Chuyện kể về các loài hoa - Mục lục trang 1

Tác giả: MilouNgày trả lời: 18/03/2002 11:12Nội dung:

Lan, Hoàng Hậu Các Loài Hoa Thái Thụy Vy​

Thật không có gì quá đáng khi gọi Lan là hoàng hậu các loài hoa. Ngày xưa chỉ có giới trưởng giả, quý tộc hoặc phú thương mới có phương tiện thưởng ngoạn Lan, một của báu trời cho, một loài hoa quý, hiếm và đắt tiền. Ngày nay, Lan có một chỗ đứng trong tim của các người hằng yêu mến nàng, người giàu cũng như giới bình dân. Lan đã rời bỏ nhung gấm để hòa mình với nhân gian.
Lan là loại hoa gì?
Có những người đã từng gặp Lan mà không để ý, có những người chưa biết gì về Lan vẫn thích ngắm Lan vì dáng dấp ngọc ngà, thanh nhã, lại thêm nhiều hương sắc, nồng nàn, gợi cảm. Giới yêu Lan thì coi thú chơi Lan là một đam mê lành mạnh, vì những người mê Lan một số là những người theo trà đạo và thiền đạo. Họ tự gọi là hoa đạo.
Tôi làm quen với Lan từ thuở nhỏ, trong vườn nhà cạnh sông Đồng Nai, ngó qua đầu cù lao Phố. Vườn cây quê nội của tôi có các loại cây trái miền Nam: bưởi, chôm chôm, mù u, hồng nhung, lý, mận, măng cụt, cam, ổi, trái gấc, mãng cầu, hoa phù dung, bông điệp... nhưng tôi lại chú ý nhất cây bằng lăng (thao lao) to lớn mọc cạnh ụ đất, nơi chúng tôi dấu chiếc xuồng tam bản, không phải chỉ vì bằng lăng cho những chùm bông tim tím, hương thơm thoang thoảng, nhè nhẹ; mà vì trên thân cây còn có cây ổ rồng, và một loại cây lạ có rễ thòng, với mấy cành oằn những chuỗi bông tím thơm ngát cả một vùng. Tôi bị tiếng sét..."hoa tình" từ đó. Ông nội tôi bảo đó là bông ráng.
Lớn lên tôi tìm hiểu biết đó là hoa Phong Lan, cái tên càng đánh động sự tò mò của tôi, có lần tôi đọc báo Ngày Nay, ông Nhất Linh có viết về thú chơi "thần tiên" của ông ở Đàlạt, đó là thú chơi Phong Lan. Tôi bị thu hút ngay, từ việc tìm hiểu "đời tư" của nàng Lan, tôi dần dần cảm mến đến độ si mê. Từ đó tôi bắt đầu làm bạn với Lan, lúc 23 tuổi.
Lan được nhắc tới trong chuyện thần thoại Hy Lạp. Trong lịch sử Lan đã chiếm nhiều chỗ trong văn học lẫn khoa học vì nàng tượng trưng cho sắc đẹp bền bỉ, ướt át, một sắc đẹp nhiệt đới nồng nàn, tuy rất quý phái, đài các nhưng rất đa tình, gợi cảm. Nàng cũng rất yểu điệu, ẻo lả, nhạy cảm và thích ăn diện, thích khoe hương, khoe sắc.
Dòng dõi của Lan ước chừng 35,000 thứ (varieties) trong thiên nhiên được sắp xếp theo từng giống (genus) và loại (species) dựa trên các đặc tính hình thể, màu sắc và mùi hương... Mỗi năm Lan lai giống được ghi nhận và vào sổ bộ bởi một Ủy ban có tính cách Quốc tế. Con số Lan lai giống càng ngày càng nhiều, gấp đôi con số 35,000.
Có loại Lan bông nhỏ li ti bằng đầu cây tăm, có Lan to bề ngang đến 5 inches. Lan là giống hoa mang nhiều màu sắc khác biệt nhất (1/7 loài hoa trên trái đất là Lan), lá cũng khác nhau và có màu sắc khác nhau. Chỉ có Lan đen là chưa thấy, tuy có loại có màu rất gần với màu đen như Lan Tử Cán tìm thấy trong một động đá ở Côn Minh, Trung Quốc giống màu Tulip đen, Hồng đen, và Pensée đen pha sắc tím than.
Tuy Lan là giống thiên hình vạn trạng, thiên biến vạn hóa, tất cả các loại Lan đều mang đặc tính chung : mỗi hoa có 3 ngoại đài hoa và 3 nội đài hoa. Một trong ba nội đài gọi là mội dưới (labellum) được làm bãi đậu cho côn trùng. Có "môi" dài ra thành râu mép (beardie). Có loại đài hoa được dấu trong "miệng" (gnome).
Trong hầu hết các giống hoa, bộ phận sinh dục đực và cái nằm riêng. Ở Lan chúng nằm chung trên một tuyến gọi là lỗ mũi của hoa. Đa số Lan có cách cấu trúc từ bàn tay khéo léo của tạo hóa (hay luật tiến hóa của Darwin) làm thế nào để côn trùng mang phấn hoa đực bắt buộc phải chui qua ngõ ngách để tìm mật hoa, đồng thời rắc phấn hoa lên nhụy cái. Lúc lui trở ra, lại bị "gài" để phải chở thêm một số phấn đực khác đem gieo giống cho các hoa khác.
Phân loại Lan:
Trái với nhiều người tưởng, Lan không phải là cây chùm gửi (ký sinh), Lan chỉ dùng thân cây cao để nương tựa và che chở. Lan không hề ăn bám chất dinh dưỡng của cây (thật đáng hãnh diện cho một loài hoa mang tên Hoàng hậu).
Lan được chia làm ba loại: Phong Lan (Épiphites), Địa Lan (Terrestrial), Thạch Lan (Lithophites). Sự phân loại Thạch lan không được đúng lắm, vì đâu có loại Lan nào mọc nổi ngay từ trong đá ra, mà phải mọc ở kẽ đá có đất, có lá mủn hoặc ít nhất có chút chất dinh dưỡng. Một tác giả khác, ông Jack Kramer, mới đây còn phân loại giống Thủy Lan (Amphibious orchid).
Thạch lan thường mọc ở cao độ 14,000-18,000 feet ở vùng núi Andes bên Nam Mỹ có sương mù nên đá núi ít khi bị hấp quá nóng .
Cách phân loại trên còn thiếu sót nếu không đề cập đến một loại Lan mà cả cây cành lá và hoa đều mọc và nở dưới mặt đất sâu : đó là Lan Rhizanthella Gardeni được tìm thấy ở miền Tây Úc đại Lợi năm 1928 cùng với một giống Lan Subterranean khác.
Lan (Orchidaceae Genus) gồm có từ 600-800 loại (species) và từ 15,000 đến 35,000 thứ (varieties), trong đó 3/4 các loại và thứ cư trú tại miệt rừng sâu nhiệt đới. Riêng Á châu có nhiều loại Lan khác nhau nhất trên thế giới.
Tiểu sử một loài hoa :
Lan được khám phá lần đầu tiên bởi người Hy Lạp. Cha đẻ của ngành thảo mộc học, ông Théophratus đặt tên tộc cho Lan là Orchies, từ chỗ nhận thấy một cặp giò Lan dưới mặt đất na ná giống bộ phận sinh dục nam. Các thế hệ nhà thảo mộc học tin rằng giò Lan khêu gợi thần Venus, và ăn giò Lan sẽ ảnh hưởng đến sự tạo giống cho đứa trẻ sắp được sinh nở. Năm 1731, một nhà thảo mộc học người Anh nhận một mẩu giò Lan khô từ Providence, Bahama. Ông cẩn thận chăm sóc đặc biệt khi trồng thử, chỉ ngay năm sau đó, Lan trổ hoa màu hồng nhạt xinh tươi và diễm lệ. Đó là Lan Bletila Purpura. Nó đánh dấu cành hoa Lan nở đầu tiên trên đất Anh. Lan từ đó đã làm say mê giới chơi cây cảnh giống như hoa Tulip đã một thời làm say mê giới yêu hoa Hòa Lan vào thế kỷ XVII.
Vào năm 1835, dân trồng tỉa tài tử dùng thử nhà kính có điều chỉnh nhiệt độ và không khí luân lưu đã thành công rực rỡ trong cách trồng Lan. Thiên hạ đổ xô qua các nước Nam Mỹ như Péru, Brésil, Vénézuela, Colombia và Trung Mỹ, Bahama, Jamaica để săn Lan tương tự như phong trào săn vàng (Gold rush) trước đây.
Đến năm 1904, gần 200năm sau lần Lan xuất hiện ở Âu châu, một nhười Pháp, ông Noel Bernard tìm thấy một loại nấm vi ti (fungus) giúp cho sự nẩy mầm hạt Lan (orchid seed).
Năm 1922, tiến sĩ Lewis Knudson, người Hoa kỳ nghĩ ra nhiệm vụ của nấm trên là để biến hóa chất đường giúp cho sự dinh dưỡng cây, ông bèn trộn thử đường vào môi trường cấy bằng thạch (Agar agar) đã cho ông kết quả mỹ mãn. Sự khám phá của ông đã cách mạng hóa cách gầy giống Lan không cần qua sự trung gian của nấm nữa.
Ngày nay, với sự tiến bộ vượt bực của ngành thực vật học, chính phủ Pháp đỡ đầu giúp kỹ nghệ sản xuất Lan với phương pháp phân chia (meristem, cũng như cloning). Nhà sinh vật học George Morel, người hướng dẫn chương trình thí nghiệm Meristem với giống khoai tây, chợt nảy ra ý kiến thí nghiệm Meristem cho giống Lan. Kết quả thật bất ngờ, năm 1956, ông dùng một tế bào trên chóp của một chồi Lan con mới nhú từ giò Lan mẹ đem cấy trên một môi trường cấy có chất dinh dưỡng, ông đã tách ra được vô số các cây Lan con từ "mục măng lan" (module). Cách này có cái lợi là ta có thể sản xuất Lan con giữ tính di truyền giống hệt cây Lan mẹ, trong lúc cách cấy hạt Lan có thể sinh ra nhiều cây Lan con khác nhau tuy cùng một gia tộc.
Áp dụng phương pháp của tiến sĩ Morel, hai ông Michel Vacherot và ông Maurice Lecouffe đã khởi sự sản xuất Lan hàng loạt.
Ngày nay, ngoài một số các nhà gầy giống Lan chuyên nghiệp ở khắp Âu Á, các trại Lan ở Mỹ, Phi châu, Hawaii, Singapore, Thái Lan đã đạt đến mức sản xuất Lan kỹ nghệ. Ở Mỹ, nhất là lễ Valentine, Secretary Day và dạ vũ tốt nghiệp Prom, hàng năm tiêu thụ đến 20 triệu Lan cài áo (brioche) hoặc bouquet.
Việt Nam ta, với khí hậu rừng nhiệt đới nhiều mưa, nhất là vùng cao nguyên như Pleiku, Kontum, Ban mê Thuột, Đà lạt có nhiều giống Lan dại hiếm và nổi tiếng là đẹp, có nhiều triển vọng phát triển một nguồn tài nguyên thiên nhiên, vừa có ngoại tệ, vừa tạo một thú vui tiêu khiển thần tiên, lành mạnh. Nhưng tiếc thay, nạn khai thác Lan vô kỷ luật, với sự che dù của cán bộ lâm sản ở Việt Nam ngày nay, nhiều nơi cây Lan con được cân ký lô bán cho ngoại bang từ Đài Loan và Thái Lan đến thu mua mảo, đã làm kiệt quệ số lượng Lan hiếm và đắt tiền, từng được coi như quốc bảo của nước ta.
Lan sinh sản bằng cách nào?
Theo cách cổ điển ngoài thiên nhiên, Lan được tạo hóa giúp sức trong việc truyền giống: côn trùng, ong, ****, chim hút mật, dơi và gió đều là những bà mai (matchmaker) bất thường và bất trắc. Tạo hóa lại nghĩ ra những tiểu xảo thật tinh vi để bổ túc cho những bất trắc trên nên cho trái Lan chín Catleya có độ 30,000 hạt giống nhỏ như hạt bụi, nhìn trên kính hiển vi thấy có hai loại: loại hạt vàng thì mang tính truyền giống, loại trắng thì không. Một loại khác ở Vénézuela sản xuất hai ống nhỏ (capsules), mỗi ống chứa 4 triệu hạt giống. Ông Darwin thử làm bài tính nhỏ : nếu cứ mỗi hạt của một giống Lan ở Âu châu nẩy mầm thì con cái nó sẽ bao trùm trái đất trong vòng ba thế hệ. Định luật bù trừ cho ta thấy trên thực tế chỉ có một số lượng rất nhỏ được thụ tinh.
Tiến sĩ Calaway Dodson của đại học Miami mô tả một loại ong đầy màu sắc đã giúp thụ tinh trên hai ngàn giống Lan có mùi thơm rất mạnh thuộc loại Stanhopea và Catasetim.
Bàn tay mầu nhiệm của tạo hóa đã khéo léo tạo nét duyên dáng huê dạng và mùi hương của Lan bằng cách cho Lan "bắt chước" hình thể các giống côn trùng để dụ dỗ các chàng ong, chàng **** yêu hoa bay đến dập dìu, hoặc tiết ra mật hoặc sáp để làm điên đảo say sưa giống nòi tình. Có một loài địa lan tinh khôn hơn, phóng xịt phấn hoa (pollinia)
vào thân côn trùng để chúng chuyên chở đến hoa khác.
Riêng mùi hương của hoa Green Orchid lúc được phân tích chứa đến 56 hợp chất, nhưng chỉ phân định được có 32, trong đó có hóa chất Benzil acetate, là chất chủ yếu trong việc chế tạo một loại nước hoa Chrstian Dior. Một hợp chất khác, để thu hút loài ong vò vẻ, là chất Cinéol, có trong lá khuynh diệp (Eucalyptus) và dầu thông mũi Vicks Vapo Rub.
Một điều thật đáng tiếc là trong quá trình lai giống, các nhà trồng Lan (Orchidologist) thương mại, vì muốn tăng kích thước của hoa và để giữ cho Lan lâu tàn, Lan trồng trong nhà kính dần dần mất mùi hương (aroma) tuy vẫn giữ được đầy đủ màu sắc. Trái lại, do sự bất ngờ có loại Lan mới lai giống cho mùi hương mới rất đặc biệt. Có lần trại Lan Saigòn Orchid trên xa lộ Biên Hòa gần nghĩa trang quân đội có bức tượng nổi tiếng Tiếc Thương của điêu khắc gia Nguyễn thanh Thu, đã cho lai giống hai giò Lan không mùi, nhưng vô tình lại cho ra đời một giống Lan đẹp lạ lùng và thơm mùi kẹo Hòa Lan rất sang.
Trong khoảng 450 năm qua, giới hàng hải gốc Tây Ban Nha đã tìm thấy ở các bộ lạc Aztecs bên Mễ Tây Cơ thường cho một loại hạt thơm của một giống Lan vào bột cacao để uống. Đó là loại Lan giây Vanilla Planifolia, loại cho trái đậu vanille. Họ đem về trồng tại đảo Madagascar. Ngày nay đảo này cung cấp phân nửa bột thơm cho thế giới. Bột vanilla dùng làm bánh, nấu ăn và là chất chủ yếu làm nên rượu mùi cà phê Liqueur hiệu Kahlúa của Mexico, là một trong các loại rượu nhập cảng đắt tiền nổi tiếng trên đất Mỹ.
Đặc biệt là bông Lan vanilla chỉ nở và tàn trong ngày (giống Lan yểu mệnh nhất thế giới) nên phải nhờ đến phương pháp thụ tinh nhân tạo vì ở Madagascar không có loại côn trùng nào làm mai dong hết.
Cách thụ tinh nhân tạo giản dị thôi : đem nhụy đực châm vào nhụy cái. Có lần tôi đã giúp người bạn than "không có bầu", tôi khám phá ra giống bầu đem giống từ Việt Nam qua chỉ nở hoa vào buổi xế chiều vì khác múi giờ, ngày ở Việt Nam là đêm ở Mỹ và ngược lại. Nàng bầu Việt Nam trung thành với tổ quốc, nhớ quê hương nên giữ vững phong tục nở hoa cùng giờ bên Việt Nam. Tôi và cô bạn vui vẻ làm bà mai tình nguyện. Kết quả vài ngày sau đó, cô gọi điện thoại khoe với tôi : "Em có bầu rồi !!!".
Cách săn sóc lan:
Điều kiện sinh sống của Lan rất dễ nhưng cũng rất khó. Dễ nếu săn sóc đúng cách. Khó nếu không biết tánh nàng và không có thì giờ. Có loại Thạch lan mọc từ kẽ đá. Có Lan mọc trong đất. Có Lan nhiệt đới, ôn đới, hàn đới. Chỉ trừ châu Antartica là không thấy Lan mọc nổi. Có Lan mọc từ thân cây thật cao trong rừng rậm nhiệt đới, trong thung lũng sương mù, trên các đồi đá trọc ở Péru, Écuador, El Salvador, Colombia, Vénézuela, Phi châu, Á châu... Có Lan chỉ mọc ở vùng mặt trời nóng bức ở Úc châu như loại Lan hiếm Blue Orchid cho màu xanh da trời, xanh như mắt biếc.
Có Lan chỉ nở một, hai ngày. Có Lan nở hai, ba tháng là chuyện thường. Tôi có một chậu Phalaenopsis, cho bảy cành mang đầy hoa liên tục trong vòng ba năm rưỡi, ngưng đi độ năm tháng lại bắt đầu cho hoa lại và đẻ cây Lan con trên không (airborne). Lan chỉ tự động rũ chết khi người bạn tặng nó cho tôi bị chết bất đắc kỳ tử.
Giá Lan từ 5 đô la đến 10,000 đô la (Lan đoạt giải Quốc tế). Thường giới sưu tập Lan hiếm bỏ tiền mua nhiều loại Lan đắt tiền để rước Hoàng Hậu Lan trở về cung cấm.
Có loại Lan ra hoa trong vòng một năm sau khi trồng, có loại sáu năm, có loại phải đến mười năm.
Lan "khó tính" như vậy vì sự khác biệt từ nguồn gốc, môi sinh, di truyền. "Nuôi" Lan phải biết chiều chuộng nàng. Nhớ câu "nâng như nâng trứng, hứng như hứng hoa" là nàng đó.
Lan có thể trồng quanh năm trong nhà kính loại dựa (Attached) vừa tiện sưởi và máy lạnh lại có cơ hội Người và Lan giao cảm với nhau qua nhân điện hơn.
Liệt kê Lan theo phong tục, tánh tình:
Như đã nói trên, có độ 35,000 loại Lan đã được vào sổ bộ hộ tịch Lan. Hàng năm có cả ngàn giống Lan mới, đa số do sự lai giống. Có sách cho tên cả 140,000 ngàn thứ (varieties).
Các chuyên gia về Lan thường không đồng ý với nhau trong cách phân loại. Có người chủ trương nên tập họp (categorize) Lan theo các đặc tính chung mà không nên phân biệt theo các tiểu tiết, có lẽ họ sợ gia đình Lan đông con quá, khó kiểm soát. Trên thực tế, chưa có tiêu chuẩn nhất định nhưng hàng năm, đại thể có các vị giám khảo có thẩm quyền nhất về Lan của Anh Quốc họp nhau tại The Orchid Committee of The Royal Horticultural Society để thẩm định giải thưởng và công nhận loại Lan mới.
Phân loại Lan theo khí hậu:
A- Lan nhiệt đới (65 độ F về đêm). Loại Lan này sinh trưởng và cho hoa trong môi sinh ấm áp: Lan Angraecum,Calanthe, Dendrobrium, Maxillaria, Phalaenopsis, Vanda...
B- Lan ôn đới (58-60 độ F về đêm). Các loại Lan thích môi sinh trung bình hơi mát: Lan Cattleya, Epidendrum (bulbous), Sophronitis, Laelia, Miltonia (Pansy orchid), Paphiopedilum (Lady slipper), Brassia, Bulbophyllium...
C- Lan hàn đới : chỉ thích hợp môi sinh thật mát (45-50 F về đêm): Ada, Coelogyne, Cymbidium (Miniature species and hybrids), Masdevalia (tailed orchid), Bletila, Cochlioda, Anguloa (cradle orchid), Odontoglossum, Oncidium, Pleione, Plemothallis, Thumia...
Tên các giống loại được viết ra với dạng thức tên khoa học mà cái gốc chữ La tinh thường mô tả hình dáng, màu sắc của thể loại như chúng ta thường nghe đến Hài Lan, Lan Vũ Nữ, Bạch Hạc Lan, Ngọc Điệp Lan, Điểm Hồng Lan... Loại Anguola thì có hình dáng cái nôi, Masdevalia có đuôi, Miltonia có dáng hoa Pensée, Paphiopedilum dáng chiếc hài, Phaleonopsis dáng con **** đêm...
Ngoài tên khoa học, giới sưu tập Lan còn đặt tên tục (nickname, maiden name), gọi là tục nhưng lại là các tên mỹ miều, thanh nhã giống như trước đây giới sưu tập đã đặt tên cho các loại hoa hồng nổi tiếng trên thế giới.
Đa số Lan có maiden name là các loại Lan đã đoạt giải quốc tế như Maria Irma, Double Delight Soroa, Francis Melandez Chiquitin, Catherina Louise Weltz, Rose Bowl, Golden Sun Lorene, Cognac Golden Gate, ShoreBirds, Blue Jay, May Victoria, Vanda Joequin (ngày nay là giống Lan tượng trưng cho quốc gia đảo Singapore).
Riêng ở Việt Nam có một vài loại cây lớn cỡ cây cổ thụ cho rất nhiều hoa, rất đẹp, rất thơm, cũng mang tên Lan nhưng không liệt vào giống Lan: đó là Lan Hoàng hậu, Hoàng Lan (bông chúa), Ngọc Lan (bông sứ ta), Thiết mộc Lan (Ti plant).
Lan là một tên đẹp trong văn chương Việt. Danh sách có thể dài đến vô tận thường để đặt tên cho con gái nhưng đứng đầu lại là Trần Bích Lan tức nhà thơ Nguyên Sa, tiếp theo là Thụy Hư Lan, Dạ Lan, Mộng Lan, Linh Lan, Dả Lan, Khuê Lan , Khúc Lan, Trúc Lan, Bạch Ngọc Lan, Uyễn Lan, Đàm Lan,  Lan, Ý Lan, Miên Lan, Tường Thụy Lan, Tuyết Băng Lan, Trúc Diệp Lan, Điệp Lan...
Vài bí quyết săn sóc Lan:
Tất cả giống Lan có thể sống sót qua một mùa hè mà nhiệt độ lên đến 90 độ F, nếu chúng có đủ độ ẩm và nếu thời gian "phơi nắng" đừng kéo dài quá lâu. Đến mùa đông, nhiệt độ có thể tụt thấp xuống 5 độ dưới mức tối thiểu cho các loại Lan phân biệt theo khí hậu nêu trên trong vòng hai tuần lễ nếu chúng được giữ cho khô ráo trong khoảng thời gian đó .
Có rất nhiều nhà chơi Lan tài tử thường phàn nàn Lan chỉ cho hoa lần đầu lúc mới mua về. Sau đó, làm eo dẫu có tưới bón bao nhiêu cũng vậy. Như trên đã nói Lan rất dễ trồng mà cũng rất khó. Không đủ bảy điều kiện dưới đây nàng sẽ không buồn khoe sắc, khoe hương.
1/ Ánh sáng :
Lan đòi hỏi rất nhiều ánh sáng. Cuối Xuân qua Hạ, đầu Thu, có thể đem Lan ra ngoài trong bóng râm. Ánh mặt trời trực tiếp sẽ làm cháy lá. Nhưng nếu bóng râm quá sẽ làm hoa trổ chậm. Một chỗ treo lan nhiều ánh sáng buổi sớm và xế chiều, nhưng rợp hơn giữa trưa là lý tưởng. Vào mùa Đong, đem Lan vào nhà, để gần cửa sổ, quay về hướng đông, hoặc hướng Tây là đủ. Nếu quay về hướng Nam, cửa sổ nên có loại màn điều chỉnh bớt ánh sáng chói lọi trực tiếp. Hướng Bắc là hướng không tốt cho Lan. Loại Cattleya đòi hỏi ít nhất 4 tiếng đồng hồ ánh sáng ở nhiệt độ 65F mỗi ngày mới cho hoa.
2/ Nhiệt độ:
Lan sẽ chết nếu bị giá lạnh và chậm lớn nếu nhiệt độ tụt xuống dưới 50F. Nếu về đêm nhiệt độ bắt đầu xuống dưới 40F thường xuyên thì phải đem Lan vô nhà ngay.
3/ Nước:
Nước là một trong những yếu tố tối cần thiết cho Lan. Giò Lan cần phải thật khô ráo trước khi tưới nước, muốn biết giò Lan khô hay không cứ nâng chậu lên thấy nhẹ là biết ngay. Thường mùa hè nên tưới mỗi tuần. Mùa đông tưới mỗi hai tuần. Lan không chịu quá nhiều nước. Hễ sủng nước rễ sẽ mục và cây chết. Cách tưới hay nhất là nhúng cả châu Lan hay giò Lan vào một thùng nước mưa, ngâm độ 2,3 phút, nâng lên đợi ráo nước hãy đặt Lan lên khay sâu có lót sạn (peeble) và đổ nước lúp xúp. Đừng để đít chậu Lan chạm nước. Độ ẩm lý tưởng cho Lan là 60-70%.
Ngoài thiên nhiên Lan hút sương để sống. Cách giữ độ ẩm hay nhất là bắt chước thiên nhiên: xịt Lan cả lá lẫn rể ngày một hai lần. Trong các nhà kính (greenhouse) tối tân, có trong bị hệ thống phun sương (misting) tự động như kiểu trồng cây treo hydroponic là bảo đảm nhất cho Lan không bị khô. Nhưng nhớ đừng phun quá nhiều quá ẩm.
4/ Phân bón:
Mùa Xuân, mùa Hè và mùa Thu bón phân 3,4 tuần một lần. Cách bón phân giống như cách tưới nêu trên, nhưng nhúng Lan vào một dung dịch phân 30-10-10 pha loãng, loại đặc biệt dành cho Lan hoặc dung dịch 20-20-20 chung cho các loại kiểng cho hoa (các con số trên là tỷ lệ của ba hóa chất nitrogen-phosphorous-potassium). Cách tưới phân trên vừa tiện lại vừa lợi phân bón.
5/ Không khí luân lưu :
Ngoài thiên nhiên Lan cần không khí và gió. Trong nhà nên để Lan cách khoảng nhau để Lan dể thở , và khoảng cách xa máy lạnh hoặc máy sưởi vài ba thước. Lan rất cần không khí tự do luân lưu. Không bao giờ để Lan dồn sát lại nhau quá gần.
6/ Chậu và Mội sinh:
Lan sẽ phản ứng bất lợi trong mỗi lần thay chậu nếu không làm đúng cách và nếu không dùng đúng môi sinh cho từng loại Lan (medium). Các rễ phụ không cần phải nhét vào bên trong chậu. Nên thay chậu mỗi ba hoặc bốn năm. Chậu bằng đất nung nhiều lổ thoát nước hay giò làm bằng gỗ thưa là tốt nhất. Không nên dùng môi trường có đất cho loại Phong Lan (épyphites) vì rễ sẽ mục. Dùng vật liệu dễ thấm nước nhưng dễ rút nước như sớ osmunda, peat moss, than vụn, perlite hoặc styrofoam pellet và vỏ cây thông Fir nghiền nhỏ với tỷ lệ 7 phần Fir, 1 phần peat moss, 1 phần perlite, dưới đáy chậu lót sạn, cát thô và chút ít than vụn.
Loại Lan đất (terrestrial) như loại Calanthe cần đất trộn theo tỷ lệ 1 phần đất, 1 phần peat moss, 1 phần vỏ cây, và 1 phần perlite. Loại Phiopedilum thích hợp với môi sinh có tính kiềm (alkaline) nên thêm một phần vỏ sò nghiền nát.
7/ Trừ sâu bọ :
Nàng Lan rất nhậy cảm nên dễ bị bệnh tật. Người mê Lan thì sâu bọ càng mê hơn bằng cách cắn nát nàng, ăn tươi nuốt sống nàng. Hai loại sâu gây bệnh cho Lan thông thường nhất là mealy bug và scale. Trị chúng chỉ có cách xịt hoặc nhúng úp (upside down) vào dung dịch Malathion pha loãng nhiều lần cho đến khi nào chúng bị tiêu diệt.
Nếu thấy hoa bị có tật (deformed) và lá Lan bị những đốm trong suốt thì chỉ còn cách hủy diệt cây đó mà thôi. (nói tới cách này đau lòng lắm !). Lần sau, khi mua nên chọn kỹ giống tốt, không sâu bọ, không bệnh tật, cách chắc ăn nhất là mua lúc Lan đang nở hoa, không sợ "tiền mất tật mang". Khi mua thuốc trừ sâu nên hỏi kỹ loại dành riêng cho Lan, thường thường loãng hơn vì Lan rất sợ thuốc Tây. Nuôi Lan bằng chất hữu cơ, Lan sẽ tươi trẻ khỏe mạnh hơn. Biết bao giống Lan bất hạnh, yểu mệnh chưa được chúng ta chiêm ngưỡng sắc đẹp diễm kiều đã bị tuyệt chủng vì thuốc khai quang (chemical defoliation). Rừng nhiệt đới Việt Nam nổi tiếng khắp thế giới về các giống Lan dại hiếm và quý, nay đã bị chất Orange agent khai tử vĩnh viễn, nếu may mắn lắm còn được các nhà sưu tập Lan tài tử hoặc nhà nghề khắp nơi trên thế giới gìn giữ và cho con cái nối dõi như hai Hoàng hậu Paphiodilum Armenia Cum và Paphiodilum Deleneti duyên dáng và diễm tình, đã được tìm thấy ở vùng Châu thổ sông Cửu Long, vùng gần Sàigòn và Vân Nam.
Ngoài các cách chăm sóc Lan nói trên, trong phòng thí ngiệm thực vật học Biosphere II ở Tucson, Arizona và các trại Lan thí nghiệm bên Âu châu, cácnhà bác học nhận thấy các giống Lan cũng như các loại hoa khác khi được để cho nghe nhạc cổ điển Tây phương 24/24 giờ đều cho hoa lớn hơn, thơm hơn và lâu tàn hơn các hoa không được nghe nhạc.
Có khoa học gia đã đi xa hơn, thí nghiệm tính thần giao cách cảm của hoa: Lan biết xúc động, mỗi lần người chủ cây Lan nghĩ đến Lan, dẫu đang ở xa nửa vòng trái đất, một cách ưu ái, thì Lan vạch những mạch dịu dàng trên đồ thị xoay vòng, nếu người đó thử nghĩ kỳ này sẽ đem diệt Lan để thay thế cây khác, Lan vạch những cảm xúc mạnh như lo sợ hay giận dữ trên đồ thị đúng giờ giấc người đó ghi chú.
Một nhiếp ảnh gia chụp các loại hoa lá trên phim ảnh infrared, khi rửa hình phát giác vầng hào quang tỏa chung quanh hoa (halo), họ rất ngạc nhiên và nghĩ là hoa cỏ cũng có linh hồn (hồn thu thảo?).
Lan thích được vuốt ve âu yếm. Nếu có thì giờ nói chuyện với Lan, các bạn nhớ lau bụi vho từng cái lá, tập Tai chi gần Lan, Lan sẽ tươi tốt hơn và cho nhiều hoa hơn. Có phải vì Lan được tưới nhân điện?
Một phát minh hiện đại nhất trong năm 1992: một kỹ sư âm thanh người Nhật gắn cực điện vào một cành hoa, thật ngoài sức tưởng tượng: Hoa Biết Nói. Khi được khuếch đại trên màn ảnh máy điện toán, mỗi loại hoa khác nhau vẽ một đồ thị 3D (ba chiều) khác nhau và phát âm khác nhau như những nốt nhạc. Khám phá trên sẽ làm đảo lộn tất cả ngành điện tử và sinh vật học. Biết đâu đầu thế kỷ 21 chúng ta sẽ được anh chàng Kitaro cho nghe bản trường ca New Age mang tên Trường ca "Nụ Hôn Loài Lan Tím Dại".
Để kết thúc bài nầy, tôi xin trích đoạn dưới đây từ chương Hoa Đạo của Okakura Kakuzo để chúng ta đừng bao giờ tàn nhẫn với hoa, vì tôi tin rằng hoa có hồn, biết xúc động và bây giờ thêm hoa biết nói, biết hát:
"Khi vui hay buồn, Hoa luôn luôn là bạn trung thành của ta. Ta ăn uống, ta ca vũ, ta ve vãn, đùa cợt với Hoa. Ta kết hôn, làm lễ rửa tội với Hoa. Ta không dám chết mà không có Hoa. Ta thờ phượng với Bách hợp, ta mặc tưởng với Sen, ta bày trận với Hồng và Cúc. Ta lại còn muốn nói bằng ngôn ngữ của Hoa. Không có hoa làm sao ta có thể sống được? Nghĩ tới một thế giới bị tước đoạt hết hoa mà phát sợ. Hoa đã chẳng đem an ủi tới giường bệnh nhân, đem ánh sáng tươi vui tới nơi u ám của những tâm hồn yếu đuối đó ư? Vẻ dịu dàng êm ái của Hoa làm cho lòng tin tưởng vào vũ trụ của ta đang bị suy giảm đi được hồi phục trở lại. Khi ta nhắm mắt nằm xuống chính cũng lại là Hoa bi thương lưu luyến trên mồ của ta."

Thái Thụy Vy Hội Viên Northern Virginia Bonsai Society Virginia, Thu 1992

Tiêu Dao ơi, chắc em không cần xin nhỉ.   Tiêu Dao đương nhiên phải cho phép em rồi, hì hì hì.  (Nếu không Tiêu Dao lại mất công dỗ em ).
Tác giả: Tieu DaoNgày trả lời: 19/03/2002 17:20Nội dung:
Hoa Hà Nội gìn giữ lòng Hà NộiCho những phần Hà Nội ở nơi xa Hoa Hà Nội? Có loài hoa nào của riêng HN, không có! Cái gì gìn giữ lòng HN, không biết! Vậy mà "những phần HN ở nơi xa" vẫn nhớ về hoa như một phần của HN, hay là của chính mình.
Bắt đầu từ những hàng hoa trên những chiếc xe thồ len lỏi vào mọi ngóc ngách của Hà Nội. Mẹ mua ở đây mỗi dịp ngày rằm, hoặc cả vào những ngày thường "mát giời". Hoa cắm trên bàn thờ thường là hoa hồng với đầy đủ lá, cành và lộc. Hoa hồng này hơi khác vì nó chẳng phải là loại hồng Pháp hay Ý không có gai, bụ bẫm tròn trịa; nhìn nhỏ bé, giản dị như người nông dân nhưng gai sắc, đỏ tươi và toả hương thơm. Hoa hồng này hình như cũng tươi lâu hơn, nở bùng lên một lần rồi rụng lá chứ không như hoa hồng ngoại nhìn ngoài vẫn đẹp mà bên trong đã héo từ bao giờ.
Hoa đặt trên bàn phòng khách thường là những bông dơn trắng cắm vào lọ to, cao cổ. Ghét hoa dơn vì mỗi lần khổ sở khi bị mẹ sai đi thay nước. Thỉnh thoảng 1 năm 1 lần vào dịp tết cây Ngọc Trâm lại có dịp làm sáng một góc nhà, hoa nở nhiều, thành từng chùm, thơm, trắng muốt mà lại tươi lâu. Bố mẹ tự hào về cây Ngọc Trâm này có khi còn hơn cả 2 đứa con "chăm ngoan, học giỏi". Thích nhất là những chậu hoa đủ các loại cúc, thược dược, ... và nhiều loại chả biết tên, em gái cắm rất khéo rồi đặt ở mọi góc nhỏ xinh xắn trong nhà, từ bàn học, cửa sổ đến nóc tủ lạnh. Chúng như những món quà nhỏ bé nhưng đủ sức lấp được mọi lỗ trống trong nhà.
Một buổi sáng dậy sớm tiễn bạn ra ga, lang thang ngược dòng những chiếc xe thồ chở hoa, chở rau, người lạc ra những chợ hoa, chợ rau ngoại ô HN. Chợ rau lớn nhất có lẽ ở cuối đường Láng phía Cầu Giấy, đi qua đây không ai lại không tranh thủ hít thở thật nhiều mùi thơm rau cỏ qua cái không khí tươi mát, lành lạnh còn ướt đẫm sương sớm này. Chợ hoa thì họp ngay phía bên ngoài đê ở dốc đi xuống Quảng Bá. Chợ họp rất sớm, từ 3 giờ sáng. Đến đó lúc 4h30 - 5h trời vẫn tối mù, đèn đường vẫn bật. Hoa hồng 100 bông đến 200 bông đặt thành từng bó, xen kẽ là những gánh hoa cúc, violet và đủ các loại hoa khác mà người xem chẳng đủ sành hoa để có thể nhớ hết mặt, hết tên. Hoa chợt chẳng phải là hoa nữa trong ánh đèn vàng, trong bước chân vội vàng, vô ý của người đi lại, trong tiếng mặc cả và gọi nhau ý ới của người bán kẻ mua.
Ra khỏi chợ, chia nhau hoa rồi phóng xe mải miết trên đường "đi về" thành phố. Chợt thấy trời sáng từ lúc nào, những bông hoa trên tay, trên giỏ xe như vừa thức giấc, mỗi loại hoa một vẻ, đua nhau vươn vai tập thể dục rồi cười thật tươi với người đi đường, với đường phố, hàng cây và với cả ánh nắng ấm áp buổi sớm. Bất giác ánh mắt ai nhìn nhau - trong trẻo, mát mẻ vô cùng.
Một lần gần Tết, mấy đứa đến thăm nhà bạn ở ngoại ô HN, phía bên kia đường cao tốc. Lạc đường, phóng xe tít mù theo một con đường đất đến khi chợt nhận ra mình ở giữa những cánh đồng hoa. Chẳng ai bảo ai, cả bọn dừng xe, nhìn quanh rồi ai cũng nhoẻn miệng cười. Đẹp nhất là những cánh đồng cúc vàng rực, nhìn xuống ai cũng thèm lăn một vòng giữa luống hoa mượt mà, lấp lánh đó. Hoa hồng ở ruộng vẫn được bọc lớp giấy báo xung quanh, ai đó bảo rằng trông như những nàng công chúa Ba Tư giấu mặt sau miếng vải che mặt nhưng mình chỉ thấy những viên kẹo kéo xám xịt gắn trên đầu những cái que dài ngoằng. Ngắm chán chê rồi sinh tà tâm, nhảy xuống vặt trộm một que kẹo kéo rồi tặng ai, ánh mắt người ta nhìn thật lạ.  Phóng xe chầm chậm tới chân đê, chợt thấy mấy bông hoa tím mọc ven đường, "Hoa gì vậy, đố biết!", người sau xe nói mà như cười ... nhẹ như gió "Hoa rau muống" ...
Hoa Hà Nội gìn giữ lòng Hà NộiCho những phần Hà Nội ở nơi xa
Tiêu Dao
Được oshin sửa chữa vào 08/06/2002 17:11

Tiêu Dao ơi, chắc em không cần xin nhỉ.   Tiêu Dao đương nhiên phải cho phép em rồi, hì hì hì.  (Nếu không Tiêu Dao lại mất công dỗ em ).
Tác giả: Tieu DaoNgày trả lời: 19/03/2002 17:20Nội dung:
Hoa Hà Nội gìn giữ lòng Hà NộiCho những phần Hà Nội ở nơi xa Hoa Hà Nội? Có loài hoa nào của riêng HN, không có! Cái gì gìn giữ lòng HN, không biết! Vậy mà "những phần HN ở nơi xa" vẫn nhớ về hoa như một phần của HN, hay là của chính mình.
Bắt đầu từ những hàng hoa trên những chiếc xe thồ len lỏi vào mọi ngóc ngách của Hà Nội. Mẹ mua ở đây mỗi dịp ngày rằm, hoặc cả vào những ngày thường "mát giời". Hoa cắm trên bàn thờ thường là hoa hồng với đầy đủ lá, cành và lộc. Hoa hồng này hơi khác vì nó chẳng phải là loại hồng Pháp hay Ý không có gai, bụ bẫm tròn trịa; nhìn nhỏ bé, giản dị như người nông dân nhưng gai sắc, đỏ tươi và toả hương thơm. Hoa hồng này hình như cũng tươi lâu hơn, nở bùng lên một lần rồi rụng lá chứ không như hoa hồng ngoại nhìn ngoài vẫn đẹp mà bên trong đã héo từ bao giờ.
Hoa đặt trên bàn phòng khách thường là những bông dơn trắng cắm vào lọ to, cao cổ. Ghét hoa dơn vì mỗi lần khổ sở khi bị mẹ sai đi thay nước. Thỉnh thoảng 1 năm 1 lần vào dịp tết cây Ngọc Trâm lại có dịp làm sáng một góc nhà, hoa nở nhiều, thành từng chùm, thơm, trắng muốt mà lại tươi lâu. Bố mẹ tự hào về cây Ngọc Trâm này có khi còn hơn cả 2 đứa con "chăm ngoan, học giỏi". Thích nhất là những chậu hoa đủ các loại cúc, thược dược, ... và nhiều loại chả biết tên, em gái cắm rất khéo rồi đặt ở mọi góc nhỏ xinh xắn trong nhà, từ bàn học, cửa sổ đến nóc tủ lạnh. Chúng như những món quà nhỏ bé nhưng đủ sức lấp được mọi lỗ trống trong nhà.
Một buổi sáng dậy sớm tiễn bạn ra ga, lang thang ngược dòng những chiếc xe thồ chở hoa, chở rau, người lạc ra những chợ hoa, chợ rau ngoại ô HN. Chợ rau lớn nhất có lẽ ở cuối đường Láng phía Cầu Giấy, đi qua đây không ai lại không tranh thủ hít thở thật nhiều mùi thơm rau cỏ qua cái không khí tươi mát, lành lạnh còn ướt đẫm sương sớm này. Chợ hoa thì họp ngay phía bên ngoài đê ở dốc đi xuống Quảng Bá. Chợ họp rất sớm, từ 3 giờ sáng. Đến đó lúc 4h30 - 5h trời vẫn tối mù, đèn đường vẫn bật. Hoa hồng 100 bông đến 200 bông đặt thành từng bó, xen kẽ là những gánh hoa cúc, violet và đủ các loại hoa khác mà người xem chẳng đủ sành hoa để có thể nhớ hết mặt, hết tên. Hoa chợt chẳng phải là hoa nữa trong ánh đèn vàng, trong bước chân vội vàng, vô ý của người đi lại, trong tiếng mặc cả và gọi nhau ý ới của người bán kẻ mua.
Ra khỏi chợ, chia nhau hoa rồi phóng xe mải miết trên đường "đi về" thành phố. Chợt thấy trời sáng từ lúc nào, những bông hoa trên tay, trên giỏ xe như vừa thức giấc, mỗi loại hoa một vẻ, đua nhau vươn vai tập thể dục rồi cười thật tươi với người đi đường, với đường phố, hàng cây và với cả ánh nắng ấm áp buổi sớm. Bất giác ánh mắt ai nhìn nhau - trong trẻo, mát mẻ vô cùng.
Một lần gần Tết, mấy đứa đến thăm nhà bạn ở ngoại ô HN, phía bên kia đường cao tốc. Lạc đường, phóng xe tít mù theo một con đường đất đến khi chợt nhận ra mình ở giữa những cánh đồng hoa. Chẳng ai bảo ai, cả bọn dừng xe, nhìn quanh rồi ai cũng nhoẻn miệng cười. Đẹp nhất là những cánh đồng cúc vàng rực, nhìn xuống ai cũng thèm lăn một vòng giữa luống hoa mượt mà, lấp lánh đó. Hoa hồng ở ruộng vẫn được bọc lớp giấy báo xung quanh, ai đó bảo rằng trông như những nàng công chúa Ba Tư giấu mặt sau miếng vải che mặt nhưng mình chỉ thấy những viên kẹo kéo xám xịt gắn trên đầu những cái que dài ngoằng. Ngắm chán chê rồi sinh tà tâm, nhảy xuống vặt trộm một que kẹo kéo rồi tặng ai, ánh mắt người ta nhìn thật lạ.  Phóng xe chầm chậm tới chân đê, chợt thấy mấy bông hoa tím mọc ven đường, "Hoa gì vậy, đố biết!", người sau xe nói mà như cười ... nhẹ như gió "Hoa rau muống" ...
Hoa Hà Nội gìn giữ lòng Hà NộiCho những phần Hà Nội ở nơi xa
Tiêu Dao
Được oshin sửa chữa vào 08/06/2002 17:11

despi
04:45, 06/04/2002
--------------------------------------------------------------------------------
Tác giả : Jennie
Là một thành phố cao nguyên xinh đẹp cách thành phố Hồ Chí Minh 300km đường bộ, với 40 phút đường hàng không và cách Huế cũng chỉ một giờ bay, đà Lạt luôn là điểm dừng chân lý tưởng cho những chương trình du lịch tại Việt Nam.
Nếu Việt Nam nổi tiếng là một nước có nền văn hiến lâu đời, có truyền thống hào hùng và những cánh đồng lúa vàng bát ngát, phì nhiêu cùng nhiều danh lam thắng cảnh ... thì đà Lạt được nhiều người đến, bởi đó là một vùng non nước cao nguyên hữu tình có khí hậu quanh năm trong lành, mát mẻ và nhiều danh lam thắng cảnh đặc sắc luôn tạo nguồn cảm hứng bất tận cho thơ, ca, nhạc, họa. Vì vậy, không ít nhà thơ, nhà văn và du khách trìu mến gọi đà Lạt là 'Thành phố hoa', 'Thành phố tình yêu', 'Thành phố thông xanh', 'Paris nhỏ bé', 'Thụy Sĩ thu nhỏ'....
Vườn hoa đà Lạt được xem như một Viện bảo tàng hoa với bộ sưu tập hoa ở Việt Nam và các nơi khác trên thế giới.Vườn trồng ít nhất 300 loại hoa và hàng trăm trong số đó có hoa quanh năm.
Hoa Anh đào nở vào mùa Giáng Sinh khi trời trở lạnh. Dưới bầu trời trong xanh như ngọc bích, hoa Anh đào nở rộ dọc theo nẻo đường thành phố. Con đường nào cũng hồng lên ánh rực rỡ. Những cành cây hôm nào khẳng khiu trọi lá giờ mang đầy sức sống báo hiệu mùa xuân sắp đến.
Mùa khô, muôn đua nở, hoa mimôsa, hoa glaieu, trà mi, đỗ quyên, pensée, loa kèn. Vườn hoa đà Lạt có đến 19 loài hoa khác nhau thuộc họ cúc: cúc vàng, cúc trắng, cúc Nhật Bản, cúc ngũ sắc, cúc đồng tiền, cúc đại đóa, bất tử, hướng dương, thược dược, cúc quỳ... Cúc đà Lạt không chỉ nở vào mùa thu mà nở quanh năm (ngoại trừ cúc quỳ). Hoa hồng ở đà Lạt vẫn là loài được mến mộ. Ngoài những giống hồng quen thuộc, đà Lạt còn có nhiều giống hồng hiếm như hồng vàng Joséphine, hồng phấn mang màu áo của nữ hoàng tiểu quốc Mônacô, hồng Brigitte Bardot, hồng chàm úc đại Lợi, hồng đại đóa đỏ sẫm.
đà Lạt còn nổi tiếng về trồng lan. đà Lạt có nhiều người trồng lan hơn bất cứ một địa phương nào trong cả nước nhờ điều kiện khí hậu nơi đây thích hợp. Có hai loại lan được trồng: lan rừng của đà Lạt, của các vùng lân cận và lan lai nhập từ nước ngoài. Người dân đà Lạt trồng lan vì lòng say mê loài hoa đẹp và cũng để mang lại lợi ích kinh tế thiết thực.
Dù cố gắng diễn tả bằng cách nào cũng khó nói hết được cái độc đáo riêng có đầy cuốn hút của đà Lạt. Chỉ có đặt chân đến đó thì mới cảm nhận được cái thú vị, mộng mơ của nơi này.
Từ nhiều năm qua, đà Lạt đã nổi tiếng về du lịch. Hiện nay đà Lạt đang ra sức vươn lên để ngày càng xứng đáng là một trung tâm du lịch của Việt Nam và thế giới.

​

despi
04:45, 06/04/2002
--------------------------------------------------------------------------------
Tác giả : Jennie
Là một thành phố cao nguyên xinh đẹp cách thành phố Hồ Chí Minh 300km đường bộ, với 40 phút đường hàng không và cách Huế cũng chỉ một giờ bay, đà Lạt luôn là điểm dừng chân lý tưởng cho những chương trình du lịch tại Việt Nam.
Nếu Việt Nam nổi tiếng là một nước có nền văn hiến lâu đời, có truyền thống hào hùng và những cánh đồng lúa vàng bát ngát, phì nhiêu cùng nhiều danh lam thắng cảnh ... thì đà Lạt được nhiều người đến, bởi đó là một vùng non nước cao nguyên hữu tình có khí hậu quanh năm trong lành, mát mẻ và nhiều danh lam thắng cảnh đặc sắc luôn tạo nguồn cảm hứng bất tận cho thơ, ca, nhạc, họa. Vì vậy, không ít nhà thơ, nhà văn và du khách trìu mến gọi đà Lạt là 'Thành phố hoa', 'Thành phố tình yêu', 'Thành phố thông xanh', 'Paris nhỏ bé', 'Thụy Sĩ thu nhỏ'....
Vườn hoa đà Lạt được xem như một Viện bảo tàng hoa với bộ sưu tập hoa ở Việt Nam và các nơi khác trên thế giới.Vườn trồng ít nhất 300 loại hoa và hàng trăm trong số đó có hoa quanh năm.
Hoa Anh đào nở vào mùa Giáng Sinh khi trời trở lạnh. Dưới bầu trời trong xanh như ngọc bích, hoa Anh đào nở rộ dọc theo nẻo đường thành phố. Con đường nào cũng hồng lên ánh rực rỡ. Những cành cây hôm nào khẳng khiu trọi lá giờ mang đầy sức sống báo hiệu mùa xuân sắp đến.
Mùa khô, muôn đua nở, hoa mimôsa, hoa glaieu, trà mi, đỗ quyên, pensée, loa kèn. Vườn hoa đà Lạt có đến 19 loài hoa khác nhau thuộc họ cúc: cúc vàng, cúc trắng, cúc Nhật Bản, cúc ngũ sắc, cúc đồng tiền, cúc đại đóa, bất tử, hướng dương, thược dược, cúc quỳ... Cúc đà Lạt không chỉ nở vào mùa thu mà nở quanh năm (ngoại trừ cúc quỳ). Hoa hồng ở đà Lạt vẫn là loài được mến mộ. Ngoài những giống hồng quen thuộc, đà Lạt còn có nhiều giống hồng hiếm như hồng vàng Joséphine, hồng phấn mang màu áo của nữ hoàng tiểu quốc Mônacô, hồng Brigitte Bardot, hồng chàm úc đại Lợi, hồng đại đóa đỏ sẫm.
đà Lạt còn nổi tiếng về trồng lan. đà Lạt có nhiều người trồng lan hơn bất cứ một địa phương nào trong cả nước nhờ điều kiện khí hậu nơi đây thích hợp. Có hai loại lan được trồng: lan rừng của đà Lạt, của các vùng lân cận và lan lai nhập từ nước ngoài. Người dân đà Lạt trồng lan vì lòng say mê loài hoa đẹp và cũng để mang lại lợi ích kinh tế thiết thực.
Dù cố gắng diễn tả bằng cách nào cũng khó nói hết được cái độc đáo riêng có đầy cuốn hút của đà Lạt. Chỉ có đặt chân đến đó thì mới cảm nhận được cái thú vị, mộng mơ của nơi này.
Từ nhiều năm qua, đà Lạt đã nổi tiếng về du lịch. Hiện nay đà Lạt đang ra sức vươn lên để ngày càng xứng đáng là một trung tâm du lịch của Việt Nam và thế giới.

​

On4U
Gửi lúc 21:54, 24/04/2002
--------------------------------------------------------------------------------
Đà Lạt thành phố ngàn hoa
Khi đặt chân lên Đà Lạt thành phố nằm trên cao nguyên Langbian du khách sẽ không khỏi ngỡ ngàng trước cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng với những rừng thông trùng điệp, thác nước hùng vĩ và vô vàn các loài hoa. Không có nơi nào trên đất nước ta lại nhiều hoa như Đà Lạt - hoa rừng thiệt đới lẫn hoa vùng ôn đới, hoa Phương Tây lẫn hoa Phương Đông đua nhau khoe sắc.
Riêng hoa cúc, Đà Lạt đã có trên 20 loài. Một trong những loài hoa cúc hay được nhắc đến là Sans-souci (Không vướng ưu phiền), sau đó là Hortensia (Cẩm tú cầu), Pense'e, Cosmos (Bươm ****), Oeillet (Cẩm chướng), Violetle (hoa tím), Immortelle (Bất tử). Một số loài có nguồn gốc từ Bắc Mỹ, Mêhicô, châu Phi hoặc châu Âu nhưng có tên Việt Nam như: hoàng Anh, Thược dược, Thu hải đường, Mõm sói, ***g đèn.....
Lan Đà lạt có trên 200 loài, trong đó có 5 loài được phát hiện lần đầu tiên tại Đà Lạt. Có ba loại chính là Thổ lan, Thạch lan và Phong lan. Thổ lan tức lan đất, mọc ở bờ suối hay những nơi ẩm ướt trong rừng. Thạch Lan tức lan đá, mọc trong khe hay trên núi đá có rêu. Phong lan thì sống cộng sinh trên thân cây khác. Người ta còn đặt tên lan theo hình dáng và sắc hoa, lá hay thân, rễ của nó thư Bạch đính, Bạch hạc, Nhất điểm hồng, Thuỷ tiên, Tiên hài, Hàm Lân Kim Điệp, Long tu, Hoàng lan, Bò cạp...Ngoài ra, có nhiều giống nhập từ nước ngoài về làm phong phú thêm bộ sưu tập lan của Đà Lạt.
Một loại hoa khác đặc trưng của Đà Lạt là hoa anh đào. Hoa anh đào có năm cánh đơn giống như hoa mai, mọc hoang trong rừng và được đem trồng ở Đà Lạt từ đầu thế kỷ XX. Cứ độ gần Tết, hoa lại nở rộ báo hiệu xuân sang và một năm mới sắp về.
Hoa hồng Đà Lạt có lọai có nguồn gốc từ Trung Đông như loại Rose Lutea hay di thực từ Trung Quốc vào châu Âu thế kỷ XVIII như Rose Indicafragans. Còn có nhiều giống hồng mang tên Phương Tây như Brigitle Bardot hồng thắm như màu môi cô tài tử lừng danh nước Pháp. Silver Star tím nhạt quyến rũ, America đỏ tươi rực rỡ, Josephine Kennedy màu vàng óng ánh, Grance Monaco màu hồng phấn trang đài như hoàng hậu xứ Monaco.
Bên cạnh đó là vô số loại hoa Phương Đông duyên dáng, mềm mại. Tại các vườn hoa trong thành phố, các vườn nhà của tư nhân, du khách có thể nhìn thấy màu hồng của hoa tường vi, hoa đào, màu tím của hoa cúc Nhật Bản, Ngọc Hân, màu vàng của hoa cúc đại đóa, hoa thiên lý, màu đỏ của hoa dâm bụt, màu trắng của hoa sứ, hoa huệ, trà mi...Về đêm, hương thơm ngào ngạt tỏa ra từ hoa dạ lan, hoa lài, hoa hồng... làm cho núi rừng cao nguyên càng thêm quyến rũ.
Trong những rừng thông, ven bờ suối, trên đồi hoang, bãi đất trống, người ta còn gặp cơ man các loại hoa dại vừa lạ vừa đẹp lại dễ phát triển như me đất, trinh nữ, huệ đất, cúc quỳ, đỗ quyên, hoa mua, **** bạc...
Có thể nói ở Đà Lạt đi đâu cũng gặp hoa. Bởi vậy mà Đà Lạt được mệnh danh là "Thành phố ngàn hoa".
(Theo TBDL)

​

On4U
Gửi lúc 21:54, 24/04/2002
--------------------------------------------------------------------------------
Đà Lạt thành phố ngàn hoa
Khi đặt chân lên Đà Lạt thành phố nằm trên cao nguyên Langbian du khách sẽ không khỏi ngỡ ngàng trước cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng với những rừng thông trùng điệp, thác nước hùng vĩ và vô vàn các loài hoa. Không có nơi nào trên đất nước ta lại nhiều hoa như Đà Lạt - hoa rừng thiệt đới lẫn hoa vùng ôn đới, hoa Phương Tây lẫn hoa Phương Đông đua nhau khoe sắc.
Riêng hoa cúc, Đà Lạt đã có trên 20 loài. Một trong những loài hoa cúc hay được nhắc đến là Sans-souci (Không vướng ưu phiền), sau đó là Hortensia (Cẩm tú cầu), Pense'e, Cosmos (Bươm ****), Oeillet (Cẩm chướng), Violetle (hoa tím), Immortelle (Bất tử). Một số loài có nguồn gốc từ Bắc Mỹ, Mêhicô, châu Phi hoặc châu Âu nhưng có tên Việt Nam như: hoàng Anh, Thược dược, Thu hải đường, Mõm sói, ***g đèn.....
Lan Đà lạt có trên 200 loài, trong đó có 5 loài được phát hiện lần đầu tiên tại Đà Lạt. Có ba loại chính là Thổ lan, Thạch lan và Phong lan. Thổ lan tức lan đất, mọc ở bờ suối hay những nơi ẩm ướt trong rừng. Thạch Lan tức lan đá, mọc trong khe hay trên núi đá có rêu. Phong lan thì sống cộng sinh trên thân cây khác. Người ta còn đặt tên lan theo hình dáng và sắc hoa, lá hay thân, rễ của nó thư Bạch đính, Bạch hạc, Nhất điểm hồng, Thuỷ tiên, Tiên hài, Hàm Lân Kim Điệp, Long tu, Hoàng lan, Bò cạp...Ngoài ra, có nhiều giống nhập từ nước ngoài về làm phong phú thêm bộ sưu tập lan của Đà Lạt.
Một loại hoa khác đặc trưng của Đà Lạt là hoa anh đào. Hoa anh đào có năm cánh đơn giống như hoa mai, mọc hoang trong rừng và được đem trồng ở Đà Lạt từ đầu thế kỷ XX. Cứ độ gần Tết, hoa lại nở rộ báo hiệu xuân sang và một năm mới sắp về.
Hoa hồng Đà Lạt có lọai có nguồn gốc từ Trung Đông như loại Rose Lutea hay di thực từ Trung Quốc vào châu Âu thế kỷ XVIII như Rose Indicafragans. Còn có nhiều giống hồng mang tên Phương Tây như Brigitle Bardot hồng thắm như màu môi cô tài tử lừng danh nước Pháp. Silver Star tím nhạt quyến rũ, America đỏ tươi rực rỡ, Josephine Kennedy màu vàng óng ánh, Grance Monaco màu hồng phấn trang đài như hoàng hậu xứ Monaco.
Bên cạnh đó là vô số loại hoa Phương Đông duyên dáng, mềm mại. Tại các vườn hoa trong thành phố, các vườn nhà của tư nhân, du khách có thể nhìn thấy màu hồng của hoa tường vi, hoa đào, màu tím của hoa cúc Nhật Bản, Ngọc Hân, màu vàng của hoa cúc đại đóa, hoa thiên lý, màu đỏ của hoa dâm bụt, màu trắng của hoa sứ, hoa huệ, trà mi...Về đêm, hương thơm ngào ngạt tỏa ra từ hoa dạ lan, hoa lài, hoa hồng... làm cho núi rừng cao nguyên càng thêm quyến rũ.
Trong những rừng thông, ven bờ suối, trên đồi hoang, bãi đất trống, người ta còn gặp cơ man các loại hoa dại vừa lạ vừa đẹp lại dễ phát triển như me đất, trinh nữ, huệ đất, cúc quỳ, đỗ quyên, hoa mua, **** bạc...
Có thể nói ở Đà Lạt đi đâu cũng gặp hoa. Bởi vậy mà Đà Lạt được mệnh danh là "Thành phố ngàn hoa".
(Theo TBDL)

​

Bonsai, một nghệ thuật sống
Thái Thụy Vy
Còn gì thi vị bằng vào một ngày cuối đông và đầu xuân, ngồi thanh thản uống trà Tiên Nữ (Ten Wu) hay trà Bích Loa Xuân (Pi Lo Chun) lại được ngắm một cành lan tím đang nở hoa hay một cây bonsai để thả hồn theo trí tưởng tượng, hòa mình với thiên nhiên và ký ức.
Bonsai là gì?
Nếu dịch sát nghĩa thì bonsai chỉ có nghĩa là cây trồng trong cái khay. Chữ Bonsai mới chỉ xuất hiện trong ngôn ngữ xứ Phù Tang từ vài thế kỷ nay. Bonsai có nghĩa là cây cổ thụ làm nhỏ lại, bắt chước theo thiên nhiên, chứ không có nghĩa là làm cây lùn đi hay do sự lùn di truyền.
Người Nhật ngày xưa có biệt danh là chú lùn, ngày nay do sự cải tiến dinh dưỡng, họ không còn lùn nữa nhưng họ có khuynh hướng làm cái gì cũng nhỏ lại do hoàn cảnh điạ lý, nhân mãn, không gian, đất đai hiếm... Cứ nhìn sản phẩm của Sony thì thấy càng ngày càng nhỏ lại, người máy (robot) cũng vậy.
Bonsai mục đích là làm nhỏ thiên nhiên cũng vì nhu cầu thưởng ngoạn cây cảnh mà không có phương tiện thường xuyên tiếp xúc với thiên nhiên. Có một ông Zeko Nakamura nghệ nhân Bonsai (bonsai artist, bonsai master) có hơn 1,000 cây bonsai trong sân sau, không cây nào cao quá 4 inches.
Do định nghĩa trên bonsai bao gồm cả lịch sử, nghệ thuật, khoa học và cả ý nghĩa về triết học.
Lịch sử Bonsai:
Nghệ thuật trồng tỉa và tạo hình các cây kiểng và cổ thụ làm nhỏ lại đã có ở Trung Hoa ít nhất từ thế kỷ thứ 7. Một vị thiền sư Nhật đã du nhập vào Nhật Bản vào thời đại Kamakura (1192-1333). Dựa theo các di cảo trong văn khố, bonsai được ghi nhận đầu tiên trong bức tranh cổ của thiền sư Honen. Một vở kịch Noh (Kabuki) nổi tiếng mang tên Hachi No Ki đã đề cập đến cây mận, cây đào và cây thông được trồng trong chậu. Vở kịch đó chứng tỏ nghệ thuật bonsai đã được ca ngợi trước thời đại Heian (794-1191).
Mãi đến thời đại Edo (1615- 1867), tên cũ của Tokyo, nghệ thuật trồng bonsai mới trở nên phổ thông, được nhiều người yêu chuộng và phát triển mạnh mẽ.
Để đáp ứng với nhu cầu quần chúng ham mê chơi bonsai, lần thứ nhất một cuộc triển lãm bonsai đã được tổ chức tại Tokyo năm 1914. Đến năm 1934, một buổi trình diễn bonsai khác được trưng bày tại Bảo Tàng Viện Nghệ Thuật Đông Kinh và tiếp diễn cho tới ngày nay.
Bonsai ngày xưa được coi như thú tiêu khiển của các nhà giàu có. Ngày nay, bonsai được nhìn nhận là một nghệ thuật, một thú vui nhàn nhã cho đại chúng, nhất là ở các đo thị lớn, ít gần gũi với thiên nhiên.
Bonsai là một nghệ thuật sống :
Sống về nghĩa đen lẫn nghĩa bóng.
Cái khác giữa sự thưởng thức một cây cảnh thường và thưởng ngoạn bonsai, là trong cây cảnh thường người ta tập trung nhiều hơn vào việc ngắm hoa và lá. Ở bonsai, sự thưởng lãm thường nằm ở vẻ đẹp của toàn cây và sự hòa điệu của cây với chậu cành.
Bonsai được coi là nghệ thuật sống vì nó đang liên quan đến thực vật còn đang sống. Nó là một hình thức nghệ thuật cũng như nghệ thuật hội họa và nghệ thuật điêu khắc.
Người họa sĩ đem vẻ đẹp của thắng cảnh lên khung vải, phương tiện của họ là màu sắc và sự khéo léo tinh xảo của bàn tay.
Người nghệ sĩ bonsai cũng vậy, họ tái tạo thiên nhiên bằng cách thu nhỏ lại nhưng chất liệu là cây thật, cũng dùng bàn tay khéo léo cộng với sự tưởng tượng phong phú.
Kết quả là cả hai đều có tác phẩm từ sự sáng tạo mà ra.
Nhưng tác phẩm của họa sĩ dừng lại tại đó.
Tác phẩm của nghệ sĩ bonsai vẫn chưa bao giờ hoàn tất, vì nó là tác phẩm sống và vẫn sinh trưởng. Vì thế tác phẩm bonsai còn phải qua bao nhiêu thăng trầm, thử thách, có thể tốt đẹp hơn hay xấu hơn, về lâu về dài, miễn là nó còn sống.
Tác phẩm bonsai cũng vô giá vì nó là một trong các bộ môn ưa thích của các nhà sưu tập. Truyền thống nước Nhật là các bonsai nổi tiếng đều thuộc các đại gia đình Samurai và daimyo (sứ quân) danh tiếng. Mỗi bonsai là một tác phẩm duy nhất (unique) không bao giờ có hai cây hoàn tòan giống nhau kể cả chậu. Bon sai được yêu chuộng và còn được kính trọng vì tuổi tác của nó. Bonsai còn là gia bảo của các vua chúa, lãnh chúa, các samurai thuộc các dòng họ lớn. Nhân dịp nước Hoa Kỳ kỷ niệm lễ Độc Lập 200 năm (Bicentenial), Hoàng gia Nhật có gửi tặng sưu bộ bonsai 53 cây, trong đó cây già nhất là cây thông trắng 350 tuổi và một cây thông đỏ 180 tuổi, lần thứ nhất bonsai Hoàng gia Nhật đi ra khỏi vườn Thượng Uyển và lần đầu tiên ra khỏi nước Nhật để qua làm quốc khách trên đất Mỹ. Năm 1998, chính phủ Nhật lại bổ túc thêm 7 cây bonsai nữa cho chẳn 60.
Bonsai nổi tiếng thì các nghệ sĩ bonsai cũng nổi danh như các họa sĩ, điêu khắc gia quốc tế. Họ không chỉ tạo bonsai mà còn tạo cho nó một đặc tính, một linh hồn. Bonsai không có hồn thì không còn là bonsai.
Dầu mắc đến đâu, bonsai cũng như bức tranh, giá trị nó không nằm trong chất liệu từ đó nó được tạo ra, mà giá trị do nó mang lại sự sảng khoái tâm hồn cho người ngắm nó.
Bonsai và giá trị triết học:
Người chơi bonsai có một nhân sinh quan và một vũ trụ quan cao hơn mức độ bình thường.
Việc đem thiên nhiên thu nhỏ vào chậu với những đặc tính cao đẹp của nó cũng đã đòi hỏi một trình độ thưởng thức cao. Nhìn một cây bonsai với dáng dấp gió quất ngả (windswept style) ta tưởng tượng như đang ngắm một cây thông ngoài thiên nhiên, cang cường chống chọi với dương gió bão tố, khí hậu bất trắc, nói lên các đặc tính cao cả hiếm có của các "lão tướng" vẫn phấn đấu dẫu phải trơ gan cùng tuế nguyệt.
Người chơi bonsai còn tạo cho mình một tâm hồn yêu thiên nhiên, biết trọng cái đẹp của thiên nhiên và biết hòa mình vào thiên nhiên. Cái hòa nhịp (harmony) đó làm cho đời sống được quân bình giữa những bon chen, ô trọc... Ngay cách tưới bonsai cũng là một triết học, ta không thể tưới ào ào như tưới cây cảnh thường trong chậu sâu, mà mỗi lần một ít đợi cho nước thấm rút rồi mới tưới tiếp, thời gian đó rất bổ ích cho sự quán tưởng các định luật sinh tồn, đến vòng sinh hoá của trời đất, tương quan giữa con người và thiên nhiên, tạo nên một sự giao cảm giữa người và cây qua sự săn sóc trìu mến, nâng niu.
Vô hình chung người chơi bonsai tạo được đức tính thâm trầm, nhẫn nhục, biết yêu thương, tha thứ và có tâm hồn nghệ sĩ.
Bonsai là một khoa học:
Người yêu bonsai, ngoài sự đòi hỏi trình độ thưởng ngoạn, cũng cần phải có kiến thức tối thiểu về thực vật học, về hóa học, vật lý học, quang học và tính kiên nhẫn.
Biết về thảo mộc học sẽ gíup ta chọn cành cây thích hợp cho hòan cảnh sinh sống, cách nuôi dưỡng và săn sóc theo mùa.
Nắm được căn bản về kỹ thuật tạo hình, thay chậu, quán giây, bón phân, pha trộn đất sẽ giúp cây được lành mạnh, tiếp tục sinh trưởng và không bị chết (nhất là các cây đắt tiền).
Phân biệt Bonsai và Penjing:
Tại National Arboretum ở Washington D.C. còn có một bộ sưu tập khác do chủ một ngân hàng ở Hồng Kông, ông Yee Sim Wu tặng chính phủ Mỹ vào năm 1986. Sưu bộ mới này gồm 31 cây bonsai (tiếng Trung hoa gọi là Penjing) từ 15 đến 200 tuổi.
Đặc điểm là bộ sưu tập Penjing vô giá trên các chậu xứ đều là đồ cổ quý giá, không gì thay thế nổi. Một trong các chậu đó là một chậu xứ 300 năm hình chữ nhật màu xanh lục xen men trắng xuất phát từ tỉnhQuảng Đông, Trung Quốc. Cây cảnh thì có cây bông lài màu cam hơn trăm tuổi, cây trà Phúc Kiến, thông Quảng Đông...
Cũng là cây thu nhỏ, cái khác nhau giữa Penjing và Bonsai nằm trong đặc tính địa lý, thẩm mỹ và triết lý.
Penjing là cái nhìn từ ngoài nhìn vào. Thường Penjing đi với đá, tượng tháp hoặc chùa kèm với cây cảnh.
Bonsai là cái nhìn từ bên trong nhìn ra. Bonsai tạo nên mộ sự tĩnh lặng, sự trang trọng của một khu rừng già, sự tinh khiết của một khe suối, và vẻ quắc thước hoặc thướt tha của một thân cây, một cành cây có một linh hồn, trong bonsai không dùng các hình tượng (figurine) để phát biểu, bonsai thích kèm rêu và đá để tạo quân bình (accent).
Trong Penjing, ảnh hưởng khá rõ rệt của các trường phái hội họa trong các bức tranh cổ của giới nho gia (literaci) Trung Quốc.
Penjing thường chú trọng của đặc tính của thân và cành, lá chỉ là phần phụ. Penjing dùng chậu sâu nhiều hơn.
Trong bonsai, người Nhật cố gắng trong việc "chụp hình" được toàn thể cây kiểng trong dạng thu nhỏ hoặc tí hon - nhưng vẫn phát biểu được sự đáng kính về tuổi tác- với toàn thể rễ, thân, vỏ cây cũng như các cành rũ và lá. Bonsai dùng chậu cạn, những mảnh đá lõm hoặc bằng phẳng, chỉ có loại có dạng thác đổ (cascade) là bắt buộc phải dùng chậu sâu vì nhu cầu cân đối thẩm mỹ và đứng vững.
Điểm tương đồng giữa Bonsai và Penjing là cả hai tìm cách thu nhỏ cây lại qua cách tập luyện riêng rẻ hoặc từng nhóm. Kết quả không thực sự thu nhỏ toàn thể vì hoa và trái vẫn giữ vóc dáng bình thường, chỉ có lá là nhỏ hơn thôi.
Vì thế các loại cây kiểng có lá nhỏ đẹp, nhỏ nhắn mọc sát nhau và cành có dáng dấp đẹp là các loại lý tưởng để tạo thành bonsai và penjing.
Ngoài các yếu tố trên, nên chọn các cây có khả năng phát triển trong chậu cạn và khả năng "chịu trận" qua sự cắt xén liên tục từ rể đến ngọn.
Các cây bonsai nổi tiếng làm từ các danh mộc cao nhất thế giới như cây sequoia (redwood), bald cypress...
Các loại cây Việt Nam có dáng bonsai đẹp tự nhiên là cây me, cây bông giấy, cây cỏ trúc, cây sung, cây cùm nụm, cây liễu rủ...
Có lần tôi mang một "đứa con" đi triển lãm với Liên hội Bonsai vùng Potomac. Tôi làm một cây bonsai bằng cây chuối con, để y các lá khô cho có vẻ "cao niên", thêm rêu nhung , để một con ngựa màu bích ngọc (emerald) trong xanh, và một cục đá Atacamite xanh vân trắng có bệ gỗ của Đại Hàn. Trước sự ngạc nhiên của tôi, các hội viên và quan khách thi nhau chụp hình cây chuối, họ bảo chưa thấy bao giờ, khi họ tìm hiểu tuổi của cây bonsai, tôi trả lời: "Một tuổi ". Họ phá lên cười vì đa số các cây khác đề trên 10 tuổi. Thì ra người Mỹ họ biết chuộng tuổi tác của cây, nhưng tuổi tác của cha mẹ thì họ quăng vào nhà già, nursing home...
Phân loại Bonsai:
Bonsai có thể chia ra làm ba loại chính về nguồn gốc:
1. Bonsai thiên nhiên
2. Bonsai nhân tạo
3. Bonsai do sự trồng tiả từ hột hoặc cắt tháp nhánh.
1. Bonsai thiên nhiên:
Loại Bonsai này thường thấy mọc trong các kẽ đá trên núi cao, hoặc nơi các ghềnh đá dựng cheo leo dọc bờ biển trên các hosng đảo. Thường trên các cuộc đất rất khô khan và nghèo về dinh dưỡng, thế mà nhiều cây sống đến vài thế kỷ tuy chỉ cao có vài feet, mang đầy đủ các đức tính hiếm có và đáng kính của các "lão tướng".
Muốn sưu tập loại Bonsai này không phải dễ, nhiều người đã bỏ mạng trên các ghềnh đá chơ vơ.
Làm thế nào để bứng các cây bonsai đó mà không làm thiệt hại rễ? Làm thế nào để cây đem về được thích nghi với môi sinh mới? Nhiều cây bonsai thiên nhiên đã quen dạn dày sương gió, khi về nhung lụa vẫn chết vì "nhớ"mây nhớ nước, nhớ cảnh hùng vĩ, nhớ cả bão tố khí hậu hung tàn...
Nước Nhật cổ bao trùm bởi những huyền bí, cái gì cũng biến thành đạo, từ Thần đạo (Shinto) đến Võ sĩ đạo (Bushido), Kiếm đạo (Genko), Hiệp Sĩ đạo, Trà đạo, Hoa đạo... và họ tin là có các vị thần núi bảo vệ các cây cổ thụ, muốn mang về phải làm lễ bái không thì bị thần xô rớt xuống núi.
Ở Việt Nam , tôi vẫn thương nghe những người khai thác lâm sản nói, những người còn trẻ không nên nằm trên giường gõ hay divan bằng cây cẩm lai, gỗ nu vì các loại danh mộc đó thường sống trên trăm năm, nằm lên sẽ bị giảm thọ.
Tôi lại nhớ ở quê tôi có ông nhà giàu - ông Tám Mộng - nổi danh về chơi kiểng. Ông chuyên mướn người đi bứng các cây mai dại già trên 50 tuổi. Cách bứng khá công phu vì phải đào trước một bên nửa gốc đổ đất tốt trộn phân rồi bó rễ lại. Để ba tháng sau cho rễ nuôi mọc rồi mới làm y như vậy phân nữa gốc kia. Đợi thêm 3 tháng nửa mới bứng về để trồng trong các chậu khổng lồ. Ngày nay ông đã bị nhà nước tịch thu tất cả và biến ông thành một người làm vườn- giống như vua Phổ Nghi trong phim The Last Emperor - có phận sự săn sóc cây kiểng của mình cho khách ngoại quốc thưởng lãm (nhà ông thì bị xung công dùng làm cư xá vãng lai tiếp rước ăn ở cho các phái đoàn ngoại giao). Cái lạ là ông tìm được một hạnh phúc nào đó trong việc được nhà nước cho phép ông tiếp tục săn sóc các đứa con, tác phẩm tinh thần của ông.
Các loại Bonsai thiên nhiên nhiều và đẹp nhất nước Nhật thường nằm trên các đảo phía Bắc đảo Hokkaido, ngày lại là quần đảo Kuriles bị Nga sô chiếm đóng. Trên các ghềnh đá các loại Tùng (Juniper), Thông đỏ, Thông đen, Sargeant Juniper, Ezo Spruce...là các loại đẹp nổi tiếng để làm bonsai.
2. Loại Bonsai nhân tạo:
Có hai loại : từ cây giống thông thường trong các trại cây (nurseries) hoặc từ các giống kiểu được sưu tầm.
a. Cây giống thông thường:
Cây giống già từ 3 đến 10 tuổi là cỡ dễ tạo hình bonsai nhất. Hai loại cây thông dụng là loại lá xanh muôn thuở (evergreen) và loại cây lá đổi màu theo mùa (deciduous).
* Loại cây xanh phần lớn có dáng chóp nhọn (conifers) gồm các loại thông, tùng, bách, trắc, các loại Đỗ Quyên (Azalea và Rhododrendron...). Họ thông điển hình là Thông trắng, Thông đen, Thông đỏ, Larch, Fir, Spruce, Five Needle, các loại thông cypress thì có Bald Cypress, Hanoki Cypress...
* Loại cây lá đổi màu có cây Phong Nhật, Anh Đào (Cherry), Bích Đào (Quince), loại Peach cho hoa, cây Mơ (Apricot), các loại mận Đalạt (Plum), và các loại Crabapple... Tất cả các loại kể trên đều có cành rất dễ uốn nắn, đưa vào chậu mùa thu là tốt nhất. Thường bắt đầu với chậu nhỏ để rễ được "làm quen" với sự phát triển trong môi sinh mới. Chậu càng cạn càng tốt, lá sẽ nhỏ lại dần dần sau mỗi lần sang chậu.
b. Các giống hiếm sưu tầm:
Nhóm này gồm các cây đào lên từ thiên nhiên đem về cắt xén, cho vô chậu, nếu cần quấn dây huấn luyện nó theo hình dáng hoàn cảnh mới.
Đối với những cây có dáng bonsai tự nhiên, việc tạo hình dễ thôi, chỉ cần một giây đồng và vài sự thay đổi nhỏ trong ba tháng là thích nghi và ổn định với vóc dáng mới.
Đối với các cây mà rễ đã bị hư hại nặng lúc đào xới cần được săn sóc cẩn thận hơn, nhất là vào đầu mùa hè đầu tiên khi khí hậu nóng và khô. Thường thường thì tiêu chuẩn bonsai là không được cao quá 3 feet, nếu cần phải hy sinh cắt bỏ bớt, nếu tiếc thì sẽ không còn là bonsai mà thành cây cảnh thường.
3. Loại Bonsai gầy từ hạt giống hay cắt cành:
Đây là một trong những cách công phu và hào hứng nhất trong nghệ thuật chơi Bonsai vì chúng ta "đẻ" ra tác phẩm từ đầu và nuôi nấng qua thời gian.
Nếu hạt giống được gieo trong chậu cạn dưới 4 inches, rong vài năm cây sẽ mọc thấp như một vạt rừng nhỏ, cây cắt từ các cành cắm xuống cũng tạo được hình ảnh một cánh rừng thưa tương tự.
Các giống cây điển hình tạo Bonsai từ hạt giống đáng kể là các cây phong Nhật, cây Birch thân trắng (Bạch Đàn), cây Beech, cây lựu, cây sung, cây Ezo Spruce, các loại Thông, Tùng, Bách, Trắc, Wax tree, Lacquer-tree, Maidenhair tree, Zelkowa ...
Khi các cây on đã thành hình, chúng có thể chuyển qua chậu cạn riêng rẽ hay từng nhóm. Cứ mỗi hai năm lại sang chậu lớn hơn một chút, cứ thế sang chậu độ 2 hoặc ba lần là được.
Nếu lá non mọc quá thừa thãi, đừng tiếc mà phải ngắt bỏ đi cũng như các cành quá dài cũng phải cắt xén bớt, nếu thương tiếc thì dần dần sẽ mất dạng Bonsai mà trở thàng cây kiểng thường. Có các loại không nên ngắt đọt non là Đỗ Quyên (Azalea), Rhododrendron, Ankranthris, Hồng (Persimmon) , Quince, Lài (Jasmine), Fringe tree, Crabaple... vì nụ hoa nằm trên ngọn chuẩn bị nở cho mùa xuân năm sau.
Riêng cây liễu rũ và cây Tamarise được huấn luyện theo cách hay nhất là tất cả các cành mới đều bị cắt bỏ đi giữa mùa xuân. Như vậy khi các cành non mọc lại, nó sẽ trở nên mảnh khảnh, yểu điệu và thanh thoát hơn.
Bonsai còn đẹp nhờ trổ hoa vào mùa xuân, đổi màu lá cho trái vào mùa thu. Có lần tôi đang quay phim và chụp ảnh cây Quince đang mang trái, có ba bà Việt Nam tưởng tôi là Nhật hay Đại Hàn, nên bà này bảo bà kia :"Đào tiên đấy, lén hái ăn sẽ trẻ lại vài chục tuổi"... Cây Đào đó trên 150 tuổi của vua xứ Maroc tặng nước Tạp Chũng Quốc.
Các dạng Bonsai :
Tạo hóa là một nghệ sĩ tuyệt luân. Mỗi dạng cây ngoài thiên nhiên đều mang nét độc đáo với vẻ đẹp hiên ngang, hùng dũng hay ẻo lả của nó.
Cố gắng của người nghệ sĩ Bonsai là tái tạo lại toàn bộ dạng cây trong một mô thức nhỏ bé nhưng phải lột tả hết tất cả những đặc tính của thiên nhiên, cộng thêm với phần sáng tạo qua sự họa kiểu dựa theo đường nét, khối lượng, sự cân bằng của thị giác và thị hiếu trong một không gian ba chiều. Tất cả được tuân theo các quy luật thật tinh tế và khéo léo để đạt đúng nghệ thuật Bonsai: đẹp, dễ nhìn và có hồn.
Bonsai có quy luật của nó, bất cứ dạng thức nào cũng đều nằm trong một tam giác vô hình. Bonsai được tạo để nhìn từ trước chứ không phải nhìn từ chung quanh nên các cành từ phía sau phải nhiều hơn để tạo nên chiều sâu, ngược lại không có cành chỏi về phía trước chỗ người đứng ngắm nó. Các cành được cắt bớt theo lối xen kẽ tạo nên một sự hòa hợp nhịp nhàng với thân, dạng cánh rừng chỉ được dùng số cây lẻ...
Tuy Bonsai có quy luật, nghệ nhân Bonsai không bắt buộc phải cứng nhắc, mà họ có thể "phá cách" như trong thi họa, miễn là nó theo sát đường nét không chỏi lại toàn bộ và không "lạc điệu" làm mất vẻ thẩm mỹ.
Nói chung các dạng Bonsai được phân loại (categorize) theo dạng thức dựa trên yếu tố chánh là thân cây, do đó dạng Bonsai được đặt tên theo dáng diện của thân cây. Có tất cả từ 30 đến 40 dạng Bonsai:
a. Dạng một thân: (Single trunk Style)
Gồm các dạng thẳng đứng theo kiểu cổ điển, thẳng đứng kiểu tự do, dạng thân trên gỗ mục (driftwood), dạng gió rạp (windswept) , dạng rễ mọc trên đá (root over rock), dạng rủ (weeping), dạng thác đổ (cascade)... Mỗi dạng trên lại chia ra các dạng phụ.
b. Dạng đa thân: (multiple trunk style)
Hai, ba hoặc cánh rừng nhỏ. Các dạng đa thân còn chia ra tiểu loại như loại trồng trên đá hoặc loại trồng thắng cảnh (landscape).
Dẫu dưới dạng thức nào, chúng ta nên nhớ là Bonsai chỉ có một ngôn ngữ chung: phát biểu một ý thức nghệ thuật để lại những ấn tượng quý mến lâu dài trong trí người thưởng lãm.
Nên nhớ ngoài cách phân loại trên có những cây Bonsai không được xếp loại vì hình dáng độc đáo, ví dụ cây họ palm, cây chuối...
Cách nuôi dưỡng và săn sóc Bonsai:
Bonsai, cũng như Lan rất dễ trồng nhưng rất khó giữ nếu chúng ta trồng không đúng cách và không có thì giờ săn sóc. Bonsai càng khó hơn Lan vì cách trồng trong châu cạn, đất rất mau khô. Phân bón nhiều quá cây se mọc um tùm mất dạng Bonsai, phân ít, cây không đủ dinh dưỡng sẽ chết. Nước và ánh sáng cũng thế, cái gì cũng vừa đủ không thừa không thiếu.
Chậu Bonsai:
Một trong các yếu tố quan trọng nhất sau chính loại cây được chọn là chậu. Chậu phải thích hợp với loại cây, chậu tròn, chậu vuông, chậu hình chữ nhật, hình đa giác, hình bầu dục. Màu sắc của chậu phải đồng điệu với cây tạo thêm sự duyên dáng cân bằng với cây. Nếu cây có dáng cổ thụ mà chậu thì "trẻ" quá cũng thiếu "môn đăng hộ đối".
Có một chuyện vui về Bonsai là một du khách Mỹ đến trại cây mua một Bonsai, sau khi đồng ý giá cả, người Mỹ trả tiền ngay. Nhưng khi vừa bước chân ra khỏi cửa người bán hàng mới nhận ra giá bán chỉ tương xứng với cây Bonsai mà thôi, ông bèn chạy theo đòi tiền cái chậu; trước sự ngạc nhiên của người bán hàng, người Mỹ quay lại nhổ trả cây Bonsai và quay lưng bước nhanh với cái chậu trên tay... Câu chuyện thì có ý chê bai người Mỹ nhưng đáng để chúng ta ngẫm nghĩ, vì trong các cuộctriển lãm Bonsai tôi có quan sát, các chậu đựng Bonsai nhiều cái là đồ cổ trên trăm năm.
Ngoài chậu đựng, Bonsai còn phải đi kèm với rêu, nó tạo nên sự cổ phong và người Nhật thường thích để đá đẹp chung với Bonsai hoặc để riêng bên cạnh để tăng lên sự nhịp nhàng (accent) của cây.
Rêu thì có nhiều loại nhiều màu khác nhau: đa số rêu nhung xanh là thông dụng hơn cả; tôi đã được thấy tận mắt rêu vàng, rêu nâu, rêu vàng đỏ, và có lần cả rêu màu tím thật lãng mạn.
Một cây Bonsai đẹp phải phơi cả rễ, có cây rễ phủ quanh cục đá (on the rock). Nếu một cây Bonsai mà gốc "cấm dùi" thẳng vào mặt đất thì chẳng còn gọi là Bonsai được.
Như đã đề cập ở trên, môi sinh của Bonsai không được giàu quá cũng không nên nghèo quá. Trong kỹ thuật Bonsai hình như hai chữ "quân bình" và "hòa điệu" (balance and harmony) là luôn luôn phải được nghĩ đến trước khi, đang lúc và sau khi hoàn thành một cây Bonsai có tầm vóc.
Trong khuôn khổ của bài này tôi chỉ có thể tóm lược mà không thể nào đi sâu vào chi tiết kỹ thuật pha trộn đất, cắt rễ, quấn giây. Nó đòi hỏi chúng ta phải theo các lớp huấn luyện chuyên biệt về Bonsai. Muốn đạt nghệ thuật Bonsai phải thực hành, vọc tay càng nhiều càng khéo, trăm hay không bằng tay quen chỉ đúng một phần, phải thêm trăm hay không bằng hên. Cách hay nhất là gia nhập một hội Bonsai địa phương, hiện có trên khắp các thành phố lớn, họp hàng tháng để thực hành kỹ thuật Bonsai, có diễn giả khách được mời (guest speaker) để thuyết minh và phê bình từng dạng thức (style) được thực tập, dần dần, tham gia triển lãm liên hội vùng và triễn lãm quốc tế.
Cách pha trộn đất trồng Bonsai:
Một hỗn hợp pha trộn đất trồng Bonsai chung chung cho mọi thứ là: 3phần đất thịt (loam) + 1 hay 2 phần cát thô hay perlite + 1phần lá mủn hay Peat moss + 1/2 phần phân chuồng (cow manure) + 1/2 thức ăn bằng xương nghiền nát (bone meal). Không bao giờ dùng potting soil pha chế sẵn.
Ngoài ra tùy loại cây chịu acid hay loại cây chịu tính kiềm mà chúng ta nên thêm vôi vào hổn hợp.
Nước và ánh sáng chiếm phần quan trọng còn lại trong việc săn sóc Bonsai.
Thường Bonsai loại xanh muôn thuở (evergreen), loại thông (coniferous) đều thích ở ngoài trời, tưới bằng vòi nước cho thật ướt cả cây lẫn đất.
Loại theo mùa (deciduous) cần phải đem vào nhà vào mùa đông. Để lên một cái khay tưới thật chậm, đợi cho nước thấm rồi lại tưới nữa, vừa tưới vừa "quán niệm" cho đến khi nào thấy nước chảy tràn ra khay hãy thôi.
Những người theo trà đạo thiền tập có thể áp dụng bài quán niệm hơi thở của thầy Nhất Hạnh:
Thở ra thở vào
Là hoa tươi mát
Là núi vững vàng
Nước tĩnh lặng chiếu
Không gian thênh thang
sẽ tìm thấy được một hạnh phúc khó tả, một nguồn vui thanh khiết mang đến từ những đứa con tinh thần mà chúng ta nuôi dưỡng bằng nước và bằng tình thương do ta tưới tẩm.
Kết luận: Bộ môn nghệ thuật nào cũng vậy, không thoát khỏi vài vấn nạn. Có người cho là ép buộc cây đang tăng trưởng bị sống gò bó chật hẹp trong một cái chậu đẹp, rồi con bị quấn giây để tạo hình tạo dáng là ác độc đối với cây. Phe chống này điển hình là phim Karate Kid III trong đó ông Pat Morita bắt buộc đệ tử phải leo ghềnh thác cheo leo để trả cây về với môi sinh thiên nhiên; hay nhà văn Quí Thể với "Cây Cổ Thụ Lùn" đề nghị đem trồng bonsai ra đất để có bóng mát.
Phe mê Bonsai thì biện hộ là cây làm Bonsai được chăm sóc ưu ái, được chiều chuộng, được ngưỡng mộ, được coi như gia bảo, được coi là quốc bảo làm tặng vật giữa quốc gia và quốc gia. Vì thế có cây sống cả hàng mấy thế kỷ, nếu để ngoài thiên nhiên cây có thể đã chết từ lâu rồi.
Cây ơi cây, ước gì cây biết nói để loài người nhiều chuyện thôi cãi nhau nữa, và để cho các nghệ nhân Bonsai được bày tỏ lòng ưu ái, thương mến cây một cách tự do mà không bị ai trách móc, và được thực hành "nghệ thuật sống" cho quả đất này tròn hơn , vui hơn.
Thái Thụy Vy
(Hội viên Northern Virginia Bonsai Society)

​

Bonsai, một nghệ thuật sống
Thái Thụy Vy
Còn gì thi vị bằng vào một ngày cuối đông và đầu xuân, ngồi thanh thản uống trà Tiên Nữ (Ten Wu) hay trà Bích Loa Xuân (Pi Lo Chun) lại được ngắm một cành lan tím đang nở hoa hay một cây bonsai để thả hồn theo trí tưởng tượng, hòa mình với thiên nhiên và ký ức.
Bonsai là gì?
Nếu dịch sát nghĩa thì bonsai chỉ có nghĩa là cây trồng trong cái khay. Chữ Bonsai mới chỉ xuất hiện trong ngôn ngữ xứ Phù Tang từ vài thế kỷ nay. Bonsai có nghĩa là cây cổ thụ làm nhỏ lại, bắt chước theo thiên nhiên, chứ không có nghĩa là làm cây lùn đi hay do sự lùn di truyền.
Người Nhật ngày xưa có biệt danh là chú lùn, ngày nay do sự cải tiến dinh dưỡng, họ không còn lùn nữa nhưng họ có khuynh hướng làm cái gì cũng nhỏ lại do hoàn cảnh điạ lý, nhân mãn, không gian, đất đai hiếm... Cứ nhìn sản phẩm của Sony thì thấy càng ngày càng nhỏ lại, người máy (robot) cũng vậy.
Bonsai mục đích là làm nhỏ thiên nhiên cũng vì nhu cầu thưởng ngoạn cây cảnh mà không có phương tiện thường xuyên tiếp xúc với thiên nhiên. Có một ông Zeko Nakamura nghệ nhân Bonsai (bonsai artist, bonsai master) có hơn 1,000 cây bonsai trong sân sau, không cây nào cao quá 4 inches.
Do định nghĩa trên bonsai bao gồm cả lịch sử, nghệ thuật, khoa học và cả ý nghĩa về triết học.
Lịch sử Bonsai:
Nghệ thuật trồng tỉa và tạo hình các cây kiểng và cổ thụ làm nhỏ lại đã có ở Trung Hoa ít nhất từ thế kỷ thứ 7. Một vị thiền sư Nhật đã du nhập vào Nhật Bản vào thời đại Kamakura (1192-1333). Dựa theo các di cảo trong văn khố, bonsai được ghi nhận đầu tiên trong bức tranh cổ của thiền sư Honen. Một vở kịch Noh (Kabuki) nổi tiếng mang tên Hachi No Ki đã đề cập đến cây mận, cây đào và cây thông được trồng trong chậu. Vở kịch đó chứng tỏ nghệ thuật bonsai đã được ca ngợi trước thời đại Heian (794-1191).
Mãi đến thời đại Edo (1615- 1867), tên cũ của Tokyo, nghệ thuật trồng bonsai mới trở nên phổ thông, được nhiều người yêu chuộng và phát triển mạnh mẽ.
Để đáp ứng với nhu cầu quần chúng ham mê chơi bonsai, lần thứ nhất một cuộc triển lãm bonsai đã được tổ chức tại Tokyo năm 1914. Đến năm 1934, một buổi trình diễn bonsai khác được trưng bày tại Bảo Tàng Viện Nghệ Thuật Đông Kinh và tiếp diễn cho tới ngày nay.
Bonsai ngày xưa được coi như thú tiêu khiển của các nhà giàu có. Ngày nay, bonsai được nhìn nhận là một nghệ thuật, một thú vui nhàn nhã cho đại chúng, nhất là ở các đo thị lớn, ít gần gũi với thiên nhiên.
Bonsai là một nghệ thuật sống :
Sống về nghĩa đen lẫn nghĩa bóng.
Cái khác giữa sự thưởng thức một cây cảnh thường và thưởng ngoạn bonsai, là trong cây cảnh thường người ta tập trung nhiều hơn vào việc ngắm hoa và lá. Ở bonsai, sự thưởng lãm thường nằm ở vẻ đẹp của toàn cây và sự hòa điệu của cây với chậu cành.
Bonsai được coi là nghệ thuật sống vì nó đang liên quan đến thực vật còn đang sống. Nó là một hình thức nghệ thuật cũng như nghệ thuật hội họa và nghệ thuật điêu khắc.
Người họa sĩ đem vẻ đẹp của thắng cảnh lên khung vải, phương tiện của họ là màu sắc và sự khéo léo tinh xảo của bàn tay.
Người nghệ sĩ bonsai cũng vậy, họ tái tạo thiên nhiên bằng cách thu nhỏ lại nhưng chất liệu là cây thật, cũng dùng bàn tay khéo léo cộng với sự tưởng tượng phong phú.
Kết quả là cả hai đều có tác phẩm từ sự sáng tạo mà ra.
Nhưng tác phẩm của họa sĩ dừng lại tại đó.
Tác phẩm của nghệ sĩ bonsai vẫn chưa bao giờ hoàn tất, vì nó là tác phẩm sống và vẫn sinh trưởng. Vì thế tác phẩm bonsai còn phải qua bao nhiêu thăng trầm, thử thách, có thể tốt đẹp hơn hay xấu hơn, về lâu về dài, miễn là nó còn sống.
Tác phẩm bonsai cũng vô giá vì nó là một trong các bộ môn ưa thích của các nhà sưu tập. Truyền thống nước Nhật là các bonsai nổi tiếng đều thuộc các đại gia đình Samurai và daimyo (sứ quân) danh tiếng. Mỗi bonsai là một tác phẩm duy nhất (unique) không bao giờ có hai cây hoàn tòan giống nhau kể cả chậu. Bon sai được yêu chuộng và còn được kính trọng vì tuổi tác của nó. Bonsai còn là gia bảo của các vua chúa, lãnh chúa, các samurai thuộc các dòng họ lớn. Nhân dịp nước Hoa Kỳ kỷ niệm lễ Độc Lập 200 năm (Bicentenial), Hoàng gia Nhật có gửi tặng sưu bộ bonsai 53 cây, trong đó cây già nhất là cây thông trắng 350 tuổi và một cây thông đỏ 180 tuổi, lần thứ nhất bonsai Hoàng gia Nhật đi ra khỏi vườn Thượng Uyển và lần đầu tiên ra khỏi nước Nhật để qua làm quốc khách trên đất Mỹ. Năm 1998, chính phủ Nhật lại bổ túc thêm 7 cây bonsai nữa cho chẳn 60.
Bonsai nổi tiếng thì các nghệ sĩ bonsai cũng nổi danh như các họa sĩ, điêu khắc gia quốc tế. Họ không chỉ tạo bonsai mà còn tạo cho nó một đặc tính, một linh hồn. Bonsai không có hồn thì không còn là bonsai.
Dầu mắc đến đâu, bonsai cũng như bức tranh, giá trị nó không nằm trong chất liệu từ đó nó được tạo ra, mà giá trị do nó mang lại sự sảng khoái tâm hồn cho người ngắm nó.
Bonsai và giá trị triết học:
Người chơi bonsai có một nhân sinh quan và một vũ trụ quan cao hơn mức độ bình thường.
Việc đem thiên nhiên thu nhỏ vào chậu với những đặc tính cao đẹp của nó cũng đã đòi hỏi một trình độ thưởng thức cao. Nhìn một cây bonsai với dáng dấp gió quất ngả (windswept style) ta tưởng tượng như đang ngắm một cây thông ngoài thiên nhiên, cang cường chống chọi với dương gió bão tố, khí hậu bất trắc, nói lên các đặc tính cao cả hiếm có của các "lão tướng" vẫn phấn đấu dẫu phải trơ gan cùng tuế nguyệt.
Người chơi bonsai còn tạo cho mình một tâm hồn yêu thiên nhiên, biết trọng cái đẹp của thiên nhiên và biết hòa mình vào thiên nhiên. Cái hòa nhịp (harmony) đó làm cho đời sống được quân bình giữa những bon chen, ô trọc... Ngay cách tưới bonsai cũng là một triết học, ta không thể tưới ào ào như tưới cây cảnh thường trong chậu sâu, mà mỗi lần một ít đợi cho nước thấm rút rồi mới tưới tiếp, thời gian đó rất bổ ích cho sự quán tưởng các định luật sinh tồn, đến vòng sinh hoá của trời đất, tương quan giữa con người và thiên nhiên, tạo nên một sự giao cảm giữa người và cây qua sự săn sóc trìu mến, nâng niu.
Vô hình chung người chơi bonsai tạo được đức tính thâm trầm, nhẫn nhục, biết yêu thương, tha thứ và có tâm hồn nghệ sĩ.
Bonsai là một khoa học:
Người yêu bonsai, ngoài sự đòi hỏi trình độ thưởng ngoạn, cũng cần phải có kiến thức tối thiểu về thực vật học, về hóa học, vật lý học, quang học và tính kiên nhẫn.
Biết về thảo mộc học sẽ gíup ta chọn cành cây thích hợp cho hòan cảnh sinh sống, cách nuôi dưỡng và săn sóc theo mùa.
Nắm được căn bản về kỹ thuật tạo hình, thay chậu, quán giây, bón phân, pha trộn đất sẽ giúp cây được lành mạnh, tiếp tục sinh trưởng và không bị chết (nhất là các cây đắt tiền).
Phân biệt Bonsai và Penjing:
Tại National Arboretum ở Washington D.C. còn có một bộ sưu tập khác do chủ một ngân hàng ở Hồng Kông, ông Yee Sim Wu tặng chính phủ Mỹ vào năm 1986. Sưu bộ mới này gồm 31 cây bonsai (tiếng Trung hoa gọi là Penjing) từ 15 đến 200 tuổi.
Đặc điểm là bộ sưu tập Penjing vô giá trên các chậu xứ đều là đồ cổ quý giá, không gì thay thế nổi. Một trong các chậu đó là một chậu xứ 300 năm hình chữ nhật màu xanh lục xen men trắng xuất phát từ tỉnhQuảng Đông, Trung Quốc. Cây cảnh thì có cây bông lài màu cam hơn trăm tuổi, cây trà Phúc Kiến, thông Quảng Đông...
Cũng là cây thu nhỏ, cái khác nhau giữa Penjing và Bonsai nằm trong đặc tính địa lý, thẩm mỹ và triết lý.
Penjing là cái nhìn từ ngoài nhìn vào. Thường Penjing đi với đá, tượng tháp hoặc chùa kèm với cây cảnh.
Bonsai là cái nhìn từ bên trong nhìn ra. Bonsai tạo nên mộ sự tĩnh lặng, sự trang trọng của một khu rừng già, sự tinh khiết của một khe suối, và vẻ quắc thước hoặc thướt tha của một thân cây, một cành cây có một linh hồn, trong bonsai không dùng các hình tượng (figurine) để phát biểu, bonsai thích kèm rêu và đá để tạo quân bình (accent).
Trong Penjing, ảnh hưởng khá rõ rệt của các trường phái hội họa trong các bức tranh cổ của giới nho gia (literaci) Trung Quốc.
Penjing thường chú trọng của đặc tính của thân và cành, lá chỉ là phần phụ. Penjing dùng chậu sâu nhiều hơn.
Trong bonsai, người Nhật cố gắng trong việc "chụp hình" được toàn thể cây kiểng trong dạng thu nhỏ hoặc tí hon - nhưng vẫn phát biểu được sự đáng kính về tuổi tác- với toàn thể rễ, thân, vỏ cây cũng như các cành rũ và lá. Bonsai dùng chậu cạn, những mảnh đá lõm hoặc bằng phẳng, chỉ có loại có dạng thác đổ (cascade) là bắt buộc phải dùng chậu sâu vì nhu cầu cân đối thẩm mỹ và đứng vững.
Điểm tương đồng giữa Bonsai và Penjing là cả hai tìm cách thu nhỏ cây lại qua cách tập luyện riêng rẻ hoặc từng nhóm. Kết quả không thực sự thu nhỏ toàn thể vì hoa và trái vẫn giữ vóc dáng bình thường, chỉ có lá là nhỏ hơn thôi.
Vì thế các loại cây kiểng có lá nhỏ đẹp, nhỏ nhắn mọc sát nhau và cành có dáng dấp đẹp là các loại lý tưởng để tạo thành bonsai và penjing.
Ngoài các yếu tố trên, nên chọn các cây có khả năng phát triển trong chậu cạn và khả năng "chịu trận" qua sự cắt xén liên tục từ rể đến ngọn.
Các cây bonsai nổi tiếng làm từ các danh mộc cao nhất thế giới như cây sequoia (redwood), bald cypress...
Các loại cây Việt Nam có dáng bonsai đẹp tự nhiên là cây me, cây bông giấy, cây cỏ trúc, cây sung, cây cùm nụm, cây liễu rủ...
Có lần tôi mang một "đứa con" đi triển lãm với Liên hội Bonsai vùng Potomac. Tôi làm một cây bonsai bằng cây chuối con, để y các lá khô cho có vẻ "cao niên", thêm rêu nhung , để một con ngựa màu bích ngọc (emerald) trong xanh, và một cục đá Atacamite xanh vân trắng có bệ gỗ của Đại Hàn. Trước sự ngạc nhiên của tôi, các hội viên và quan khách thi nhau chụp hình cây chuối, họ bảo chưa thấy bao giờ, khi họ tìm hiểu tuổi của cây bonsai, tôi trả lời: "Một tuổi ". Họ phá lên cười vì đa số các cây khác đề trên 10 tuổi. Thì ra người Mỹ họ biết chuộng tuổi tác của cây, nhưng tuổi tác của cha mẹ thì họ quăng vào nhà già, nursing home...
Phân loại Bonsai:
Bonsai có thể chia ra làm ba loại chính về nguồn gốc:
1. Bonsai thiên nhiên
2. Bonsai nhân tạo
3. Bonsai do sự trồng tiả từ hột hoặc cắt tháp nhánh.
1. Bonsai thiên nhiên:
Loại Bonsai này thường thấy mọc trong các kẽ đá trên núi cao, hoặc nơi các ghềnh đá dựng cheo leo dọc bờ biển trên các hosng đảo. Thường trên các cuộc đất rất khô khan và nghèo về dinh dưỡng, thế mà nhiều cây sống đến vài thế kỷ tuy chỉ cao có vài feet, mang đầy đủ các đức tính hiếm có và đáng kính của các "lão tướng".
Muốn sưu tập loại Bonsai này không phải dễ, nhiều người đã bỏ mạng trên các ghềnh đá chơ vơ.
Làm thế nào để bứng các cây bonsai đó mà không làm thiệt hại rễ? Làm thế nào để cây đem về được thích nghi với môi sinh mới? Nhiều cây bonsai thiên nhiên đã quen dạn dày sương gió, khi về nhung lụa vẫn chết vì "nhớ"mây nhớ nước, nhớ cảnh hùng vĩ, nhớ cả bão tố khí hậu hung tàn...
Nước Nhật cổ bao trùm bởi những huyền bí, cái gì cũng biến thành đạo, từ Thần đạo (Shinto) đến Võ sĩ đạo (Bushido), Kiếm đạo (Genko), Hiệp Sĩ đạo, Trà đạo, Hoa đạo... và họ tin là có các vị thần núi bảo vệ các cây cổ thụ, muốn mang về phải làm lễ bái không thì bị thần xô rớt xuống núi.
Ở Việt Nam , tôi vẫn thương nghe những người khai thác lâm sản nói, những người còn trẻ không nên nằm trên giường gõ hay divan bằng cây cẩm lai, gỗ nu vì các loại danh mộc đó thường sống trên trăm năm, nằm lên sẽ bị giảm thọ.
Tôi lại nhớ ở quê tôi có ông nhà giàu - ông Tám Mộng - nổi danh về chơi kiểng. Ông chuyên mướn người đi bứng các cây mai dại già trên 50 tuổi. Cách bứng khá công phu vì phải đào trước một bên nửa gốc đổ đất tốt trộn phân rồi bó rễ lại. Để ba tháng sau cho rễ nuôi mọc rồi mới làm y như vậy phân nữa gốc kia. Đợi thêm 3 tháng nửa mới bứng về để trồng trong các chậu khổng lồ. Ngày nay ông đã bị nhà nước tịch thu tất cả và biến ông thành một người làm vườn- giống như vua Phổ Nghi trong phim The Last Emperor - có phận sự săn sóc cây kiểng của mình cho khách ngoại quốc thưởng lãm (nhà ông thì bị xung công dùng làm cư xá vãng lai tiếp rước ăn ở cho các phái đoàn ngoại giao). Cái lạ là ông tìm được một hạnh phúc nào đó trong việc được nhà nước cho phép ông tiếp tục săn sóc các đứa con, tác phẩm tinh thần của ông.
Các loại Bonsai thiên nhiên nhiều và đẹp nhất nước Nhật thường nằm trên các đảo phía Bắc đảo Hokkaido, ngày lại là quần đảo Kuriles bị Nga sô chiếm đóng. Trên các ghềnh đá các loại Tùng (Juniper), Thông đỏ, Thông đen, Sargeant Juniper, Ezo Spruce...là các loại đẹp nổi tiếng để làm bonsai.
2. Loại Bonsai nhân tạo:
Có hai loại : từ cây giống thông thường trong các trại cây (nurseries) hoặc từ các giống kiểu được sưu tầm.
a. Cây giống thông thường:
Cây giống già từ 3 đến 10 tuổi là cỡ dễ tạo hình bonsai nhất. Hai loại cây thông dụng là loại lá xanh muôn thuở (evergreen) và loại cây lá đổi màu theo mùa (deciduous).
* Loại cây xanh phần lớn có dáng chóp nhọn (conifers) gồm các loại thông, tùng, bách, trắc, các loại Đỗ Quyên (Azalea và Rhododrendron...). Họ thông điển hình là Thông trắng, Thông đen, Thông đỏ, Larch, Fir, Spruce, Five Needle, các loại thông cypress thì có Bald Cypress, Hanoki Cypress...
* Loại cây lá đổi màu có cây Phong Nhật, Anh Đào (Cherry), Bích Đào (Quince), loại Peach cho hoa, cây Mơ (Apricot), các loại mận Đalạt (Plum), và các loại Crabapple... Tất cả các loại kể trên đều có cành rất dễ uốn nắn, đưa vào chậu mùa thu là tốt nhất. Thường bắt đầu với chậu nhỏ để rễ được "làm quen" với sự phát triển trong môi sinh mới. Chậu càng cạn càng tốt, lá sẽ nhỏ lại dần dần sau mỗi lần sang chậu.
b. Các giống hiếm sưu tầm:
Nhóm này gồm các cây đào lên từ thiên nhiên đem về cắt xén, cho vô chậu, nếu cần quấn dây huấn luyện nó theo hình dáng hoàn cảnh mới.
Đối với những cây có dáng bonsai tự nhiên, việc tạo hình dễ thôi, chỉ cần một giây đồng và vài sự thay đổi nhỏ trong ba tháng là thích nghi và ổn định với vóc dáng mới.
Đối với các cây mà rễ đã bị hư hại nặng lúc đào xới cần được săn sóc cẩn thận hơn, nhất là vào đầu mùa hè đầu tiên khi khí hậu nóng và khô. Thường thường thì tiêu chuẩn bonsai là không được cao quá 3 feet, nếu cần phải hy sinh cắt bỏ bớt, nếu tiếc thì sẽ không còn là bonsai mà thành cây cảnh thường.
3. Loại Bonsai gầy từ hạt giống hay cắt cành:
Đây là một trong những cách công phu và hào hứng nhất trong nghệ thuật chơi Bonsai vì chúng ta "đẻ" ra tác phẩm từ đầu và nuôi nấng qua thời gian.
Nếu hạt giống được gieo trong chậu cạn dưới 4 inches, rong vài năm cây sẽ mọc thấp như một vạt rừng nhỏ, cây cắt từ các cành cắm xuống cũng tạo được hình ảnh một cánh rừng thưa tương tự.
Các giống cây điển hình tạo Bonsai từ hạt giống đáng kể là các cây phong Nhật, cây Birch thân trắng (Bạch Đàn), cây Beech, cây lựu, cây sung, cây Ezo Spruce, các loại Thông, Tùng, Bách, Trắc, Wax tree, Lacquer-tree, Maidenhair tree, Zelkowa ...
Khi các cây on đã thành hình, chúng có thể chuyển qua chậu cạn riêng rẽ hay từng nhóm. Cứ mỗi hai năm lại sang chậu lớn hơn một chút, cứ thế sang chậu độ 2 hoặc ba lần là được.
Nếu lá non mọc quá thừa thãi, đừng tiếc mà phải ngắt bỏ đi cũng như các cành quá dài cũng phải cắt xén bớt, nếu thương tiếc thì dần dần sẽ mất dạng Bonsai mà trở thàng cây kiểng thường. Có các loại không nên ngắt đọt non là Đỗ Quyên (Azalea), Rhododrendron, Ankranthris, Hồng (Persimmon) , Quince, Lài (Jasmine), Fringe tree, Crabaple... vì nụ hoa nằm trên ngọn chuẩn bị nở cho mùa xuân năm sau.
Riêng cây liễu rũ và cây Tamarise được huấn luyện theo cách hay nhất là tất cả các cành mới đều bị cắt bỏ đi giữa mùa xuân. Như vậy khi các cành non mọc lại, nó sẽ trở nên mảnh khảnh, yểu điệu và thanh thoát hơn.
Bonsai còn đẹp nhờ trổ hoa vào mùa xuân, đổi màu lá cho trái vào mùa thu. Có lần tôi đang quay phim và chụp ảnh cây Quince đang mang trái, có ba bà Việt Nam tưởng tôi là Nhật hay Đại Hàn, nên bà này bảo bà kia :"Đào tiên đấy, lén hái ăn sẽ trẻ lại vài chục tuổi"... Cây Đào đó trên 150 tuổi của vua xứ Maroc tặng nước Tạp Chũng Quốc.
Các dạng Bonsai :
Tạo hóa là một nghệ sĩ tuyệt luân. Mỗi dạng cây ngoài thiên nhiên đều mang nét độc đáo với vẻ đẹp hiên ngang, hùng dũng hay ẻo lả của nó.
Cố gắng của người nghệ sĩ Bonsai là tái tạo lại toàn bộ dạng cây trong một mô thức nhỏ bé nhưng phải lột tả hết tất cả những đặc tính của thiên nhiên, cộng thêm với phần sáng tạo qua sự họa kiểu dựa theo đường nét, khối lượng, sự cân bằng của thị giác và thị hiếu trong một không gian ba chiều. Tất cả được tuân theo các quy luật thật tinh tế và khéo léo để đạt đúng nghệ thuật Bonsai: đẹp, dễ nhìn và có hồn.
Bonsai có quy luật của nó, bất cứ dạng thức nào cũng đều nằm trong một tam giác vô hình. Bonsai được tạo để nhìn từ trước chứ không phải nhìn từ chung quanh nên các cành từ phía sau phải nhiều hơn để tạo nên chiều sâu, ngược lại không có cành chỏi về phía trước chỗ người đứng ngắm nó. Các cành được cắt bớt theo lối xen kẽ tạo nên một sự hòa hợp nhịp nhàng với thân, dạng cánh rừng chỉ được dùng số cây lẻ...
Tuy Bonsai có quy luật, nghệ nhân Bonsai không bắt buộc phải cứng nhắc, mà họ có thể "phá cách" như trong thi họa, miễn là nó theo sát đường nét không chỏi lại toàn bộ và không "lạc điệu" làm mất vẻ thẩm mỹ.
Nói chung các dạng Bonsai được phân loại (categorize) theo dạng thức dựa trên yếu tố chánh là thân cây, do đó dạng Bonsai được đặt tên theo dáng diện của thân cây. Có tất cả từ 30 đến 40 dạng Bonsai:
a. Dạng một thân: (Single trunk Style)
Gồm các dạng thẳng đứng theo kiểu cổ điển, thẳng đứng kiểu tự do, dạng thân trên gỗ mục (driftwood), dạng gió rạp (windswept) , dạng rễ mọc trên đá (root over rock), dạng rủ (weeping), dạng thác đổ (cascade)... Mỗi dạng trên lại chia ra các dạng phụ.
b. Dạng đa thân: (multiple trunk style)
Hai, ba hoặc cánh rừng nhỏ. Các dạng đa thân còn chia ra tiểu loại như loại trồng trên đá hoặc loại trồng thắng cảnh (landscape).
Dẫu dưới dạng thức nào, chúng ta nên nhớ là Bonsai chỉ có một ngôn ngữ chung: phát biểu một ý thức nghệ thuật để lại những ấn tượng quý mến lâu dài trong trí người thưởng lãm.
Nên nhớ ngoài cách phân loại trên có những cây Bonsai không được xếp loại vì hình dáng độc đáo, ví dụ cây họ palm, cây chuối...
Cách nuôi dưỡng và săn sóc Bonsai:
Bonsai, cũng như Lan rất dễ trồng nhưng rất khó giữ nếu chúng ta trồng không đúng cách và không có thì giờ săn sóc. Bonsai càng khó hơn Lan vì cách trồng trong châu cạn, đất rất mau khô. Phân bón nhiều quá cây se mọc um tùm mất dạng Bonsai, phân ít, cây không đủ dinh dưỡng sẽ chết. Nước và ánh sáng cũng thế, cái gì cũng vừa đủ không thừa không thiếu.
Chậu Bonsai:
Một trong các yếu tố quan trọng nhất sau chính loại cây được chọn là chậu. Chậu phải thích hợp với loại cây, chậu tròn, chậu vuông, chậu hình chữ nhật, hình đa giác, hình bầu dục. Màu sắc của chậu phải đồng điệu với cây tạo thêm sự duyên dáng cân bằng với cây. Nếu cây có dáng cổ thụ mà chậu thì "trẻ" quá cũng thiếu "môn đăng hộ đối".
Có một chuyện vui về Bonsai là một du khách Mỹ đến trại cây mua một Bonsai, sau khi đồng ý giá cả, người Mỹ trả tiền ngay. Nhưng khi vừa bước chân ra khỏi cửa người bán hàng mới nhận ra giá bán chỉ tương xứng với cây Bonsai mà thôi, ông bèn chạy theo đòi tiền cái chậu; trước sự ngạc nhiên của người bán hàng, người Mỹ quay lại nhổ trả cây Bonsai và quay lưng bước nhanh với cái chậu trên tay... Câu chuyện thì có ý chê bai người Mỹ nhưng đáng để chúng ta ngẫm nghĩ, vì trong các cuộctriển lãm Bonsai tôi có quan sát, các chậu đựng Bonsai nhiều cái là đồ cổ trên trăm năm.
Ngoài chậu đựng, Bonsai còn phải đi kèm với rêu, nó tạo nên sự cổ phong và người Nhật thường thích để đá đẹp chung với Bonsai hoặc để riêng bên cạnh để tăng lên sự nhịp nhàng (accent) của cây.
Rêu thì có nhiều loại nhiều màu khác nhau: đa số rêu nhung xanh là thông dụng hơn cả; tôi đã được thấy tận mắt rêu vàng, rêu nâu, rêu vàng đỏ, và có lần cả rêu màu tím thật lãng mạn.
Một cây Bonsai đẹp phải phơi cả rễ, có cây rễ phủ quanh cục đá (on the rock). Nếu một cây Bonsai mà gốc "cấm dùi" thẳng vào mặt đất thì chẳng còn gọi là Bonsai được.
Như đã đề cập ở trên, môi sinh của Bonsai không được giàu quá cũng không nên nghèo quá. Trong kỹ thuật Bonsai hình như hai chữ "quân bình" và "hòa điệu" (balance and harmony) là luôn luôn phải được nghĩ đến trước khi, đang lúc và sau khi hoàn thành một cây Bonsai có tầm vóc.
Trong khuôn khổ của bài này tôi chỉ có thể tóm lược mà không thể nào đi sâu vào chi tiết kỹ thuật pha trộn đất, cắt rễ, quấn giây. Nó đòi hỏi chúng ta phải theo các lớp huấn luyện chuyên biệt về Bonsai. Muốn đạt nghệ thuật Bonsai phải thực hành, vọc tay càng nhiều càng khéo, trăm hay không bằng tay quen chỉ đúng một phần, phải thêm trăm hay không bằng hên. Cách hay nhất là gia nhập một hội Bonsai địa phương, hiện có trên khắp các thành phố lớn, họp hàng tháng để thực hành kỹ thuật Bonsai, có diễn giả khách được mời (guest speaker) để thuyết minh và phê bình từng dạng thức (style) được thực tập, dần dần, tham gia triển lãm liên hội vùng và triễn lãm quốc tế.
Cách pha trộn đất trồng Bonsai:
Một hỗn hợp pha trộn đất trồng Bonsai chung chung cho mọi thứ là: 3phần đất thịt (loam) + 1 hay 2 phần cát thô hay perlite + 1phần lá mủn hay Peat moss + 1/2 phần phân chuồng (cow manure) + 1/2 thức ăn bằng xương nghiền nát (bone meal). Không bao giờ dùng potting soil pha chế sẵn.
Ngoài ra tùy loại cây chịu acid hay loại cây chịu tính kiềm mà chúng ta nên thêm vôi vào hổn hợp.
Nước và ánh sáng chiếm phần quan trọng còn lại trong việc săn sóc Bonsai.
Thường Bonsai loại xanh muôn thuở (evergreen), loại thông (coniferous) đều thích ở ngoài trời, tưới bằng vòi nước cho thật ướt cả cây lẫn đất.
Loại theo mùa (deciduous) cần phải đem vào nhà vào mùa đông. Để lên một cái khay tưới thật chậm, đợi cho nước thấm rồi lại tưới nữa, vừa tưới vừa "quán niệm" cho đến khi nào thấy nước chảy tràn ra khay hãy thôi.
Những người theo trà đạo thiền tập có thể áp dụng bài quán niệm hơi thở của thầy Nhất Hạnh:
Thở ra thở vào
Là hoa tươi mát
Là núi vững vàng
Nước tĩnh lặng chiếu
Không gian thênh thang
sẽ tìm thấy được một hạnh phúc khó tả, một nguồn vui thanh khiết mang đến từ những đứa con tinh thần mà chúng ta nuôi dưỡng bằng nước và bằng tình thương do ta tưới tẩm.
Kết luận: Bộ môn nghệ thuật nào cũng vậy, không thoát khỏi vài vấn nạn. Có người cho là ép buộc cây đang tăng trưởng bị sống gò bó chật hẹp trong một cái chậu đẹp, rồi con bị quấn giây để tạo hình tạo dáng là ác độc đối với cây. Phe chống này điển hình là phim Karate Kid III trong đó ông Pat Morita bắt buộc đệ tử phải leo ghềnh thác cheo leo để trả cây về với môi sinh thiên nhiên; hay nhà văn Quí Thể với "Cây Cổ Thụ Lùn" đề nghị đem trồng bonsai ra đất để có bóng mát.
Phe mê Bonsai thì biện hộ là cây làm Bonsai được chăm sóc ưu ái, được chiều chuộng, được ngưỡng mộ, được coi như gia bảo, được coi là quốc bảo làm tặng vật giữa quốc gia và quốc gia. Vì thế có cây sống cả hàng mấy thế kỷ, nếu để ngoài thiên nhiên cây có thể đã chết từ lâu rồi.
Cây ơi cây, ước gì cây biết nói để loài người nhiều chuyện thôi cãi nhau nữa, và để cho các nghệ nhân Bonsai được bày tỏ lòng ưu ái, thương mến cây một cách tự do mà không bị ai trách móc, và được thực hành "nghệ thuật sống" cho quả đất này tròn hơn , vui hơn.
Thái Thụy Vy
(Hội viên Northern Virginia Bonsai Society)

​

, TextTextText
Hoa cúc xanh!!!!!!!!!!!!!!????Có nguoi hoi minh " Lam gi co hoa cuc xanh?"cac ban tra loi ho minh xem la co hay ko ?Minh thich Hoa cuc : hoa trang va xanh.y nghia cua no la gi??????Kien cuong , ran roi va chung thuy.va theo y nghia co Phuong Dong thi no con tuong trung cho nguoi quan tu.Vang!!!!!!!!Va minh ; hoacucxanh22, minh la nguoi thich hoa cuc nhat trong cac loai hoa.Minh se noi nhieu ve loai hoa nay sau
hoacucxanh22