì càng nguy hiểm cho sức khoẻ.
Nó khởi nguồn từ vùng phản ứng tới gần vùng hạ đồi trong khi sản sinh chất CRF (corticotropin releasing factor). Nó luân phiên phát tín hiệu cho các tuyến nhờn và tuyến thượng thận để đưa các chất epinephrine (adrenaline), norepinephrine và cortisol vào mạch máu. Các hormone gây căng thẳng này "đóng" các hoạt động "không khẩn cấp" như tiêu hoá và miễn dịch để "Chống cự/trực chiến" hoặc "trốn chạy" {fight/Flight}. Tim đập, phổi bơm và cơ bắp nhận glucose.
Norepinephrine độc hại đối với các mô, nhất là tim.
Israel thống kê được gần 100 ca tử vong trong cuộc tấn công bằng tên lửa Scud của Iraq trong cuộc chiến vùng Vịnh lần I, họ không chết vì bom mà vì đau tim, do sợ hãi và căng thẳng.
Sau vụ 11/9, số bệnh nhân tim quanh vùng New York đã tăng gấp đôi. Chất adrenaline làm hại tim, và chất cortisol làm hại hệ miễn nhiễm, do vậy mà người ta dễ bị nhiễm trùng, dễ bị bệnh truyền nhiễm và ung thư.
Các hormone gây căng thẳng làm tổn thương não, làm suy yếu
liên kết neuron. Cả ở người lẫn động vật, càng căng thẳng thì não càng suy yếu.
Ở Nhật, người ta lo lắng về nền kinh tế suy sụp trong nước. Ở Anh và Mỹ, người ta lo sợ khủng bố kiểu 11/9.
Và ở đâu cũng có những nỗi lo sợ...
Những nỗi sợ như thế làm suy giảm tính miễn dịch, khiến ta kém ăn, mất ngủ, nổi mụn hoặc có khối u. Tình trạng tâm lý ảnh hưởng tới sinh học của con người.
Những người lo lắng dễ gặp tai nạn, dễ cảm lạnh hoặc bị bệnh tim. Kỳ lạ là càng sợ người ta lại càng ăn nhiều.
Đó là nghịch lý của nỗi sợ. Đó là phản ứng cơ bản với sự sinh tồn. Chúng có hại đối với chúng ta, làm giảm thọ, thậm chí là giết chết con người.
Trẻ em rất nhạy bén với nỗi sợ và nỗi lo, vì não của chúng đang phát triển, ảnh hưởng đến tính khí. Hàng triệu người bị ám ảnh, nhất là phụ nữ. Ít nhất có khoảng hơn 300 chứng sợ hãi. Càng ngày con người càng có thêm nhiều nỗi lo sợ khác".
Theo Kiến Thức Ngày Nay (Our bodies, our fears)
(còn tiếp)
Được HoaILong sửa chữa / chuyển vào 08:31 ngày 16/11/2004