Chó thực sự trải nghiệm những loại cảm xúc nào?

Khi hầu hết chúng ta thường đọc được những cảm xúc ở những chú chó của chúng ta (vẫy đuôi có nghĩa là vui, luồn cúi có nghĩa là sợ...) thì có thể khó mà tin rằng sự tồn tại của những cảm xúc thật sự ở loài chó vẫn là một vấn đề gây tranh cãi về mặt khoa học. Thời xưa, người ta cho là những con chó có đời sống tinh thần rất phong phú với những cảm xúc giống như của con người. Tuy nhiên, với sự phát triển của khoa học thì sự việc bắt đầu thay đổi. Chúng ta học được những nguyên tắc của vật lý và cơ học nên chúng ta có thể tạo ra những cái máy phức tạp, và bắt đầu nhận thấy rằng những sinh vật sống (cả con người và động vật) dựa trên những hệ thống bị điều khiển bởi những quy tắc cơ học và những quá trình hoá học.

Trước những khám phá đó, các tôn giáo bước vào và cho rằng phải có nhiều điều hơn ở loài người hơn chỉ là những sự kiện cơ học và hoá học. Các học giả của nhà thờ khăng khăng cho rằng con người có linh hồn, và bằng chứng họ đưa ra cho điều này là sự kiện con người có ý thức và những cảm xúc. Động vật có thể có những hệ thống cơ học tương tự, nhưng chúng không có một linh hồn thiêng liêng, và do đó chúng không có khả năng trải nghiệm những cảm xúc thực sự.

Vì hầu hết các nghiên cứu thời đó được nhà thờ tài trợ nên ta không ngạc nhiên khi những học già nổi tiếng như nhà triết học Pháp Rene Descartes chấp nhận quan điểm này. Ông cho rằng những động vật giống như chó đơn giản là một loại máy móc. Dù cái máy này không có ý thức và cảm xúc thì nó vẫn có thể được lập trình để làm những việc nào đó.

Nhưng với sự phát triển của khoa học, ngày nay chúng ta biết rằng chó có những cấu trúc não tương tự tạo ra những cảm xúc ở loài người. Chó cũng có những hoc mon tương tự và chịu đựng những thay đổi hoá học giống như con người trong suốt những trạng thái cảm xúc. Chó thậm chí có hóc mon oxytocin, giống như ở con người, liên quan đến cảm xúc yêu thương đối với những người khác. Với thần kinh và hoá chất giống như con người, dường như có lý khi cho rằng chó cũng có những cảm xúc giống như của chúng ta. Nhưng điều quan trọng là chúng ta không nên giả định ngay là những loại cảm xúc của chó và người là giống nhau.

Để hiểu những cảm xúc có ở chó, chúng ta phải quay lại nghiên cứu được thực hịện để khám phá những cảm xúc của con người. Không phải tất cả mọi người đều có những cảm xúc đầu đủ. Trong thực tế, ở một số thời điểm trong cuộc đời bạn, bạn không có những yếu tố cảm xúc đầy đủ như bạn cảm nhận và bộc lộ ngày nay. Nghiên cứu cho thấy những bé sơ sinh và những em bé rất nhỏ có những loại cảm xúc hạn chế, nhưng theo thời gian, những cảm xúc của đứa trẻ bắt đầu trở nên khác biệt và chúng có khả năng trải nghiệm những trạng thái cảm xúc khác biệt và phức tạp hơn.

Dữ liệu này là quan trọng cho sự hiểu biết của chúng ta về đời sống cảm xúc của chó vì các nhà nghiên cứu tin rằng tâm trí của một con chó phỏng chừng tương đương với một người từ 2 đến 2 tuổi rưỡi. Kết luận này đúng với hầu hết những khả năng tinh thần - bao gồm cả cảm xúc. Giống như một đứa bé, chó rõ ràng sẽ có những cảm xúc, nhưng có ít loại cảm xúc hơn con người.

Một đứa bé sơ sinh chỉ có một cảm xúc mà chúng ta có thể gọi là sự phấn khích. Điều này chỉ ra rằng em bé hưng phấn như thế nào, được xếp từ rất bình tĩnh cho đến một trạng thái điên cuồng. Trong những tuần đầu tiên của cuộc đời, trạng thái phấn khích có thêm 1 mùi vị tích cực hoặc tiêu cực, do đó chúng ta có thể biết những cảm xúc hài lòng và khó chịu nói chung. Trong vài tháng tiếp theo, sự ghê tởm, sợ hãi và tức giận có thể phát hiện thấy ở bé sơ sinh. Sự vui vẻ thường không xuất hiện cho đến khi bé gần 6 tháng tuổi và nó được theo sau bởi sự xuất hiện của cảm xúc xấu hổ hoặc nghi ngờ. Sự yêu mến đích thực không hoàn toàn xuất hiện cho đến khi bé được 9 hoặc 10 tháng tuổi.

Những cảm xúc mang tính xã hội phức tạp, những cảm xúc đó có những yếu tố phải được học hỏi, không xuất hiện cho đến giai đoạn sau này. Xấu hổ và tự hào phải tốn hơn 3 năm để xuất hiện, trong khi sự tội lỗi xuất hiện ở khoảng 6 tháng sau đó. Một đứa trẻ phải đạt gần 4 tuổi trước khi nó cảm nhận sự khinh thường.

Trình tự phát triển này là chìa khoá vàng để hiểu những cảm xúc của chó. Chó trải qua những giai đoạn phát triển của chúng nhanh hơn nhiều so với loài người, và có tất cả những loại cảm xúc mà chúng sẽ đạt được khi chúng được 4 đến 6 tháng tuổi. Một con chó sẽ có tất cả các cảm xúc cơ bản: vui, sợ, giận, ghê tởm và thậm chí yêu. Tuy nhiên, dựa trên nghiên cứu hiện tại, dường như chó sẽ không có những cảm xúc phức tạp hơn như tội lỗi, tự hào và xấu hổ.

Bây giờ nhiều người có thể tranh luận rằng họ nhìn thấy bằng chứng cho thấy con chó của họ có khả năng trải nghiệm sự tội lỗi. Một tình huống thường thấy là khi bạn về nhà và con chó của bạn bắt đầu lẩn đi xung quanh và bộc lộ sự khó chịu, và bạn sau đó phát hiện thấy chú chó vừa để lại một mẩu đồ ăn bốc mùi trên sàn bếp của bạn. Bạn dễ dàng kết luận rằng con chó đang hành động theo cách bộc lộ rằng nó đang thấy có lỗi về sự phạm tội. Tuy nhiên, đây không phải là sự tội lỗi, mà đơn giản đó là cảm xúc sợ hãi. Chú chó đã học được rằng khi bạn xuất hiện và đồ ăn của nó rơi trên sàn, những điều tồi tệ xảy đến với nó. Điều bạn nhìn thấy là nỗi sợ bị phạt của chú chó - nó sẽ không bao giờ cảm thấy có lỗi.

Vậy, điều này có nghĩa là gì với những người đang sống và tương tác với chó? Tin tốt là bạn có thể thoải mái cho con chó của bạn mặc bộ đồ ngớ ngẩn cho một bữa tiệc. Nó sẽ không cảm thấy xấu hổ, bất kể nó trông buồn cười như thế nào. Nó cũng sẽ không cảm thấy tự hào vì chiến thắng một giải thưởng trước một con chó khác. Nhưng chú chó nhà bạn có thể cảm thấy yêu mến bạn, và vui vẻ khi bạn ở bên, và đó không phải là những cảm xúc mà chúng ta thực sự đánh giá cao sao?


Nguồn
Which Emotions Do Dogs Actually Experience?
Dogs have the same emotions as a human 2 year-old child.
Published on March 14, 2013 by Stanley Coren, Ph.D., F.R.S.C. in Canine Corner
PsychologyToday