Chi?u d?i dô - B?n d?ch Chiếu dời Đô (1) Xưa nhà Thương đến vua Bàn Canh (2) năm lần dời đô (3); nhà Chu đến vua Thành Vương (4) cũng ba lần dời đô (5). Phải đâu các vua thời Tam đại (6) theo ý riêng mình mà tự tiện chuyển dời? Chỉ vì muốn đóng đô ở nơi trung tâm, mưu toan nghiệp lớn, tính kế muôn đời cho con cháu; trên vâng mệnh trời, dưới theo ý dân, nếu thấy thuận tiện thì thay đổi. Cho nên vận nước lâu dài, phong tục phồn thịnh. Thế mà hai nhà Đinh, Lê lại theo ý riêng mình, khinh thường mệnh trời, không noi theo dấu cũ của Thương, Chu, cứ đóng yên đô thành ở nơi đây (7) khiến cho triều đại không được lâu bền, số vận ngắn ngủi, trăm họ phải hao tổn, muôn vật không được thích nghi. Trẫm rất đau xót về việc đó, không thể không dời đổi. Huống chi thành Đại La, kinh đô cũ của Cao Vương (8): ở vào nơi trung tâm trời đất; được cái thế rồng cuộn hổ ngồi. Đã đúng ngôi Nam Bắc Đông Tây; lại tiện hướng nhìn sông dựa núi. Địa thế rộng mà bằng; đất đai cao mà thoáng. Dân cư khỏi chịu cảnh khốn khổ ngập lụt; muôn vật cũng rất mực phong phú tốt tươi. Xem khắp đất Việt ta, chỉ nơi này là thắng địa. Thật là chốn tụ hội trọng yếu của bốn phương đất nước; cũng là nơi kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời. Trẫm muốn dựa vào sự thuận lợi của đất ấy để định chỗ ở. Các khanh nghĩ thế nào? nguyễn đức vân dịch 1* Theo Hoàng Việt văn tuyển: Tỉ đô Thăng Long chiếu. Thăng Long là tên đặt sau khi đã dời đô đến Đại La, bài chiếu này viết trước đó nên không thể có tên như vậy. ở đây theo Văn học đời Lý và Hợp tuyển thơ văn Việt Nam: Thiên đô chiếu. 2* Theo Đại Việt sử ký toàn thư: kinh sư. 3* Theo Hoàng Việt văn tuyển bỏ bớt câu: khanh đẳng như hà. chú thích: (1) Đại Việt sử ký toàn thư và Hoàng Việt văn tuyển đều chú giống nhau rằng, vào năm Canh Tuất, niên hiệu Thuận Thiên năm đầu (1010), Lý Thái Tổ cho kinh đô cũ của nhà Đinh, nhà Lê ở Hoa Lư (nay thuộc tỉnh Ninh Bình) là nơi ẩm thấp chật hẹp; ông tự tay viết bài chiếu này bày tỏ ý định dời đô ra thành Đại La. Khi thuyền vua đến dưới thành thì có điềm tốt: rồng vàng bay lên, vua nhân đó đổi tên là thành Thăng Long. Hợp tuyển thơ văn Việt Nam chú: "Sử không nói tác giả bài này là ai". Nhưng căn cứ vào hai chữ thủ chiếu (bài chiếu tự tay vua viết) trong Đại Việt sử ký toàn thư và Hoàng Việt văn tuyển, chúng tôi cho rằng đây là tác phẩm của chính Lý Thái Tổ. (2) Bàn Canh: vua thứ mười bảy của nhà Thương, một triều đại rất xưa trong lịch sử Trung Quốc. (3) Năm lần dời đô: Vua đầu tiên của nhà Thương là Thành Thang đóng đô ở đất Bặc, nay thuộc huyện Thương Khâu, tỉnh Hà Nam. Trọng Đinh dời đô đến đất Hiêu, nay thuộc huyện Huỳnh Trạch (Hà Nam). Sau đó Hà Đàn Giáp dời đô đến đất Tương, nay thuộc huyện An Dương (Hà Nam). Tổ ất lại dời đến đất Cảnh, nay thuộc huyện Hà Tân, tỉnh Sơn Tây, sau lại dời sang đất Hình, nay thuộc huyện Hình Đài, tỉnh Hà Bắc. Và Bàn Canh dời đô đến đất Ân, nay thuộc huyện Yển Sư (Hà Nam). (4) Thành Vương: vua thứ ba nhà Chu, triều đại tiếp nối nhà Thương. (5) Ba lần dời đô: Chu Văn Vương dựng nghiệp ở đất Kỳ (Thiểm-Tây). Chu Vũ Vương dời đô đến Trường-Yên (Thiểm-Tây). Chu Thành Vương lại dời đô đến Lạc ấp (Hà Nam). (6) Tam đại: tên chung chỉ ba triều đại: Hạ, Thương, Chu. Hạ (2205 trước công nguyên (TCN) - 1767 TCN) là triều đại nối tiếp nhà Ngu, do Vũ sáng lập. Thương (1766 TCN - 1123 TCN) là triều đại nối tiếp nhà Hạ, do Thành Thang sáng lập. Chu (1122 TCN - 256 TCN) là triều đại nối tiếp nhà Thương, do Chu Văn Vương sáng lập. (7) Chỉ Hoa Lư, lúc này triều đình nhà Lý còn ở đó. (8) Cao vương: tức Cao Biền. X
