Cổ trắng (Trần Hoài Thư)

Chuyện bác hơi bị dài lại lắm tiếng Anh & thuật ngữ tinhọc quá. Đọc chốc chốc lại phải mở từ điển trực tuyến ra tra, mệt quá.
Trước em cũng nghĩ như vậy (a dua mà) bây giờ em nghĩ khác: em hạnh phúc được là người Việt, sống trên đất Việt (uống nước của những dòng sông chảy trên đó), nói tiếng Việt và... yêu những người con gái Việt Nam.

Cỏ ơi, hay là mình đào giếng, hoặc hứng nước mưa uống? Có những thứ dù yêu, cũng không nên uống vào bụng, vì mình uống hết nước sông rồi, cá biết sống ở đâu?
Thân,

Bạn hiểu lầm ý mình, mình không có mơ hồ về chính trị hay thân phận người VN chúng ta bây giờ đâu. Còn bạn lo cho cá hả? Từ bi trí tuệ lắm, nhưng cá cùng chúng ta do cộng nghiệp mà cùng được sinh ra trên mảnh đất này và thời đại này. Dù muốn hay không vẫn phải lo cho người trước rồi sau mới đến cá vậy.
Thân.

Á, tui có nói chuyện chính trị, thân phận, dân tộc hay môi trường gì đâu. Chỉ là một câu nói đùa dở thôi mà.
Nhưng nếu đã nói lan ra rằng "phải lo cho người trước rồi sau mới đến cá" thì tôi cho rằng câu đó nguy hiểm. Con người vào thế kỷ này đã không còn là một phần của thiên nhiên mà đối lập với thiên nhiên, bắt thiên nhiên quì xuống phục vụ cho mình. Cá trong những dòng sông tượng trưng cho sự trong lành của nước. Không còn cá trong những dòng sông nghĩa là thiên nhiên mất đi khả năng ôm ấp đời sống. Cá không cần con người lo cho chúng, chỉ cần con người để yên đừng làm hại những dòng sông. Lúc nào cũng "lo" cho con người trước, mà những đòi hỏi của con người thì vô tận, trái đất này sụp đổ thì xuống địa ngục mà tiếp tục "lo" cho con người nhé.
Tôi cho rằng phải lo cho cá trước.

Truyện hay quá, đã kết thúc chưa vậy. Một cái kết ở đây thì cũng được rồi nhưng chưa làm người đọc thoải mái lắm.
Chờ đọc post tiếp.

Binh đoàn Ấn Độ
Ấn Ðộ tràn lan. Ấn Ðộ xâm lăng. Ấn Ðộ ngạo nghễ. Cả ngôi lầu chỉ thấy hầu hết là Ấn Ðộ. Da đen ngâm. Giọng nói nhanh khó nghe. Phát âm chữ l thành chữ n. Thỉnh thoảng có anh chàng đội mũ, râu rậm hầu như che cả miệng hay một nàng còn in dấu son đỏ giữa vầng trán. Ngôn ngữ khác lạ cũng bắt đầu thay thế tiếng Anh, tiếng Mỹ, nghe quen thuộc trên hành lang, trong thang máy hay ngoài bãi đậu xe... Ấn Ðộ đại thắng mùa xuân, mùa hè, mùa thu mùa đông. Không cần bão nổi lên rồi mà ngôi lầu, phòng, ban, nhóm phải treo cờ trắng. Ðể từng đàn từng lũ dân cổ trắng bản xứ âm thầm rời bỏ chỗ dung thân mà ra đi chẳng cần kiện cáo, khiếu nại mất công.
Cuộc xâm thực màu da này không biết xuất hiện lúc nào. Riêng nhóm ông, chỉ ba năm mà đã có ba chàng và một nàng gốc Ấn có mặt. Họ có mặt một vài tháng, lâu nhất là một năm rồi sau đó họ bỏ đi, chẳng để lại một dấu vết.
Trừ những tay consultant [1] Ấn làm việc ở Mỹ lâu năm lão luyện tinh ranh như những cáo già, đa số những người mới nhập cư này đều trẻ, đến Mỹ theo diện visa "cổ trắng ngoại quốc" (H1-B) qua trung gian của những công ty hay văn phòng chuyên môn sống nhờ bằng bán buôn chất xám và mồ hôi.
Ông Nguyễn đã có một thời gian dài làm việc chung với những chàng "thợ khách" này. Theo ông nhận xét, họ rất cần cù, chịu khó học hỏi, lại dễ sai bảo. Họ bán chất xám của họ để đổi lại giấc mơ Mỹ quốc. Ðể đổi lại, họ bị lợi dụng, nhiều khi bị bóc lột. Những ngày đầu của họ tại đất Mỹ, họ cũng bị nhét bốn năm người vào chung một phòng, thiếu thốn tiện nghi. Họ cũng phải tự lực vươn lên giữa cõi người xa lạ. Họ bị thua thiệt đủ mọi phương diện. Họ không dám tiêu xài, không đủ tiền để mua xe mới. Ba bốn người hùn nhau mua một chiếc cũ để đi chung. Cuộc đời của họ tuỳ thuộc vào chủ mướn. Chủ ở đây không phải là công ty mà họ thực sự làm việc, mà là cơ quan hay tổ hợp trực tiếp làm giấy tờ giúp họ qua Mỹ theo diện H1-B visa, tức là diện nhập cảnh những chuyên viên hay trí thức nước ngoài. Họ được quyền ở Mỹ 3 năm, sau đó nếu muốn ở lại thêm, họ được quyền triển hạn thêm 3 năm nữa, nhưng với điều kiện có một công ty chịu bảo trợ.
Họ không thể thoát khỏi sợi dây thòng lọng trong suốt thời gian ở Mỹ. Họ phải tự kiếm việc, nhưng lương tiền không trực tiếp đến với họ mà qua bao nhiêu cửa. Từ công ty có hợp đồng làm ăn với hãng cần người đến những văn phòng agency chuyên về dịch vụ H1-B. Ðể cuối cùng, khi đến tay người "thợ khách" này chỉ còn lại số đồng lương rẻ mạt.
Có nên xem sự có mặt của họ đồng nghĩa với tai ách hay không?
Theo ông, không thể trách họ, mà trách chính sách. Chính sách khuyến khích mướn chuyên viên và những người trí thức từ nước ngoài vào Mỹ. Con số này không phải là không nhỏ. Phải nói đến cả triệu từ trước đến nay. Ông không phải là chuyên viên thống kê, nhưng theo một tài liệu ông đọc được, nội năm 2001 có đến trên 360.000 người nạp đơn xin tái hạn thêm 3 năm. Với con số tái hạn kinh khủng như vậy, thì số lượng chuyên viên và trí thức ngoại quốc nhập cảnh theo diện H1-B từ trước đến nay có thể lên đến cả triệu, không phải là không có lý.
Không biết con số cả triệu người ấy, có bao nhiêu kẻ bị tống xuất về nước. Người ta đoán là không nhiều, vì qua 6 năm ở Mỹ, đám cổ trắng ngoại quốc này sẽ có đủ tiêu chuẩn để được nhà nước ban lượng khoan hồng cho định cư vĩnh viễn như các sắc dân khác.
Từ con số một triệu ấy, bao nhiêu việc làm bị mất, bao nhiêu người cổ trắng bản xứ phải ra đi. Bao nhiêu mơ ước bị tan vỡ. Từ con số một triệu ấy, bao nhiêu nghiệp vụ consultant, contractor dưới tên Patel, ví dụ, được thành lập nhan nhản. Họ cạnh tranh nhau. Họ hạ giá cả lương bổng thị trường. Họ có thể ký hợp đồng ngắn hạn hai ba ngày đến dài hạn cả năm. Họ luôn luôn trang bị cell phone và laptop bên cạnh để sẵn sàng trả lời những cuộc phỏng vấn từ xa hay sẵn sàng đi bất cứ nơi nào. Họ rất khôn ngoan lão luyện trong miệng môi. Bởi nghề họ là cả một chuỗi dài từ phỏng vấn này đến phỏng vấn khác.
Ông Nguyễn biết một tay consultant loại H1-B. Hắn ở Mỹ đã năm năm, và hy vọng được thẻ xanh năm tới, để mang cả gia đình từ Ấn Ðộ qua Mỹ. Không thể tưởng tượng là cứ hai tuần hắn bay đi bay về tuyến đường San Jose CA và Newark NJ. Hắn kể là hắn đã làm consultant cho trên ba chục công ty. Toàn là những công ty có tầm vóc.
Khi ngồi chung một phòng, ông phải bị nhức đầu bởi tiếng chuông điện thoại reng liên hồi từ khách hàng muốn mướn hắn. Hắn tha hồ nói về cái tôi của mình. Cái tôi nhiều khi khoác lác.
Bằng cớ là hắn chưa bao giờ có kinh nghiệm về Business Warehouse, luôn luôn năn nỉ ông hướng dẫn giùm, xin ông cung cấp những tài liệu để hắn học hỏi, tuy vậy, rõ ràng, bên tai ông, ông nghe hắn nói là hắn có kinh nghiệm về lãnh vực này, về những công trình hắn đã thâu đạt ở một vài công ty.
Ông hỏi hắn, mày nói như vậy, lỡ họ bắt mày làm thì sao?
Hắn cười, vuốt bộ râu rậm dày che hết cả miệng mồm như một pháp sư:
"Nói láo để làm sao chúng nó tin là cả một nghệ thuật. Nói láo phải có căn cơ. Thí dụ mình có kinh nghiệm một năm, mình khai ba, bốn năm. Hay mình khai mình hoàn thành một dự án vĩ đại mặc dù trên thực tế, cả một nhóm ba bốn người cùng làm, mình chỉ đóng góp một phần. Ai mà biết được... "
"Nhưng còn BW (Business Warehouse)? Mày nhờ tao chỉ mà?"
"Tôi phải nói vậy để chứng tỏ tôi biết nhiều. Ðó cũng là một nghệ thuật thành công. Thực sự tôi biết công ty ấy không bao giờ có BW... Chỉ những công ty lớn mới dám chơi BW".
"Tao phục mày sát đất. Mày nên đổi nghề là vừa. Bỏ nghề này để làm nghề dạy phỏng vấn đi..."
Hắn cười khoái chí.
"Phải. Có ngày tôi sẽ mở một khoá dạy làm cách gì để thành công khi đi phỏng vấn".
"Phải thêm. Nếu không thành công không nhận thù lao".
"Ðúng. Hoan hô ông Nguyễn".
"Nhớ ghi tên tao đấy".
Hắn là hiện thân của tay xâm lược. Mỗi ngày hắn kể cho ông về một hai nơi gọi hắn. Mà thật sự khả năng của hắn không thể siêu đẳng để kẻ đưa người rước như vậy. Bằng chứng hắn phải học từ ông. Nhưng trên trường đời, hắn là kẻ thắng thế. Hắn mang tin dữ. Hắn là tai ách. Hắn đến đâu, dân IT [2] bản xứ cuốn gói chạy dài...
Ðôi mắt hắn sắc như đôi mắt diều hâu. Hắn kể những gì mà hắn cảm thấy vinh quang.
"Công ty ở Netherland chịu trả cho tôi 150 ngàn đô la nếu tôi đồng ý. Nhưng tôi từ chối. Tôi nghĩ đến tương lai của đám con tôi..."
Hay:
"Công ty ở Denver mới gọi cho biết sẽ bao ăn bao ở bao khách sạn nếu tôi đồng ý làm việc với họ... Tôi đang suy nghĩ."
Suốt ngày, hắn lên Internet để theo dõi hãng máy bay nào hạ giá...
Có lần hắn năn nỉ ông đừng báo cáo với bà manager là công việc của hắn đã hoàn tất.
"Ông thông cảm giùm tôi. Tôi hết sức cám ơn. Nếu ông mà báo cáo thì tôi sẽ rời khỏi nơi đây sớm. Chúng mình đều cùng hoàn cảnh với nhau..."
Khi ông hỏi hắn về lợi tức lương bổng hắn nhận như thế nào:
"Giả dụ hãng này trả $90 một giờ, thì tất cả số tiền này đều đến mày hay qua những ai?"
"Không. Trước hết tấm check với tiền công $90 một giờ được gởi thẳng đến hãng thầu mẹ - tức là hãng ký hợp đồng với công ty. Sau đó hãng thầu này ký check với tiền công $70 để trả cho văn phòng H1-B. Cuối cùng là tấm check khoảng $50 một giờ mới đến tôi. Họ ăn $40".
*
Riêng toán ông, việc mướn dân Ấn Ðộ bắt đầu vào tháng 7 năm 2001.
Chàng đầu tiên tên là Bali.
Hắn khoảng 25 tuổi. Mới qua Mỹ chưa đầy một tuần lễ. Biết Cobol và C. Bà Rita nói với ông như vậy.
Hợp đồng sẽ kéo dài khoảng ba tháng để giúp ông trong một dự án lớn.
Mặc dù mang danh nghĩa là contractor, được mướn để giúp đỡ nhóm, nhưng thực tế, ông phải tốn nhiều thì giờ để huấn luyện hắn.
Ðể rồi khi hắn hiểu biết thành thục về công việc, thì hắn lại ra đi sau khi học được một số kinh nghiệm để bỏ vào resumé.
Có điều phải cần nói ra, có tính cách cá nhân. Ðó là căn bệnh hôi nách của hắn. Luôn luôn hai nách áo của hắn ướt đẫm mồ hôi, phát ra mùi đến lợm mửa.
Trong đời ông, chưa bao giờ ông bị hãi hùng bởi cái mùi hôi kỳ lạ đến như vậy, đến nỗi ông không còn dám dùng cơm trong phòng mình như mọi bữa nữa.
Cô bạn đồng nghiệp của ông thuộc nhóm khác, phải mửa thốc khi bước vào phòng ông.
Nhưng không ai dám nói ra.
Sau đó, ông phải xin bà Rita điều động hắn qua một phòng trống khác để hắn một mình một cõi.
*
Kể từ hôm ấy, nhóm của ông không còn mướn người làm nhân viên chính thức nữa. Trái lại, chỉ mướn Ấn Ðộ với tính cách tạm thời. Ông không phải là chuyên viên để nghiên cứu về tình trạng xâm thực màu da, và chất xám, nhưng ông biết, tình trạng này sẽ làm cho những đứa như ông không còn đất sống nữa.
Lúc này có một công việc để bám trụ là may lắm. Chỉ có những kẻ rất cần thiết mới còn hy vọng sống sót.
Riêng ông, ông vẫn còn sống còn sau những mùa giông bão. Những đồng nghiệp của ông đã lần lượt bỏ ông mà đi. Có kẻ tìm được một chỗ tốt. Có kẻ nghe nói đã nhận giấy sa thải. Có kẻ tự nhiên một ngày không thấy mặt. Còn kẻ ở lại thì tiếp tục chờ đợi đến phiên.
Không còn thời huy hoàng như ngày xưa nữa. Muốn trau dồi nghề nghiệp bằng cách xin đi tu nghiệp cũng bị bác. Cấp trên viện cớ ngân khoản thiếu hụt hay không có người thay thế. Nếu có một sự ưu ái ân cần mà công ty dành cho nhân viên là sự khuyến khích họ đi kiếm việc khác.
Mỗi ngày họ nhận những bản tin cần người, tuyển người qua e-mail. Nhưng thực tế, khó mà được lọt vào vòng sơ kết.
Ai cũng biết lúc này là lúc khó khăn nhất.
Người ta đổ thừa cho biến cố 11 tháng 9.
Trong khi đó, mỗi ngày thêm những gương mặt lạ đến từ phương xa.
Họ chiếm lấy ngôi lầu.
*
Cuối năm 2001, toán ông được chỉ định làm một dự án lớn nhất kể từ khi outsourcing: Order Automatization.
Lại thêm một tay Ấn khác được bổ sung vào toán.
Ðó là dấu hiệu của tin mừng.
Hay là một trận chiến buồn bã?
Trận chiến buồn bã
... Chưa lúc nào như lúc này, ông Nguyễn lại phải chạm trán vào một mặt trận mà chỉ có mỗi một mình ông là một tên lính cô đơn. Cái mặt trận không có súng nổ, đạn bay, không người chết, kẻ bị thương, anh trở về với đôi nạng gỗ, lá cờ phủ trên quan tài. Mà trái lại, nó là những gì ông viết trên computer, những gì ông suy nghĩ, những cuộc thảo luận triền miên giữa ông và một vài người có thẩm quyền của công ty để tìm ra lời giải hầu biến thành khí giới giải quyết chiến trường giúp cho chủ thắng và thợ thua.
Mục đích của mặt trận là làm sao tự động hoá hệ thống đặt hàng tức là order automatization. Có nghĩa là từ đây, không còn cảnh trên khắp nước Mỹ, với những nhân viên thay phiên trực trước máy để chờ trên màn ảnh những tín hiệu từ nơi xa gởi về, đặt hàng, trả lại hàng, trao hàng, đưa hàng tới UPS, Federal Express, bao nhiêu pound, bằng lối ưu tiên, hay Overnight, hay đường bộ... Sẽ không còn một nhóm chuyên viên ở tổng hành dinh mà người ta gọi là production support team thay phiên làm việc 24/24 để giúp các nhân viên ở xa giải quyết những chuyện phiền phức như điện tắt làm máy phải bị tê liệt, và các dữ kiện data bị hư mà danh từ chuyên môn gọi là crashed hay những vấn đề linh tinh khác.
Rõ ràng trong mặt trận này, kẻ thắng thì thắng lớn, bởi từ đây hàng trăm người sẽ mất công ăn việc làm, và công ty sẽ tiết kiệm mỗi năm hàng triệu đô la.
Tự động hóa hệ thống. System automatization. Từ lâu, người ta đã nói nhiều về việc tự động hoá. Thợ chờ đợi. Nhân viên bàn giấy chờ đợi. Những người có chức vụ trong công ty chờ đợi. Ai cũng dư hiểu một ngày máy móc kỹ thuật sẽ thay thế con người. Ai cũng hiểu một ngày họ sẽ bị đào thải bởi những dàn điện toán, e-Business, hay những chip nhỏ xíu như đồng penny mà sức chứa bằng cả một thư viện trung bình. Ai cũng chờ một ngày móng vuốt con quái vật sẽ vồ chụp họ, không cho họ một chỗ đứng. Nhưng một năm trôi qua, rồi một năm khác trôi qua. Họ vẫn tiếp tục làm kẻ sống sót. Họ vẫn tiếp tục mỗi ngày vào giàn máy làm những công việc thường lệ như canh chừng tiếng bíp của máy phát ra là họ dùng những dữ kiện đã có sẵn, đánh vào những ô trống cần thiết rồi cho máy chạy. Máy sẽ tính ngày hết hạn, số lượng tồn kho, hay trường hợp không có đủ cho nhu cầu đòi hòi, phải vay mượn từ các kho khác, phải cập nhất hoá để cuối năm làm kiểm kê cho chính xác. Nói tóm lại, ở đây, vẫn còn có sự có mặt của con người. Họ lý luận là tại chủ ngại tốn tiền khi phải thuê thêm những programmer, sau đó phải huấn luyện nhân viên, thợ thuyền, phải mua sắm trang bị máy móc.
Nhưng cuối cùng cái gì chờ đợi cũng đã đến. Bà Rita gọi ông cho biết quyết định của cấp trên và dặn ông đừng hé môi sợ nhân viên xôn xao. Bà hỏi ông. Không, bà ra lệnh cũng nên:
"Ông nghĩ liệu mình có thể hoàn thành dự án trong vòng một tháng không?"
"Một tháng?" Ông la lên.
"Tôi biết. Tôi biết. Nhưng người ta muốn vậy. Phải làm gấp."
"Tôi nghĩ là bà nên trình lại cấp trên. Thứ nhất là nhân lực. Chỉ có một mình tôi còn lại trong nhóm. Vả lại, tôi không thể làm full time cho dự án. Tôi còn có biết bao nhiêu việc khác phải làm"
"Tôi biết. Tôi biết."
Bà luôn luôn nói Tôi biết, tôi biết I know I know để chứng tỏ rằng bà đã hiểu những khó khăn mà nhân viên của bà sẽ gặp. "Ông về phòng nghiên cứu rồi trả lời cho họ vào buổi họp ngày thứ Năm này". Bà nói tiếp, như một cái lệnh, không cách gì thay đổi.
Ngày thứ năm, hai giờ trưa. Tám người khắp các tiểu bang cùng họp và thảo luận dự án qua điện thoại. Ông Bill nói về dự án và yêu cầu mọi người nhúng tay để dự án được hoàn thành đúng theo lịch trình.

Dù ông yêu cầu mọi người nhúng tay nhưng chỉ có ba người mới là vai chính. Trong đó có ông, Jeff và một người nữ á châu.
*
Một tháng phải hoàn thành. Cả ba người cố gắng giải thích là họ không thể kham nổi trong một khoảng thời gian eo hẹp như vậy. Nhưng nói để mà nói, trình bày để mà trình bày, họ vẫn bị buộc vào trong lịch trình đã ấn định. Bởi tất cả đã sẵn sàng. Tháng tới vài nơi sẽ đóng, những máy địa phương sẽ được nối về một máy chánh mà danh từ chuyên môn gọi là Main Server và máy này sẽ tự động làm tất cả việc mà trước đây máy địa phương đã làm. Họ nói thêm "Rồi còn phải thử. Còn test..."
Mặc cho những lời biện giải, những người quan chức của công ty vẫn khăng khăng. Rõ ràng, họ chưa bao giờ hiểu được hoàn cảnh cũng như những nỗi khó khăn của những programmer. Hay là họ nghĩ những tay này đang chơi trò làm yêu làm sách...
Như vậy, hết cách. Lại chiến đấu. Lại xung trận. Không phải là tên lính chiến đấu. Thời ấy con tim hừng hực lửa. Thời ấy bên cạnh là bạn bè đồng đội. Thời ấy chiến đấu để bảo vệ sống còn cho người khác. Bây giờ thì khác. Một người của số tuổi sắp về chiều chiến đấu. Chiến đấu cho ai, vì ai. Một trăm phần trăm là cho chủ. Bởi vì ông lãnh lương chủ, hưởng bổng lộc của chủ, thuốc men, nằm bệnh viện cũng từ chủ. Những kiến thức kinh nghiệm trong muời mấy năm trong nghề, hôm nay, ông cố mang ra để làm cho chủ. Ông biết đây là cơ hội vàng ngọc để cho mọi người biết đến ông nếu ông muốn lấy điểm với cấp trên. Ông sẽ chứng tỏ cùng mọi người về tài năng mà từ lâu người ta không hề biết về ông. Ông sẽ được tưởng thưởng, thăng cấp. Không, ông đâu cần những mũ áo xênh xang như vậy. Bởi ông đã mỏi mệt. Tuổi càng ngày càng lớn. Ông chỉ muốn an thân không còn muốn đua chen cùng đời nữa. Ông từ chối những lời mời mọc như lương cao, nhiều ngày phép. Ông không cần bận tâm đến tin đồn là hệ thống mà ông phụ trách sẽ hết xài và dĩ nhiên ông sẽ bị thất nghiệp. Ông chẳng khác một cổ thụ bám rễ sâu, chờ ngày tàn tạ. Ông cầu an với công việc làm. Không hăm hở, nhiệt tình như trước nữa. Những đầu ngón tay của ông đã bắt đầu bị tê buốt. Cả bả vai cũng vậy. Trước đây ông đánh vào bàn gõ keyboard nhanh, nhưng giờ, ông đánh chậm lại, khoan thai, từ từ. Trong các buổi họp về nghề nghiệp, ông im lặng không phát biểu ý kiến. Ông muốn dừng lại, làm kẻ đứng bên lề. Ông cũng chẳng màng bận tâm về những thay đổi của khoa học kỹ thuật liên quan đến ngành ông làm việc. Còn bao lâu nữa ta về hưu rồi, hơi sức đâu mà ganh đua cho mệt óc. Bây giờ ông mới hiểu tại sao người già vẫn thường là người bảo thủ. Chính vì họ không thể theo cái mới. Thế thôi.
Cái lệnh ác ôn ấy đã làm ông khổ sở không ít. Ông bị dồn vào chân tường. Trời ơi, làm sao họ có thể hiểu là hệ thống này trước đây cần đến năm người, giờ chỉ có một mình ông. Mà giả dụ bây giờ nếu mướn thêm bốn người mới nữa thì cũng vô ích, bởi vì họ đâu có kinh nghiệm để mà làm? Làm sao họ có thể hiểu những cái khó khăn mà bất cứ một programmer nào cũng phải gặp. Ðó là những con bug bọ không bao giờ ngờ như con bug Y2K. Làm sao họ hiểu ông đã bước vào cái tuổi già, trí não chậm lụt, lu mờ mà nghề này đòi hỏi phải có một trí nhớ tốt. Có biết bao nhiêu lệnh (command), mỗi dấu chấm, dấu phết là cả một tai họa nếu bỏ sót hay ở sai vị trí. Mắt ông đã bắt đầu mờ, khốn khổ lắm mới đọc chữ, đọc số, huống chi cái dấu chấm nhỏ tí ti trên màn ảnh. Rồi bao nhiêu chuyện phải làm. Làm sao để từ một nơi xa muôn dặm tự động gởi tin và ở đây nhận tin cũng tự động, rồi tự động đến máy in, rồi máy in tự động in cái hoá đơn, cái receipt, cái bill, cái label... Nói thì dễ, lý thuyết thì dễ, vẽ đường đi nước bước thì dễ, khi ở trong cuộc mới thấy khó, quá khó.
Vâng, quá khó, 12 giờ đêm ông còn ở bên máy để liên lạc với hãng qua modem. Vợ ông đã giục ông đi ngủ. Ông không trả lời. Ông đang cố tìm xem con bug đang ở đâu. Tại sao mỗi lần ông compile là mỗi lần máy cho biết cái chương trình ông viết bị lỗi. Ông lấy cặp kính lão mang vào, và ước ao có một kính lúp để nhìn chữ cho rõ hơn. Ông nuốt nước miếng. Rõ ràng đây là trận đánh. Ông là tên tướng và cũng là tên tốt. Ông thảo ra kế hoạch và ông cầm súng đơn thương tìm địch. Nhưng địch thì quỉ quyệt. Tóm được một tên thì tên khác lại xuất hiện. Ông bị cuốn hút trong thế trận. Ông hồi hộp theo dõi từng bước, từng bước mà danh từ chuyên môn là step by step. Ông sử dụng những công cụ để yểm trợ như display, animation, printf để nhận rõ con bọ quái quỉ. Ông chạy đông, chạy tây, chạy nam, chạy bắc giữa những hàng chữ nghĩa mà ông đã viết.
Lại chữ nghĩa. Chữ nghĩa tàn bạo. Chữ nghĩa khốc hại. Ông mệt lả. Ðầu óc nóng bừng. Ông đứng dậy đến cửa sổ nhìn xuống đường. Ánh điện neon trắng soi sáng một khúc lộ. Những chiếc lá khô thỉnh thoảng lại rụng. Ông biết là mùa thu đang trăn trở. Còn hai tháng là sẽ đến mùa đông, trời sẽ lạnh, tuyết sẽ rơi, cây cối sẽ trơ cành. Cũng như ông bây giờ, ở vào tuổi sắp lục tuần, những tế bào sống đã từ từ khô và chết dần. Những sợi tóc đã từ từ khô rồi rụng dần. Nhưng đời vẫn chưa buông tha ông. Nhà vẫn không thuộc về ông. Xe cũng không thuộc về ông. Cơm áo, áo cơm, vẫn không cho ông nghỉ dừng một lát. Chữ nghĩa. Ông muốn gào lên. Ðâu cũng là chữ nghĩa. Chữ nghĩa mở mang kiến thức, nhưng chữ nghĩa cũng là sợi dây thòng lọng rờn rợn kinh hoàng. Như một thời, chúng làm thanh niên hai miền Nam Bắc mê cuồng, lăn lộn. Như những câu thơ cắt cổ giết người kích động của Tố Hữu, Chế Lan Viên, Huy Cận... Như những chủ nghĩa lý thuyết để cả dân tộc ông phải tắm trong máu của hận thù. Chữ nghĩa. Giờ đây chúng lại đày ông, bắt ông phải thuộc lòng, phải nhớ như đinh đóng, không thiếu không thừa. Chúng không cho phép ông được nói những gì ông thích nói, viết những gì ông thích viết.
Ông châm điếu thuốc, ngồi lại trước máy, tiếp tục cùng trận chiến. Ông tiếp tục hành quân, tìm địch, diệt địch. Ðịch thì bị diệt, nhưng mục tiêu thì vẫn còn mịt mờ không thấy ở đâu.
Và cứ mỗi tuần đến ngày thứ năm, hai giờ chiều, là ông ngồi trong phòng để tường trình diễn biến của công việc cho những manager ở những tiểu bang xa được rõ. Ông trả lời thắc mắc. Ông nêu những vấn nạn. Họ chia xẻ cùng ông. Nhưng lệnh vẫn là lệnh. Dứt khoát.
*
Có tiếng chuông điện thoại reng. Thằng Ed từ Houston gọi. Ông chào nó, yếu sìu. Giọng thằng Ed vang lên trong máy:
"Ông Nguyễn, ông bị bệnh?"
"Không. Tao không bệnh, nhưng mệt."
"Này, nghe tôi, hãy tịnh dưỡng. Sức khoẻ là trên hết."
Trời ơi nó lại khuyên ông. Nó làm sao biết nó sắp trở thành nạn nhân. Nó làm sao biết ông đang tiếp tay với chủ để đá nó. Nó làm sao biết là ông đang dấu nó về những gì ông đang làm.
Ed thuộc nhóm production support, một nhân viên thâm niên của công ty. Nhiệm vụ của nó là giúp giải quyết những trở ngại mà các người sử dụng hệ thống gặp phải. Thỉnh thoảng, nó lại gọi ông để nhờ ông giúp một vài vấn đề chuyên môn.
Nó nói tại Virginia đang gặp khó khăn. Sét đánh làm máy ngưng hoạt động. Nhân viên phụ trách gọi nó cho biết có những dữ kiện không đúng. Phải sửa gấp.
Rồi nó cho ông số điện thoại để liên lạc.
Ông quay điện thoại. Ông đang gọi nạn nhân của ông. Phải, không trước thì sau, dự án sẽ hoàn thành, những nhu liệu sẽ được bỏ vào máy, và họ sẽ bị sa thải. Ðừng cho họ biết, họ sẽ xôn xao. Lời bà Rita vẫn còn vọng bên tai. Ðầu dây, giọng người đàn bà vang lên. Giọng quen thuộc. Ông biết là cô nàng Kathy:
"Có phải Kathy?"
"Phải. Chính tôi. Có phải ông Nguyễn?"
"Phải."
"Cái gì xảy ra ở đấy?"
"Hôm qua bão. Ðiện bị cúp, và máy bị tắt. Sáng nay những data bị sai."
"Hãy cho tôi một order bị sai."
Kathy đọc cho ông nghe. Ông nói ông rất bận nhưng sẽ cố gắng giải quyết chuyện này càng sớm càng tốt. Kathy cám ơn rối rít:
"Tôi bảo không ai được vào máy để chờ ông nhé?"
"Vâng."
Rồi ông gác ống điện thoại. Ông thở dài. Bây giờ ông có dịp được giúp đỡ họ, nhận ở họ lời cám ơn, nhưng không chóng thì chày, họ không còn dịp để ngồi trước máy nữa. Chính ông là thủ phạm. Không, ông không phải là thủ phạm. Không có ông thì có trăm ngàn người khác mà. Nhưng mà tại sao lương tâm lại cảm thấy bất an.
*
Cuối cùng, dự án cũng được hoàn thành trước ngày ấn định. Ông mừng đến điên khùng khi những file đầu tiên đến trạm và ở đầu dây điện thoại thằng George gọi về cho hay: Tốt rồi. Hóa đơn đã chuyển đến máy in và label được in. Chúng ta phải mở champagne mà ăn mừng là vừa. Ông thở phào như trút hết gánh nặng trong ngực. Cái gánh nặng cơm áo và danh dự. Danh dự của một người Việt Nam. Và danh dự của một người già. Danh dự của nhóm. Bà Rita hứa sẽ can thiệp để cho ông tiền thưởng và giục ông lấy mấy ngày nghỉ. Nếu ông vui 10 phần thì bà phải vui 100 phần cũng nên.
Như vậy, cuối cùng ông đã chiến thắng. Nhưng giữa niềm vui vô hạn ấy, thằng Ted gọi về tiếp tục hỏi về hệ thống điện toán. Nó vẫn chưa biết. Rồi nàng Kathy cũng gọi về nhờ ông cứu dùm. Cái database lại bị hư hại (corrupted). Ông muốn rưng rưng. Danh dự, vâng, ta cảm thấy danh dự thật. Nhưng chắc chắn là ta không cảm thấy tự hào hãnh diện chút nào.
Một người manager
Có lẽ chưa bao giờ như lúc này, nỗi buồn bã của những đám mây u ám mùa thu đã phủ dầy trên cao ốc. Những tin đồn tiếp tục được truyền nhau. Hệ thống điện toán này sẽ đóng. Hệ thống điện toán kia sẽ giữ. Avaya sẽ chuyển toàn bộ qua SAP. Nguyên cả department của ông Nguyễn sẽ bị dẹp, Một bộ phận của GLOBAL IT Ấn Ðộ sẽ chiếm đoạt việc làm của một bộ phận GLOBAL IT Mỹ...
Trong khi đó, binh đoàn lạ càng ngày càng bành trướng. Trong nhà ăn chung, hai ba tay da trắng ngồi với nhau, bên chai coke, nhai hamburger hay sandwich, trán trầm tư nhăn, đôi mắt lơ đãng nhìn ra cửa kính. Dưới ấy, bên kia hàng rào là xa lộ xe chạy dập dìu, không ngớt. Cứ nhìn xa lộ, mới thấy sức mạnh vô địch của Mỹ. Ai đã phán ra một câu như thế. Hối hả. Cuống cuồng. Truck hàng nối hàng phun khói chạy bất kể đêm ngày thời tiết. Nhưng nếu tay ấy có mặt ở ngôi lầu này, có lẽ hắn sẽ thay đổi ý kiến. Hắn sẽ phán: cứ nhìn cafeteria mới thấy được sức mạnh ghê gớm của Ấn Ðộ ở xứ Mỹ.
Thật vậy, cứ vào cafeteria vào giờ ăn trưa, mới biết rõ sức mạnh của Ấn Ðộ. Mùi vị đặc biệt của loại cà ri cay bốc tỏa nồng nặc lẫn cùng giọng nói lạ vang vang như pháo nổ. Hết rồi cảnh ngày xưa, những bàn những ghế xôn xao tiếng Anh tiếng Mỹ, tóc vàng mắt xanh, hay những buổi tiệc đột xuất như ăn mừng công trình Y2K hay một dự án quan trọng thành công với bong bóng xanh đỏ, với những mâm đồ ăn ê hề bốc khói, với hàn huyên chủ thầy thợ nhân viên. Hết rồi cái tình nghĩa đậm đà không sao tách rời được, chúng ta cùng chung một toán, chúng tôi rất tự hào được bạn là thành viên như huấn từ từ ban lãnh đạo.
Mỗi ngày, người ra đi thì đi thầm lặng, còn người ở lại thì ngậm ngùi cùng số phận của mình. Bà Rita thì không ngừng cảnh cáo đám nhân viên của bà về tình trạng của hãng, khuyên nên kiếm việc sớm chừng nào tốt chừng ấy. Bà nhắc họ phải cập nhật hoá resumé và gởi về bà để bà có thể gởi đến một vài nơi mà bà biết họ đang cần người.
Khác với Bob, bà Rita là một người manager có kinh nghiệm về chỉ huy và lãnh đạo. Bà luôn luôn bênh vực cấp thuộc quyền cũng như tìm mọi cơ hội để giúp đỡ họ. Bà thăng thưởng thuộc cấp phân minh. Không cá nhân, không nịnh trên nộ dưới, nhất là biết thông cảm cùng người trong nhóm.
Nhớ bà, nhớ tiếng cuời ròn tan và lớn đến nỗi các phòng khác đều nghe.
Nhớ bà, nhớ những bước giày bà nện mạnh trên hành lang.
Nhớ bà, nhớ đôi mắt màu hạt dẻ, nụ cười tươi, mỗi lần đi ngang qua phòng ông Nguyễn, không quên ngừng lại, hỏi han ông một vài điều.
Ðôi khi ông quên làm tờ tường trình công việc đã làm trong tuần, bà gọi, nhắc khéo rồi nói: Ðừng bận tâm, tôi đã làm cho ông rồi. Nhớ là lần sau đừng quên, kẻo gã manager của phòng nhân viên gọi tôi mà mắng vốn...
Ðôi khi bà trách khéo ông, đừng làm nhanh như vậy, hãy từ từ...
Hay rất thực tế, bà khuyên ông nên trau dồi thêm Anh Ngữ. Bà nói:
"Người Á Ðông vẫn thường bị trở ngại trong việc phát âm và có thói quen hay nói nhanh. Phải gắng khắc phục hai trở ngại này ông Tân à. Nhất là cách phát âm. Communication là một yếu tố rất cần thiết nếu mình muốn vươn lên trong nghề nghiệp của mình..."
Cám ơn lòng ưu ái của bà, nhưng bảo ông phải phát âm đúng theo giọng Mỹ chắc còn khuya. Ngay cả người gốc Anh muốn nhái theo giọng Mỹ cũng phải khó khăn, huống hồ một gã có cái lưỡi đã quá thân thiết với tân khổ ngọt bùi của quê hương mình.
Nhưng mà thưa bà, tại sao lúc nào cũng phải lưu tâm đến communication trong khi bây giờ binh đoàn Ấn Ðộ đã xâm nhập khắp nơi, tung hoành khắp chốn, nghe dội xoáy vào tâm não cái âm ngữ lạ để thế vào tiếng Anh tiếng Mỹ. Tại sao cứ xem communication là hàng đầu, khi những tên họ lạ lẫm đã thay thế Michael, Sam, John, Tina, Marie, Lisa...?
Bây giờ, là thời của e-mail. Là thời của Internet. Là thời mà con người càng ngày càng câm miệng. Bởi nói thì phải cần điện thoại, phải quay số, phải tốn tiền viễn liên, trong khi với e-mail chỉ cần nhấn một cái là thơ hay hồ sơ tài liệu có thể gởi đến cả sư đoàn chỉ trong giây phút. Bởi nói để làm gì nữa khi Internet đã làm cả địa cầu trở thành một mái nhà, và e-mail là phương tiện chánh để khiến người khắp chân trời góc biển được gần gũi nhau hơn bao giờ.
Nhờ e-mail, mới có cuộc cách mạng về lề lối làm việc. Ngồi ở Việt Nam, Trung Hoa, Ấn Ðộ mà như ngồi ngay tại lòng đất Mỹ. Ðể sinh ra danh từ mới, offshore (làm việc ngoài xứ Mỹ) gây khủng khiếp cho đám cổ trắng bản xứ. Thử dạo một vòng trên Internet, để thấy cả vạn công ty từ Trung Hoa, Ấn Ðộ, Hung Gia Lợï, Nam Phi v.v... quảng cáo nhận làm những việc về ngành kỹ sư, tin học, kiến trúc v.v... cho bất cứ công ty nào ở khắp thế giới...
Rõ ràng e-mail đã giúp cổ trắng ở các nước khác có công ăn việc làm. E-mail đã giúp các công ty Mỹ có những hợp đồng rẻ mạt. Và e-mail đã đá nhào đám cổ trắng ở Mỹ không còn đất dung thân.
*

Một ngày, bà Rita gọi ông vào phòng, cho biết bên AT&T cần một người có kinh nghiệm, nếu ông muốn, bà sẽ gởi resumé.
Ông hỏi:
"Bà tin tình hình đen tối lắm sao?"
Bà nhún vai:
"Phải. Theo tôi nghĩ, không trước thì sau, hệ thống DPICS sẽ bị đóng. Nghe tôi, hãy chụp cơ hội".
Ông nghe lời bà.
Vài ngày sau, ông được AT&T kêu phỏng vấn. Người phỏng vấn là một người đàn bà Mỹ gốc Trung Hoa, cỡ 30 tuổi là cùng.
Lâu lắm, ông mới có dịp trở lại chỗ cũ. Phải, chính AT&T là nơi để ông bắt đầu trở thành một thành phần trong hàng ngũ "cổ trắng". AT&T đã thấy những bước chân chập chững vào đời đến khi vững mạnh của ông. AT&T đã giúp ông kinh nghiệm, rèn luyện niềm tự tin. Và AT&T cũng đã thăng trầm như số phận của những kẻ như ông. Từ AT&T BELL LABS, rồi AT&T Information Systems rồi qua AT&T Material Management Group rồi Lucent... Mới đó mà đã 15 năm. Có bao nhiêu nơi, bao nhiêu nhóm, bao nhiêu đội, bao nhiêu manager, bao nhiêu đồng nghiệp để ông phải nhớ. Cớ sao khi bước vào ngôi lầu cũ, ông cảm thấy mình như bước vào một cõi xa lạ nào đó, có thể như một bãi nghĩa trang. Những người muôn năm cũ. Hồn ở đâu bây giờ. Có còn không những buổi họp nhóm rộn ràng. Có còn không những đêm một mình trong phòng Lab rộng mênh mông, để nhìn những tờ giấy computer được in ra còn thơm mùi mực, và kết quả mình đã tạo nên do công trình tim óc của mình. Có còn không, ngoài sân hãng, những hàng cây phong, vào mùa thu lá nhuộm vàng. Có còn không, một Linda, người nữ mắt xanh và tóc mây trời mùa hạ... Có còn không những bóng hình qua đời mình, như những bóng mây trên cao ốc?
Người đàn bà gốc Tàu ấy dẫn ông vào một căn phòng rồi đóng cửa. Trước hết, nàng giới thiệu công việc, sau đó, nhiệm vụ của người mà nàng đang cố tuyển. Sau đó, nàng chỉ hỏi một câu:
"Trên cương vị của một người programmer, nếu ông gặp chuyện không may xảy ra, ông phải làm gì?"
Ông trả lời không ngần ngại:
"Tôi dùng MAN".
Không ngờ chỉ một chữ MAN mà ông đã thành công. MAN tức là MANual, một lệnh (command) như HELP trong Microsoft. Nó là chân kinh bùa hộ mạng giúp người Unix programmer [3] khi hắn lúng túng. Chỉ việc đánh lên máy, và sau đó, muốn hỏi vấn đề gì, cứ việc hỏi. Unix có cả một kho tàng tài liệu để giải thích.
Không thể tin rằng ông lại trở về cùng với AT&T. Nguyễn đi rồi Nguyễn lại về. Có phải vậy không?
*
Nhưng bây giờ, ông như con ngựa lạc bầy. Ông cố gắng tự nhủ, gắng hoà đồng, gắng vui với công việc mới, gắng làm quen với group mới... Bởi vì đây là chỗ dung thân tốt... Người manager mới đã tỏ ý lạc quan với nhóm của bà. Nhóm này không thể bỏ hay dẹp được, bởi vì nó làm việc cho những viên chức cao cấp của AT&T. Họ cần những bản tường trình, báo cáo, dự đoán mỗi ngày, mỗi giờ để có thể ứng xử với business.
Nhưng ông cảm thấy mình trơ trọi vô bờ. Ông nhớ vô cùng cái hệ thống điện toán do ông phụ trách, bây giờ không biết bà Rita đã giao lại cho ai. Nó chính là con của ông. Mỗi ngày, ông lo lắng chăm nom bảo trì nó. Ông đã bỏ vào nó bao ngày bao đêm bao gian khổ. Nó là máy nhưng những hàng chữ trên màn ảnh là của ông, những con số hiện trên screen là do ông tạo thành. Nó đau, ông cũng đau. Nó bình yên, ông cũng bình yên. Ông biết rõ hơn ai đời sống của nó. Thế mà ông phải bỏ. Rõ ràng ông bỏ nó chứ nó không bỏ ông.
Ông cũng nhớ lại căn phòng đã trên mười năm ông có mặt, chiếc ghế bành, những ngăn kệ, cửa kính dày, chiếc máy computer. Ông nhớ buổi sáng nhấn nút thang máy, để đưa ông lên lầu tư, và một ngày bắt đầu cho cơm áo... Nhưng ở đó, dù sao ông cũng quen thân. Bây giờ ở nơi này, chỉ là gỗ đá, chỉ là những gương mặt xa lạ lạnh lùng...
Thì ra, trong con tim của mỗi người vẫn có một chỗ riêng. Chỗ riêng ấy cho dù đầy bóng tối đi nữa. Phải. Ông phải trở về. Ông không thể chịu đựng nổi cái thế giới trơ câm gỗ đá như thế này. Và ông gọi bà Rita, nói lên ý nghĩ:
"Tôi muốn trở lại."
Phía đầu dây, bà reo lên, mừng rỡ:
"Ông nói thật hay giỡn?"
"Tôi nói thật."
"Như vậy là một tin mừng cho nhóm chúng ta. Ông biết không, hệ thống đang gặp rắc rối. Không ai có thể sửa được... Tôi muốn khùng đây."
"Như vậy, tôi sẽ trở lại ngay bây giờ. Xin bà gọi ngay cho bà manager của tôi."
"Ðược, tôi sẽ nói với Alan gọi thẳng sếp lớn của Tân. Ông đừng bận tâm."
Như vậy, chỉ một tuần làm việc với AT&T, ông lại quay trở về cùng GLOBAL IT.
Ông về, vui như chưa bao giờ vui như thế. Ông cảm thấy tinh thần thật thoải mái. Ông thở phào như thể vừa trút một gánh nặng. Ông ngồi lại chiếc ghế cũ. Mở lại máy, liên lạc lại hệ thống điện toán thân yêu của mình. Không có ai có thể hiểu nó bằng ông. Cô nàng Ấn Ðộ dù có bằng cấp cao ở một đại học danh tiếng Ấn Ðộ mà bà Rita tin tưởng có thể thay ông phụ trách, cũng phải đầu hàng. Nàng đã làm hỏng hệ thống điện toán. Những dữ kiện không còn đến đúng bến mà chạy lạc. Khách hàng lại một phen than phiền giận dữ. Bà Rita hốt hoảng không còn biết ai để cầu cứu nữa.
Ông về, như về lại mái nhà xưa. Về và chấp nhận số phần. Có phần không cần gì lo. Ðời ông đã có nhiều ân lượng. Ông ngồi lại chỗ ngồi cũ. Ngoài kia, chiều đã xuống. Trong này, còn lại cõi vắng lặng sau giờ tan việc. Người đàn bà gốc Nam Mỹ đã đẩy chiếc xe chở dụng cụ vệ sinh phòng ốc đi qua, đứng ở cửa xin phép vào phòng. Ông đứng dậy, mau mắn mang thùng rác ra ngoài. Ông muốn giúp bà. Bởi ông cũng đã từng là cái bóng ấy. Ông cũng đã từng đẩy chiếc xe như thế, từng gõ cửa xin phép như thế.
Sau đó, ông bắt đầu điều tra tại sao hệ thống bị hỏng. Quá dễ dàng cho ông. Chỉ vài lệnh, vài sự thay đổi, là hệ thống hoạt động. Dữ kiện lại trở về bến bờ cũ. Ông gọi điện thoại cho bà Rita ở nhà. Bà manager cám ơn rối rít:
"Tôi rất vui mừng vì Tân đã trở lại. Alan cũng nhờ tôi chuyển lại lời cảm ơn của ông ta đến Tân."
"Tôi cũng cần phải cám ơn bà và Alan. Hai người đã cho tôi chiếc phao khi tôi muốn điên khùng vì cô độc."
Ngày khai tử một hệ thống điện toán
Cuối cùng, DPICS đã được đưa vào nghĩa trang để an giấc ngàn thu.
Ed từ sa mạc Arizona gởi e-mail cho những người đã một thời có liên hệ với DPICS, kể về một cái chết. Hắn nói hắn không thể ngờ suốt hơn hai mươi hai năm, có một ngày hắn nhìn thấy DPICS bị bức tử. Nỗi đau của hắn không thể nào diễn tả cho hết, bởi vì cuộc đời làm việc của Ed là cuộc đời của DPICS. Vĩnh biệt DPICS. Hắn kết luận bằng những lời thống thiết.
Ông Nguyễn đọc lá thư mà lòng đẫm lệ. Cũng như Ed, ông là một người của DPICS. Ông bắt đầu có mặt cách đây mười hai năm, lúc mà hệ thống được xem như là niềm tự hào của công ty về vai trò Quản trị vật chất (Material Management).
Có tất cả gần năm ngàn chương trình dính líu vào hệ thống điện toán. Khởi đầu là Bell Labs quản lý. Rồi qua AT&T Information Systems, AT&T Material Management, rồi Lucent, rồi Avaya... Dù công ty có thay đổi tên nhưng DPICS vẫn là DPICS.
Hồi cực thịnh nhất, nó có hơn hai trăm hệ thống Unix phụ đặt khắp cả nuớc Mỹ, với một nhóm đến 7 người phụ trách. Rồi dần dần, con số ấy giảm, cho đến bây giờ nó chỉ còn lại khoảng hơn ba mươi máy.
Chỉ có ông và Ed là kẻ có mặt suốt chiều dài thăng trầm ấy. Và chỉ có hai người là hai kẻ cuối cùng chứng kiến nỗi hấp hối của một hệ thống điện toán.
Ðó là định luật tất nhiên của thời đại khoa học kỹ thuật.
Tàn nhẫn lắm, đau lòng lắm.
Vĩnh biệt DPICS.
Núm ruột bị mất.
Như cái gì đó rất thân yêu phải đành đoạn xa lìa.
Bởi vì mình đã bỏ vào đó quá nhiều, quá nhiều công khó.
Bao nhiêu chất xám của mình.
Vĩnh biệt DPICS.
Ed ơi, tao cũng như mày, hai kẻ hôm nay cất lên lời điếu tang cho đứa con bị bức tử.
Ông thấy lòng mình tràn ngập một biển nước mắt.
________________________________________
[1]consultant: chuyên viên đặc biệt làm việc trên căn bản hợp đồng
[2]IT: Chữ tắt của Information Technologies - Kỹ thuật Tin Học hay ngành Tin Học
[3]UNIX: một hệ thống vận hành (AT&T)
Tay cáo già
Hôm ấy, cơn bão tuyết đã hoành hành cả miền Ðông. Các chương trình thường lệ trên TV phải ngưng lại để nhường cho những bản tin về thời tiết, về những thông cáo trường học đóng cửa, về đường sá lưu thông ngập lụt một vùng tuyết trải thảm, có nơi cao đến 2 feet. Ðài cho hay trận bão mùa đông này là trận bão tuyết của thế kỷ.
Trận bão đã bắt đầu thổi qua vùng tối hôm qua, giờ vẫn còn vần vũ. Vợ ông luôn luôn ao ước có một cú điện thoại gọi từ supervisor của nàng. Còn ông thì gọi điện thoại vào ngôi lầu. Hai vợ chồng cùng chung một mục đích: thăm chừng hãng có đóng cửa vì lý do thời tiết hay không. Nhưng đối với ông, ông cần phải vào. Ông cần phải nương nhờ vào máy móc, vào những phương tiện kỹ thuật của công ty. Ông cần phải vượt qua trở ngại.
Ông và vợ ra ngoài driveway để xúc tuyết, cào tuyết và dọn bãi. Tuyết lên đến đầu gối. Xuổng xúc hoài vẫn không thể dọn sạch. Trời lạnh dưới độ đông. Hai bàn tay tê cứng. Ông thở mệt lả. Nhưng phải gắng. Biết bao nhiêu kẻ đã rủ nhau về sở thất nghiệp. Lúc này còn có một công việc để bám vào là mừng.
Nghĩ đến điều đó, ông càng cám ơn bà Rita, manager cũ của ông. Bà ta đã cứu ông, sau khi cả nhóm bà bị dẹp tiệm, trong khi lệnh cảnh cáo sẽ có một cuộc layoff tập thể rất gần.
Bà rời nhóm để lại những thuộc cấp sững sờ, chơ vơ không ai coi sóc. Rồi mạnh ai nấy tìm, mạnh ai nấy chạy. Con Elizabeth được một tay cựu nhóm trưởng cách đây 10 năm ra tay cứu. Hai tay khác được bổ đến một nhóm để giúp đỡ khách hàng quốc tế. Còn ông thì được bà Rita thương tình bốc đi.
"Tôi tin là Tân sẽ gánh vác được công việc."
Bà nói, trong khi ông không thể hình dung ra được công việc mình sắp gánh.
"Tôi sẽ cố gắng."..
"Tôi biết. Tôi biết..."
I know... I know... Bà hay nói vậy để chứng tỏ là bà đã có quyết định đúng.
"Ông phải gặp Maddu trước khi hắn rời nhóm. Ông là người thế hắn."
Maddu gốc Ấn Ðộ. Hắn bị rời khỏi nhóm vì chính sách mới của công ty không cho phép một consultant làm việc lâu năm tại một bộ phận quan yếu.
Ông nghe lời bà Rita, mang giấy viết đến phòng Maddu. Ðến chừng thấy gương mặt lạnh lùng của hắn, ông mới hiểu. Phải, chính ông là kẻ đến chiếm đoạt công ăn việc làm của hắn, là kẻ thừa sai mang điềm dữ cho hắn, làm hắn phải mất lương $90 một giờ. Hắn đã tỏ thái độ bất mãn ấy bằng ?olời nói là bạc im lặng là vàng?. Ông ngồi bên cạnh. Năm phút chờ đợi, ông nổi tự ái:
"Bà Rita kêu tao đến đây. Mày biết không?"
"Tôi đang bận."
"Nếu bận thì tao về phòng."
Lần thứ hai, ông lại đến. Hắn vẫn im lặng. Ông không còn cầm được cơn nóng nữa. Ông đưa tay tắt máy computer của hắn:
"Tao muốn nói chuyện với mày."
"Chuyện gì?"
Tên Ấn độ thách thức.
"Về việc mày có chỉ tao hay không?"
"Chỉ cái gì?"
"Về công việc của mày. Mày nên nhớ là tao làm cho hãng chớ không phải đi ăn xin mày..."
Ông ngừng rồi tiếp tục thét lên:
"Mày nên nhớ, việc mày bị đuổi không phải là do tao, mày biết không??
Hắn vẫn im.
Ðiện thoại trên bàn hắn reng. Hắn chụp và nói bằng ngôn ngữ xứ hắn.

Ông chửi thề rồi bước ra khỏi phòng hắn.
Ông đến phòng bà Rita.
"Tôi không thể làm việc với thằng Maddu." Ông nói với bà.
"Vì sao?"
Ông trình bày lại những gì mà ông đã gặp.
"Ðể tôi gọi hắn."
Nhưng bà cũng chịu thua. Hắn đâu có cần điểm tốt. Hắn cũng đâu cần tiền thất nghiệp. Hắn muốn người ta biết tay hắn. Ðược. Các người đuổi ta. Ta sẽ cho các người biết tay.
Như vậy, ông nhận lấy phần hành, không, cái oan nghiệp cũng nên, từ một con cáo già. Ông muốn từ bỏ tất cả, vất hết những hệ lụy áo cơm, rũ hết bụi đời. Năm nay ông 59 tuổi. Ở quê hương ông, với tuổi này, có lẽ ông mang bộ đồ bà ba, xách dù đi rong chơi. Có phải?
Kể từ hôm ấy, ông không còn đến phòng của thằng consultant Ấn Ðộ nữa. Ông phải mua sách vở, đọc tài liệu, tự tìm tòi học hỏi. Ông nghiền ngẫm từng chương. Ông tự huấn luyện lấy ông. Càng tức thằng Ấn Độ consultant, ông càng quyết tâm. Ông là ông thầy và cũng là học trò. Ông tự ra đề và tự tìm lời giải.
Trong thời gian này, ông có xin dự một khóa học chuyên môn, nhưng không được bà Rita chấp thuận. Một phần vì chính sách tiết kiệm tối đa của hãng và một phần vì không có ai thay thế ông.
Trước đây, Maddu dấu kỹ nghề nên những người trong nhóm đều chẳng biết gì về BW (Business Warehouse). Ðó là một bí quyết để giữ gìn việc làm. Chính vì vậy, hắn mới có thể kéo dài đến ba năm hơn với tiền trả lương cao nhất cho một consultant: $90/giờ. Nếu không có chính sách hạn chế vai trò consultant trong các việc quan yếu thì có lẽ việc làm hắn sẽ không bao giờ bị lung lay.
Những ngày đầu, ông đã về nhà quá khuya, và đến hãng quá sớm. Càng nhớ đến thằng Maddu, với chiếc đầu sói, với môi mỏng, với cặp mắt như lúc nào cũng cúi xuống, càng hận và càng dốc lòng học. Không hiểu thì ráng hiểu, cố mà hiểu. Kiến thức là của chung, ông nghĩ vậy, chỉ tại mình không chịu tìm tòi mà thôi.
Nhiệm vụ mới của ông hoàn toàn chẳng liên quan gì đến kinh nghiệm nghề nghiệp mà từ trước đến nay ông đã thu góp. Từ ngày có SAP, ngành điện toán càng đẻ ra nhiều nghề. Chẳng hạn như ngành an ninh nhu liệu này. Nó cũng là một ứng dụng điện toán, nhưng là một ứng dụng về thẩm quyền. Software security [1] . Phải phân bố thẩm quyền cho thích hợp và chính xác. Thí dụ, người làm trong ban lương bổng dĩ nhiên có quyền xem lương bổng nhân viên. Trái lại kẻ chỉ lo mua bán dĩ nhiên bị tuyệt đối cấm đụng vào lãnh vực của ban lương bổng. Hay một manager có quyền sửa đổi hồ sơ lý lịch thuộc cấp, trái lại thuộc cấp chỉ biết nhìn, biết đọc mà thôi.
Trong lãnh vực chuyên môn, người ta gọi đó là profile. Lý lịch cá nhân. Nhưng khác với lý lịch ngoài thực tế, ở lãnh vực điện toán, nó là một giấy phép của công ty không hơn không kém.
Ông đã vượt qua những chướng ngại ghê gớm nhất. Từ chỗ không biết bây giờ trở thành biết, và trở thành thân quen là cả một hành trình cam khổ. Business warehouse hay BW không phải dễ dàng như một ngôn ngữ điện toán hay một nền dữ kiện (database)... Nó là một tập hợp những ứng dụng qua nhiều cửa, từ UNIX qua PC, từ EXEL qua ABAP/4 để biến thành những kết quả mà người gọi là workbook. Nó rất cần cho những người cấp cao của công ty khi muốn tiên đoán nhu cầu trên thị trường để có những quyết định hệ trọng... Và cũng vì khách hàng là những ông bà cấp cao nhất, nên việc làm phải nhanh chóng, phải đúng, phải chính xác.
Ông mừng lắm. Mỗi ngày ông nhận những lời cảm ơn qua e-mail. Ít ra trong nỗi buồn tẻ áo cơm cơm áo vẫn còn nẩy sinh niềm vui. Ông nghĩ mình đã chiến đấu và chiến thắng. Bà Rita không còn bận tâm gì đến những lời khiếu nại, bởi việc làm êm đẹp quá, lấy gì mà khiếu nại.
Ông cũng cảm tạ Ơn Trên. Ðời ông gặp may này qua may khác. Giữa lúc thiên hạ bị cơn hồng thủy kinh tế cuốn mất việc làm, giữa lúc mỗi ngày những tin layoff hàng ngàn người được nhắc nhở trên TV, giữa lúc một việc làm kiếm được quả là trúng số, thì ông còn có một chỗ để nương nhờ. Ðó có phải là Ơn điển không?
Nhưng không ai có thể tin một ngày nhóm ông bị dẹp. Nó không bị dẹp vì hãng thấy nó không cần thiết hay bị lỗ lả. Trái lại nó rất cần. Nhưng bị dẹp bởi vì nó bị trao thân cho xứ Ấn mịt mù.
Lý do thật giản dị. Bởi vì nơi đó (Ấn) trúng hợp đồng với giá rẻ mạt.
Cùng một công ty nhưng hai đơn vị chơi nhau.
Trong trận chiến này, rõ ràng phe Mỹ đại bại.
Trao thân cho Ấn Ðộ
Một ngày, cả bọn được lệnh bỏ việc đến phòng họp khẩn cấp. Qua viễn liên, Mặt Trời của IT sẽ nói chuyện về số phận của tổ chức.
Ông chào mọi người. Sau một màn ca ngợi đám IT thuộc quyền về những cống hiến của họ, ông bắt đầu nói về số phận. Ông cho biết hợp đồng với Avaya đã thất bại. Avaya không muốn tái hạn giao kèo với GLOBAL IT Mỹ nữa. Avaya muốn ký hợp đồng với một bộ phận GLOBAL IT từ Ấn độ. Ông yêu cầu mọi người nên cố gắng làm hết sức mình để cuộc chuyển tiếp được tốt đẹp.
Cuối cùng, ông hỏi có ai nêu câu hỏi gì không.
Im lặng. Từ trong máy khuếch đại, giọng của một người đàn bà vang lên: Có ai có câu hỏi thì xin bấm số 1.
Vẫn không ai có câu hỏi.
Mà hỏi làm gì. Khi biết rõ số phận của mình đã bị đặt ở cuối đường cùng. Hết binh đoàn H1-B xâm nhập tấn công, ngỡ chút hy vọng còn sót lại, thì bây giờ lại đến màn bán nước Mỹ này qua xứ khác. Hết hardware bây giờ đến software. Bây giờ thì hết cách chạy. Hết cách thoát. Bốn phía bị vây bủa. Chỉ còn cách là đầu hàng, đưa hai tay chịu trói.
Bởi vậy, tất cả im lặng. Và ông Mặt Trời rào đón câu cuối cùng. Có gì tôi sẽ thông báo cho quí anh em. Cám ơn anh em đã bỏ thì giờ. Chúc một ngày vui.
Cứ thế mỗi ngày đám thầy thợ bản xứ từng người một nhận giấy rút lui. Có kẻ thì âm thầm như mang trong lòng khối bi hận cay đắng. Có kẻ thì lạc quan phấn khích gởi e-mail vẽ vời đủ chuyện, nào tương lai như bức tranh màu, đời đầy những ngạc nhiên hay nếu bạn có thể nhận thức được, nó bạn có thể hoàn thành nó như lá thư sau đây của bà Linda:
Friends,
Here we go... the infamous ''good bye'' letter. After all of these years I have seen so many people come and go... what company are we now?! I guess I never really thought I''d be sending out a ''good bye'' letter. Well, life is just full of surprises!
My last day is Friday. I am so excited about my future, as I dream and work towards my goals. My family, my friends, any new careers all lie ahead of me like a picture waiting to be painted.
I wish for you the same enthusiasm that I feel, as you go forward with whatever your life painting holds for you.
Thank you for the opportunities I''ve been given working with all of you. Your friendship and support over the years has truly made my job here as good as it has been.
Remember - "If you can perceive it, you can achieve it!"
Ôi đời thì đầy những ngạc nhiên! Life is just full of surprises! Bà ta đã buông một dấu chấm than đầy thú vị. Ông Nguyễn đọc xong chửi thề trong bụng: ngạc nhiên cái mốc mẹ gì. Cái gì cũng có nguyên ủy của nó. Trước sau gì nó cũng đến. Bây giờ là thời đại của tin học, của Internet, của e-mail, chat, của Videoconference, để kẻ làm việc ở Ấn Ðộ mà như thể làm việc ở Mỹ. Chẳng lẽ trả lương cả trăm ngàn đô la cho bà mỗi năm trong khi chỉ cần vài ngàn cho một kẻ cùng có chung một năng suất. Ngạc nhiên cái mẹ gì khi mỗi ngày cứ nhìn giá stock mà rụng tim. Ngay cả chuyện binh đoàn Ấn Ðộ có mặt chiếm đoạt việc làm của bà cũng không có gì lạ. Rồi nay mai, có lẽ binh đoàn đến từ Việt Nam sẽ có mặt để thay thế Ấn Ðộ vì giá mướn chất xám ở đấy rẻ mạt hơn.
Ông Nguyễn định gởi thư trả lời, trước là cám ơn người bị mất việc về lời từ biệt, sau là nói về ý nghĩ của mình. Nhưng mới viết nửa chừng thì ông được sếp lớn gọi lên phòng. Thì chẳng có gì ngạc nhiên hết. Ðiều mà ông chờ đợi bấy lâu, hôm nay đã đến. Nó đã thật sự đến. Như đã đến với thật nhiều người quanh ông. Bởi thế ông dửng dưng như một kẻ bất cần. Lúc này ông có cảm giác của một người được thoát khỏi tròng hệ lụy. Tự do. Nhẹ tênh. Lưng ông như thẳng lại. Mắt ông như nhìn thẳng thách thức khi giáp mặt sếp.
Sếp mời ông ngồi, rồi từ từ rút ra một xấp giấy. Sau đó sếp nói tôi sẽ đọc chậm rãi, có chỗ nào không hiểu thì you (ông, mày, bạn) cứ stop. Cặp kính của sếp trệ xuống sóng mũi. Ðôi má phình. Sếp lại hiện thân của quyền uy trong một xã hội tư bản. Sếp thương thì được nhờ. Sếp ghét thì ráng chịu. Giọng đọc của sếp trầm trầm. Ông được chọn trong thành phần bị laid off vào cuối tháng. Tuy nhiên vì nhu cầu, ông sẽ ở lại thêm hai tháng. Và công việc sẽ thật sự chấm dứt vào ngày 30 tháng 4.
Ông Nguyễn không tin vào tai mình, hỏi lại sếp: Xin ông đọc lại. Sếp đọc ngày 30 tháng 4. Rồi sếp lấy cặp kính ra khỏi mắt. Sếp nói:
"Tuần tới, một nhóm chuyên viên sẽ từ Ấn Ðộ qua để chúng ta huấn luyện. Họ sẽ ở đây hai tháng để quen công việc rồi trở lại nước họ để thật sự bắt tay vào việc."
Ông Nguyễn nghe khó thở, trong khi sếp đang chờ ông hỏi thêm. Không có gì ngạc nhiên. Cái gì cũng có nguyên ủy của nó. Ông đã khẳng định với bà Linda, nhưng rõ ràng, những lời của sếp đã làm ông như tá hỏa tam tinh, khiến ông phải lặng người một đỗi. Ông đứng dậy, rời phòng. Khi ra ngoài hành lang, ông đã đứng yên.
Phải. Ðời thì đầy những chuyện ngạc nhiên. Ngoài tầm hiểu biết hay kinh nghiệm cá nhân của mình. Tại sao lại là ngày 30 tháng 4, ngày mà mỗi người Việt Nam không thể nào quên được.
Thằng Baji đi qua. Lại Ấn Ðộ, nhưng là di dân. Ðang chuẩn bị thi vào quốc tịch Mỹ. Nó vào phòng hỏi thăm. Nghe ông kể, nó nói:
"Chuyện kỳ cục chưa hề xảy ra. Kẻ bị đuổi lại đi huấn luyện kẻ chiếm đoạt."
Rồi nó thì thào:
"Tôi khuyên ông hãy dấu kỹ nghề, đừng mang ra hết. Hãy tà tà mà huấn luyện. Ðể chúng nó biết tay."
"Tao biết. Bộ mày muốn tao trở thành một Maddu thứ hai hay sao?".
"Dĩ nhiên."
Bão tuyết bão người
Tháng giêng 2003. Thêm một cơn bão mùa đông để lại vùng đông bắc một bãi chiến trường.
Trận bão bắt đầu từ Washington DC, rồi hướng lên phía Bắc, dọc theo các vùng nằm bên bờ Ðại Tây dương.
Có đài nói là trận bão tuyết của thế kỷ. Ông không nghĩ vậy. Ông đã chứng kiến những cơn bão mùa đông dữ dội hơn, nhưng ông công nhận, chưa bao giờ vùng ảnh hưởng của trận bão lại lớn rộng như vậy. Từ Washington D.C lên Delaware, PA, NJ, CT và MA.
Sáng chưa mở mắt mà đài đã liên tiếp tường trình các tin tức về thời tiết. Các trường học đã được lệnh đóng cửa. Người đi làm công lại một phen ao ước được một phép lạ hãng đóng cửa vì lý do thời tiết. Nhưng cuối cùng ai nấy vẫn cầm xẻng ra xúc tuyết, cào tuyết, mở lối ra rồi rồ máy xe, mở đèn, theo đoàn xe nối đuôi chạy thật chậm trên những con đường mà hai bên lề là những ụ tuyết do những chiếc xe dọn ủi làm việc không ngưng nghỉ. Ðể đến một nơi có lẽ chẳng ai thích thú chút nào, nhưng cũng phải đến. Vì cơm áo. Nơi đó, người ta biến thành tớ, thành kẻ làm công. Nơi đó, người ta đặt số phận mình vào bàn tay của kẻ khác. Nơi đó, người ta xem là mái nhà thứ hai. Người ta trang hoàng, treo tranh ảnh, chưng hình con cái vợ chồng... Nơi đó, có lẽ trong kệ ngăn, có những cuốn sổ tay nhật ký, hay những lá thư bí mật mà chỉ một mình hắn biết. Nơi đó, hắn ngồi đến rách đáy quần, làm sao hắn lại có thể quên cho được. Con người có phải hơn con vật ở chỗ cái tình hay thua con vật ở chỗ cái tình?
Sáng nay, ông lại có mặt. Tuần trước, sếp Dahu gọi ông cho biết, ngày thứ ba này, ông phải có mặt để bắt đầu huấn luyện đám chuyên viên đến từ Ấn Ðộ. Sếp gốc Ấn này hình như hiểu được phản ứng của kẻ bị đàn áp nên đã chu đáo bắt mỗi người trong nhóm phải làm tờ trình huấn luyện và gởi đến sếp. Sếp khoảng 40 tuổi, nguyên là nhóm trưởng của một nhóm khác, được tạm thời xử lý thường vụ nhóm của ông, sau khi bà Rita đã nhảy qua một bộ phận khác. Theo ông nhận xét, trong hàng ngũ cấp manager, nếu manager là Mỹ chánh gốc thì không khí và điều kiện làm việc tương đối thoải mái dễ chịu hơn nếu tay manager này đến từ các nước khác. Nhận xét này có được khi ông làm việc suốt 18 năm, qua nhiều manager khác nhau. Chỉ có manager Mỹ mới giúp đỡ nhân viên, ít khe khắt, không nịnh trên nộ dưới. Như bà Rita chẳng hạn. Còn tay sếp Dahu thì trái ngược. Hắn làm mọi cách để làm vừa lòng cấp trên mà không cần đếm xỉa gì đến thuộc cấp.
Ông đến hãng khi tuyết vẫn còn vần vũ. Lại nhấn nút thang máy. Lại lên lầu tư. Lại thẻ ra vào điện tử. Rồi cửa phòng mở. Hôm nay, cả một ngôi lầu vắng ngắt. Thằng Bajy làm việc ở nhà. Ông lên máy, xem e-mail. Bản dự thảo huấn luyện đám Ấn Ðộ được chuyển đến những người trong nhóm để thi hành. Trời ơi, tủi thân cho đám IT cổ trắng ở Mỹ này. Có bao giờ họ được

huấn luyện chu đáo, được kẻ đưa người đón như thế này đâu. Trái lại, chỉ là một hai khoá học tu nghiệp, rồi nghề dạy nghề. Hay phải tự mình tìm cách để mà tồn tại. Không có cảnh chỉ một người được bốn kẻ thay phiên huấn luyện. Rồi mỗi ngày thứ năm, cả nhóm phải báo cáo chi tiết lên cấp trên. Rõ ràng đám khách này là cha mẹ.
Tuyết vẫn tiếp tục vần vũ. Nhìn ra ngoài, ông thấy tuyết đã đầy phủ các xe cộ trên bãi đậu. Tình trạng như thế này, phải về trước khi tình trạng lưu thông trở nên tồi tệ. Ông gởi e-mail cho Dahu thông báo là ông về. Trong thời gian còn lại ông sẽ làm việc tại nhà. I will work from home. My home phone is...
Sau đó ông nhận e mail của Dahu, không phải gởi riêng ông mà cho tất cả nhóm. Hắn cho biết kể từ đây không ai được quyền làm việc theo kiểu home office nữa. Phải có mặt tại hãng để huấn luyện đám Ấn. Cuối cùng hắn hy vọng mọi người sẽ nhận thức được tầm quan trọng của công tác huấn luyện này mà thượng cấp đã giao cho hắn...
*
"Ông Nguyễn à. Mình đừng nên tỏ thái độ bây giờ không tốt đâu." Baji khuyên khi ông đòi lên gặp ông Ree, sếp của Dahu.
"Sao vậy?"
"Lúc này là lúc mình đi kiếm việc làm, mình cần phải cần lấy lòng hắn. Hắn không thể đối xử với nhân viên một cách không professionally như vậy. Làm việc tại gia (Home office) là chính sách của hãng. Hơn nữa, tiểu bang đã ban lệnh báo động, đóng cửa công sở, cảnh cáo không ra ngoài đường nếu không cần thiết. Ông biết không, tôi phải mất cả một tiếng đồng hồ để dọn tuyết. Nếu tôi bị heart attack thì ai chịu trách nhiệm ? Tôi hứa với ông, nếu kiếm việc được tôi sẽ gặp ông Ree..."
Baji nói, bất mãn và chịu đựng. Phải, lúc này hắn, kẻ bị đuổi phải nương nhờ vào lời phê của Dahu. Khi bản resumé được gởi đi, luôn luôn có yêu cầu điện thoại của manager. Ôi thân phận cổ trắng IT!
Ngay buổi chiều hôm ấy, ông nhận một cú điện thoại của sếp. Sếp nói sẽ hướng dẫn người mới đến để gặp ông khoảng 30 phút nữa. Có bận gì không. Ông Nguyễn trả lời: tôi không bận, rồi gác ống điện thoại xuống. Ngoài trời tuyết rơi. Trận bão tuyết đã thật sự đến nơi này trước khi thổi dạt ra biển Ðại Tây Dương. Cả một thinh không vần vũ bông tuyết như những mảng bông gòn. Có nên phẫn nộ không. Có nên trả thù không. Những đám bông tuyết vẫn bay bay, vẫn tiếp tục rơi xuống. Cả một thinh không đầy bông tuyết, và đất đai, bãi đậu xe, những chiếc xe, mái nhà, hàng cây... tất cả đều phủ một màu trắng. Ông cảm thấy nỗi hư vô xen lẫn cái phù du của đời người. Ông chẳng có gì để giận hờn hay trách cứ. Xã hội này là vậy. Muốn tồn tại phải chiến đấu. Ông đã chiến đấu quá nhiều. Gần mười năm trong lửa đạn bề bề, mấy năm trong tù tội, và bao năm ở đất người. Chiến đấu không mỏi mệt. Chiến đấu trong khi nỗi buồn của kẻ xa quê hương thì chất ngất. Bây giờ thì mệt mỏi rồi. Như cả một đất trời mênh mông tang trắng.
Phải. Ðời thì thật ngạc nhiên. Mọi điều đều có thể xảy ra dưới ánh mặt trời. Ngay giữa lúc ông nghĩ là mình có một chỗ an toàn để bám trụ, một công việc vững bền để chờ ngày về hưu, bởi vì công việc của ông là công việc tối cần, phần hành của ông lại khó hiếm để có người thay thế, nhưng bây giờ, như thế đó. Trận bão tuyết cứ xảy ra vào cuối tháng giêng, như năm ngoái, năm kia. Chỉ có khác chăng là năm ngoái, cơn bão đã được lên hàng cơn bão của thế kỷ. Nó đánh dấu sự khởi đầu của một cuộc hành trình cay đắng lắm, tủi nhục lắm, gian khổ lắm, nhưng cũng thật hãnh diện lắm. Nó bắt đầu bằng một tên Maddu cáo già đến từ Ấn Ðộ, và bây giờ, cũng vẫn trận bão tuyết, lại thêm một lần vần vũ cùng những tay Ấn độ khác.
Không, họ cũng như ông, chỉ là những con ngựa con trâu kéo cày. Người ta sai bảo và họ chỉ biết tuân lệnh.
Ông thấy họ. Ông đứng dậy bắt tay. Có phải họ là kẻ thù của ông hay không. Ông chỉ thấy những ánh mắt còn tỏa nét lo âu, và rụt rè phảng phất. Hai người trẻ, cỡ 25, 26 tuổi là cùng. Chắc họ tốt nghiệp đại học. Ông mời họ ngồi, nhưng họ vẫn đứng.
Ông thù ghét thằng Maddu vì hắn đã làm ông muốn điên khùng trong những ngày đầu tiên.
Không! Ông không thể trở thành một tên Maddu thứ hai, hèn hạ, đê tiện mà ông đã từng nguyền rủa.
Tự nhiên lòng ông cảm thấy bình an kỳ lạ.
Ngày cuối của một "cổ trắng"
Mười một giờ sáng ngày cuối tháng 4, ông Nguyễn có mặt ở hãng. Cái ngôi lầu năm tầng, cửa quay, lobby với ông già gác cổng trong bộ đồng phục màu vàng ngồi trước cái bàn gỗ vuông, và bốn thang máy. Và tầng bốn. Và hành lang trải thảm. Và phòng làm việc của ông đề 4B433 ở ngoài cạnh cửa phòng. Phía dưới là tấm bảng gồm tên ông và Sanje, dù Sanje đã rời ngôi lầu cách hai tháng trước.
Ông mở khóa, mở lại đèn. Phòng trống. Bàn kệ trống. Những chiếc ghế dựa cũng trống. Máy điện thoại có ai để message. Ông cũng chẳng buồn mở ra nghe. Ông có cảm giác mình thoát nợ, có phải ? Có nên mừng là từ đây, trí não mình sẽ không còn nóng bừng với những e-mail, điện thoại, những tin đồn, những hệ lụy dây dưa... Có nên mừng là từ đây, cái màn ảnh computer không còn thấy bóng ông mỗi ngày tám tiếng... Thoát. Thoát rồi. Cho dù cuộc ra đi này chẳng lấy gì vẻ vang. Khi người ta xem ông là một là một kẻ không còn năng lực sản xuất, không ích lợi gì cho tổ chức nữa. Có nghĩa là ông bị laid-off.
*
Dahu bắt đầu hỏi cung:
"Ông còn thiếu nợ hãng không?"
"Không."
"Ông còn làm chủ những tài sản của hãng không?"
"Có. Một computer cách đây 10 năm."
"Xin ông mang trả lại cho."
"Trời ơi, tao phải trả cái máy vất không ai thèm lượm?"
Dahu cười không nói.
"May mà tao còn giữ. Nếu không tao không biết làm sao để trả nợ."
Ông Nguyễn cay đắng nói.
"Ông còn giữ thẻ thiếu chịu của hãng không?"
"Có."
Ông Nguyễn lục bóp lấy thẻ Diner Club trao cho thằng sếp. Hắn lấy kéo cắt ngang cắt dọc tấm plastic.
"Tôi nghĩ với kinh nghiệm của ông, ông sẽ gặp may mắn..."
Dahu an ủi.
"Phải. Kinh nghiệm của một kẻ mang danh là "cổ trắng" được may mắn làm việc tại một trong những hãng danh tiếng nhất của nước Mỹ."
Ông trả lời châm biếm.
Dahu nói mình sắp hoàn tất thủ tục rồi. Bây giờ ông có thể trao chìa khóa phòng, thẻ nhân viên và ký giấy tờ cam kết.
"Cam kết gì?"
"Cam kết không được rủ người của công ty nếu ông lập một công ty mới. Không được xử dụng "tài sản xám" của công ty như sáng chế phát minh."
Ông vừa ký vừa đùa cợt:
?oSao hôm nay tao được hân hạnh ký nhiều giấy tờ vậy cà??
Dahu cười nhún vai. Hắn là sếp bất đắc dĩ của ông, bởi vì sếp thật sự của ông đã cao bay xa chạy từ lâu.
?oÔng tìm được việc chưa??
?oTao chưa có ý định. Ở nhà lãnh tiền thất nghiệp một thời gian...?
?oÔng có thể ghi danh những chương trình huấn nghệ. Hãng sẽ trả lại tiền học cho ông.?
?oTao biết.?
Ông trả lời cay đắng. Trời ơi, cơm áo gay go như thế ư. Chiến đấu đến bao giờ mới xong?
Ngày cuối cùng của một người "cổ trắng". Hiu quạnh. Cô đơn. Không ai chia sẻ đoạn trường. Cũng chẳng có ai bắt tay để ấm chút tình người còn sót lại. Dahu nói ông cần tôi đưa xuống lầu không. Có lẽ nó nghĩ ông phải cần tấm thẻ plastic để qua cửa điện tử. Ông trả lời cám ơn tao đi một mình cũng được. Tao biết lối xuống lầu khỏi cần qua cửa điện tử. Khi bước vào nhà vệ sinh, ông gặp thằng Mike. Xem hắn ốm và già thấy rõ. Ðáng lẽ hôm nay cũng là ngày chót của hắn. Nhưng nhờ tài chạy chọt, hắn được ở nán thêm một tháng nữa. Cứ mỗi lần gặp ông, hắn ném đôi mắt thảm sầu: Sao, mọi sự OK ông Nguyễn? Hôm nay cũng câu hỏi ấy, để ông Nguyễn phải la lên: Hết OK rồi. Hôm nay là ngày chót của tao. Hắn nói sorry. Ông hỏi lại hắn: Còn mày thế nào? Kiếm được việc chưa? Mike trả lời buồn bã: thật khó tìm việc trong thời buổi này. Tôi lo lắm, ông Nguyễn. Tôi còn nhà phải trả. Tôi còn cần bảo hiểm y tế. Con gái tôi mới 8 tuổi. Nó mới được đưa vào bệnh viện để giải phẫu tai. Vợ tôi thì không đi làm việc... Cả nhà chỉ nhờ vào tôi.
Mike kể lể. Trời ơi, rốt cùng, thân phận của người làm công không nghiệp đoàn thì vẫn như nhau, cho dù chức phận của hắn là một manager đi nữa. Rõ ràng, trong một xã hội tư bản, vua là chủ, là boss, là CEO, chairman. Chủ là Mặt Trời. Chủ thương thì nhờ ghét thì chịu. Chỉ có một lệnh của các ngài ban xuống là những kẻ làm công từ nhà cao cửa rộng, con học trường tư, hay chạy xe đắt tiền, bỗng xuống cấp làm kẻ bần dân thất nghiệp. Chỉ có một lệnh là nhà cửa bị đe dọa tịch thu hay phải bán lỗ để lấy tiền trả nợ... Chỉ có một lệnh là bao nhiêu mơ ước American dream đành phải vỡ đổ tan tành... Mike đã kể với ông: từ sau khi nhận giấy thông báo nghỉ việc, nó đã mang thêm chứng bệnh mất ngủ và hay nằm mơ thấy ác mộng. Một tay Mỹ nặng gần 170 lb, chức vụ manager mà mới mấy tháng sau khi nghe hung tin, lưng tự nhiên còm xuống, mắt trũng sâu như kẻ vô hồn.
Sao mà khủng khiếp đến như vậy. Có thật vậy không. Trước đây, khi nghe những chuyện liên quan về những người cổ trắng, ông không tin. Chẳng hạn một tay chuyên gia sau khi bị laid off đã xả súng bắn từ manager đến đồng nghiệp của hắn. Chẳng hạn một số người homeless thuộc thành phần trí thức, có nghĩa là có bằng cấp. Ông cho đó là trường hợp cá nhân, cá biệt, không phải là trường hợp chung. Bây giờ thì ông tin. Bởi chính ông là người trong cuộc. Ông đang thấy những nhát kéo tàn bạo. Ông đang thấm thía được thế nào là ngày cuối của một kẻ mang cà vạt, vắt óc, vắt não để đổi lại cơm áo. Ông đã thấy đoàn quân từ Ấn, Tàu, thỉnh thoảng Việt Nam qua theo diện nhập cảnh H1-B (thợ ngoại quốc) chiếm đoạt việc làm của ông và đồng nghiệp của ông. Bọn ông đã bất lực nhìn người này tiếp đến người khác ra đi. Chẳng có ai kêu ca, khiếu nại. Chỉ biết cúi đầu chấp nhận. Ðể rồi bắt đầu nặn óc viết resumé, tiếp tục một cuộc săn tìm khó khăn hay vô vọng trong lúc những bill trả tiền nhà, xe, y tế, học phí thì được gởi tới tấp. Kẻ may mắn thì còn nhà, xe. Kẻ không may mắn thì nhà mất, xe mất, và chưa chắc vợ cũng mất...
Có phải người cổ trắng là người cô thế nhất. Phải không? Không có nghiệp đoàn để cổ trắng chúng ta đoàn kết lại. Lực lượng thì đông, nhưng mỗi thân phận dường như chỉ biết lấy mình. Những năm đầu tiên, khi chưa có cuộc cách mạng về Internet hay outsourcing, có lẽ ngày tháng của họ được tô màu. Chủ hãnh diện. Khách hàng bằng lòng. Họ không làm việc theo giờ, không có overtime phụ trội, nhưng khi cần, họ làm việc chết bỏ. Họ bị dựng đầu vào nửa đêm. Ðôi khi họ phải ứng trực ngày cuối tuần. Và để bù lại, chủ vinh danh bằng cái bằng tuyên dương công trạng, và dĩ nhiên, lương sẽ được tăng, chức vụ sẽ được đề bạt. Họ mua nhà lớn, nhiều phòng. Con họ học trường tư thay vì trường công. Ôi đời sống quá đẹp. Tương lai quá huy hoàng. Ðể bù lại những năm tháng lao khổ nơi trường ốc hay những số tiền nợ mà họ đã vay từ nhà băng để trả học phí.
Họ không chuẩn bị một ngày đại bàng gãy cánh, đời là vô thường nay còn mai mất. Họ cứ đinh ninh việc làm của họ sẽ vững bền mãi mãi. Họ cứ nghĩ rằng hãng họ làm là hãng danh tiếng nhất nhì, chừng nào hãng vỡ nợ, họ mới ra đi. Dù không có nghiệp đoàn để bênh vực quyền lợi, nhưng họ cũng chẳng cần bận tâm. Hơn nữa, còn có mớ kinh nghiệm phòng thân, họ sẽ dễ dàng kiếm việc tương xứng.
Có phải không?
Họ lầm. Kinh nghiệm của họ chỉ là kinh nghiệm lỗi thời. Khoa học kỹ thuật đã tiến quá nhanh. Ngôn ngữ C, hay COBOL của họ cũng đành bị lép vế với C++ hay Java. UNIX của họ cũng bị lép vế trước SAP hay WEB... Ðó là kinh nghiệm không cập nhật hoá. Cho dù họ biết vậy, nhưng một hai khóa học cũng không làm kẻ mướn hài lòng. Phải có kinh nghiệm on-hand. Trời ơi, các ông hãy cho tôi cơ hội. Dù không on-hand nhưng tôi tin tôi sẽ làm được. Ông nhớ có lần ông thách đố với một đám ba tên thi nhau phỏng vấn ông. Dễ quá mà. Ngày trước không quen thì ngày sau sẽ quen, hãy cho tôi cơ hội. Khái niệm, lý thuyết, ngôn ngữ nào cũng chuyên chở mục đích. Không, ông phải có kinh nghiệm thực tế, tối thiểu ba năm. Họ lầm. Ông lầm. Cổ trắng lầm. Lầm to vì không thể biết lòng dạ của chủ. Chủ hất họ vì có đoàn quân cổ trắng khác từ Ấn Ðộ, Trung Hoa, Việt Nam qua Mỹ theo diện H1-B sẵn sàng nhảy vào, chấp nhận đồng lương với bất cứ giá nào. Họ lầm. Bởi vì còn có hàng vạn agency khắp hoàn cầu sẵn sàng nhảy vào cung cấp chuyên viên cần thiết, dù hợp đồng chỉ một tuần hay một năm, khỏi cần quyền lợi như bảo hiểm sức khoẻ, hay tiền cấp dưỡng v.v... Rõ ràng, họ thuộc thành phần mà xã hội trọng đãi, nhưng họ lại bị cô thế hơn ai hết.