Cõi Trịnh

Cõi Trịnh

Có một nhà thơ tên Trịnh Công Sơn

--- không rõ tác giả ---



''Người ta vẫn gọi Trịnh Công Sơn là nhạc sĩ chứ chưa thấy ai gọi anh là nhà thơ, dù anh cũng đã in dăm ba bài thơ lẻ. Cũng có người gọi anh là ''''người thơ ca'''' hay ''''''người hát thơ'''', nghĩa là, anh là người tác hợp giữa thơ và nhạc. Nhưng tôi đã khảo sát ca từ của Trịnh Công Sơn, và tôi dám khẳng định rằng, anh chính là một nhà thơ đích thực''''. Đó là những nhận xét của nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo về ông - nhạc sĩ Trịnh Công Sơn.
''''Cho dù khi sáng tác ca khúc, Trịnh Công Sơn có thể viết lời và nhạc cùng một lúc, hoặc có đoạn lời viết sau khi đã có nhạc, hay trước khi phổ nhạc thì mỗi lời ca của anh đều là những bài thơ hoàn chỉnh kể cả về ý, tứ, cấu trúc, ngôn từ và cảm xúc. Mà Trịnh Công Sơn không phải là một nhà thơ bình thường, anh là nhà thơ rất độc đáo ôm chứa tư tưởng nhân sinh và thời cuộc với một thi pháp khá riêng biệt trong thơ Việt.
Trịnh Công Sơn rất nhuần nhuyễn trong các thể thơ truyền thống như lục bát, đồng dao. Ngay từ lần đầu tiên nghe ca khúc ''''Ở trọ'''', tôi đã phát hiện ra đấy là một bài thơ lục bát rất tài hoa. Từ cái chuyện ở trọ bình thường trong đời, anh đã đẩy liên tưởng tới cái ''''cõi tạm'''' chốn trần gian trong triết lý của Đạo Phật với một cách nói thoải mái, thông minh và hóm. Anh nhìn thấy con chim ở trọ trên cành cây, con cá ở trọ dưới nước, cơn gió ở trọ giữa đất trời, rồi đẩy tới một khái quát bất ngờ:
''''Trăm năm ở đậu ngàn năm
Đêm tối ở trọ chung quanh nỗi buồn''''

Có những liên tưởng còn bất ngờ hơn khi nói tới vẻ đẹp ở trọ trong thân thể, hay tâm hồn của người nữ:

''''Môi xinh ở đậu người xinh
Đi đứng ở trọ đôi chân Thúy Kiều''''

Vì thế mà có câu:

''''Xin cho về trọ gần nhau
Mai kia dù có ra sao cũng đành''''

Và khi con người đã ở trọ vào nhau bằng tình yêu, thì dù có phải xa rời cõi tạm, vẫn mãi mãi khăng khít cùng nhau:

''''Tim em người trọ là tôi
Mai kia về chốn xa xôi cũng gần''''

Nhiều bài thơ phỏng theo nhịp đồng dao (bốn chữ) khá thành công nhờ cách lập tứ và chọn từ như ''''Em đi qua chiều'''', ''''Cũng sẽ chìm trôi'''', ''''Nhật Nguyệt trên cao - Ta ngồi dưới thấp, nhưng có lẽ ''''Ngụ ngôn mùa đông'''' mới là một bài thơ bốn chữ gây ấn tượng khó phai mờ trong lòng người đọc. Bài thơ nói về ''''Một người Việt Nam - Đi ra dòng sông - Nhớ về cội nguồn... Đi lên đồi non - Nhớ về cội nguồn'''' thật tươi đẹp, thật máu thịt, rồi bỗng:
''''Một ngày mùa đông
Trên con đường mòn
Một chiếc xe tang
Trái mìn nổ chậm
Người chết hai lần
Thịt da nát tan...''''
Người Việt ấy ''''trái mìn nổ chậm'''' của chiến tranh. Cái tứ thơ này không chỉ chia xẻ với cái chết đau thương tang tóc của con người mà còn có sức mạnh tố cáo chiến tranh thật sâu sắc:
''''Súng từ thị thành
Súng từ ruộng làng
Nổ xé da non
Phố chợ thật buồn
Cuộn dây gai chắn
Chắc mẹ hiền lành
Rồi cũng tủi thân''''
Nhịp thơ năm chữ trong thơ Trịnh Công Sơn cũng xuất hiện không ít, và lặng lẽ tuôn chảy trong veo buồn thương, ngơ ngác. Khi thì khao khát hồn nhiên: ''''Môi nào hãy còn thơm - Cho ta phơi cuộc tình - Tóc nào hãy còn xanh - Cho ta chút hồn nhiên'''', khi thì hoang vắng, lạnh câm: ''''Như đồng lúa gặt xong - Như rừng núi bỏ hoang - Người về soi bóng mình - Giữa tường trắng lặng câm'''', khi thì tuyệt vọng ngậm ngùi: ''''Không còn, không còn ai - Ta trôi trong cuộc đời - Không chờ, không chờ ai'''' (Ru ta ngậm ngùi), và có lúc đầy mộng mơ khao khát giữa ưu phiền: ''''Tôi con chim thanh bình - Mơ được sống hồn nhiên - Như hoa trên đồng xanh - Một sớm kia rất hồng'''' (Như chim ưu phiền). Nhịp thơ năm chữ vốn rất phổ biến trong đối đáp dân gian, nhưng với Trịnh Công Sơn, nó trở nên ***g lộng, thênh thang và quý phái:
''''Người ngỡ đã xa xăm
Bỗng về quá thênh thang
Ôi áo xưa ***g lộng
Đã xô dạt trời chiều'''' (Tình nhớ)

Cùng với những ý thơ bất ngờ đến từ trong vô thức:

''''Trăng muôn đời thiếu nợ
Mà sông không nhớ ra''''

Hoặc:

''''Cây trưa thu bóng dài
Và tôi thu bóng tôi
Tôi thu tôi bé lại
Làm mưa tan giữa trời...'''' (Biết đâu nguồn cội)
Ít thấy nhịp thơ sáu chữ ở Trịnh Công Sơn, nhưng không phải là không có. Câu thơ sáu chữ xuất hiện đan xen trong nhiều bài thơ của anh thường tạo được hiệu quả lạ, như một dấu nhấn của cảm xúc và ý tưởng. Ví dụ như trong bài Nhìn những mùa thu đi, sau mỗi câu năm chữ là câu sáu chữ khá hay:

- Em nghe rầu lên trong nắng
- Nghe tên mình vào quên lãng
- Tay trơn buồn ôm nuối tiếc

Bài ''''Ru em'''' là một bài thơ lục ngôn từ đầu đến cuối:

''''Ru em ngủ những đêm khuya
Ru em ngủ những âm u
Ru em cùng những u mê
Ru em dù đã chia xa...''''

Nhân nói đến thơ lục ngôn, tôi bỗng nhớ đến một bài thơ nhịp 3 hết sức đặc biệt của Trịnh Công Sơn. Đó là bài Mưa hồng:

''''Trời ươm nắng
Cho mây hồng
Mây qua mau
Em nghiêng sầu
Còn mưa xuống
Như hôm nào
Em đến thăm
Mây âm thầm
Mang gió lên...''''
Điều đó nói lên sự đa dạng và tài hoa của Trịnh Công Sơn khi sử dụng thi điệu, bởi thơ nhịp 3 thường tươi vui nhí nhảnh, mà ở đây lại tả cái tâm trạng thương nhớ xa xăm: ''''Người ngồi xuống/Xin mưa đầy/Trên hai tay/Cơn đau dài...''''.
Nhịp thơ thất ngôn là một sở trường của Trịnh Công Sơn. Dường như anh thẩm thấu Đường thi, nhưng hơi thở thì đã khác. Những câu thơ bảy chữ vào bài hát của anh rất tự nhiên. Nhiều bài thơ (bài hát) đã mở đầu bằng câu thơ bảy chữ thật nhẹ nhàng như chẳng có một cố ý nào. Có thể dẫn ra nhiều những trường hợp như vậy:

- Một đêm bước chân về gác nhỏ
- Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi
- Trên đời người trổ nhánh hoang vu
- Người đi quanh thân thế của người
- Vẫn thấy bên đời còn có em

Cũng là thơ thất ngôn, nhưng cách gieo nhiều vần bằng liên tiếp theo cảm hứng âm nhạc, đã khiến cho thơ anh không bị gò ép vào khuôn thước cổ thi, mà thoát ra, phong quang và mềm mại hẳn lên. Có những đoạn thơ chỉ gieo toàn vần bằng:

''''Màu nắng hay là màu mắt em
Mùa thu mưa bay cho tay mềm
Chiều nghiêng nghiêng bóng nắng qua thềm
Rồi có hôm nào mây bay lên
Lùa nắng cho buồn vào tóc em
Bàn tay xôn xao đón ưu phiền
Ngày xưa sao lá thu không vàng
Và nắng chưa vào trong mắt em''''

Cũng có khi, thơ thất ngôn của anh được gieo vần trắc:

''''Em đi biền biệt muôn trùng quá
Từng cơn gió và từng cơn gió
Em đi gió lạnh bến xa bờ
Từng nỗi nhớ trùng trùng nỗi nhớ''''
Lại có khi thơ thất ngôn được tổ chức theo từng khổ ba câu với những hình ảnh thật đẹp, thật lạ như: ''''lòng như khăn mới thêu'''', ''''lòng như nắng qua đèo'''', chỉ đọc một lần là bâng khuâng xao xuyến mãi:

''''Mười năm xưa đứng bên bờ dậu
Đường xanh hoa muối bay rì rào
Có người lòng như khăn mới thêu
Mười năm sau áo bay đường chiều
Bàn chân trong phố xa lạ nhiều
Có người lòng như nắng qua đèo''''

Các thi ảnh vừa tươi mới, vừa lạ lùng, cứ nối tiếp nhau hiện lên trong thơ Trịnh Công Sơn để đẩy tứ thơ đến tận cùng bất ngờ: ''''Có một dòng sông đã qua đời''''. Tại sao dòng sông lại qua đời? Phải chăng, đấy chính là dòng sông biểu tượng cho tình yêu đã cạn!

Trịnh Công Sơn thuộc thế hệ những người mê đắm thơ mới, và thể thơ tám chữ mà các thi sĩ của phong trào thơ mới đã có công cải hóa và Việt hóa từ thơ Pháp có một nhịp điệu dễ mê hoặc lòng người. Trịnh Công Sơn tiếp thu nhịp điệu này, và chính âm nhạc đã thêm một lần nữa làm thơ tám chữ:

''''Một lần chợt nghe quê quán tôi xưa
Giọng người gọi tôi nghe (tiếng) rất nhu mì
Lòng thật bình yên mà sao buồn thế
Giật mình nhìn tôi ngồi hát bao giờ'''' (Bên đời hiu quạnh)

Hoặc dùng lại đúng cái nhịp Thơ Mới vẫn thường dùng, nhưng tinh thần thì đã khác:

''''Đừng tuyệt vọng, tôi ơi đừng tuyệt vọng
Lá mùa thu rơi rụng giữa mùa đông
Đừng tuyệt vọng, em ơi đừng tuyệt vọng
Em là tôi và tôi cũng là em'''' (Tôi ơi đừng tuyệt vọng)
Một thi sĩ với rất nhiều cung bậc trong điệu nhạc tâm hồn, Trịnh Công Sơn thả sức bay lượn trong các nhịp thơ tự do đầy phóng túng. Những câu thơ dài ngắn khác nhau cứ tung tẩy trong các bài thơ tự do của anh. Khi thì triết lý: ''''Tình yêu như trái phá con tim mù lòa'''', khi thì lộng lẫy: ''''Gọi nắng trên vai em gầy đường xa áo bay'''', khi thì trùng điệp: ''''Bốn mùa thay lá thay hoa thay mãi đời ta'''', ''''Rừng núi dang tay nối liền biển xa - Ta đi, vòng tay lớn mãi để nối sơn hà'''', khi thì gập ghềnh mệt mỏi: ''''Ngựa buông vó/ Người đi chùng chân đã bao lần/ Nửa đêm đó/ Lời ca dạ lan như ngại ngùng/ Vùng u tối/ Loài sâu hát lên khúc ca cuối cùng'''', và có khi nhịp điệu trôi xa như sông bỗng quay về gần gũi như mưa:

''''Từng người tình bỏ ta đi như những dòng sông nhỏ
Ôi những dòng sông nhỏ
Lời hẹn thề là những cơn mưa''''
Dù là phóng túng trong thơ tự do, nhưng vần điệu và ý tưởng lạ và đẹp ở thơ anh giống như chiếc neo thuyền, neo vào lòng người để nó chẳng bao giờ trôi đi vô vọng.
Có lẽ Trịnh Công Sơn là nhà thơ được người ta thuộc nhiều nhất. Điều đó không lạ, bởi thơ anh luôn có sự truyền tải diệu vợi bằng âm nhạc của chính anh. Nhưng cũng có thể nói ngược lại, âm nhạc của Trịnh Công Sơn luôn được thơ nâng cánh. Trong ca từ của anh có rất nhiều những câu thơ thật hay như:

- Sống trong đời sống cần có một tấm lòng
Để làm gì em, biết không?
Để gió cuốn đi!

- Làm sao em biết bia đá không đau
Ngày sau sỏi đá cũng cần có nhau

- Bao nhiêu năm làm kiếp con người
Chợt một chiều tóc trắng như vôi

- Mùa xanh lá
Loài sâu ngủ quên trong tóc chiều

- Mây che trên đầu và nắng trên vai
Đôi chân ta đi sông còn ở lại
Con tim yêu thương vô tình chợt gọi
Lại thấy trong ta hiện bóng con người

- Chiều nay em ra phố về
Thấy đời mình là những quán không
Bàn im hơi bên ghế ngồi
Ngày đi đêm tới đã vắng bóng người

- Bàn chân ai rất nhẹ
Tựa hồn những năm xưa

- Áo xưa dù nhầu cũng xin bạc đầu gọi mãi tên nhau.

- Mẹ là nước chứa chan
Trôi giùm con phiền muộn
Cho đời mãi trong lành
Mẹ chìm dưới gian nan

- Hà Nội mùa thu
Cây cơm nguội vàng, cây bàng lá đỏ
Nằm kề bên nhau
Phố xưa nhà cổ mái ngói thâm nâu
...
Đi giữa mọi người để nhớ một người...
Có một tập ca khúc thời trẻ của Trịnh Công Sơn mang tên là ''''Kinh Việt Nam''''. Phải chăng, trong sâu thẳm lòng mình, anh khao khát sáng tạo ra những bài kinh cầu cho dân tộc, cho tình yêu và cho thân phận? Đây chính là bài kinh cầu bên bờ vực linh hồn cần được cứu rỗi. Những bài kinh ấy chính là những bài thơ còn lại của Trịnh Công Sơn với một niềm yêu tin ''''Gần như là tuyệt vọng'''' đã vượt lên số phận chia sẻ với đương thời và hậu thế, đấy là lòng tin vào con người khởi nguồn từ dòng cảm xúc tự nhiên, vượt qua cả tôn giáo và định kiến, bởi vì hương thơm đã sẵn đốt trong hồn (chữ của Chế Lan Viên). Cũng với một lòng tin như vậy, tôi xin mạn phép đổi một chữ trong câu thơ của anh để tạm kết thúc bài viết này: Ngày sau sỏi đá cũng cần có thơ!''''.

Tặng mọi ngươ?i lạc vô cofi Trịnh.
Ba?i không tên cuối cu?ng

Tặng mọi ngươ?i lạc vô cofi Trịnh.
Ba?i không tên cuối cu?ng

Lâu rồi, nó không còn cafe một mình ở Cõi Riêng. Nhớ thời gian trước, khi rảnh nó lại chui vào quán này để thả hồn theo Trịnh. Những lần nó đến, chui vào một góc quán ngồi, người chủ quán lúc nào cũng tròn xoe mắt nhìn nó. Nhạc TCS có điều đặc biệt, buồn nhưng không bi quan, càng nghe càng bị cuốn hút.
Nó - con nhỏ biết nghe nhạc Trịnh từ lúc 9, 10 tuổi, càng nghe càng ghiền dù đến giờ có những bài hát nó nghe chỉ để thỏa cái sự "ghiền" của riêng mình, chứ chẳng hiểu nỗi ông muốn nói gì qua bài hát nàỵ
Khi buồn, khi muốn tìm chút bình yên giữa cuộc sống ồn ào nó lại tìm đến Cõi Riêng để "Xa xăm tôi ngồi, tôi tìm giấc mơ, xa xăm tôi ngồi tôi tìm lại tôi". Yêu nhạc Trịnh, bao lần muốn tìm cảm xúc viết một bài thật hay về nhạc của ông, nhưng cứ đặt bút xuống nó lại chẳng viết được gì. Có lẽ một con nhóc như nó, chưa đủ sức cảm nhận hết từng lời từng nốt nhạc trong các đứa con tinh thần của ông.
Xin thắp nén tâm hương gởi về ông - người nhạc sĩ tài hoa, mà những bài hát của ông là "một nơi chốn bình yên để tìm về."
Tiến Thoái Lưỡng Nan
Tiến thoái lưỡng nan, đi về lận đận.
Tình đôi ngập ngừng tiến thoái lưỡng nan.
Mây bay khắp xứ, chân mờ cõi xạ
Vàng phai nhè nhẹ, chiều hôm cửa nhà.
Tiến thoái lưỡng nan, đi về lận đận.
Ngày xưa lận đận tiến thoái lưỡng nan.
Mây bay khắp xứ chân mờ cõi xạ
Vàng phai nhè nhẹ, chiều hôm cửa nhà.
Tiến thoái lưỡng nan, đi về lận đận.
Ngày xưa lận đận, không biết về đâụ
Về đâu cuối ngõ, về đâu cuối trờị
Xa xăm tôi ngồi, tôi tìm giấc mợ
Xa xăm tôi ngồi tôi tìm lại tôị
Tiến thoái lưỡng nan, đi về lận đận.
Ngày xưa lận đận không biết về đâu,
Ngày nay lận đận là giọt hư không...
----- TCS -----

Lâu rồi, nó không còn cafe một mình ở Cõi Riêng. Nhớ thời gian trước, khi rảnh nó lại chui vào quán này để thả hồn theo Trịnh. Những lần nó đến, chui vào một góc quán ngồi, người chủ quán lúc nào cũng tròn xoe mắt nhìn nó. Nhạc TCS có điều đặc biệt, buồn nhưng không bi quan, càng nghe càng bị cuốn hút.
Nó - con nhỏ biết nghe nhạc Trịnh từ lúc 9, 10 tuổi, càng nghe càng ghiền dù đến giờ có những bài hát nó nghe chỉ để thỏa cái sự "ghiền" của riêng mình, chứ chẳng hiểu nỗi ông muốn nói gì qua bài hát nàỵ
Khi buồn, khi muốn tìm chút bình yên giữa cuộc sống ồn ào nó lại tìm đến Cõi Riêng để "Xa xăm tôi ngồi, tôi tìm giấc mơ, xa xăm tôi ngồi tôi tìm lại tôi". Yêu nhạc Trịnh, bao lần muốn tìm cảm xúc viết một bài thật hay về nhạc của ông, nhưng cứ đặt bút xuống nó lại chẳng viết được gì. Có lẽ một con nhóc như nó, chưa đủ sức cảm nhận hết từng lời từng nốt nhạc trong các đứa con tinh thần của ông.
Xin thắp nén tâm hương gởi về ông - người nhạc sĩ tài hoa, mà những bài hát của ông là "một nơi chốn bình yên để tìm về."
Tiến Thoái Lưỡng Nan
Tiến thoái lưỡng nan, đi về lận đận.
Tình đôi ngập ngừng tiến thoái lưỡng nan.
Mây bay khắp xứ, chân mờ cõi xạ
Vàng phai nhè nhẹ, chiều hôm cửa nhà.
Tiến thoái lưỡng nan, đi về lận đận.
Ngày xưa lận đận tiến thoái lưỡng nan.
Mây bay khắp xứ chân mờ cõi xạ
Vàng phai nhè nhẹ, chiều hôm cửa nhà.
Tiến thoái lưỡng nan, đi về lận đận.
Ngày xưa lận đận, không biết về đâụ
Về đâu cuối ngõ, về đâu cuối trờị
Xa xăm tôi ngồi, tôi tìm giấc mợ
Xa xăm tôi ngồi tôi tìm lại tôị
Tiến thoái lưỡng nan, đi về lận đận.
Ngày xưa lận đận không biết về đâu,
Ngày nay lận đận là giọt hư không...
----- TCS -----

Tiếng nói thầm kín của một người nhiều khi suốt trong cuộc đời không thể nào bày tỏ. Có khi bày tỏ được thì cũng chỉ là những tiếng dở dang. Có người giấu bặt. Tôi chưa hề quên cái hiệu lệnh muôn đời: "Cái ta đáng ghét". Tuy nhiên trong cuộc sống thường nhật nơi đây, ngoài những ngày hét la đó, nộ khí, vẫn có những giây phút lui về muốn than thở. Phải chăng thở than cũng là niềm bí ẩn của con người?
Mỗi đời sống ẩn dấu một định mệnh. Có những định mệnh đời đời là cây kiếm sắc. Một đôi lần trong giấc mơ tôi, bừng lên ánh thép đó. Nhưng tôi biết rõ ràng tôi chỉ là loài chim nhỏ hót chơi trên đầu những ngọn lau. Không ai muốn mình là kẻ tuyệt vọng. Nhưng tôi tự nguyện làm tên tuyệt vọng. Bởi nhiều sớm mai khi tôi thức dậy không thấy hoa quả khai sinh trong trái tim người...
Tôi lại biết thêm rằng, dù là người chiến thắng hay chiến bại, suốt cuộc đời cũng không thể vui chơi. Hạnh Phúc đã ngủ yên trong những ngăn kéo của quên lãng.
Tôi không bao giờ nhầm lẫn về sự khổ đau và hạnh phúc. Nhưng tôi thường rơi vào cơn hôn mê trước giấc ngủ. Ở biên giới đó tôi hoảng hốt thấy mình lơ lửng giữa sự sống và cái chết. Những giây phút như thế vồ chụp lấy tôi mỗi đêm. Khi quanh tôi, mọi người đã yên ngủ. Và tôi đau đớn nhận ra rằng, có lẽ cuộc đời đã cho ta lắm ngày tháng bất hạnh.
Mỗi ngày sống tới, mỗi ngày tôi thấy đời sống nhỏ nhắn thêm. Đời sống thật sự không tiềm ẩn điều gì mới lạ. Có lẽ vì thế, vì sự quen mặt mỗi lúc một gần gũi, thắm thiết hơn, nên tôi càng thấy yêu mến cuộc đời. Như đứa con ngoan không tuyệt tình nổi với rẫy sắn nương khoai, nơi có bà mẹ suốt đời mắt không sáng nổi một ngày trẩy hội.
Có những ngày tuyệt vọng cùng cực, tôi và cuộc đời đã tha thứ cho nhau. Từ buổi con người sống quá rẻ rúng, tôi biết rằng vinh quan chỉ là điều dối trá. Tôi không còn gì để chiêm bái ngoài nỗi tuyệt vọng và lòng bao dung. Hãy đi đến tận cùng của tuyệt vọng cũng đẹp như một bông hoa. Tôi không muốn khuyến khích sự khổ hạnh, nhưng mỗi chúng ta hãy thử sống cùng một một lúc vừa kẻ chiến thắng vừa kẻ chiến bại. Nỗi vinh nhục đã mang ta ra khỏi đời sống để đưa đến những đấu trường.
Tôi đang bắt đầu những ngày học tập mới. Tôi là đứa bé. Tôi là người bạn. Đôi khi tôi là người tình. Chúng tôi cũng vẽ lại chân dung của nhân loại. Vẽ lại con tim khối óc. Trên những trang giấy tinh khôi chúng tôi không bao giờ thấy bóng dáng của những đường kiếm mưu đồ, những vết dao khắc nghiệt. Chúng tôi vẽ những đất đai, trên đó đời sống không còn bạo lực.
Như thế, với cuộc đời, tôi đã ôm một nỗi cuồng si bất tận. Mỗi đêm, tôi nhìn trời đất để học về lòng bao dung. Nhìn đường đi của kiến để viết về sự nhẫn nhục. Sông vẫn chảy đời sông. Suối vẫn trôi đời suối. Đời người cũng để sống vãy thả trôi đi những tị hiểm.
Chúng ta đã đấu tranh. Đang đấu tranh. Và có thể còn đấu tranh lâu dài. Nhưng tranh đấu để giành lại quyền sống, để làm người chứ không để trở thành anh hùng hay làm người vĩ đại. Cõi người từ khước tước hiệu đó.
Chúng ta đã đấu tranh như một người trẻ tuổi và đã sống mệt mỏi như một kẻ già nua. Tôi đang muốn quên đi những trang triết lý, những lời luận điệu phỉnh phờ. Ở đó có hai con đường. Một con đường dẫn ta về ca tụng vinh quang của đời sống. Con đường còn lại dẫn về sự băng hoại. Những đấng tối cao, có lẽ đã ngủ quên cùng với chân lý. Tôi đã mỏi dần với lòng tin. Chỉ còn lại niềm tin sau cùng. Tin vào niềm tuyệt vọng, có nghĩa là tin vào chính mình. Tin vào cuộc đời vốn không thể khác.
Và như thế, tôi đang yêu thương cuộc đời bằng nỗi lòng của tên tuyệt vọng.
Trịnh Công Sơn
Sài Gòn, tháng 11 năm 1992

Tiếng nói thầm kín của một người nhiều khi suốt trong cuộc đời không thể nào bày tỏ. Có khi bày tỏ được thì cũng chỉ là những tiếng dở dang. Có người giấu bặt. Tôi chưa hề quên cái hiệu lệnh muôn đời: "Cái ta đáng ghét". Tuy nhiên trong cuộc sống thường nhật nơi đây, ngoài những ngày hét la đó, nộ khí, vẫn có những giây phút lui về muốn than thở. Phải chăng thở than cũng là niềm bí ẩn của con người?
Mỗi đời sống ẩn dấu một định mệnh. Có những định mệnh đời đời là cây kiếm sắc. Một đôi lần trong giấc mơ tôi, bừng lên ánh thép đó. Nhưng tôi biết rõ ràng tôi chỉ là loài chim nhỏ hót chơi trên đầu những ngọn lau. Không ai muốn mình là kẻ tuyệt vọng. Nhưng tôi tự nguyện làm tên tuyệt vọng. Bởi nhiều sớm mai khi tôi thức dậy không thấy hoa quả khai sinh trong trái tim người...
Tôi lại biết thêm rằng, dù là người chiến thắng hay chiến bại, suốt cuộc đời cũng không thể vui chơi. Hạnh Phúc đã ngủ yên trong những ngăn kéo của quên lãng.
Tôi không bao giờ nhầm lẫn về sự khổ đau và hạnh phúc. Nhưng tôi thường rơi vào cơn hôn mê trước giấc ngủ. Ở biên giới đó tôi hoảng hốt thấy mình lơ lửng giữa sự sống và cái chết. Những giây phút như thế vồ chụp lấy tôi mỗi đêm. Khi quanh tôi, mọi người đã yên ngủ. Và tôi đau đớn nhận ra rằng, có lẽ cuộc đời đã cho ta lắm ngày tháng bất hạnh.
Mỗi ngày sống tới, mỗi ngày tôi thấy đời sống nhỏ nhắn thêm. Đời sống thật sự không tiềm ẩn điều gì mới lạ. Có lẽ vì thế, vì sự quen mặt mỗi lúc một gần gũi, thắm thiết hơn, nên tôi càng thấy yêu mến cuộc đời. Như đứa con ngoan không tuyệt tình nổi với rẫy sắn nương khoai, nơi có bà mẹ suốt đời mắt không sáng nổi một ngày trẩy hội.
Có những ngày tuyệt vọng cùng cực, tôi và cuộc đời đã tha thứ cho nhau. Từ buổi con người sống quá rẻ rúng, tôi biết rằng vinh quan chỉ là điều dối trá. Tôi không còn gì để chiêm bái ngoài nỗi tuyệt vọng và lòng bao dung. Hãy đi đến tận cùng của tuyệt vọng cũng đẹp như một bông hoa. Tôi không muốn khuyến khích sự khổ hạnh, nhưng mỗi chúng ta hãy thử sống cùng một một lúc vừa kẻ chiến thắng vừa kẻ chiến bại. Nỗi vinh nhục đã mang ta ra khỏi đời sống để đưa đến những đấu trường.
Tôi đang bắt đầu những ngày học tập mới. Tôi là đứa bé. Tôi là người bạn. Đôi khi tôi là người tình. Chúng tôi cũng vẽ lại chân dung của nhân loại. Vẽ lại con tim khối óc. Trên những trang giấy tinh khôi chúng tôi không bao giờ thấy bóng dáng của những đường kiếm mưu đồ, những vết dao khắc nghiệt. Chúng tôi vẽ những đất đai, trên đó đời sống không còn bạo lực.
Như thế, với cuộc đời, tôi đã ôm một nỗi cuồng si bất tận. Mỗi đêm, tôi nhìn trời đất để học về lòng bao dung. Nhìn đường đi của kiến để viết về sự nhẫn nhục. Sông vẫn chảy đời sông. Suối vẫn trôi đời suối. Đời người cũng để sống vãy thả trôi đi những tị hiểm.
Chúng ta đã đấu tranh. Đang đấu tranh. Và có thể còn đấu tranh lâu dài. Nhưng tranh đấu để giành lại quyền sống, để làm người chứ không để trở thành anh hùng hay làm người vĩ đại. Cõi người từ khước tước hiệu đó.
Chúng ta đã đấu tranh như một người trẻ tuổi và đã sống mệt mỏi như một kẻ già nua. Tôi đang muốn quên đi những trang triết lý, những lời luận điệu phỉnh phờ. Ở đó có hai con đường. Một con đường dẫn ta về ca tụng vinh quang của đời sống. Con đường còn lại dẫn về sự băng hoại. Những đấng tối cao, có lẽ đã ngủ quên cùng với chân lý. Tôi đã mỏi dần với lòng tin. Chỉ còn lại niềm tin sau cùng. Tin vào niềm tuyệt vọng, có nghĩa là tin vào chính mình. Tin vào cuộc đời vốn không thể khác.
Và như thế, tôi đang yêu thương cuộc đời bằng nỗi lòng của tên tuyệt vọng.
Trịnh Công Sơn
Sài Gòn, tháng 11 năm 1992

Ngày tôi về không còn anh
Chỉ gió lang thang
Trên vòm sấu già
Con dường Duy Tân khô khốc
Ánh đèn đêm
Vỉa hè âm u tiếng giày
Lạ lẫm
Chẳng bóng ai
Có tiếng lá rơi như lời hát
Vỗ về tôi trong giấc mơ
Cô đơn thắp sáng
Nỗi tuyệt vọng cuối cùng
Nắng tháng tư
Hóa thân anh
Nơi nghìn trùng con gió
Ở chốn xa có mưa hồng
Cho dở nhớ trần gian
Hai chiêc ly thủy tinh
Lóng lánh rượu vàng
Giữa sương khói ?" khói hương
Đêm tĩnh lặng
Nhẹ nhàng cụng ly
Mơ hồ nghe cổ đắng
Anh bên kia núi
Gõ nhịp lãng du
Hát mệt nhoài cát bụi
Lữ Quỳnh
01.04.2004
Nhân ngày giỗ Trịnh Công Sơn
*********************************************************************
"Những bài thơ không tựa", TCS viết ở Canada vào năm 1992.
Đường xa mỏng mộng vô thường
Trái tim chợt tỉnh tôi nhường nhịn tôị
*********************************************************************
Đưa em một nửa lên đường
Nửa kia còn lại nỗi buồn quẩn quanh
Mùa Xuân phố bội bạc tình
Bước chân phiền não một mình ta hay
21/04/1992
*********************************************************************
Ở đây nếu ở trăm năm
Xa em tôi có hàng trăm nỗi buồn
Ở đây nếu ở đây luôn
Xa em tôi sẽ hồn nhiên ngậm ngùị
22/04/1992
*********************************************************************
Chỗ em ngồi ngày xưa còn ấm lắm''
Anh gối lên và ngủ một giấc dài
Em có hiểu đời cho em là mộng
Để anh về cứ tưởng một là haị
*********************************************************************Mặc đời ô trươc. vừa qua
Tấm thân nhỏ nhặt người la mắng người
Buồn phiền vỡ mộng đường dài
Ta xin một góc ta ngồi với tạ
(đoạn này anh viết có lẽ trong lúc bị đám KC làm phiền)
*********************************************************************Em đi tuyết đổ
Bàng hoàng tuyết rơi
Mùa xuân tuyết khổ
Lá cỏ ngậm ngùi
Em đi nho nhỏ
Giữa mùa tuyết bay
Ta đi vô độ
Giữa mùa tuyết say
Tim ta vò võ
Tuyết trở mặt rồi
Mùa xuân năm ấy
Mùa xuân năm này
Hồn ta bỏ ngỏ
Ai nào ai hay
11/4/1992
*********************************************************************
Nắng trở, mưa trở, trời trở tuyết
Ngày ấy xa rồi em đi đâu
Đi đâu về đâu em hời hỡi
Ơi hỡi em là giọt tuyết đau
Giọt tuyết đau ơi hỡi em là mộng
Là mộng bây giờ cho mãi sau
Giọt tuyết mai sau em là khói
Là khói nhưng là là mãi mãi
Em là khói ấy mà chưa phải
Một đốm nhang đèn thức đêm sâu
11/04/1999
ST

Ngày tôi về không còn anh
Chỉ gió lang thang
Trên vòm sấu già
Con dường Duy Tân khô khốc
Ánh đèn đêm
Vỉa hè âm u tiếng giày
Lạ lẫm
Chẳng bóng ai
Có tiếng lá rơi như lời hát
Vỗ về tôi trong giấc mơ
Cô đơn thắp sáng
Nỗi tuyệt vọng cuối cùng
Nắng tháng tư
Hóa thân anh
Nơi nghìn trùng con gió
Ở chốn xa có mưa hồng
Cho dở nhớ trần gian
Hai chiêc ly thủy tinh
Lóng lánh rượu vàng
Giữa sương khói ?" khói hương
Đêm tĩnh lặng
Nhẹ nhàng cụng ly
Mơ hồ nghe cổ đắng
Anh bên kia núi
Gõ nhịp lãng du
Hát mệt nhoài cát bụi
Lữ Quỳnh
01.04.2004
Nhân ngày giỗ Trịnh Công Sơn
*********************************************************************
"Những bài thơ không tựa", TCS viết ở Canada vào năm 1992.
Đường xa mỏng mộng vô thường
Trái tim chợt tỉnh tôi nhường nhịn tôị
*********************************************************************
Đưa em một nửa lên đường
Nửa kia còn lại nỗi buồn quẩn quanh
Mùa Xuân phố bội bạc tình
Bước chân phiền não một mình ta hay
21/04/1992
*********************************************************************
Ở đây nếu ở trăm năm
Xa em tôi có hàng trăm nỗi buồn
Ở đây nếu ở đây luôn
Xa em tôi sẽ hồn nhiên ngậm ngùị
22/04/1992
*********************************************************************
Chỗ em ngồi ngày xưa còn ấm lắm''
Anh gối lên và ngủ một giấc dài
Em có hiểu đời cho em là mộng
Để anh về cứ tưởng một là haị
*********************************************************************Mặc đời ô trươc. vừa qua
Tấm thân nhỏ nhặt người la mắng người
Buồn phiền vỡ mộng đường dài
Ta xin một góc ta ngồi với tạ
(đoạn này anh viết có lẽ trong lúc bị đám KC làm phiền)
*********************************************************************Em đi tuyết đổ
Bàng hoàng tuyết rơi
Mùa xuân tuyết khổ
Lá cỏ ngậm ngùi
Em đi nho nhỏ
Giữa mùa tuyết bay
Ta đi vô độ
Giữa mùa tuyết say
Tim ta vò võ
Tuyết trở mặt rồi
Mùa xuân năm ấy
Mùa xuân năm này
Hồn ta bỏ ngỏ
Ai nào ai hay
11/4/1992
*********************************************************************
Nắng trở, mưa trở, trời trở tuyết
Ngày ấy xa rồi em đi đâu
Đi đâu về đâu em hời hỡi
Ơi hỡi em là giọt tuyết đau
Giọt tuyết đau ơi hỡi em là mộng
Là mộng bây giờ cho mãi sau
Giọt tuyết mai sau em là khói
Là khói nhưng là là mãi mãi
Em là khói ấy mà chưa phải
Một đốm nhang đèn thức đêm sâu
11/04/1999
ST

Tôi nay ở trọ trần gian,
Mai kia về chốn xa xăm cuối trời.
Vậy là nhạc sĩ họ Trịnh ấy đã rời xa "chốn trọ trần gian" bốn năm rồi. Cái ngày ông ra đi cứ như một trò đùa - đúng vào ngày Cá Tháng Tư. Bao người hâm mộ cứ mong rằng, chỉ là một trò đùa trong ngày Cá, nhưng ông thật sự đã từ bỏ "cõi tạm" để "về chốn xa xăm cuối trời".
Nó, không dám tự hào mình là một fan của nhạc Trịnh - chỉ nghe Trịnh như một thói quen. Sự quen mặt mỗi lúc một gần gũi, thắm thiết hơn, nên càng thấy yêu mến Trịnh. Như đứa con ngoan không tuyệt tình nổi với rẫy sắn nương khoai, nơi có bà mẹ suốt đời mắt không sáng nổi một ngày trẩy hội. Ngày ông mất, có lẽ cũng như rất nhiều người Việt Nam ở mọi nơi trên trái đất này, nó có cảm giác như một người thân của mình vừa từ giã cõi đời.
Đến hẹn lại lên, mỗi năm, cứ đến ngày giỗ của ông, hàng triệu triệu trái tim yêu nhạc Trịnh thắp nén tâm hương tưởng niệm ông - Người Nhạc Sĩ Rong Ca. Xin mượn lời của ca sĩ Khánh Ly dành cho ông: "Bởi vì ở ông Trịnh Công Sơn, điều vĩ đại nhất, vĩ đại hơn cả những tác phẩm của ông là nhân cách, nhân phẩm của ông. Ông là người duy nhất đã sống trong đời sống này có một tấm lòng không có thù hận."