CHÚNG TA LÀ NGƯỜI LẬP THẠCH

Vĩnh Phúc: Tìm thấy một vườn cò
Một vườn cò rộng khoảng 25 ha vừa được phát hiện tại thôn Dừa Lẽ, xã Hải Lựu, huyện Lập Thạch, bên dòng sông Lô. Theo kết quả khảo sát, vườn có 17 loài như cò lửa, cò xanh, cò ruồi, vạc, diệc xám, cốc đế, diệc sumatra? với hàng nghìn cá thể. Vườn do bà Vũ Thị Khiêm, 60 tuổi, trông giữ hơn 40 năm qua.
( nguồn: http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2001/05/3B9B024D/ )

40 năm canh giữ vườn cò
Ở huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc, có một người đàn bà suốt 40 năm nay trông coi một vườn cò, rộng chừng 4 ha. Bà không muốn nhường công việc này cho ai, không muốn biến nơi đây thành tụ điểm du lịch vì sợ cò bay đi mất. Bà là Vũ Thị Khiêm, ở thôn Dừa Lễ, xã Hải Lựu, huyện Lập Thạch.
Bà Khiêm kể, trước đây, gia đình bà sống ở Móng Cái, Quảng Ninh. Năm 1949, ông bà thân sinh chạy giặc Pháp, đưa cả gia đình lên thôn Dừa Lễ lập nghiệp. Bố bà hằng ngày lo trồng tre làm hàng rào để giữ vườn. Tre lớn, ken dày đặc với cây rừng, tạo thuận lợi cho cò về làm tổ. Dần dần, vườn của gia đình bà trở thành nơi sinh sống của hàng vạn con cò các loại. Năm 1958, bà Khiêm lấy chồng ở tuổi 16 và bắt đầu nhận trông nom đàn cò. Bà còn nhớ như in lời dặn của bố mẹ: ?oCò về thì để cho nó ở, phải cố gắng giữ không cho ai săn bắt, nếu không thì cò bay đi hết?.
Lập gia đình được 2 năm thì chồng bà Khiêm đi bộ đội và hy sinh ở chiến trường miền Nam. Năm 1998, người con trai duy nhất của bà chết trong một tai nạn giao thông. Cô con dâu sau một năm chịu tang chồng cũng bỏ bà đi lấy chồng khác. Giờ đây, bà chỉ còn 5 đứa cháu nội, đứa lớn nhất 18 tuổi, đứa nhỏ nhất 4 tuổi. Cuộc sống vất vả nhưng không bao giờ bà bán tre gỗ ở vườn, hay bán cò để sinh sống dù có rất nhiều người đến hỏi mua với giá hơn 1 triệu đồng/m3 gỗ. Với bà Khiêm, cò là cuộc sống của mình.
Cũng vì yêu đàn cò mà mấy chục năm nay bà không dám đi đâu, sợ người ta vào săn bắt mất. Đôi khi đêm tối, bà vẫn lần mò vào vườn để bắt tận tay những kẻ phá hoại. Đã nhiều lần, bà bị những tên ăn trộm chửi mắng, đánh trả. Nhiều người thắc mắc một mình bà không sợ sao, bà trả lời đơn giản: ?oTôi không sợ. Hơn nữa, hàng xóm và chính quyền xã rất ủng hộ tôi?.
Theo bà Khiêm, cái được lớn nhất từ vườn cò là thu gom được rất nhiều phân cò để bón ruộng, ngoài ra không được gì hết. Mới đây, có một đoàn ở Sở Thương mại và Du lịch tỉnh về khảo sát để triển khai một dự án du lịch ở đây, trong đó có việc xây chòi canh, rào dây thép gai, xây nhà tiếp khách tham quan. Bà Khiêm không đồng ý vì đây là vườn của bà, hơn nữa làm thế cò cũng không ở được. Nếu có tiền, bà dự định xây một chiếc bể rồi thả tôm cá vào đó để cho cò non ăn, vì có nhiều cò non chết do không tìm được nguồn thức ăn.
40 năm âm thầm làm công việc bảo vệ vườn cò không chút đòi hỏi, người đàn bà ấy giờ đây đã 60 tuổi và gia cảnh khó khăn, song bà không một chút phàn nàn. Bà chỉ có một tâm nguyện được tiếp tục chăm sóc đàn cò.

NGƯỜI trồng tre bảo vệ đàn cò
Ông Nguyễn Văn Cẩm, (người thôn Liễn Sơn, xă Như Thụy, huyện Lập Thạch), năm nay ông đă 86 tuổi, xuất thân từ nghề nông, từ nhỏ đă gắn bó với làng quê, đồng ruộng, là người yêu thiên nhiên và có ý thức bảo vệ thiên nhiên. Ngay từ những năm 60 của thế kỷ XX, ông đă có ý thức bảo vệ những đ.n chim, đ.n cò về làm tổ trên các rặng tre. Đất lành chim đậu, dần dần vườn cây nhà ông thu hút được rất nhiều loài chim, cò về cư trú, sinh sống.
Đến nay, vườn c^ nhà ông đã có hàng ngàn con, với nhiều loại cò như cò xanh, cò lửa, cò ruồi, cò bợ v.v... và nhiều loài chim khác. Để có được vườn c^ như ngày hôm nay, bản thân ông và gia đình đã đầu tư nhiều công sức để bảo vệ đ.n cò như ngăn chặn những kẻ rình rập bắn chim, lấy trứng, lấy con non. Trong khi các gia đình khác cải tạo vườn đồi, trồng nhiều loại cây có giá trị như na, xoài, cam, chanh, xây dựng mô hình kinh tế VAC..., để phát triển kinh tế gia đ>nh, cải thiện đời sống th> gia đ>nh ông tích cực trồng thêm các cây như tre, mai, trúc để làm nơi trú ngụ cho các loài chim. Vì lẽ đó mà rừng tre trên 40 năm tuổi của gia đ>nh ông đến nay thân cây đă vàng óng, nhiều cây đã chết vì già, nhiều cây to khác khi gặp mưa bão rất huy hiểm nhưng gia đ>nh vẫn không khai thác vì sợ làm ảnh hưởng đến môi trường sinh sống của đ.n cò. Khi trời mưa, gió, bão những chú cò non, chim non bị rớt khỏi tổ kêu chít, chéc, ông và mọi người thu nhặt chúng lại, đốt lửa sưởi ấm, cho chúng ăn v. đem trả lại về tổ cho bố mẹ. Từ đó đ.n chim, cò về vườn nhà ông ngày một nhiều. Tiếng lành đồn xa, nhiều người đă về thăm, t>m hiểu và động viên ông bởi tình cảm mà ông dành cho thiên nhiên, cho đàn cò là rất lớn.
Được chính quyền xă quan tâm và nhân dân ủng hộ, ông và gia đình đă đề nghị xin thTm đất, mở rộng khuôn viTn cư trú của đ.n cò. Ngoài việc trồng thêm cây, ông còn đào ao, mương xung quanh vườn cò, vừa tạo môi trường sinh thái cho đàn chim, vừa có tác dụng bảo vệ đàn chim khỏi sự săn bắn của những kẻ đi săn.
Nhờ có sự bảo vệ đ.n cò của ông và gia đình mà người dân nơi đây từ người già đến trẻ nhỏ sáng sáng được ngắm nh>n từng đ.n cò vỗ cánh rời tổ bay đi kiếm ăn v. chiều đến khi khói lam chiều tỏa lTn từ những mái nhà, họ được ngắm nhìn từng đàn cò rập rờn bay về tổ, một khung cảnh thiên nhiên mà không phải địa phương nào cũng có được.
Để kịp thời động viTn, khích lệ ông và gia đình trong công việc trồng cây, bảo vệ đàn cò. Vừa qua, ngày 1/3/2005, Sở Tài nguyên và Môi trường Vĩnh Phúc đã có văn bản số 124/CV-TNMT về việc đề nghị Bộ T.i nguyên và Môi trường xem xét tặng giải thưởng môi trường cho ông Nguyễn Văn Cẩm và gia đình. Trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc, năm 2002, vườn cò Hải Lựu (huyện Lập Thạch) nhà bà Khiêm đã được Bộ KHCN&MT (trước đây) tặng giải thưởng môi trường v> đă có thành tích trồng cây, bảo vệ đàn cò.
Việc con người cùng chung sống, bảo vệ đàn chim, đàn cò như gia đình bà Khiêm, ông Cẩm và nhiều vườn cò khác nữa trên địa bàn tỉnh là những minh chứng sống động về mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên, cùng tồn tại và phát triển hài hòa, hướng tới sự phát triển bền vững.
(nguồn : http://www.nea.gov.vn/tapchi/toanvan/03-2k5-22.htm )

Tục ăn đất dưới góc nhìn khoa học
Một cụ bà đẹp lão cầm trên tay cục đá non màu trắng và đưa vào miệng cắn ngon lành. Không ai ngờ đó là một món ăn được ưa chuộng ở Lập Thạch, Vĩnh Phúc, nơi bà sinh ra. Tục ăn đất đã trở thành chủ đề tranh luận giữa các nhà khoa học thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau tại Bảo tàng Dân tộc học hôm qua.
Thực ra với giới khoa học, hiện tượng này đã được biết tới từ lâu và không phải là hiếm ở nước ta cũng như trên thế giới. Theo số liệu điều tra tại Kenya thì trong 285 học sinh, có đến 73% các em nghiện đất, tỷ lệ đó ở phụ nữ mang thai là 56%. Tại Anh, khoảng 3.000 phụ nữ thú nhận đã ăn gạch và đất vì quá thèm khi thai nghén. Ở đấy người ta phải nhập khẩu đất từ Bengal, Ấn Độ, chế biến thành thỏi gọi là "Sikor" bán cho phụ nữ và trẻ em. Ở Đức cũng thấy bày bán loại "đất chữa bệnh" (Healing soil) trong các cửa hàng.
Theo ông Trần Văn Tân, cán bộ Viện nghiên cứu Địa chất và khoáng sản thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường, thói quen ăn đất cũng có ở các loài động vật. Ở Ruwanda có giống khỉ gorila rất thích ăn loại đất sét giống caolin. Còn hắc tinh tinh lại ưa món đặc sản đất ụ mối. Ở núi Elgun trên biên giới Kenya-Uganda có mỏ calcit-zeolit là khoáng vật được nhiều loài ưa thích, đặc biệt là voi châu Phi. Loài này thường đến đào đất bới để ăn, lâu ngày tạo thành hang ngầm dưới đất.
Ở Việt Nam, theo nghiên cứu của tiến sĩ Lê Nhâm Tuyết, tục ăn đất có từ phong tục "việc hôn nhân lấy gói đất làm đầu" thuở Hùng Vương dựng nước. Nó không chỉ mang ý nghĩa tượng trưng bởi đất vốn là nguồn sống của các cư dân nông nghiệp, mà còn bắt nguồn từ thực tiễn. Bà Tuyết cho biết từ xa xưa, đồng bào Kháng ở vùng Thuận Châu, Sơn La vẫn phơi đất trên gác bếp rồi lấy xuống ăn. Người Bana cũng có tục ăn đất là lớp bùn non đông lại trên mặt đất sau mưa. Riêng ở huyện Lập Thạch, Vĩnh Phúc, người ta không chỉ ăn đất sống mà còn hun, nướng các cục đá non. Thậm chí, có rất nhiều người nghiện món ăn này. Có nhiều gia đình còn sống bằng nghề bán đất cho người ta ăn.
Trước tiên, người ta dùng dao đào đất chừng 15-20 m dưới mặt đất gọi là "giếng đất", hoặc chừng 4-5 m dưới mặt đất gọi là "hầm đất". Những tảng đất mới lấy to chừng 5-6 cm3, màu xám tro, có vệt nâu đỏ, mịn, mềm, không sạn, nặng mùi bùn. Sau đó, họ chặt thành từng miếng mỏng to bằng 2-3 đầu ngón tay và đem phơi khô. Đất sẽ bớt mùi bùn và chuyển sang màu xám trắng. Để miếng đất thêm thơm ngon, họ sẽ nướng các cục đất cùng với lá sim và lá chè cay cho đến khi chúng chuyển sang màu vàng sẫm và khét mùi thơm. Đến đây, những miếng đất hun được gọi là "ngói" và trở thành món ăn vặt ngon lành hay những món quà chợ để biếu nhau.
Theo nhóm nghiên cứu tại Viện nghiên cứu Địa chất và khoáng sản, thói quen ăn đất có một số nguyên nhân sau: Có thể họ ăn do cơ thể chiếu vi chất sinh dưỡng; để tạo cảm giác no trong thời kỳ đói kém; dùng như một loại thuốc (đất có lẽ là loại thuốc cổ xưa nhất trên thế giới cho đến nay); và ăn để giải toả một số căng thẳng thần kinh, về tâm sinh lý...
Nhưng có lẽ nguyên nhân thiết hụt vi chất dinh dưỡng trên phông địa hoá địa phương là có cơ sở hơn cả. Để chứng minh, tiến sĩ Nguyễn Việt tại Trung tâm tiền sử Đông Nam Á đã tiến hành phân tích một số mẫu đất đá mà người Mãng ở Than Uyên dùng để ăn, thấy có nhiều oxit sắt, canxi, kali, photpho, kẽm... là những khoáng chất có lợi cho sức khoẻ. Thực tế trong y học, người ta cũng sản xuất ra một số loại thuốc, thực chất là các loại đất tinh chế, như bican, alusi... để trị bệnh dạ dày. Ngoài ra, người ta cũng tạo ra các loại thực phẩm có khả năng bổ sung vi chất dinh dưỡng như canxi, muối iốt, viên sắt, kem đánh răng fluor... để tăng cường sức khoẻ và chữa bệnh.
Tuy nhiên, các số liệu phân tích mẫu đất còn nghèo nàn và chưa đi sâu về đặc điểm địa hoá, địa sinh thái, dịch tễ học, độc học... Ngoài ra, theo ông Tân, cùng một nguyên tố, có khi là chất dinh dưỡng, có khi lại là chất độc hại, tuỳ thuộc vào cách sử dụng và hàm lượng hấp thụ. Chẳng hạn như fluor trong thuốc đánh răng giúp răng chắc khoẻ, nhưng quá nhiều fluor sẽ làm răng mềm nhũn và vỡ vụn.
Hơn nữa, khi đánh giá tác dụng của việc ăn đất, các nhà khoa học cũng cảnh báo rằng đất ăn đồng thời có thể đưa vào cơ thể những chất độc hại như As, Hg, Pb, Cd... và nhiều loại vi khuẩn gây bệnh nguy hiểm, nhất là khi môi trường sống bị ô nhiễm nghiêm trọng bởi rác thải, phân bón hoá học, thuốc trừ sâu... Đó là chưa kể việc ăn đất thường xuyên còn nhanh chóng làm mòn răng.
Vì vậy, theo ý kiến của nhóm nghiên cứu địa chất, không nên khuyến khích việc sử dụng trực tiếp đất tự nhiên và cũng không nên dùng đại trà cho mọi người. Ngược lại, nên sử dụng có chọn lọc theo nguyên tắc: thiếu chất gì bổ sung chất ấy, thiếu nhiều dùng nhiều, thiếu ít dùng ít và phải qua chế biến để loại trừ các chất độc hại. Muốn làm được như vậy phải có sự can thiệp của khoa học.
"Tục ăn đất là một hiện tượng phức tạp và nhạy cảm. Nó vừa là đối tượng nghiên cứu của khoa học xã hội, vừa là đối tượng của khoa học tự nhiên và có liên quan tới nhiều ngành. Vì vậy, để đánh giá đúng bản chất của nó phải có cái nhìn toàn diện và có sự tham gia của nhiều lĩnh vực khoa học", ông Tân kết luận.
( nguồn: http://vnexpress.net/Vietnam/Khoa-hoc/2005/06/3B9DF947/)

cầu Việt Trì này: