Chuyện tên tháng và tên thứ trong tiếng Việt

Chuyện tên tháng và tên thứ trong tiếng Việt

Mỗi lần nghĩ về cái chuyện tên tháng và tên thứ trong tiếng Việt, tôi lại không khỏi bật cười khi nhớ đến một câu hát đầy chất lãng mạn của nhạc sỹ Từ Công Phụng:

Bây giờ tháng mấy rồi hỡi em?

đã được sửa lại thành

Bây giờ mấy tháng rồi hỡi em?

Nguyên trong câu hát đầu tiên, người con trai có vẻ mơ màng, quên cả thời gian và hỏi người con gái bây giờ đã là tháng mấy. Chỉ đổi trật tự của một từ, nhưng sang câu hát thứ hai lại thành ra ý là hỏi bây giờ em đã mang bầu được mấy tháng rồi. Từ số thứ tự chuyển sang số đếm. Từ lãng mạn bay bổng chuyển sang thành hiện thực sát sườn. Tiếng Việt thật là phong phú!

Trước đây, theo hệ thống âm lịch, ông cha chúng ta gọi tên tháng theo 12 con giáp: Tý, Sửu, Dần, Mão ? Từ khi áp dụng hệ thống dương lịch, chúng ta gọi tên tháng theo thứ tự của tháng đó trong năm, từ tháng Một cho đến tháng Mười Hai. Gọi như vậy cũng có cái tiện vì tương đồng với cách đánh số ngày và năm, nên viết 6/11/2003 thì có thể xác định được tương đối khoảng cách giữa ngày, tháng đó với một mốc cụ thể như đầu năm, giữa năm, cuối năm. Khi đọc lên cũng đúng như những gì đã viết, chứ không phải dịch tên tháng 11 thành một tên khác (November), kiểu như ngày 6 tháng Tý năm 2003.

Nhưng có một bất tiện nho nhỏ đối với tên Tháng Năm. Vì từ "năm" theo nghĩa là một đơn vị thời gian mà Trái Đất đi hết một vòng quanh Mặt Trời cũng đồng âm với "năm" là số đếm và số thứ tự.

Tháng năm đã qua, nhưng vẫn còn đây màu phượng đỏ.

"Tháng năm" ở đây có thể hiểu là tháng thứ 5 trong năm, khi hoa phượng nở. Hoặc cũng có thể là một danh từ tập hợp chỉ thời gian nói chung, nên câu trên cũng có thể hiểu như là "Thời gian đã qua, ?"

Năm tháng chưa đủ làm tôi quên đi những kỷ niệm về em.

Tương tự như vậy, "năm tháng" có thể hiểu là thời gian nói chung, và cũng có thể là 5 tháng = khoảng 150 ngày.

Đối với tên thứ trong tuần cũng thế. Việc dùng con số để gọi tên thứ trong tuần đôi khi dẫn đến những câu có thể hiểu theo hai cách.

Hôm thứ hai, anh là người đến đầu tiên. Hôm thứ ba, anh đến thứ ba.

"thứ hai" có thể hiểu là ngày Thứ Hai (Monday), mà cũng có thể là ngày thứ hai của một khoảng thời gian nào đó, ví dụ một đợt hội thảo 3 ngày chẳng hạn. Nếu hội thảo bắt đầu vào Thứ Tư 5/11/2003 thì "hôm thứ hai" ở đây có nghĩa là Thứ Năm 6/11/2003.

Trong văn nói thì khó có thể tránh được hiện tượng hiểu đa nghĩa như trên và trong trường hợp cần thiết, người ta vẫn phải hỏi lại cho rõ. Còn trong văn viết, để phân biệt, thiết nghĩ cách đơn giản là viết hoa tên tháng và tên thứ. Đây không phải là bắt chước theo các ngôn ngữ nước ngoài, mà xuất phát từ chính nhu cầu làm rõ nghĩa trong ngôn ngữ của chúng ta. Thiết nghĩ cũng là làm cho tiếng Việt trong sáng hơn vậy.



------------------------- www.thanhhai.com - more than just a website!

Chà, lâu lâu Tiếng Việt có một bài như thế này của bác Thanh Hải (?) làm cho không khí như bớt khô khan hơn!
Về câu hát của nhạc sĩ TCP, tôi cảm thấy sau khi bị sửa vẫn còn lãng mạn như thường, nếu không nói sự lãng mạn ấy càng đậm đà hơn. Chắc nhiều người trong chúng ta ở đây (đặc biệt là những người sống lâu ở miền Nam) ít nhất một vài lần có nghe câu hát ?oAnh ơi nếu bụng to rồi thì sao?? được sửa từ câu hát nguyên thủy của nhạc sĩ Lam Phương ?oAnh ơi nếu mộng không thành thì sao??. Trong câu hát (bị sửa này), cái ?Z chuyện mang ba-lô trước bụng là một điềm (điều) xấu cho ?otương lai đôi ta?, khiến cho người (cực chẳng đã) mang cái ?otâm sự? đó băn khoăn lo lắng. Các bạn (nam) hãy tưởng tượng, đang ôm (ấp) người ta (yêu) trong lòng, đột nhiên người đó thốt lên ?oAnh ơi nếu bụng to rồi thì sao??, thì thiệt đúng là:
?oTin nghe như sét đánh ngang
Tình ta đang sống chuyển sang từ trần?
Đó là thơ Bút Tre nên nghe hơi khô, chứ để diễn tả cái cảnh ngộ ấy, nhà thơ Hồ Dzếnh dùng từ ngữ thi vị hơn nhiều:
?oĐời hết vui khi bụng đã mang bầu
Tình chỉ đẹp lúc eo còn đang nhỏ?
Tình đời đổi trắng thay đen là vậy. Do đó, cũng trong một hoàn cảnh như thế, mà lại được nghe câu ?oBây giờ mấy tháng rồi hỡi em?? thì còn gì lãng mạn hơn đối với một người con gái đang mang bầu (tâm sự)? Ở trên kia, cô gái nọ phải thảng thốt kêu lên:?Anh ơi nếu bụng to rồi thì sao?? Còn ở đây, với một ?ohiện thực sát sườn? như vậy mà cô gái này được nghe người yêu hỏi một câu rất ngọt ngào. Có nghe bài hát ấy của nhạc sĩ Lam Phương mới thấy cái lãng mạn của lời ca trong nhạc Từ Công Phụng.
Hi hi, tôi viết mấy dòng ở trên chỉ để chọc bác Thanh Hải cho vui. Còn nội dung chính của chủ đề, tôi cũng đồng?Z ý với bác. Thứ ngày và tháng nếu cần thì ta nên viết hoa cho rõ ràng. Hơn nữa, cho dù không cần thiết mà lại cứ viết hoa thì ?ocuộc đời vẫn đẹp sao, tình yêu vẫn đẹp sao dù đàn con đang đứng chật cả nhà?? như lời ca trong một bài hát của nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu. (Thật ra, đó là thơ của Dương Hương Ly do ông phổ nhạc).
THÁI HỒNG ANH.

Cha chả là lại gặp bác THA, thế mà tưởng bác ngao du nơi nào.
Kể ra cũng không phải lắm, vì mục đích của Thanhhai, và bác THA là rất khác, nhưng tớ cũng thích chọc mấy câu.
Nói thật là tớ đọc các truyện cổ, rồi là sử cổ, cũng như nhời các cụ, thì cũng chả thấy các cụ gọi tháng Tý, tháng Sửu đâu cả, dù rằng 12 tháng có ứng với 12 con giáp thật.
Trong sử thì thường ghi "ngày (mười hai - hoặc ngày Giáp Tý), tháng giêng, năm Canh Dần" chẳng hạn, chứ chả ai ghi là "ngày mười hai tháng Sửu..." cả.
Các cụ ngoài bắc trước kia thì dùng Giêng để chỉ tháng 1, và tháng Một để chỉ tháng 11.
Vì vậy trong ngôn ngữ bắc bộ cổ, cẩn thận dễ nhầm khi nghe nói "tháng Một - cuối năm"...
--------------------------------------------------------------
Sống trên đời sống cần có một tấm lòng