Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại của nhân dân Liên Xô

Kỵ binh trinh sát
Tháng Ba năm 1943 là mùa mà đường xá ở trong tình trạng cực xấu. Tập đoàn quân Rybalko (Tập đoàn quân xe tăng số 3 ?" Oleg Sheremet.) chọc thủng tuyến phòng ngự của địch ở Kantemirovka, và chúng tôi được chuyển tới trám vào đột phá khẩu. Chúng tôi chiếm được một nhà ga đầu mối trung tâm ở Valuiki. Tại đây, chúng tôi thu được nhiều toa tàu chất đầy thực phẩm và vũ khí đang chuẩn bị để vận chuyển về phía đông. Có lẽ, bọn Đức đã không mong chờ có một đòn đột phá sâu như thế. Có khoảng sáu toa chất hàng đầy ắp tại ga này, gồm đủ thứ hàng, kể cả rượu. Vài tay lính nã súng vào một xitéc chứa rượu, hứng đầy một gà mèn và rồi chẳng còn gì trên đời này có thể làm cho họ chú ý được nữa. Người ta phong danh hiệu Cận vệ cho chúng tôi vì chiến công ở Valuiki, còn tôi được nhận một Huân chương Cờ Đỏ.
Chúng tôi tiến tiếp, và tại Merefa đã đối đầu với Sư đoàn "Wiking" vừa được chuyển tới. Chúng là những chiến binh hung tợn, cả về tầm vóc lẫn sự cuồng tín. Chúng không chịu rút lui. Tôi đã bị thương tại đây và được chuyển từ tiểu đoàn quân y về một bệnh viện ở Taranovka. Mọi giấy tờ của tôi đã được chuyển tới đấy, nhưng người quản mã của tôi đã nẫng tôi về đơn vị của mình. Bọn họ luôn tìm cách chăm sóc cho chỉ huy của mình. Chính điều đó đã cứu mạng tôi. Bọn Đức đột kích tới Taranovka và giết sạch mọi người ?" y tá, người bị thương và bị ốm. Ngoài ra, khi chúng tôi chiếm được Valuiki, ở đấy có điều kiện để chúng tôi chọn lấy ngựa cưỡi mới. Tôi ưng một con ngựa thồ, con này tôi đặt tên là "German". Tôi cũng tìm được ở đấy một xe trượt tuyết. Kovalenko, cần vụ của tôi, nhận trách nhiệm chăm sóc cả chiếc xe và con ngựa. Khi cậu ấy tới bệnh viện, chúng tôi vẫn chưa biết bọn Đức đang ở chỗ nào. Tóm lại, chúng tôi đang phi ngựa thì đột nhiên có mấy ngừơi lính xuất hiện ở rìa ngôi làng chúng tôi đang tiến tới, cách khoảng 150-200 mét. Chúng tôi muốn phóng băng qua ngôi làng, nhưng tôi nhận ra đó là lính Đức. Kovalenko mau chóng hiểu ra chuyện gì và lập tức quành con ngựa lại và bắt đầu phóng như bay. Tôi thật đúng là một thằng ngốc thiếu suy nghĩ. Khi con ngựa bị thương ở tai, nó sẽ hóa thành một con thú dữ thật sự - đó là vị trí nhạy cảm nhất của ngựa. Thế là tôi bắn một phát ngang tai con vật và có lẽ là trúng nó. Nó phóng mới nhanh làm sao! Băng qua những khe rãnh và xuyên qua cánh rừng. Sau lưng bọn chúng nã tiểu liên theo chúng tôi. Đấy là cảnh một con ngựa Đức đã cứu sống một sĩ quan Xôviết như tếh nào. Tuy nhiên, các vết thương ở chân và tay tôi hóa ra lại nghiêm trọng hơn tôi tưởng. Ban đầu người ta chuyển tôi tới Michurinsk. Tôi nằm một tuần ở đó, và rồi họ chuyển tôi về Bệnh viện Burdenko tại Maskva. 10 ngày ở đấy. Và rồi là Kuibyshev. Ở đấy khoảng 2-3 ngày. Rồi lại tới Chapaevsk, rồi Aktiubinsk. Có suy nghĩ rằng nếu anh có thể sớm quay lại chiến đấu thì người ta sẽ không đưa anh đi xa đến thế đâu. Và rồi tôi được giải ngũ.

A.D. Có bao giờ ông tấn công trên lưng ngựa không?
Tấn công trên ngựa chỉ có ở trong học viện, chúng tôi chẳng bao giờ dùng tới gươm của mình, và thậm chí chẳng bao giờ đối đầu với kỵ binh địch. Đám ngựa ở học viện cũng được huấn luyện, đến nỗi thậm chí sau khi nghe tiếng hô "Ura!" thì chúng phóng tới, và t6át cả những gì bạn phải làm là gìm chúng dừng lại? Không, chúng tôi không tấn công trên ngựa. Chúng tôi xuống ngựa để đánh nhau. Những giám mã ở lại để nấp sau lũ ngựa. Tuy nhiên, đôi khi họ phải trả vì điều đó, do bọn Đức đôi khi nã súng cối vào họ. Cứ một tiểu đội 11 người thì có một giám mã.
A.D. Các ông được trang bị ra sao?
Chúng tôi trang bị chủ yếu là súng carbine, nhưng tới đầu năm 43 thì người ta đã cấp cho chúng tôi súng tiểu liên.

A.D. Có bao giờ ông tấn công trên lưng ngựa không?
Tấn công trên ngựa chỉ có ở trong học viện, chúng tôi chẳng bao giờ dùng tới gươm của mình, và thậm chí chẳng bao giờ đối đầu với kỵ binh địch. Đám ngựa ở học viện cũng được huấn luyện, đến nỗi thậm chí sau khi nghe tiếng hô "Ura!" thì chúng phóng tới, và t6át cả những gì bạn phải làm là gìm chúng dừng lại? Không, chúng tôi không tấn công trên ngựa. Chúng tôi xuống ngựa để đánh nhau. Những giám mã ở lại để nấp sau lũ ngựa. Tuy nhiên, đôi khi họ phải trả vì điều đó, do bọn Đức đôi khi nã súng cối vào họ. Cứ một tiểu đội 11 người thì có một giám mã.
A.D. Các ông được trang bị ra sao?
Chúng tôi trang bị chủ yếu là súng carbine, nhưng tới đầu năm 43 thì người ta đã cấp cho chúng tôi súng tiểu liên.

Từ trái sang phải: tôi, trung đoàn trưởng Evgenii Leonidovich Korbus, tham mưu trưởng và chính uỷ. Tôi không nhớ tên những người này.
A.D. Ông có kể là ông đã được cứu mạng ba lần bởi con ngựa của mình.
Vâng, tôi đã kể cho anh rằng tôi được cứu sống bởi con Orsik và German. Sau con Orsik, ngựa cưỡi của tôi là con Cavalier. Một con ngựa tuyệt đẹp! Năm 1942, buổi lễ kỷ niệm một năm thành lập của sư đoàn tôi được tổ chức. Người tổ chức là Đại tá Surzhikov, trước đây từng là sĩ quan phụ tá của Voroshilov. Chúng tôi nêu lại những thành tích của Trung đoàn Kỵ binh 250, nơi tôi phục vụ. Sư đoàn trưởng cưỡi ngựa ra ngoài làng để gặp Rokossovskii ?" tư lệnh mặt trận, còn chúng tôi tập hợp thành đội hình và chờ đợi. Đột nhiên, tôi trông thấy một chiếc xe jeep chạy tới và Rokossovskii chui ra khỏi xe. Tôi ra lệnh: "Toàn trung đoàn! Chú ý!" Ngay khi tôi bắt đầu hô: "Thưa đồng chí tư lệnh...", thì Surzhikov phi ngựa trở về! Tôi không dám báo cáo tiếp là chúng tôi đã sẵn sàng duyệt binh. Sau buổi duyệt binh trung đoàn trưởng, đại tá Evgenii Leonidovich Korbus, nói: "Tớ sẽ không đi tới Trung đoàn 253 để chúc mừng họ, tớ giao trách nhiệm lại cho cậu đấy.? Và thế là chúng tôi đi tới cùng Seryshev, trung đoàn trưởng Trung đoàn 253, và chúc mừng họ. Chỗ ấy cách chiến tuyến khoảng hai kilômét, tại vùng Bezhin Lug, Belev, Michurin. Đó là nơi Turgenev từng sống. Chúng tôi quay về. Đột nhiên, pháo kích bắt đầu. Chúng tôi có sáu người, và phát đạn cối đầu tiên rơi trúng ngay dưới bụng con Cavalier. Nó ngã vật ra như một cái bao tải, bụng bị xé toang hoác, nhưng tôi chỉ bị sức ép, và quân phục của tôi thì thủng lỗ chỗ. Nó đã chắn và nhận tất cả mảnh đạn vào người.

Từ trái sang phải: tôi, trung đoàn trưởng Evgenii Leonidovich Korbus, tham mưu trưởng và chính uỷ. Tôi không nhớ tên những người này.
A.D. Ông có kể là ông đã được cứu mạng ba lần bởi con ngựa của mình.
Vâng, tôi đã kể cho anh rằng tôi được cứu sống bởi con Orsik và German. Sau con Orsik, ngựa cưỡi của tôi là con Cavalier. Một con ngựa tuyệt đẹp! Năm 1942, buổi lễ kỷ niệm một năm thành lập của sư đoàn tôi được tổ chức. Người tổ chức là Đại tá Surzhikov, trước đây từng là sĩ quan phụ tá của Voroshilov. Chúng tôi nêu lại những thành tích của Trung đoàn Kỵ binh 250, nơi tôi phục vụ. Sư đoàn trưởng cưỡi ngựa ra ngoài làng để gặp Rokossovskii ?" tư lệnh mặt trận, còn chúng tôi tập hợp thành đội hình và chờ đợi. Đột nhiên, tôi trông thấy một chiếc xe jeep chạy tới và Rokossovskii chui ra khỏi xe. Tôi ra lệnh: "Toàn trung đoàn! Chú ý!" Ngay khi tôi bắt đầu hô: "Thưa đồng chí tư lệnh...", thì Surzhikov phi ngựa trở về! Tôi không dám báo cáo tiếp là chúng tôi đã sẵn sàng duyệt binh. Sau buổi duyệt binh trung đoàn trưởng, đại tá Evgenii Leonidovich Korbus, nói: "Tớ sẽ không đi tới Trung đoàn 253 để chúc mừng họ, tớ giao trách nhiệm lại cho cậu đấy.? Và thế là chúng tôi đi tới cùng Seryshev, trung đoàn trưởng Trung đoàn 253, và chúc mừng họ. Chỗ ấy cách chiến tuyến khoảng hai kilômét, tại vùng Bezhin Lug, Belev, Michurin. Đó là nơi Turgenev từng sống. Chúng tôi quay về. Đột nhiên, pháo kích bắt đầu. Chúng tôi có sáu người, và phát đạn cối đầu tiên rơi trúng ngay dưới bụng con Cavalier. Nó ngã vật ra như một cái bao tải, bụng bị xé toang hoác, nhưng tôi chỉ bị sức ép, và quân phục của tôi thì thủng lỗ chỗ. Nó đã chắn và nhận tất cả mảnh đạn vào người.

A.D. Các ông có sử dụng các xe giàn tachanka không?
(Tachanka là một chiếc xe ngựa bốn bánh có gắn một khẩu đại liên phía sau, phổ biến với kỵ binh Nga trong thời Nội chiến ?" Oleg Sheremet.) Xe tachanka cũng được sử dụng. Chúng tôi có 4 chiếc, có gắn đại liên, hệt như của Vasilii Ivanovich [Chapaev, một anh hùng Nội chiến].
A.D. Chúng được sử dụng như thế nào?
Giống hệt như trong phim. Trong lần chạm trán với đám trinh sát địch nói trên, chiếc tachanka của chúng tôi chật vật quay ngược lại về phía bọn đi môtô và một chiếc xe tăng nổ súng vào nó! Mọi thứ tung thành từng mảnh ?" dây cương, người, ngựa?

A.D. Mọi người có hay bị bệnh không?
Tôi không nhớ có ai bị bệnh không, nhưng lũ ngựa thì có.

A.D. Các ông có sử dụng các xe giàn tachanka không?
(Tachanka là một chiếc xe ngựa bốn bánh có gắn một khẩu đại liên phía sau, phổ biến với kỵ binh Nga trong thời Nội chiến ?" Oleg Sheremet.) Xe tachanka cũng được sử dụng. Chúng tôi có 4 chiếc, có gắn đại liên, hệt như của Vasilii Ivanovich [Chapaev, một anh hùng Nội chiến].
A.D. Chúng được sử dụng như thế nào?
Giống hệt như trong phim. Trong lần chạm trán với đám trinh sát địch nói trên, chiếc tachanka của chúng tôi chật vật quay ngược lại về phía bọn đi môtô và một chiếc xe tăng nổ súng vào nó! Mọi thứ tung thành từng mảnh ?" dây cương, người, ngựa?

A.D. Mọi người có hay bị bệnh không?
Tôi không nhớ có ai bị bệnh không, nhưng lũ ngựa thì có.

Nhân ngày 9/5 có thêm một bài báo về những chiến sĩ Việt Nam trong cuộc chiến tranh giữ nước vĩ đại của Liên Xô :
----------------------------------------------------------------------------
Chiến sĩ tình nguyện Việt Nam trong chiến tranh Vệ quốc

Huy chương nhân 40 năm chiến thắng do Liên Xô truy tặng cho Vương Thúc Tình, một trong 5 chiến sĩ tình nguyện (Tin tức).
Có ít nhất 5 người lính tình nguyện Việt Nam từng tham gia chiến dịch bảo vệ thủ đô Matxcơva của Liên Xô hồi thu đông 1941 ?" 1942. Trong số đó, chỉ một người duy nhất còn sống sau cuộc chiến và trở về quê hương.
Cả 5 người nói trên ở trong số 11 thanh niên được Nguyễn Ái Quốc giới thiệu đi học tại Liên Xô năm 1938.
Khi Liên Xô có lệnh tổng động viên, cùng với học sinh các nước châu Âu, Trung Quốc và một số nước châu Á khác, họ đã tình nguyện nhập ngũ.
Đó là thời kỳ đầu của cuộc chiến tranh Vệ quốc của Liên Xô. Các trận đánh diễn ra vô cùng ác liệt. Tất cả họ đã hy sinh, chỉ còn một người sống sót.
Chủ tịch Hội Hữu nghị Liên bang Nga với Việt Nam Evgheni Pavlovich Glazunov là một trong những người đã cố gắng tìm hiểu tư liệu liên quan đến những người lính tình nguyện Việt Nam tham gia cuộc chiến Vệ quốc. Đề tài này bắt đầu được ông cùng đồng nghiệp chú ý sau khi cuốn hồi ký của vị tướng người Bulgaria tên là Ivan Ivarov, chính uỷ trong đội quân tình nguyện quốc tế ở Mat xcơva, được phát hành bằng tiếng Nga vào cuối những năm 1970, có nhắc đến những người lính Việt Nam.
5 người này là Vương Thúc Tình (có tài liệu là Vương Thục Chinh), Lý Anh Tạo (tên thật là Hoàng Anh Tô), Lý Nam Thanh (tên thật là Nguyễn Sinh Thân), Lý Thúc Chắt (tên thật là Vương Thúc Thoại) và Lý Phú San (tên thật là Lê Phan Châu).
Ngoại trừ ông Lý Phú San, cả 4 người còn lại đều quê ở tổng Kim Liên (huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An). Ba ông Lý Nam Thanh, Lý Thúc Chắt và Lý Anh Tạo sàn sàn bằng tuổi nhau, sinh vào những năm 1908 - 1912. Họ cùng nhau ra nước ngoài, có lẽ là vào năm 1925. Thoạt đầu, ba người sang Thái Lan, sau đó sang Trung Quốc gặp Nguyễn Ái Quốc, người sau này trở thành thầy của họ.
Người sống sót duy nhất sau cuộc chiến là ông Lý Phú San. Ông trở về Việt Nam năm 1956 và sau đó công tác tại Đại sứ quán Liên Xô ở Hà Nội. Ông qua đời năm 1980.
Người sống sót duy nhất
Glazunov từng gặp ông Lý Phú San năm 1962. ?oCon người có vóc dáng nhỏ bé đó chăm sóc vườn cây cho Đại sứ quán Liên Xô ở Hà Nội?, Glazunov nhớ lại. ?oMột lần gặp ông, tôi chào bằng tiếng Việt, còn ông chào lại tôi bằng tiếng Nga?.
Ông San còn có tên là Lê Phan Chấn và Svelton, sinh năm 1900 ở làng Phú Lâm (huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Tây). Năm 1924, ông lên Hà Nội làm đầu bếp cho một thương gia người Pháp. Cùng năm đó, ông cùng với chủ của mình sang Paris.
Năm 1932, ông từ Pháp sang Matxcơva. Khi có chiến tranh, ông tình nguyện nhập ngũ. Do người thấp bé, nên ông phải kéo lê khẩu súng trường vì nó cao đúng bằng ông. Chính vì vậy, ông được điều động tới một quân y viện làm công việc cứu thương.
Trong thời gian quân Đức phong toả Matxcơva năm 1941, ông San tham gia "Lữ đoàn đặc nhiệm môtô độc lập", rồi sau đó chuyển sang làm việc tại một nhà máy điện ở Urals thuộc tỉnh Sverdlov. Về sau này, ông được truy tặng Huy hiệu danh dự dành cho cựu chiến binh của Lữ đoàn đặc nhiệm môtô.
Năm 1985, Liên Xô đã truy tặng huy chương ?o40 năm Chiến thắng của cuộc Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại 1941 ?" 1945? cho 5 chiến sĩ tình nguyện. Hơn một năm sau, ngày 12/8/1986, họ được truy tặng huân chương ?oChiến tranh Vệ quốc? hạng nhất. Đây là phần thưởng cao quý nhất dành cho những người có công bảo vệ đất nước Liên Xô.
Minh Châu - T. Huyền
Tham khảo:
- "Quốc tế Cộng sản và Việt Nam" của A. Sokolov (NXB CTQG 1999) - Tài liệu "60 năm thắng phát xít Đức" của BTC hội thảo kỷ niệm chiến thắng, Viện KHXH VN.
- Tin tức

Nhân ngày 9/5 có thêm một bài báo về những chiến sĩ Việt Nam trong cuộc chiến tranh giữ nước vĩ đại của Liên Xô :
----------------------------------------------------------------------------
Chiến sĩ tình nguyện Việt Nam trong chiến tranh Vệ quốc

Huy chương nhân 40 năm chiến thắng do Liên Xô truy tặng cho Vương Thúc Tình, một trong 5 chiến sĩ tình nguyện (Tin tức).
Có ít nhất 5 người lính tình nguyện Việt Nam từng tham gia chiến dịch bảo vệ thủ đô Matxcơva của Liên Xô hồi thu đông 1941 ?" 1942. Trong số đó, chỉ một người duy nhất còn sống sau cuộc chiến và trở về quê hương.
Cả 5 người nói trên ở trong số 11 thanh niên được Nguyễn Ái Quốc giới thiệu đi học tại Liên Xô năm 1938.
Khi Liên Xô có lệnh tổng động viên, cùng với học sinh các nước châu Âu, Trung Quốc và một số nước châu Á khác, họ đã tình nguyện nhập ngũ.
Đó là thời kỳ đầu của cuộc chiến tranh Vệ quốc của Liên Xô. Các trận đánh diễn ra vô cùng ác liệt. Tất cả họ đã hy sinh, chỉ còn một người sống sót.
Chủ tịch Hội Hữu nghị Liên bang Nga với Việt Nam Evgheni Pavlovich Glazunov là một trong những người đã cố gắng tìm hiểu tư liệu liên quan đến những người lính tình nguyện Việt Nam tham gia cuộc chiến Vệ quốc. Đề tài này bắt đầu được ông cùng đồng nghiệp chú ý sau khi cuốn hồi ký của vị tướng người Bulgaria tên là Ivan Ivarov, chính uỷ trong đội quân tình nguyện quốc tế ở Mat xcơva, được phát hành bằng tiếng Nga vào cuối những năm 1970, có nhắc đến những người lính Việt Nam.
5 người này là Vương Thúc Tình (có tài liệu là Vương Thục Chinh), Lý Anh Tạo (tên thật là Hoàng Anh Tô), Lý Nam Thanh (tên thật là Nguyễn Sinh Thân), Lý Thúc Chắt (tên thật là Vương Thúc Thoại) và Lý Phú San (tên thật là Lê Phan Châu).
Ngoại trừ ông Lý Phú San, cả 4 người còn lại đều quê ở tổng Kim Liên (huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An). Ba ông Lý Nam Thanh, Lý Thúc Chắt và Lý Anh Tạo sàn sàn bằng tuổi nhau, sinh vào những năm 1908 - 1912. Họ cùng nhau ra nước ngoài, có lẽ là vào năm 1925. Thoạt đầu, ba người sang Thái Lan, sau đó sang Trung Quốc gặp Nguyễn Ái Quốc, người sau này trở thành thầy của họ.
Người sống sót duy nhất sau cuộc chiến là ông Lý Phú San. Ông trở về Việt Nam năm 1956 và sau đó công tác tại Đại sứ quán Liên Xô ở Hà Nội. Ông qua đời năm 1980.
Người sống sót duy nhất
Glazunov từng gặp ông Lý Phú San năm 1962. ?oCon người có vóc dáng nhỏ bé đó chăm sóc vườn cây cho Đại sứ quán Liên Xô ở Hà Nội?, Glazunov nhớ lại. ?oMột lần gặp ông, tôi chào bằng tiếng Việt, còn ông chào lại tôi bằng tiếng Nga?.
Ông San còn có tên là Lê Phan Chấn và Svelton, sinh năm 1900 ở làng Phú Lâm (huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Tây). Năm 1924, ông lên Hà Nội làm đầu bếp cho một thương gia người Pháp. Cùng năm đó, ông cùng với chủ của mình sang Paris.
Năm 1932, ông từ Pháp sang Matxcơva. Khi có chiến tranh, ông tình nguyện nhập ngũ. Do người thấp bé, nên ông phải kéo lê khẩu súng trường vì nó cao đúng bằng ông. Chính vì vậy, ông được điều động tới một quân y viện làm công việc cứu thương.
Trong thời gian quân Đức phong toả Matxcơva năm 1941, ông San tham gia "Lữ đoàn đặc nhiệm môtô độc lập", rồi sau đó chuyển sang làm việc tại một nhà máy điện ở Urals thuộc tỉnh Sverdlov. Về sau này, ông được truy tặng Huy hiệu danh dự dành cho cựu chiến binh của Lữ đoàn đặc nhiệm môtô.
Năm 1985, Liên Xô đã truy tặng huy chương ?o40 năm Chiến thắng của cuộc Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại 1941 ?" 1945? cho 5 chiến sĩ tình nguyện. Hơn một năm sau, ngày 12/8/1986, họ được truy tặng huân chương ?oChiến tranh Vệ quốc? hạng nhất. Đây là phần thưởng cao quý nhất dành cho những người có công bảo vệ đất nước Liên Xô.
Minh Châu - T. Huyền
Tham khảo:
- "Quốc tế Cộng sản và Việt Nam" của A. Sokolov (NXB CTQG 1999) - Tài liệu "60 năm thắng phát xít Đức" của BTC hội thảo kỷ niệm chiến thắng, Viện KHXH VN.
- Tin tức

A.D. Loại ngựa nào là thích hợp nhất cho nhiệm vụ?

Chúng tôi lấy đi mọi loại ngựa. Vài con hoàn toàn không được huấn luyện. Xin nhắc thêm là ngựa có thể dạy được. Chúng cũng như con người, chỉ có khác là không biết nói. Lấy ví dụ, anh biết được một con ngựa đang giận dữ. Anh sẽ mang cho nó chút đường. Thậm chí nếu nó không muốn ăn, anh vẫn phải chìa ra cho nó, và nó sẽ sẵn sàng phục vụ anh. Anh càng quan tâm tới nó thì nó càng nghe lời anh. Tại Valuiki chúng tôi chiếm được những con ngựa kỳ lạ của một lữ đoàn bộ binh sơn dã Alp Italia (Alp là dãy núi nổi tiếng phía Bắc Ý ?" LTD). Tất cả chúng tôi đều vồ lấy chúng, nhưng về sau phải bỏ lại cả, bởi chúng không hợp cho hành quân dài hơi. Nói chung, đôi khi chúng tôi phải hành quân liên tục 120-150 kilômét chỉ trong một đêm. Chúng đơn giản là chết sạch.
A.D. Khi trời mưa thì hành quân như thế nào?
Trong mưa thì nước sẽ chà xát lên sống bả vai ngựa. Ngựa có thể bị thương và sẽ cần được chữa trị. Đã có một tai nạn xảy ra làm chết chính uỷ của chúng tôi. Anh ta đang đi ngựa bên lề đường và dẫm trúng một quả mìn. Chân con ngựa của anh ta bị thương: nó đứng đó nhìn chúng tôi và khóc? Còn chúng tôi thì hiểu rằng con ngựa này không thể cứu được nữa, chỉ nhảy trên ba chân? Đó là sự kiện khủng khiếp nhất đời tôi.