Chim về giữa phố-Trần Lưu

Chim về giữa phố-Trần Lưu

Lời giới thiệu: Chim về làm tổ trong vườn bộ đội, giữa đô thị. Những vị tướng, những người lính chăm sóc, bảo vệ đàn chim, bảo vệ một tài sản không cấp trên nào ra lệnh cho họ phải thi hành. Trong khi đó những kẻ săn chim đêm ngày bủa lưới, bẫy chim. Thành phố này đầy nghịch lý, vừa bảo vệ chim, vừa nổi tiếng với các chợ chim, quán nhậu chim rừng. Cái tốt và cái xấu cứ song song tồn tại và... thôn tính lẫn nhau. Rồi sẽ đến một lúc nào đó hoặc là cái này hay cái kia sẽ thắng. Chim sẽ vào chảo rán, sẽ bỏ đi hoặc ở lại làm bạn với con người? Điều đó không phụ thuộc vào đàn chim. Tốt xấu đều do con người mà ra cả. Trần Chinh Đức




Khi ngồi viết những dòng này, tôi vẫn tự cười mình về cuộc thâm nhập thực tế đầy "mạo hiểm" vào vườn chim núi Đấu ở quận Kiến An, TP.Hải Phòng. Chỉ lách qua đám cành lá rậm rạp, thế giới thu nhỏ của loài chim đã hiện ra trước mắt.



Cò núi Đấu bị bắt bán rong trên đường phố
Đất lành chim đậu
Cơ man là vạc. Những "nhân vật" đã đi vào tiểu thuyết của Thu Bồn hay ca khúc của Trịnh Công Sơn nhìn ở... ngoài đời xem ra không được dịu dàng cho lắm. Mỏ nhọn, đuôi ngắn, béo mũm mĩm như quả đạn cối 82mm màu xám bạc, chúng chằm chằm nhìn ông khách không mời rồi bất thần bốc vụt lên trời, không quên xả xuống vô vàn bãi phân nóng hổi. Đầu tóc, bộ quần áo khá kẻng cùng cái túi đồ nghề trên vai tôi nhoe nhoét phân chim trong giây lát!
Tiếng phân rơi, tiếng lá cành xào xạc, tiếng kêu coọc coọc vang động chỉ lắng xuống khi tôi núp vào một gốc cây lớn. Bấy giờ, từ những cái tổ lởm chởm, bọn chim non bắt đầu lên tiếng. Dang cặp chân và đôi cánh chưa mọc lông, chúng nguều ngoào chuyền cành, cổ nhóng lên trời. Lũ chim bố mẹ chẳng biết từ đâu đáp xuống, há mỏ cho con rúc đầu vào họng moi thức ăn. Thỉnh thoảng, một con cá lại rơi bịch xuống đất trong tiếng kêu đầy tiếc rẻ của những gia đình chim trên cành. Mặt đất đầy phân, xương cá và vỏ trứng, có cả xác chim chết. Khứu giác cho tôi cảm tưởng đang ở giữa một xưởng làm... nước mắm!

Thật khó tin đó là một vườn chim ở giữa lòng thành phố. Hơn thế nữa, nó lại nằm ngay trong doanh trại quân đội: Bộ Tư lệnh Quân khu Ba, đóng ở quận Kiến An, TP.Hải Phòng! Có dịp đi trên đường Ca Men về Kiến An, ngoảnh mặt sang bên trái lúc qua doanh trại quân khu, sẽ thấy từng đàn chim chao liệng, hoặc đậu chi chít trên rừng cây bên sườn đồi.



Vạc xám ở vườn cò núi Đấu
Đàn chim chọn núi Đấu làm nơi an cư đã được mười lăm năm. Ngày đầu, chim về vào mùa đông, sang hè lại kéo nhau đi. Tư lệnh Quân khu bấy giờ là Trung tướng Phạm Văn Trà thấy chim bay về, cho là điềm lành, liền ra lệnh cho toàn đơn vị phải có trách nhiệm bảo vệ, giữ gìn. Khu vườn chim vốn là lối đi, bộ đội được lệnh chuyển đường khác. Cấm săn bắt, bắn bẫy, cấm đốt pháo hoặc gây tiếng nổ dù bấy giờ Chỉ thị 406-TTg của Thủ tướng về việc cấm đốt pháo còn chưa ban hành. Tiểu đoàn 31 được giao nhiệm vụ trực tiếp bảo vệ đàn chim. Quân lệnh như sơn, có lần một chiến sĩ mới vô ý để súng cướp cò, cả tiểu đoàn lập tức báo động. Anh chàng hậu đậu bị tóm gọn, phải làm bản kiểm điểm! Cán bộ chiến sĩ cơ quan Quân khu kể rằng ngày thủ trưởng Trà chuyển lên Bộ, ngoài nhiệm vụ chung, ông còn tổ chức một cuộc bàn giao vườn chim cho người kế nhiệm là Thiếu tướng Nguyễn Thế Trị. Tướng Trị lên làm Giám đốc Học viện Quốc phòng, tư lệnh mới - Thiếu tướng Hoàng Kỳ tiếp tục... nhận bàn giao! Trung tá bác sĩ Nguyễn Công Quỳnh, người từng được giao làm chủ một đề tài khoa học về vườn chim núi Đấu kể: Mùa hè năm 1999, ông đột nhiên nhận được yêu cầu lên gặp tư lệnh gấp. Tới nơi, tướng Kỳ nghiêm mặt hỏi: "Các cậu nghiên cứu thế nào mà chẳng thấy chim về gì cả?". Bác sĩ Quỳnh lo quá, liền tổ chức khảo sát. Thì ra, đơn vị thông tin trên đỉnh đồi vừa triển khai thêm mấy thiết bị thu phát. Có thể những cột ăngten và sóng vô tuyến đã làm cho chim sợ... Nghe báo cáo, ông Hoàng Kỳ cho di chuyển đơn vị nọ đi nơi khác. Quả nhiên, chim lại bay về! Thời điểm kỷ lục, số lượng chim lên đến hơn một vạn con. Vườn chim núi Đấu trở thành niềm tự hào của Quân khu Ba. Mỗi lần có khách quý, lãnh đạo đơn vị dẫn ra tham quan, huơ tay, chim oà bay như đón mừng rồi lại từ từ đỗ xuống. Theo thống kê ban đầu, có 78 loài chim, đông nhất là chim nước với 5 loài là cò bợ, cò trắng, cò ngàng, cò ruồi nhỏ và vạc. Cò vạc không phải là những loài chim quý. Nhưng ý nghĩa của vườn chim này nằm ở chỗ khác. Ai có đủ trí tưởng tượng để nghĩ rằng ở giữa thành phố ồn ào và bụi bặm, trong một trại lính tưởng như toàn súng đạn, bom mìn, lại có một vườn chim?

Ai bay theo chim mà bảo vệ chúng được?
Ở Sở Khoa học - Công nghệ và Môi trường thành phố Hải Phòng, tôi được đọc đề tài nghiên cứu của bác sĩ Quỳnh. UBND thành phố Hải Phòng chi khoản tiền 45 triệu đồng cho đề tài được thực hiện vào hai năm 1998-1999. Nó đã được đưa vào kỷ yếu những công trình khoa học của thành phố này. Một thông tin đáng lo lắng: Số lượng của đàn chim giảm khá nhiều, khả năng chỉ còn vài nghìn con. Hai nguyên nhân được đưa ra: Có quá nhiều thuốc bảo vệ thực vật đã được sử dụng làm cho cua cá bị nhiễm độc, chim ăn phải, chết theo. Theo thống kê chưa đầy đủ của Chi cục Bảo vệ thực vật thành phố Hải Phòng, chỉ trong năm 1998 có tới 150 tấn thuốc các loại được sử dụng. Liệu những xác chim non tôi thấy có phải là nạn nhân của tình trạng này? Nguyên nhân thứ hai dẫn đến việc đàn chim giảm nhanh số lượng chính là nạn săn bắt chim. Dăm năm lại đây, số người gánh chim bán rong trên đường phố Hải Phòng xuất hiện ngày một nhiều. Cò, cun cút, le le, chim nước, sâm cầm trói thành chục. Cun cút vặt lông sẵn ngay khi còn sống, bán theo cân. Cò thì bẻ cánh, buộc mỏ bán 2.000 đồng một con. Chân cầu Lạc Long, phố Đinh Tiên Hoàng, đường Trần Quang Khải là nơi chợ chim hay họp.

Theo chân những người bán chim, tôi đến cánh đồng bên đường 14, huyện Kiến Thụy. Nơi này chỉ cách trung tâm thành phố vài cây số, nhìn về Kiến An thì rõ mồn một. Ven bờ ruộng, những hàng cọc cắm thẳng tắp, căng lưới thưa. "Lưới bắt chim đấy, đêm nay chú về xem, vui lắm" - cậu bé chăn trâu tên là Cường nói như vậy. Không đủ kiên nhẫn để chờ đến đêm, tôi phóng xe sang An Hải, có người bảo bên ấy muốn mua bao nhiêu chim cũng được. Đây rồi, giữa cánh đồng chân đê sông Văn UÁc không rõ thuộc địa phận xã Đặng Cương hay Quốc Tuấn, một thửa ruộng đầy lau lách nhưng lại chình ình mọc lên cái lều tranh. Gã đàn ông ngồi trong chòi nhìn tôi dò xét rồi toe toét cười khi tôi hỏi mua chim. "Dưới trăm con thì mai sang lấy, còn hơn thì bác đợi cho vài hôm". Hắn nói, tay moi dưới gầm chõng ra một túm cò...

Đại tá Nguyễn Kim Thật, Trưởng phòng Khoa học - Công nghệ và Môi trường Quân khu Ba, cơ quan được tư lệnh giao trực tiếp theo dõi, nghiên cứu đàn chim xác nhận với tôi việc một số người săn bắt chim có nguồn gốc núi Đấu. Ông kể thêm: Năm ngoái, nạn này phổ biến tới mức công an mấy xã miền tây huyện An Hải phải vào báo tin. Bỏ hoang ruộng, trồng lau lách, tìm một ít cò mồi, chọc mù mắt, rồi bỏ ít tôm cá đã trộn thuốc độc, hoặc mở băng ghi âm. Đó là cách của cánh săn chim. "Chúng tôi có thể đưa hàng nghìn bộ đội ra vây bắt, nhưng chỉ là khi họ bắn, bẫy chim đeo vòng..." - ông Nhật nói. Quân khu đã làm công văn, kiến nghị Sở Khoa học - Công nghệ - Môi trường Hải Phòng có biện pháp ngăn chặn và tuyên truyền giáo dục.

May sao, bắt đầu từ năm 1999, chim đã sống quanh năm, làm tổ, sinh con trong rừng cây. Ngọn núi Đấu cao 50 mét, rộng 12 hécta được trồng thêm hơn nghìn búi tre gai là thứ cây ưa chuộng của cò vạc. Năm 2001, ngót trăm triệu đồng được chi để dựng một hàng rào thép gai dài gần 3km... Đó là những nỗ lực to lớn mà Bộ Tư lệnh Quân khu Ba đã làm để gìn giữ đàn chim. Nhưng nói như đại tá Nhật thì dù cố gắng đến đâu cũng chỉ được một phần, bởi ai có thể bay đi theo chim mà bảo vệ chúng được. Tuy nhiên, để mất nó là chúng ta có tội với người đi trước, với chính mình và cả với con cháu sau này.
Trần Lưu







Được gianghobenbinh sửa chữa / chuyển vào 15:02 ngày 01/09/2003