Đại Tướng Võ Nguyên Giáp thời trẻ

Gặp lại bài vè năm xưa
Bài học lịch sử đầu tiên gây ấn tượng sâu sắc đối với anh Giáp từ lúc còn nhỏ là bài vè Thất thủ kinh đô. Lúc ấy, đêm đêm nằm ngủ với thầy, anh đã nghe ông thân kể vè. Đến khi vào Huế, anh lại nghe các cụ già kể vè trong lễ tế Âm hồn.
Huế có tục tế Âm hồn. Hàng nằm cứ đến ngày 23 tháng 5 (âm lịch) dân chúng các phường tổ chức ngày giỗ chung của tất cả các gia đình nội ngoại thành Thuận Hoá bị giặc Pháp tàn sát hôm ấy. (Kinh đô Huế thất thủ ngày 23 tháng 5 Ất Dậu, Hàm Nghi nguyên niên; tức là ngày 5-7-1885).
Lễ quảy cơm chung có đặt bàn thờ, vài nén hương, một ít dưa đỏ, một chum nước chè, một chồng bát, chiếc gáo, dưới đất âm ỉ một lò bếp lửa.
Tế xong, các cụ giả kể vè Thất thủ kinh đô. Bài vè này ra đời từ cuối thế kỷ 19, viết bằng chữ Nôm, thể lục bát dài 1535 câu.
Bài về mở đầu bằng sự kiện thất thủ Thuận An (Thuận An thất thủ ngày 18 tháng 7 năm Quý Mùi tức ngày 20-8-1883).
Năm Mùi thất thủ Thuận An
Tài gia bá hộc các làng kêu ca
Đàn ông cho chí đàn bà
Hưu trí hưu dưỡng ai mà chẳng xung
Nam triều chán chi kẻ anh hùng
Để Thuận An thất thủ khổ trong đoạn tình?
Đáng chú ý là khi ấy, dân chúng Huế đã tự vũ trang (nói theo danh từ ngày nay). Bên cạnh quân triều đình, ?oDân làng phải có trong tay. Không dao thì mác mũi rày cho thông?.
Nhưng triều đình Huế dưới áp lực của quân xâm lược Pháp phân hoá thành hai phe: Chủ chiến và chủ hoà. Tôn Thất Thuyết chủ trương chiến đấu bảo vệ kinh đô Huế. Nguyễn Văn Tường chủ trương nhượng bộ. Đêm 22 rạng ngày 23 tháng 5 Ất Dậu, Tôn Thất Thuyết đem quân đánh vào trại giặc đóng ở Mang Cá. Cuộc tấn công thất bại. Kinh đô Huế thất thủ. Giặc Pháp đàn áp dã man.
Tôn Thất Thuyết phò vua Hàm Nghi xuất bôn. Vua phát hịch Cần Vương. Nguyễn Văn Tường đầu hàng quân Pháp, ra lệnh lùng bắt nhà vua. Trên đường ra sơn phòng Quảng Bình, Hà Tĩnh, những người kháng chiến gặp phải muôn nỗi gian truân. Thực dân Pháp đặt ách thống trị. Dân ta khốn khổ trăm bề?
Bài vè là tiếng nói dân gian kể lại những sự kiện trên một cách mộc mạc, chân thực. Đoạn thì hùng hồn như một bài ca chiến đấu, đoạn thì than vãn tủi hờn như một chương thảm sử, đoạn thì đanh thép như một bản cáo trạng.
Dự lễ tế Âm hồn, lòng cậu thiếu niên nặng trĩu. Gầm trời kinh đô Huế ảm đạm một màu. Rêu phong phủ xanh thành quách. Tiếng súng Cần Vương đã im bặt từ lâu. Nhưng các Âm hồn vẫn sống trong lòng dân xứ Huế. Hồn nước như phảng phất đâu đây.
Chiều chiều trước bến Văn Lâu
Ai ngồi ai câu
Ai sầu ai thảm
Ai nhớ ai trông
Thuyền ai thấp thoáng trên sông
Buông câu mái đẩy chạnh lòng nước non.
Câu hò gợi lên trong lòng cậu thiếu niên nỗi niềm yêu nước thương nòi. ?oKhô héo lá gan cây đỉnh Ngự. Đầy vơi giọt lệ nước Sông Hương?.
Khi dự lễ tế Âm hồn, anh Giáp cảm thấy thật là buồn. Nhưng không phải là một nỗi buồn bi luỵ mà buồn để quật khởi. Ở tuổi thiếu niên, anh đã hiểu được nỗi nhục nhã của người dân mất nước. Và chính tại Huế, tuổi thiếu niên của anh Giáp đã gặp buổi bình minh của thời đại mới. Các thế hệ trước thì mò mẫm, thất bại bế tắc, quằn quạii trong đêm dài nô lệ. Thế hệ sau là thế hệ Cách mạng tháng Tám thì vùng lên ào ạt trong ánh nắng ban mai. Còn thế hệ của anh Giáp lớn lên trong buổi tranh tối tranh sáng.

Tủ sách cụ Phan hứa tặng
Năm học đệ nhất niên (1925-1926) của anh Giáp là một năm đầy biến động. Kinh đô Huế nhỏ bé và cổ kính, nơi mà cuộc sống tưởng như ngưng đọng im lìm, nay bỗng rộn rã hẳn lên trong hai phong trào liên tiếp: Đòi ân xá cụ Phan Bội Châu và để tang cụ Phan Chu Trinh.
Trong hai mươi lăm năm đầu thế kỷ 20, Phan Bội Châu là nhân vật trung tâm của cuộc vận động cứu nước. Sau khi phong trào Cần Vương tàn lụi, ba tiếng Phan Bội Châu nhen lên niềm hy vọng. Hồi đó không có một cuộc vận động yêu nước nào từ chủ trương ôn hoà đến các cuộc đấu tranh kịch liệt là không ít nhiều chịu ảnh hưởng của tinh thần Phan Bội Châu.
Trong tâm trí, trong tình cảm của cậu thiếu niên Võ Nguyên Giáp và các bạn anh, Phan Bội Châu là hình ảnh cao cả của một vị anh hùng dân tộc. Cuộc đời ?oBa đào tân khổ khắp chân trời góc biển?, tinh thần kiên quyết đấu tranh đòi độc lập tự do cho dân tộc, những áng văn, những vần thơ như viết bằng máu nóng và nước mắt của cụ đã thức tỉnh biết bao người Việt Nam, đã làm rạo rực lòng yêu nước thương nòi của biết bao thanh niên hồi ấy.
Bởi vậy khi đế quốc Pháp bắt cóc cụ Phan Bội Châu (30-6-1925) tại Thượng Hải (Trung Quốc) rồi đưa về Hà Nội xét xử tại toà Đại hình (23-11-1925) thì một phong trào đấu tranh đòi ân xá cho cụ Phan Bội Châu cuồn cuộn dâng lên khắp ba kỳ. Mọi tầng lớp dân chúng đều vùng dậy, đặc biệt là thanh niên học sinh, sinh viên.
Ở Huế, ngày 1-12-1925, thay mặt cho giáo viên và học sinh trường nữ học Đồng Khánh, chị Trần Thị Như Mân (bà Đào Duy Anh sau này) và chj Hoàng Thị Vệ (bà Thân Trọng Phước sau này) đánh điện gửi toàn quyền Varenne ở Hà Nội: ?oChúng tôi, nữ giáo viên và nữ sinh Đồng Khánh, xin ngài lấy lòng khoan dung ân xá cho nhà ái quốc Phan Bội Châu?.
Tại trường Quốc học, các anh Nguyễn Chí Diểu, Nguyễn Khoa Văn, Võ Giáp và một số bạn học đi vận động lấy chữ ký vào đơn gửi toàn quyền Varenne.
Trước sức mạnh đấu tranh của dân chúng, thực dân Pháp buộc phải huỷ bản án khổ sai chung thân và đưa cụ Phan Bội Châu về an trí tại Huế.
Pháp và Nam triều tưởng rằng họ có thể hạn chế mọi hoạt động của cụ và ảnh hưởng của cụ sẽ bị chôn vùi. Nhưng họ đã tính nhầm. Sự có mặt của cụ đã khuấy động kinh thành Huế. Một tờ báo Pháp hồi đó đã phàn nàn rằng: Sao không để cho Phan Bội Châu chết dần chết mòn ở Trung Quốc có phải là khôn hơn không? Ai đời đi bê cái lão già ấy về để gây ra bao nhiêu chuyện rắc rối?
Cụ Phan về Huế trú tại Bến Ngự. ?oÔng già Bến Ngự? trở thành một biểu tượng có sức thu hút thức tỉnh lòng người. Nhiều người gần xa đến vấn an, xin bái yết cụ, tặng quà cụ. Dù biết rõ rằng cụ đang bị giam lỏng và lui tới thăm cụ sẽ bị mật thám theo dõi, họ vẫn đến, bất chấp mối nguy hiểm có thể xảy ra cho họ. Được hầu chuyện cụ, nghe cụ giảng giải, bình văn, ngâm thơ, họ như bừng tỉnh.
Không ít người noi gương cụ muốn dấn thân vào cuộc đấu tranh để đòi lại quyền độc lập cho đất nước.
Ở cái tuổi 14, 15, đầy nhiệt huyết, anh Giáp cùng nhiều bạn học sinh Quốc học, Đồng Khánh và các trường khác ở Huế thuộc lớp người ấy. Thứ năm hàng tuần, anh Giáp và các bạn kéo nau đến nghe cụ nói chuyện. Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, anh Giáp vẫn còn nhớ ngôi nhà cụ Phan trên dốc Bến Ngự. Một nếp nàh tranh đơn sơ nhưng rộng rãi, quanh nhà có vườn. Dưới cầu Bến Ngự, một chiếc thuyền nan.
Trong nhà treo ba bức ảnh: Thích ca Mâu Ni, Tôn Dật Tiên, Lênin. Ba bức ảnh này nói lên phần nào quan điểm triết học và chính trị của cụ. Cũng có thể qua đó mà thấy sự chuyển biến về xu hướng của cụ trong quá trình đi tìm đường cứu nước.
Mọi người đều biết: Lúc đầu Phan Bội Châu cũng chủ trương bảo hoàng. Tiếp xúc với các nhà dân chủ chủ nghĩa Trung Quốc, Phan Bội Châu theo hướng dân chủ. Cuối cùng chỉ mấy tuần trước khi bị bắt, nhận thấy chỉ có cách mạng vô sản mới thực hiện được hy vọng cứu nước, Phan Bội Châu đã nghĩ đến việc đi tìm Nguyễn Ái Quốc? Còn Nguyễn Ái Quốc thì trong bài báo nhan đề Những trò lố bịch hay là Varenne và Phan Bội Châu đăng trên tờ La Paria số 36-37 tháng 9-10 năm 1925 đã gọi Phan Bội Châu là ?oBậc anh hùng, vị thiên sứ, đáng xả thân vì độc lập?.

Anh Giáp kể rằng trong dịp cụ Phan 60 tuổi, có một bài thơ chúc thọ cụ do ông Võ Liêm Sơn khi ấy là giáo sư trường Quốc học làm ra, học sinh đem về ngâm nga thích lắm. Và anh Giáp đọc:
Phan tiên sinh là người hào kiệt
Mười năm xưa đọc hết thánh hiền
Gặp cơn đất đổ trời nghiêng
Lòng mẫn thế ưu thiên chan chứa
Nào những lúc câu thơ kiến chí
Bút anh hùng nhả khí phóng lôi
Cũng có khi chén rượu mua vui
Giương mắt trắng trông đời cười ha hả
Thà không trời đất không chi cả
Còn có non sông có lẽ nào?
Tuỳ thân một chiếc đoản đao
Đoái Hồng Lĩnh cao cao chín chín nhỏn
Biển Thái Bình ào ào sóng cuộn
Nước non nhà giấc mộng vẫn tê mê
Hai mươi năm sinh tử lưu ly
Chí đồ nam vẫn chờ khi gió tiện
Dẫu gan sắt ai lay chẳng chuyển
Nhưng nước đời lắm chuyện trêu ngươi
Ở trong hoặc cũng có trời
Thân già lại thảnh thơi nơi cố thổ
Anh Giáp kể rằng học sinh ai ai cũng thích, thấy hay thật là hay. Nhưng ai ngờ cụ Phan bực. Cụ bực vì ông Võ Liêm Sơn nói cụ ?othảnh thơi nơi cố thổ?!
Anh Giáp kể rằng hồi đó anh được cụ Phan chú ý và rất thương. Cụ có mấy chục bộ sách cổ kim, thấy anh Giáp hăng hái nhiệt tình và ham học, cụ bảo: ?oKhi nào tôi mất, tủ sách này để lại cho cậu Giáp?.
Tính cách cụ khí khái, tính tình cụ dễ dãi. Đặc biệt sự nghiệp văn chương yêu nước của cụ hấp dẫn thanh niên. Trong học sinh có phong trào ghi chép và học thuộc thơ văn của cụ. Mỗi người dành một cuốn sổ bìa đẹp chép các vần thơ ái quốc, ái chủng, ái quần của cụ.
Bài thơ có ảnh hưởng lớn đối với anh Giáp và các bạn anh là Bài thơ chúc Tết thanh niên của cụ nhân dịp Xuân Bính Dần (1926)?
Dậy! Dậy! Dậy!
Bên án một tiếng gà vừa gáy
Chim trên cây liền ngỏ ý chào mừng
Xuân ơi Xuân, Xuân có biết chăng?
Thẹn cùng sông, buồn cùng núi, tủi cùng trăng
Hai mươi năm lẻ đã từng chua với xót
Tháng ngày khuây khoả lũ đầu xanh
Thưa các cô, các cậu, lại các anh
Trời đã mới người càng nên đổi mới?
Mở mắt thấy rõ ràng tận vận hội
Ghé vài vào xốc vác cựu giang san
Đi cho êm, đứng cho vững, trụ cho gan
Giây đoàn thể quyết ghe phen thành nghiệp lại
Ai hữu chí từ nay xin gắng gỏi
Cởi lốt xưa mà tu dưỡng lấy tinh thần
Chẳng thèm chơi, chẳng thèm mặc, chẳng thèm ăn
Đúc gan sắt để dời non lấp bể
Xối máu nóng rửa vết nhơ nô lệ
Mới thế này là mới hỡi chư quân
Chữ rằng: Nhật nhật tân, hựu nhật tân.
Anh Giáp kể một chuyện chứng tỏ cụ Phan rất quan tâm đến thế hệ trẻ. Hồi đó có một nữ sinh Đồng Khánh người Việt gốc Hoa tên là Vạn Xuân cùng với bạn trai là Tôn Thất Lập, hai người đi ô tô không may bị tai nạn chết. Học sinh hai trường làm lễ truy điệu, cụ Phan gửi đến một điếu văn.
Ngày 17-3-1926, cụ Phan đến nói chuyện tại trường Quốc học. Anh Khương Hữu Dụng kể lại trong Đặc san kỷ niệm Quốc học Huế 95 năm (1896-1991):
?oAnh em học sinh chúng tôi tập trung trong sân chơi của trường. Bỗng rào rào như ong vỡ tổ, hàng ngũ học sinh xáo động. Một ông già quắc thước, áo dài thâm quần vải trắng với đôi mắt sáng quắc, chùm râu quai nón đốm bạc, xuất hiện uy nghi, trượng phu?
Mọi người cố chen nhau đến gần cụ như muốn được nghe rõ hơn, thấu đáo hơn tiếng nói của con người gần như đã trở thành huyền thoại. Cụ già trìu mến nhìn đám học sinh trẻ?
Giọng Nghệ An âm vang như tiếng cồng: ?oAnh em khỏi phải chen nhau, tôi nói to lắm, tận sân ngoài cũng có thể nghe rõ?. Hàm răng giả long ra, suýt rơi. Cụ lắp lại, cười và sang sảng nói tiếp giữa những tràng vỗ tay kéo dài những lời tha thiết. Cụ cứ láy đi láy lại một điệp khúc đại uý dứt, thức tỉnh: ?oRượu tây, cơm tây, quần áo tây, xe tây, lầu tây? Học đường nô lệ, giáo dục nô lệ, nhân tài nô lệ, nô lệ ưu đẳng?(?)
? Cái mục đích người nước ta ngày nay vào học chẳng qua vì cầu quan to, hớt đồng bạc tốt, để làm môi giới cho rượu tây, cơm tây, đồ mặc tây, xe tây, lầu tây mà thôi ư? Cái hồn quốc dân ta còn mong gì sống được?
Chao ơi! Trời ơi! Thật có như thế ru! Câu hỏi của cụ như xoáy sâu vào tâm trí đám học sinh chúng tôi và khơi dậy những suy nghĩ xung yếu khẩn thiết về lẽ sống??.

Toàn chuyện bố láo! Thời í, mật thám Tây như rươi. Cụ Phan sau khi bị mật thám Pháp bắt tại Tàu, khi bị an trí tại Bến Ngự là ngoài sân đầu ngõ từ lý trưởng, chánh tổng, mật thám, tri huyện nó ra vào dòm ngó còn quá công an khu vực với công an quận bi chừ. Do đó, nhà cụ Phan ngày í bị bao vây kinh tế rất khó khăn; nhà cụ Phan Bội Châu nghèo còn phải cưu mang thêm con cháu vài người đồng chí tử nạn trước nữa nên cơm độn còn không đủ mà ăn. Thế mà tư liệu các nhà "giết sử" bây giờ thì đưa ra nào là Phan Đăng Lưu, nào là Võ Nguyên Giáp lâu lâu tạt qua nhà cụ Phan thụ bi-da, hát karaokê, rồi cụ Phan còn ngao du giang hồ như là Hồng Thất Công đi đây đi đó để diễn thuyết nữa. Cỡ các chú tép riu Việt Nam Thanh Niên Cách Mạng Đồng Chí Hội ở tận bên Tàu, bên Xiêm như Lý Thụy, Lê Hồng Sơn, Hồ Tùng Mậu mà hắt xì hơi một cái là mật thám Tây nó đã bu lại rồi, còn đường hoàng một tay cầm đầu khủng bố Al Quaeda cỡ cụ Phan Bội Châu, đảng trưởng Việt Nam Quang Phục Hội, sáng lập viên Việt Nam Quốc Dân Đảng, người chịu trách nhiệm nhiều vụ khủng bố tại biên giới Việt Hoa, Hà Nội, Thái Lan, đầu nậu áp phe chuyển vũ khí về nước cho Hoàng Hoa Thám, người cộng tác với tình báo Đức, bị an trí tại Huế mà Tây nó để cho "quần chúng tiến bộ" như Võ Nguyên Giáp, Phan Đăng Lưu lân la bàn chuyện ....yêu nước thì là chuyện lạ đời, kể cả nhà văn Nguyễn Mạnh Tuấn trùm viết phim bộ tại Sài gòn cũng còn kém trí tưởng tượng xa.

Bác MDB tái nạm rồi à? Lâu lắm rồi mới có chuyện để bác ghé mắt vào chơi hí!
Bác MDB đừng nói ngược nhá! Thời đấy có tự do dân chủ hơn nhiều, thu nhập cao hơn thời nay hẳn! Đã có người chứng minh với đầy đủ lập luận hẳn hoi cơ mà! Bác nói thế là bác cũng bị bọn người xấu nó nhòi... cho, phải cần đến thầy lang để chữa đấy!
Mà bác ơi, cụ Phan mới chỉ bị an trí, mật thám nó đầy đường nhưng nó cần theo dõi để úp trọn ổ, chứ nào phải lai rai mấy chú nhỏ nồng nàn nhiệt huyết đâu. Cua bị vặt càng làm mồi câu còn câu được cá lớn, chứ ngốc nghếc gì mà ăn tươi nuốt sống, chỉ tổ đau bụng thêm. Quần chúng có khi nhân cơ hội ấy còn ... ồn ào hơn đấy chứ!
Ngay như Nguyễn Văn Tạo, chính hiệu Quốc tế 3, đào tạo ở Nga về, đảng viên CS Pháp, còn tranh cử, ứng cử thành ông Hội đồng nữa là. Nước Pháp nổi tiếng Tự do - Bình Đẳng - Bác ái mà! Tại dân An Nam không biết hưởng thôi (mà nè, có hưởng cũng hưởng vừa vừa thôi, hưởng quá mẫu quốc vặt... đấy!)

.. tư liệu các nhà "giết sử" bây giờ thì đưa ra nào là Phan Đăng Lưu, nào là Võ Nguyên Giáp lâu lâu tạt qua nhà cụ Phan thụ bi-da, hát karaokê, rồi cụ Phan còn ngao du giang hồ như là Hồng Thất Công đi đây đi đó để diễn thuyết nữa. => Tư liệu ở đâu thế bác? Mà cụ Phan hình như chỉ đi lại trong Huế cơ mà?
Truy điệu cụ Phan Chu Trinh
Bảy ngày sau cuộc diễn thuyết của cụ Phan Bội Châu tại trường Quốc học, có tin cụ Phan Chu Trinh tạ thế tại Sài Gòn. Phan Chu Trinh (1872-1926) biệt hiệu Tây Hồ là một nhà ái quốc lớn trong thời gian đầu thế kỷ 20. Chính kiến của cụ Phan Chu Trinh khác với cụ Phan Bội Châu. Cụ Phan Chu Trinh chủ trương cải cách không bạo động. Lập trường của cụ được nêu ra trong bản điều trần gửi Toàn quyền Đông Dương trình bày tình cảnh khổ cực của dân chúng là do thuế khoá nặng nề, do quan lại tham tàn và đề nghị chính quyền Pháp ở Đông Dương ban bố một số cải cách bảo đảm quyền lợi tối thiểu cho dân chúng. Trước hết bãi bỏ chính quyền quân chủ bù nhìn, thay thế bằng một chính quyền có đại diện của dân.
Phan Chu Trinh cùng với Huỳnh Thúc Kháng, Trần Quý Cáp thực hiện công cuộc Duy Tân khai hoá ở tỉnh nhà (Quảng Nam). Nhiều học hội, thương hội, thư xã? được thành lập nhằm mở mang dân trí, thúc đẩy hoạt động nông công thương. Phan Chu Trinh viết bài Tỉnh quốc hồn ca nhằm thức tỉnh lòng dân.
Phan Chu Trinh bị bắt giữa lúc phong trào chống thuế diễn ra quyết liệt khắp Trung Kỳ (1908). Trần Quý Cáp bị án tử hình. Phan Chu Trinh và Huỳnh Thúc Kháng bị án tù chung thân, bị đày đi Côn Đảo. Năm 1911, nhờ sự can thiệp của Hội nhân quyền Pháp và của các nghị sĩ thuộc Đảng xã hội trong Nghị viện Pháp, Phan Chu Trinh được ân xá và đưa qua Pháp an trí ở Paris. Tại đây, Phan Chu Trinh liên hệ mật thiết với người thanh niên Nguyễn Ái Quốc và từng tham gia ý kiến vào bản kiến nghị mà Nguyễn Ái Quốc gửi cho Hoà hội Versailles năm 1991. Nguyễn Ái Quốc kính phục lòng yêu nước của bậc tiền bối Phan Chu Trinh nhưng không tán thành chủ trương của cụ.
Năm 1925, Phan Chu Trinh về nước, tuổi già sức yếu nhưng vẫn hoạt động. Cụ có ý định thăm cụ Phan Bội Châu lúc này đang bị giam lỏng ở Huế, thăm cac cụ Huỳnh Thúc Kháng, Ngô Đức Kế bàn việc đấu tranh cho dân chủ, dân quyền. Cụ diễn thuyết ở Sài Gòn về ?oĐạo đức và luân lý Đông, Tây?, ?oQuân trị và dân trị?. Cụ lâm bệnh mất tại Sài Gòn ngày 24-3-1926.
Phong trào để tang cụ Phan Chu Trinh lan rộng khắp cả nước như một quốc tang do dân chúng tổ chức, bất chấp sự ngăn cản, khủng bố của thực dân và quan lại. Những người để tang cụ chẳng những tỏ lòng thương tiếc nhà chí sĩ, mà còn tỏ rõ ý chí của mình. Tại Sài Gòn, ngày 4-4-1926, hàng chục vạn người đi đưa đám cụ. Sài Gòn biến thành một biển người công khai biểu dương lực lượng chống bọn thống trị thực dân. Ở Hà Nội, mặc dầu nhà cầm quyền Pháp đã bố trí lính gác để đe doạ, hàng vạn người vẫn đến viếng cụ tại chùa Hai Bà. Các cửa hiệu đóng cửa. Học sinh, sinh viên đeo băng tang.
Ở Huế, lễ truy điệu nhà yêu nước được tổ chức trọng thể tại Hội quán Hội đồng hương Quảng nam. Cụ Phan Bội Châu đứng ra làm chủ lễ. Bài điếu văn thống thiết do cụ viết được một phụ nữ có uy tín nổi tiếng ở Huế là bà Đạm Phương đọc (Bà Đạm Phương là mẹ anh Nguyễn Khoa Văn tức Hải Triều sau này).
Nhiều cuộc truy điệu được tổ chức trong thành phố, thu hút sự tham gia đông đảo của dân chúng. Học sinh trường Quốc học muốn tổ chức lễ truy điệu, nhưng nhà trường cấm và không cho học sinh đeo băng tang trong lớp. Lễ truy điệt được tổ chức tại nhà trọ của anh Giáp lúc này đã rời đến một ngôi nhà trên dốc Bến Ngự, nơi có nhiều học sinh Quốc học ngoại trú, giữa nhà đặt bàn thờ.
Anh Giáp và các bạn đã xoay xoả mượn đủ lư đồng, giá nến. Bạn học đến chật nhà, ai nấy đều đeo băng tang. Trong khói hương nghi ngút, những người dự lễ nghe đọc bài văn tế và tuyên thệ trước hương hồn nhà yêu nước.
Những hoạt động của học sinh Quốc học, Đồng Khánh và các trường khác cùng đông đảo nhân dân tham dự lễ truy điệu cụ Phan Chu Trinh đã náo động kinh đô Huế. Mật thám theo dõi, ghi tên một số người vào sổ đen.

Cứ nói mất quan điểm cách mạng thế này thì MDB bao giờ mới đoàn kết , tổ chức lực lượng gây dựng nhà nước Tiên Tỷ . Nói phải có bằng trứng chứ .

he he , Xuân Bồ gần nhà tôi ( đi bộ khoảng 2 km ) . Hồi nhỏ tôi học ở trường tiểu học Xuân Bồ nên ko lạ gì chổ đó đâu . Lâm Uý không phải là người Quảng Bình , anh là người Thanh Hoá . Còn nữa , không có chuyện "Đến nay,cứ mỗi dạo thu về,dân vùng Xuân Bồ vẫn ra bờ sông cúng anh" như bác nói Hơi phũ phàng phải không ? Nhưng đó là sự thật .
Xuân Bồ rất nghèo , nghèo thôi rồi luôn . Dân ở đó ít học nên thanh niên khá gấu , bọn thanh niên làng tôi thường choảng nhau với bọn đó
Về cụ Giáp . Quê ngoại tôi ở ngay làng cụ Giáp . Trước khi đi học tiểu học thì gần như là tôi ở với ông bà ngoại . Thực tế thân sinh cụ Giáp không phải là " một nhà nho nghèo " như các bác viết ở trên đâu . Nhà thân sinh cụ Giáp thuộc dạng phú hộ trong làng , giàu có . Sau cách mạng thì gia cảnh sa sút dần . Thời ấy ở quê tôi ko có nhiều gia đình có khả năng cho con vào học tận Quốc học Huế đâu , mà phải là gia đình giàu có , nhiều ruộng đất thì mới kham nổi .
Lâu lâu cụ Giáp về thăm quê . Bây giờ nhà cụ do mấy người bà con trông coi . Mấy tay này chả làm ăn gì , toàn xin tiền lên xin tiền xuống giả vờ sửa cái này sửa cái kia trong nhà để ăn tiền nên dân trong làng cũng ghét .
Nhà tôi ở rất gần làng ông Diệm ( Ngô Đình Diệm ) , cách độ mấy trăm mét . Thân sinh ông Diệm là người có thế lực trong triều đình Huế trước đây . Ngoài ra còn là người có đạo đức nên dân trong vùng nể trọng . Họ hàng nhà Ngô Đình sau này đổi thành Ngô Đức hết ( vì sau năm 60 họ cũng tội , bị đánh đá tan hoang )
Được tdna sửa chữa / chuyển vào 23:44 ngày 12/01/2006

Thời Nguyễn Văn Tạo của nhóm Cơm Sạn đệ tử Stalin và Tạ Thu Thâu, Phan Văn Hùm, nhóm Cơm Sạn đệ tử Trôtxkít, ra tranh cử tại Nam Kỳ là thuộc thập niên 30 bác thái nhi ạ. Tình hình thập niên 30 khác với tình hình thập niên 20 khi cụ Phan Bội Châu bị giam lỏng tại Huế. Vào thập niên 30, Stalin bán đứng các đảng cộng sản châu Âu, liên kết với các nước tư bản để chuẩn bị chống Đức. Đảng Cộng Sản Pháp bắt đầu liên kết với phe tư bản Pháp tại chính quốc và cho ra đời phong trào Mặt trận Bình Dân. Thời Mặt trận Bình Dân này, Cộng Sản trở thành hảo bằng hữu của chính quyền Pháp tại bản quốc cũng như tại các xứ thuộc địa. Do đó, nhóm Tạo-Thâu-Hùm mới ra ứng cử được công khai. Tuy nhiên, sau này đám Nguyễn Văn Tạo, Nguyễn Văn Nguyễn, Dương Bạch Mai đệ tử Stalin nhận chỉ thị trực tiếp của Đảng CS Pháp là không được chơi với đám cọng của Trốt Kít là Thâu, Hùm, Hồ Hữu Tường nữa, nên họ đã quay ra phản phé các đồng chí Cơm Sạn đệ tứ quốc tế trong nhóm La Lutte (là nhóm làm báo và cũng là nhóm đứng ra ứng cử. Nói thế để bác thái nhi thấy là luận điệu cán bộ nhà nước của bác thái nhi so sánh chuyện cụ Phan Bội Châu với đám Nguyễn Văn Tạo, Tạ Thu Thâu là kệch cỡm.

Một bên là các tay Cơm Sạn sẵn sàng hợp tác với chính quyền thuộc địa bằng cách ra ứng cử hợp pháp, không quấy rối nền bảo hô của các ông Tây; còn bên kia là Phan Bội Châu - một Osama Bin Laden của Việt Nam, mối lo canh cánh của chính quyền thuộc địa trong 20 năm trời. Người ta thường chỉ biết Phan Bội Châu về việc ông chiêu mộ hơn trăm sinh viên Việt Nam sang Nhật đông du. Tuy nhiên, sách giáo khoa trong nước bây giờ muốn hạ thấp thành tích hoạt động của cụ Phan bằng cách không nhắc tới các hoạt động của đảng Việt Nam Quang Phục Hội mà cụ Phan là đảng trưởng. Cụ Phan đã cử 3 nhóm sát thủ về Việt Nam: nhóm thứ nhất cầm đầu bởi Nguyễn Hải Thần - sau này là đảng trưởng Việt Nam Quốc Dân Đảng , về Hà Nội, nhóm thứ hai theo ngả Bangkok, nhóm thứ ba vào Nam kỳ. Cả 3 nhóm được chỉ thị dùng lựu đạn gây ra các hoạt động khủng bố tạo tiếng vang để khơi dậy phong trào yêu nước tại VN. Cùng lúc đó, cụ Phan cũng liên lạc và nhận được tài trợ của tình báo Đức (không phải Đức quốc xã của đệ nhị thế chiến, mà là nước Đức dưới sự cai trị của một Kaiser thời đệ nhất thế chiến) để chống Pháp. Trong 3 nhóm, nhóm Nam kỳ làm hỏng việc hay bị bắt, họ Mộ không nhớ. Nhóm sát thủ qua Thái Lan có ném lựu đạn chết một hai tay cảnh sát Tây hạng ruồi. Còn nhóm sát thủ tại Hà Nội của Nguyễn Hải Thần thì ném lựu đạn vào một nhà hàng tại một khách sạn Tây giết được mấy sĩ quan Pháp.
Được MDB sửa chữa / chuyển vào 02:14 ngày 13/01/2006