Có nên khôi phục lại trang phục dân tộc!

Cho đến nay, chưa ai rõ nguồn gốc đích thực cũa chiếc áo dài, chỉ biết rằng thủy tổ của nó, vốn làm bằng da thú và lông chim, xuất hiện trước thời Hai Bà Trưng (năm 38-42 trước Tây lịch) qua các hình khắc trên mặt trống đồng Ngọc Lũ (5000 năm trước Tây Lịch). Theo truyền thuyết, Hai Bà Trưng đã mặc áo dài hai tà giáp vàng, che lọng vàng, trang sức thật lộng lẫy khi cưỡi voi xông trận đánh đuổi quân nhàHán. Cũng tương truyền, do tôn kính Hai Bà, phụ nữ Việt Nam tránh mặc áo hai tà mà may thay bằng áo tứ thân với bốn thân áo tượng trưng cho bốn bậc sinh thành (của hai vợ chồng). Vả lại, khi đó kỹ thuật còn thô sơ, vải được dệt thành từng mảnh khổ nhỏ nên phải ghép bốn mảnh lại mới may đủ một áo, gọi quen là áo tứ thân. Áo gồm hai mảnh đằng sau chắp lại giữa sống lưng (gọi là sống áo), mép của hai mảnh được nối vào nhau và dấu vào phía trong. hai mảnh trước được thắt lên và để thòng xuống thành hai tà áo ở giữa, nên không phải cài khuy (cúc, nút) khi mặc. Bình thường, gấu áo được vén lên, chỉ khi có đại tang (tang chồng hay cha mẹ) mới thả xuống và mép vải để lộ ra ngoài thay vì dấu vào trong. Đấy là hình ảnh chiếc áo dài tứ thân mộc mạc, khiêm tốn.
Sau khi xua quân đánh đuổi quân Hai Bà, tướng Mã Viện áp đặt một chế độ cai trị hà khắc nhằm đồng hóa nền văn hóa Việt. Hơn 1000 năm dưới sự đô hộ của Trung Hoa, chiếc áo dài, áo tứ thân cũng nỗi trôi theo mệnh nước nhưng không bao giờ bị xóa bỏ. Áo tứ thân vẫn còn tồn tại ở một số địa phương, nhất là miệt quê, cho đến ngày hôm nay.
Vào thời vua Gia Long (1802-1819), chiếc áo dài tứ thân được biến cải thành áo ngũ thân, rất phổ thông trong giới quyền quý và dân thành thị. Áo ngũ thân cũng dược may như áo tứ thân, nhưng vạt áo bên phải phía trước chỉ được may bằng một thân vải, còn vạt áo bên trái được may bằng hai thân vải như vạt áo đằng sau. Ngoài ra, áo năm thân có khuy áo như đàn ông, lúc mặc có thể cài khuy như áo dài ngày nay hoặc thắt vạt như áo tứ thân. Về ý nghĩa, bốn thân áo chính tượng trưng cho tứ thân phụ mẫu, và thân thứ năm (vạt con) tượng trưng cho người mặc áo; năm chiếc khuy tượng trưng cho đạo làm người theo Khổng Giáo: Nhân (lòng thương người, nhân từ), Lễ (biết trên, dưới), Nghĩa (nghĩa khí), Trí (sự sáng suốt, trí tuệ), Tín (uy tín). Rõ ràng, chiếc áo dài ngũ thân diễn đạt nhân sinh quan của Việt Nam nhưng không khỏi sự ảnh hưởng của Trung Hoa qua nhiều năm đô hộ.
Khi triều đình Huế ký hòa ước Patenôtre nhượng quyền cai trị nước vào tay Pháp năm 1884, văn hóa Tây Phương bắt đầu du nhập vào Việt Nam, đi đôi với việc dạy chữ Quốc Ngữ thay chữ Nho. Cuộc sống bỗng biến đổi theo đà đua đòi của văn hóa Tây Phương, nhất là ở những đô thị lớn.
Sau khi chính phủ Pháp mở trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Hà Nội, một lô cải cách cho chiếc áo dài truyền thống đã được một số người có tâm huyết với chiếc áo dài đưa ra. Các màu nâu, đen thường được thay bằng bằng các sắc màu tươi sáng hơn, gây sôi nổi trong dư luận quần chúng thời ấy. Năm 1934, họa sĩ Nguyễn Cát Tường đã khích động phong trào cải cách: "...Các nhà đạo đức thường nói: Quần áo chỉ là những vật dụng để che thân thể ta khỏi bị gió mưa, nắng lạnh, ta chẳng nên để ý đến cái đẹp, cái sang của nó làm gì...Theo ý tôi, quần áo tuy dùng để che thân, song nó có thể là tấm gương phản chiếu ra ngoài cái trình độ trí thức của một nước. Muốn biết nước nào có tiến bộ, có mỹ thuật hay không, cứ xem y phục của người nước họ, ta cũng đủ hiểu...."
Trong thập niên 1930, Cát Tường đưa ra thị trường kiểu áo dài mới Le mur. Kiểu Le mur được vẽ theo kiểu áo đầm Tây Phương với nối vai và tay phồng, cổ lá xen, cài khuy trên vai, mặc với quần trắng, đeo bóp, che dù, v.v... Sau đó, họa sĩ Lê Phổ cải tiến áo Le mur và mẫu áo dài này được hoan nghênh trong Hội chợ Nữ Công Đà Nẵng. Đây là một kết hợp giữa áo Le mur và áo tứ thân, rất gần gũi với chiếc áo dài tân thời ngày nay: nối vai và tay không phồng lên, cổ kín, cài nút bên phải, thân ôm sát người, hai tà áo mềm mại bay lượn. Áo dài Lê Phổ được may bằng vải màu mặc với quần trắng, tóc búi lỏng hay vấn trần hoặc vấn khăn nhung. trong suốt gấn 30 năm sau đó chiếc áo dài Việt Nam không thay đổi bao nhiêu, ngoại trừ cổ áo, gấu áo, và eo áo: cổ áo thì lúc cao, lúc thấp, lúc rộng, lúc hẹp; gấu áo thì lúc vén cao, lúc hạ thấp; eo áo thí lúc nhỏ lúc to. Những thay đổi này đi đôi với những thay đổi nho nhỏ cũa chiếc quần phụ nữ: chân què qua đáy giữa, lưng quần thắt giải rút rồi tới giây thung, gài nút, và sau cùng là dùng phẹc-mo-tuya (fermeture), ống quần thì lúc rộng lúc hẹp theo thị hiếu thẩm mỹ của từng giai đoạn một.
Mãi đến đầu thập niên 1960, nhà may Dung Đakao ở Sài Gòn đưa ra một kiểu áo dài mới: áo dài tay raglan mặc với quần xéo. Vì tay áo và thân áo được nối xéo góc khoảng 45 độ, kiểu áo dài raglan này tránh được những đường nhăn hai bên nách và vai (so với kiểu áo Lê Phổ). Chiếc quần xéo may bằng vải mềm, được xếp xéo góc khi cắt, có hông ôm sát người và hai ống lòa xòa dài qua mắt cá chân giúp cho nữ giới có những bước đi tha thước qua đôi guốc ẩn hiện dưới hai ống quần.
Sau áo dài raglan là áo dài mini raglan, vốn là áo raglan may với tà áo cao gọn ghẽ. kiểu mini-raglan này được các nữ sing Sài Gòn ưa chuộng mãi cho đến cuối tháng Tư 1975.
Cảm thấy muốn tiến xa hơn, một số nhà may tại Sài Gòn đã tung ra thị trường kiểu áo dài ba tà gốm một vạt sau và hai vạt trước. Cổ áo cao, có khuy cài từ cổ xuống eo. Áo ba tà được mặc với quần ống voi, thứ quần dài có ống rộng thùng thình. Kiểu áo này không ưa chuộng cho lắm vì không thích hợp với bản chất ôn nhu cũa nữ giới Việt Nam.
Ngày nay, khi tị nạn đến xứ người, các nhà vẽ kiểu thời trang lại "thêm bớt" cho chiếc áo dài. Trong đó, có kiểu áo dài "ngắn" với hai tà áo ngắn lên quá đầu gối, áo hở cổ, áo một tay, v.v... Nhưng có lẽ khó có kiểu nào sánh được những chiếc áo mini-raglan trắng nõn mà các chàng ngơ ngẫn đứng chờ trước cổng trường Gia Long, Trưng Vương ngày nào(sưu tầm)
Được dungsamtien sửa chữa / chuyển vào 09:54 ngày 13/01/2006

Cám ơn Bác Dungsamtien mang vào một bài viết rất hay về áo tứ thân và áo dài.
Tôi được nhìn thấy nhiều người Parkistan, Trung Á, Ấn, mặc áo rất giống áo dài. Ngay cả đàn ông cũng mặc áo dài gần như áo thụng của Việt, và quấn khăn trên đầu, tuy hơi khác khăn đóng của đàn ông Việt, nhưng cùng một ý tưởng.
Hôm nay được đọc là áo dài/ áo tứ thân có hình trên trống đồng Ngọc Lữ, từ thời Hai Bà, thì lại thắc mắc không biết Mỵ Châu có mặc áo cùng kiểu chăng? Và như vậy, nguồn gốc Âu Lạc, cách xây thành Cổ Loa, nỏ thần, và áo dài thực sự có liên hệ khá rõ nét.
Chỉ có cái áo của họ ngắn và không tha thướt như áo dài Việt. Đàn bà Parkistan cũng không có dáng thanh lịch như phụ nữ Việt. Hay tại tôi thiên vị, nhìn cô gái Việt trong tà áo dài vẫn thấy rung động hơn rất nhiều.

Tôi thấy áo dài Thượng Hải một thời giống y chang áo dài
Hà Nội năm 1954, không hiểu có phải con mắt những nhà
may Việt chẳng may lại từ người Thượng Hải mà tái sinh
không?
Về váy áo cổ, không hẳn chỉ có nâu sồng và đen đâu . Bằng
chứng ở câu ca dao tôi còn nhớ sau đây:
Ba cô đội gạo lên chùa,
Một cô yếm thắm bỏ bùa cho sư .
Sư về sư ốm tương tư,
Ốm lăn ốm lóc cho sư trọc đầu.
Bây giờ các cô mặc tân thời trắng mà thay bộ đồ váy áo cổ
như bài ca dao trên: váy ngắn tới đầu gối, màu nhạt, áo khách
mỏng màu nhạt, tứ thân, để hở yếm thắm hay yếm đào không
che bụng, thì khối chàng trai ốm, chứ chưa tới lượt sư đâu.
Về con trai xưa ăn mặc như Chử Đồng Tử hay Yết Kiêu thì cũng
cần trẻ và khoẻ, chứ có tuổi như tôi thì nên mặc như Nguyễn
Trãi thì hơn. Mùa hè thì bộ đồ Nguyễn Trãi làm chết ngộp.

Khăn đóng áo dài thì chỉ lúc làm việc cửa quan, tiếp khách,... đại loại là những lúc trịnh trọng mới mặc. Đại loại giống bộ complet bây giờ. Còn lúc thường thì các cụ cũng mặc áo ngắn, quần lá tọa cho nó mát. Còn về chuyện áo tứ thân thì đúng là có nhiều màu sắc. Người ta gọi là mớ bảy mớ ba mà. Mặc nhiều áo, nhiều lớp nhưng vẫn phải để lộ chừng một phân da thịt ở bên eo đẻ cho nó quyến rũ. Các cụ nhà ta cũng thâm nho phết.
Nói đến ăn mặc trong ca dao em cũng góp một câu:
Bớ cô thắt yếm lưng xanh
Có về làng Ngói với anh thì về
Làng Ngói có lịch có lề
Có ao tắm mát có nghề làm tranh
Làng Ngói là tên gọi khác của làng Hồ.

Đúng rồi, em muốn khôi phục lại truyền thống đeo yếm của các cụ. hơ hơ, có khi đến 70% da thịt hở ra ý nhỉ, xem có bị cấm kô? Hè năm trước đi hội an, em thấy mấy cái áo bán ở đấy đẹp ra phết, khi nào có bạn gái phải mua tặng mới được, hè hè!

Này thì áo yếm đây bác.
Hình ảnh những cô gái thướt tha trong tà áo dài duyên dáng từ lâu đã trở thành biểu tượng của Việt Nam. Tuy nhiên, nhìn lại quá trình phát triển lịch sử trang phục dân tộc, Việt Nam không chỉ có áo dài mà còn có áo yếm - thứ trang phục không thể thiếu của người con gái xưa?
Xưa kia áo yếm thường chỉ được gọi với cái tên nôm na là cái yếm, đó là thứ trang phục đã có từ bao đời nay và vẫn còn giữ được cho đến ngày hôm nay. Không chỉ vào chốn cung đình với các mệnh phụ công nương, cái yếm còn ra ruộng đồng "dầm mưa dãi nắng" với người nông dân, và cùng với chiếc áo tứ thân, cái yếm theo chị em đến với hội đình đám, góp phần tạo nên bộ "quốc phục" của quý bà thời xưa.
Cái yếm xuất hiện trong cuộc sống của người dân Việt Nam từ lâu nhưng mãi tới đời nhà Lý cái yếm mới "định hình" về cơ bản. Theo dòng lịch sử, cái yếm không ngừng biến đổi, nâng cao tính thẩm mỹ qua những lần cải tiến. Tuy nhiên, "cuộc cách mạng" của cái yếm chỉ xảy ra vào đầu thế kỷ này khi cái quần kiểu Tây và cái váy đầm xoè xâm nhập vào Việt Nam. Ở thế kỷ 17, cái yếm vẫn chưa có sự thay đổi lớn lao về hình thức. Thế kỷ 19, cái yếm có hình vuông vắt chéo trước ngực, góc trên khoét lỗ làm cổ, hai đầu của lỗ, đính hai mẩu dây để cột ra sau gáy. Nếu cổ tròn gọi là yếm cổ xây, cổ nhọn đầu hình chữ V gọi là yếm cổ xẻ, đít chữ V mà sẻ sâu xuống gọi là yếm cổ cánh nhạn.
Bước sang thế kỷ 20, áo yếm càng được sử dụng phổ biến với nhiều kiểu dáng và mẫu mã phong phú. Dành cho người lao động có yếm màu nâu dệt bằng vải thô. Người lớn tuổi mặc yếm màu thẫm. Con gái nhà gia giáo mặc yếm nhiều màu, trang nhã và kín đáo. Loại yếm "ỡm ờ", màu sặc sỡ, cổ cắm sâu trễ quá bờ ngực, "thách thức"? chỉ dân "trời ơi" dạng Thị Mầu mới mặc. Thời kỳ "cách tân" này, cổ yếm thường được "dằn" thêm ba đường chỉ để "bảo hiểm" hoặc may viền lằn vải, thêu hoa cặp theo đường biên cổ.
Một loại yếm hay được các cô gái sử dụng nữa là "yếm đeo bùa". Gọi là yếm đeo bùa bởi người mặc chúng thường để xạ hương vào trong túi vải nhỏ đeo cạnh yếm, đó chính là thứ vũ khí vô cùng lợi hại của các cô gái thời xưa... Không chỉ vậy, chiếc yếm còn làm nên những câu chuyện tình yêu vô cùng độc đáo. Xưa, các cô gái khi hẹn hò người mình yêu thường "ém" một miếng trầu trong chiếc yếm của mình, dân gian gọi đó là "khẩu trầu dải yếm". Có lẽ không có thứ trầu nào "linh thiêng" hơn loại trầu dải yếm này.
Để trở thành "quốc phục" của quý bà quý cô trước khi chiếc áo dài ra đời, đi kèm với cái yếm là chiếc áo cánh khoác ngoài không cài cúc. Khi ra ngoài bên ngoài chiếc yếm phải có thêm chiếc áo dài, chiếc váy lưỡi trai bằng lĩnh, dải lụa đào hoặc màu mỡ gà thắt ngang lưng, cái xà tích bạc lủng lẳng, bộ "độ nghề" ăn trầu bên phía cạnh sườn, chân mang dép. Chưa hết, phục trang ra đường còn phải kể đến là hai chiếc khăn đội đầu: khăn nhiễu (quấn bên trong) và khăn mỏ quạ (trùm bên ngoài). Nếu đúng dịp hội hè đình đám các cô gái thường trang bị thêm cho mình chiếc nón quai thao, và tóc thì vấn cao cài lược. Suốt chiều dài lịch sử, cái yếm đã đi vào "giấc mơ" của biết bao thế hệ mày râu. "Trời mưa lấy yếm mà che - Có anh đứng gác còn e nỗi gì?". Đáp lại, các nàng cũng chẳng vừa: "Ước gì sông hẹp tày gang - Bắc cầu dải yếm cho chàng sang chơi".
(sưu tầm)

Bạn dungsamtien đáng là bậc sư phụ design các kiểu
mốt thời trang.
Xin bàn thêm: yếm đeo bùa mà có xạ hương có tác
dụng xảy thai đó nghe. Đeo lâu sẽ không có con nữa.

Tôi không ủng hộ trở lại trang phục dân tộc truyền thống dưới bất kỳ dạng nào, vì 2 lý do.
Thứ nhất, tôi rất phóng khoáng về văn hoá. Theo tôi, không có cái gì có thể được gọi là "quốc hồn quốc túy" a priori cả. Văn hoá luôn thay đổi theo thời gian, và khái niệm quốc hồn quốc túy chỉ đúng cho một thời đại xác định. Ngày nay có người Pháp nào nghĩ nước họ nên quay lại lối ăn mặc thời Louis XIV, hoặc người Anh nào nghĩ nước họ nên trở về thời Elizabeth không nhỉ - mặc dù nói theo một cách nào đó, thì đó chính là "quốc hồn quốc túy" của nước họ ? Và nếu quả thật trong tương lai Âu phục lấn áp hết các kiểu ăn mặc khác thì tại sao không gọi đó là hội nhập về văn hoá (acculturalization), trong thời đại của toàn cầu ?
Dĩ nhiên, bảo tồn những giá trị mà ta cho là hay, là đẹp cũng có cái đúng của nó. Song không nên bảo tồn bằng hình thức cưỡng ép, như kiểu học sinh và cô giáo PHẢI mặc áo dài đi học. Văn hoá cần được thử thách bởi nhu cầu thực tiễn. Cưỡng ép như vậy chỉ là đi ngược lại với cái rất tự nhiên, và thể hiện sự kém hiểu biết về những nhu cầu của thời đại. Ngày nay không còn thấy cưỡng ép cách ăn mặc tại những nước đã phát triển, ngoại trừ trong một số môi trường xã hội đặc biệt (trường học, quân đội), và ngay cả trong trường hợp này thì cũng chả dính dáng gì đến "quốc hồn quốc túy" cả. Chỉ còn thấy cưỡng bức ăn mặc dưới chiêu bài văn hoá tại một số thể chế chính trị thô sơ, dã man, bán khai, như Miến Điện, Bắc Hàn... và....
Lý do thứ nhì là bởi vì dù sao đi nữa, trang phục "cổ truyền" VN cũng rất ẹ.

hơ hờ, có ai bảo ép buộc phải mặc này nọ gì đâu? Tớ là tớ ủng hộ cách khôi phục trang phục truyền thống bằng cách đưa phong cách quần áo truyền thống VN vào thời trang để hợp với cách ăn mặc hiện nay. Chả ai ép ai phải mặc cả. Chị đi về mấy nơi truyền thống lụa tơ tằm mà xem quần áo VN, mặc lên có khi còn bó sát người, khiêu gợi bằng mấy lần quần áo dây dợ (theo cách nhìn của tớ thôi). Cứ đi xem thử quần áo lụa tơ tằm của VN xem có "ẹ" kô nhé?
Còn ai thích mặc dây dợ thì cứ mặc. Tớ cũng thích mặc quần Jean áo phông thì tớ mặc thôi, tớ chả thích quấn khăn lên đầu, cũng chả thích mặc áo dài, và tớ cũng chả ủng hộ mặc đồng phục. Hồi đi học toàn bị phạt tội quên kô mặc đồng phục, ! mà cũng chỉ thấy trong miền Nam bắt nữ sinh mặc áo dài, miền bắc thì đồng phục cho nữ sinh cũng áo trắng quần xanh. Hồi học trong miền Nam năm lớp 8, cái bọn con gái bị bắt mặc áo dài trông thảm hại quá! Với lại mặc áo dài chắc đi xe máy xe đạp hơi khó.

to kwertz:
Sorry u nghen, u nói là bọn Anh, Pháp kô muốn mặc đồ truyền thống á. Thế u có bít cái mà u gọi là complê hay áo đầm tây gì đó có từ lúc nào kô? Có từ lúc Mỹ đánh Iraq hay mới có hồi đầu năm 2006? Vài thế kỷ rồi đấy u. Thử hôm nào u (nếu boy) mặc jean vào coi hát opera đi........
Còn chuyện đồng phục thì có vấn đề gì chứ. Những nước mà u gọi là phát triển, như Nhật hay Hàn Quốc chẳng hạn, họ cũng ép học sinh mặc đồng phục đấy thôi. Chẳng qua ta kô dùng váy mà áo dài thôi. Đồng phục là để đảm bảo tính thống nhất của trường thôi....
Còn về câu trang phục cổ truyền rất ẹ, thì có 2 khả năng sau:
-nếu u định cư ở nước ngoài thì thông tin về nước nhà không đầy đủ nên kô chấp.
-còn nếu u là dân trong nước thì hoặc coi lại óc thẩm mỹ của mình hoặc nên tập viết có lý lẽ chút đi (u dám nói là "ẹ" chỗ nào kô?); nếu không thì đừng nên chỉ biết chê "chay" thôi (chê mà không bít tại sao chê hay đơn giản là do người khác chê vậy?)

Áo dài đã đến nơi nao,
Mà cho khăn đống tiếc hoài ngày xuân.......