Đánh giá lại "công và tội" của vương triều Nguyễn

Không những tướng Nam mà cả tướng sỹ Bắc Hà cũng đầu hàng nhanh chóng. Năm 1801 vua Cảnh Thịnh chạy ra Bắc thu gom được 3 vạn quân tứ trấn và quân Thanh- Nghệ đem vào đánh lũy Trấn Ninh. Đánh từ sáng đến chiều, hai bên đang ngang ngửa, Bùi Thị Xuân suýt nữa phá được lũy thì mấy cánh quân bắc khác bỗng dưng đầu hàng hết. Thêm thủy quân bại trận khiến cho toàn quân tan vỡ.
Rút cục chỉ có Quy Nhơn và Quảng Nam là chiến đấu tới cùng cho nhà Tây Sơn.

Lúc Tây sơn đang còn mạnh, Nguyễn Huệ đang còn sống!

cái na?y thi? la? quân cu?a Nguyêfn Lưf, Nguyêfn Nhạc, vốn không coi trọng giưf mặt na?y, ca? miê?n Nam Bộ ma? chi? có va?i nga?n quân trấn giưf. Nhưng đến lâ?n cuối thi? Phạm Văn Tham cufng chống giưf được va?i năm, du? Nguyêfn Nhạc không cứu.
Trận Trấn Ninh thi? thu?y quân Nguyêfn Ánh va?o cư?a Nhật Lệ phía sau lưng Tây sơn, Quang Toa?n không chống giưf, tự ý bo? chạy ma? cufng không báo cho Bu?i Thị Xuân ơ? mặt trước, cho nên quân Nguyêfn 2 mặt giáp lại .
Chôf quân lính Tây Sơn trốn nhiê?u nhất thì lịch sư? lại ghi rất sơ sa?i. Trâ?n Quang Diệu va? Vof Văn Dufng mang khoa?ng 20-30 vạn quân vây tha?nh Quy Nhơn, lúc vê? bị chặn ơ? Qua?ng Nam nên pha?i vo?ng sang La?o. Thế ma? lúc ra kho?i La?o, đến Nghệ An thi? ca? đội quân va?i chục vạn chi? co?n va?i chục ngươ?i bị bắt sống cu?ng Trâ?n Quang Diệu.

Nguyễn Ánh thừa nhận sai lầm năm nào?
Nếu có thừa nhận thì chắc cũng rất lâu sau đó, chứ sau khi chứng kiến tội ác quân Xiêm, sau khi quân Xiêm thua trận ở Rạch Gầm, Nguyễn Ánh vẫn còn cầu viện quân Xiêm kia mà. Vệc kiềm chế quân Xiêm, Nguyễn Ánh cũng phải biết thực lực của mình kiềm chế được quân Xiêm hay không chứ.
Dù sao đó cũng là tội, tội lớn nếu xét bản chất ( không xét hậu quả, hậu quả đã được Nguyễn Huệ giảm thiểu rồi ). Vậy nên công Nguyễn Ánh nên ghi, nên nhớ, nhưng để vinh danh Nguyễn Ánh thì không nên.

Năm 1786, trong lúc còn đang lưu vong tại Xiêm, lực lượng trung thành của vua vẫn giúp người Xiêm đánh tan quân Miến Điện xâm lược. Trong chiến dịch này, đoàn quân Việt đã chiến thắng vẻ vang, bắt sống được nhiều lính Miến, thu nhiều vũ khí. Để trả ơn chúa Nguyễn, và cũng là thực hịên cam kết tương trợ lẫn nhau, năm 1787 vua Xiêm đã một lần nữa đề nghị được gửi quân giúp Chúa Nguyễn về lấy lại Gia Định. Chúa Nguyễn đã cảm ơn và từ chối. Ngài đã tự mình trở về nước lãnh đạo cuộc chiến đấu với nhà tây Sơn.
Đó là lịch sử. Đừng quên điều đó.
Ngoài ra, trong thời gian ở Bangkok, cả người Anh lẫn Bồ Đào Nha đều có đề nghị giúp chúa Nguyễn nhưng đều không được chấp nhận. Ngược lại, Tây Sơn cũng có đề nghị người Anh giúp sức, nhưng bị từ chối.
"... Tây Sơn cũng như Nguyễn Ánh đều vận động những đại diện Tây Phương lập quan hệ mậu dịch và hỗ trợ mình. Gặp Charles Chapman, viên đại diện Toàn Quyền Anh ở Ấn Độ, Nguyễn Huệ và Nguyễn Nhạc vội vã bàn chuyện buôn bán, mời mọc về nhà riêng, hứa tha thuế. Họ hỏi Charles Chapman có thể dùng tàu của ông ta giúp họ không, họ muốn có cố vấn Anh, tàu chiến Anh phụ giúp "để thực hiện mộng khuất phục nước Cao Miên, toàn thể bán đảo đến tận Xiêm và các tỉnh Nam Hà phía bắc còn nằm trong tay quân Bắc Hà. Đánh đổi lấy trợ giúp đó, Tây Sơn có thể nhường đất cho Anh quốc lập thương điếm."
Tạ Chí Đại Trường (Lịch Sử Nội Chiến Ở Việt Nam)
Cơ bản là người Châu Âu, vốn rất giỏi làm chính trị, đã biết đâu là đã phần nào đoán được đoạn kết của cuộc chiến nên đều đặt cược cho chúa Nguyễn, mặc dù vị chúa này đang ở vào thế cùng quẫn.
Các bác có khi nào nghĩ rằng Tây Sơn không nhờ ngoại bang cũng có thể xuất phát từ nguyên nhân: không thằng ngoại bang nào chịu giúp họ hết không?

Hôm nay, báo Tuổi trẻ đăng bài phỏng vấn Giáo sư Phan Huy Lê, một trong tứ trụ của nền sử học Việt Nam hiện nay (Lâm, Lê, Tấn, Vương). Em xin đăng ở đây, mong các bác chú ý 1 số điểm quan trọng.
Một nhu cầu lịch sử cấp thiết và chính đáng.
T - Hội thảo khoa học này sẽ diễn ra tại Thanh Hóa (ngày 18 và 19-10) - nơi phát tích của nhà Nguyễn - nhân kỷ niệm 450 năm Nguyễn Hoàng vào trấn thủ Thuận Hóa và sau đó là Quảng Nam, mở đầu một thời kỳ mới của dân tộc.
Tuổi Trẻ đã có cuộc gặp gỡ với GS-NGND Phan Huy Lê - chủ tịch Hội Khoa học lịch sử VN, đơn vị đồng tổ chức hội thảo.
* Thưa GS, nhìn nhận và đánh giá lại vai trò của nhà Nguyễn trong lịch sử vẫn là một vấn đề gây tranh cãi lâu nay. Nhưng tại sao đến bây giờ Hội Khoa học lịch sử mới tổ chức một cuộc hội thảo lớn có tính tổng kết như thế này?
- Thời kỳ các chúa Nguyễn và vương triều Nguyễn từ thế kỷ 16 đến thế kỷ 19 là một thời kỳ lịch sử trải qua những cách nhìn nhận hết sức khác nhau, có lúc gần như đảo ngược. Chính sử triều Nguyễn tôn vinh công lao vương triều, phê phán những thế lực đối lập như chúa Trịnh, coi Tây Sơn là ?ongụy triều?. Thời Pháp thuộc, các công trình nghiên cứu theo xu hướng vận dụng phương pháp luận hiện đại của phương Tây, tập trung vào khảo tả các di tích lịch sử, các công trình nghệ thuật, các nhân vật lịch sử cùng lịch sử giao thương với nước ngoài, không đưa ra những nhận xét, đánh giá chung về triều Nguyễn.
Sau Cách mạng tháng 8-1945 cho đến 1975, trong thời kỳ chiến tranh, công việc nghiên cứu nói chung có bị hạn chế, số lượng công trình nghiên cứu không nhiều. Và cơ bản nhất là đã xuất hiện một khuynh hướng phê phán gay gắt các chúa Nguyễn, đặc biệt là vương triều Nguyễn: chia cắt đất nước, cầu viện ngoại bang, đầu hàng thực dân xâm lược... Thời kỳ nhà Nguyễn bị đánh giá là thời kỳ chuyên chế ********* nhất trong lịch sử phong kiến VN. Khuynh hướng đó gần như trở thành quan điểm chính thống trong biên soạn sách giáo khoa đại học và phổ thông.
Thái độ phê phán gay gắt đó có nguyên nhân sâu xa trong bối cảnh chính trị của đất nước và trong cách vận dụng phương pháp luận sử học của các nhà nghiên cứu.
Đó là thời kỳ mà cả dân tộc đang tiến hành đấu tranh giành độc lập dân tộc, thống nhất Tổ quốc, cho nên khi nhìn lại lịch sử, bất cứ hành động nào xúc phạm hay đi ngược lại độc lập và thống nhất đều bị phê phán. Bối cảnh lịch sử của cuộc chiến tranh đã tác động đến thái độ của nhiều nhà sử học trong đánh giá, nhìn nhận về các chúa Nguyễn và triều Nguyễn.
Về sử học thuần túy, đó là thời kỳ mà nền sử học Mácxít đang hình thành nên sự ấu trĩ, giáo điều, công thức buổi đầu là không tránh khỏi. Không chỉ nhà Nguyễn mà nhà Mạc, nhà Hồ cũng chịu cái nhìn thiếu khách quan, công bằng tương tự.
Công cuộc đổi mới bắt đầu từ năm 1986, từ những thay đổi về tư duy kinh tế kéo sang lĩnh vực khoa học xã hội đã khiến các nhà sử học phải nhìn lại mình và tự ?obắt bệnh? trong nghiên cứu sử học. Cũng từ đó mà việc nhìn nhận, đánh giá lại chúa Nguyễn và vương triều Nguyễn ngày càng trở thành một nhu cầu, đòi hỏi bức thiết, đầu tiên là của giới sử học, sau đó là của tất cả những nhà khoa học xã hội, và trở thành đòi hỏi của cả xã hội.
Đã có tới 16 cuộc hội thảo tại Huế, bốn tại TP.HCM, một ở Hà Nội về các sự kiện và nhân vật thuộc thời kỳ lịch sử này. Nhưng đó vẫn chỉ là những cuộc hội thảo về từng sự kiện, nhân vật, và tập trung vào thời nhà Nguyễn, mà chưa đề cập nguồn gốc là các chúa Nguyễn. Vì vậy một hội thảo quốc gia vào lúc này là đúng lúc và cần thiết.
* Thưa GS, trong các báo cáo khoa học tại hội thảo này, những vấn đề nào là nổi bật nhất trong việc đánh giá lại các chúa Nguyễn và vương triều Nguyễn mà các nhà khoa học đạt được sự thống nhất?
- Có tới 91 báo cáo, trong đó có tám báo cáo của các nhà nghiên cứu nước ngoài: Anh, Pháp, Hàn Quốc, Nga, Trung Quốc, đảo Đài Loan? Có nhiều vấn đề phải tranh cãi, nhưng có những vấn đề quan trọng đạt được sự thống nhất cao của tất cả các nhà khoa học trong việc đánh giá chúa Nguyễn và triều Nguyễn.
Thứ nhất, công lao không thể phủ nhận của các chúa Nguyễn: mở mang bờ cõi từ bắc Phú Yên vào tận đồng bằng sông Cửu Long. Không chỉ mở rộng biên cương mà còn tiến hành khai phá, đưa nền kinh tế miền Nam từ hoang sơ phát triển rất nhanh, không chỉ kịp mà còn vượt Đàng Ngoài.
Thứ hai, dù Tây Sơn đã chấm dứt việc chia cắt đất nước, nhưng phải thừa nhận chính Nguyễn Ánh mới là người thống nhất VN thật sự, trên một lãnh thổ gần như tương đương nước VN hiện đại bao gồm cả đất liền và hải đảo, kể cả Trường Sa và Hoàng Sa, đồng thời quản lý chính quyền rất chặt chẽ. Chúng ta bây giờ đang thừa hưởng chính cái di sản vĩ đại mà triều Nguyễn để lại. Cá nhân tôi từng nghe hai vị cố thủ tướng rất quan tâm đến khoa học xã hội và am hiểu lịch sử là Phạm Văn Đồng và Võ Văn Kiệt nói rất nhiều lần: ?oNói gì thì nói, không có chúa Nguyễn, không có ngày hôm nay, không có giang sơn liền một dải thế này thì không đủ tiềm lực về con người và của cải để chiến đấu và chiến thắng Pháp, Mỹ?.
Thứ ba, triều Nguyễn đã để lại một di sản khổng lồ, vĩ đại mà không triều đại nào trong lịch sử có thể sánh được: ba di sản văn hóa vật thể và phi vật thể được công nhận là di sản văn hóa thế giới: kinh thành Huế, Hội An, nhã nhạc cung đình Huế. Quốc sử quán triều Nguyễn để lại khối lượng thư tịch đồ sộ chưa từng có trong lịch sử, Châu bản triều Nguyễn có tới 734 tập, Địa bạ triều Nguyễn có 10.057 tập, với 18.000 địa bạ thôn ấp, văn bia triều Nguyễn cũng có tới 11.000 tấm? Tất cả di sản đó cần được khai thác, dịch, công bố rộng rãi, đánh giá lại một cách xứng đáng.
* Thưa GS, còn những vấn đề nào ?ogay cấn? về triều Nguyễn sẽ gây tranh cãi?
- Cũng còn nhiều vấn đề, nhưng nổi bật nhất là vấn đề quan hệ chúa Nguyễn - Tây Sơn, chuyện Nguyễn Ánh cầu viện Xiêm, trách nhiệm nhà Nguyễn trong việc mất nước vào tay thực dân Pháp? nhưng tất cả sẽ được tranh luận một cách khoa học, công khai trên các chứng cứ lịch sử.
Điều đáng chú ý nhất ở đây vẫn là vấn đề thống nhất đất nước, công thuộc về ai lớn nhất. Trước đây, cố GS Trần Văn Giàu, người thầy của mọi người thầy sử học Việt Nam đương đại đã đưa ra 5 quan điểm khác nhau, nhưng hiện nay hầu hết các nhà sử học đều thống nhất ở 1 quan điểm duy nhất của cụ đại ý là: Nguyễn Huệ đã đặt nền móng cho quá trình thống nhất, chính Nguyễn Ánh mới là người thống nhất đất nước từ Ải Nam Quan đến Mủi Cà Mau. Cũng cần nói thêm rằng, dưới thời Minh Mạng bờ cỏi VN ta là rộng lớn nhất trong hàng ngàn năm dựng nước. Tuy nhiên, vấn đề khúc mắc vẫn là việc Nguyễn Ánh cầu viện Xiêm và Tự Đức để mất nước vào tay Pháp bởi những quyết sách thiếu đúng đắn của ông ta

"công thông nhất" thi? thật ra cha? pha?i công, trước giơ? ngươ?i Việt đê?u thống nhất rô?i, chi? có khác la? ngươ?i câ?m đâ?u thôi, về danh nghifa thi? đê?u la? một nha? Lê ca?. Các bác Việt Mi? Tây trước khi ca ngợi "công thống nhất" thi? cufng nên nhớ ơn ai đaf thống nhất VN năm 1975 nhé.
Công mơ? nước thi? có. Nhưng nhắc tới chúa Nguyêfn thi? đư?ng quên các chúa Trịnh cufng có công mơ? nước, thống nhất (ơ? Tây Bắc, Việt Bắc), ba?o vệ đất nước, xây dựng quốc gia gia?u đẹp vưfng mạnh đậm đa? ba?n sắc dân tộc. Đo?i tôn vinh va?i chúa Nguyêfn trong khi bo? qua các chúa gio?i trị nước như Trịnh Kiê?m, Trịnh Tu?ng.. la? không công bă?ng. Không pha?i vi? con cháu họ Trịnh bị họ ́ na?o la?m thịt hết rô?i thi? thôi.

Khoa học tiến bộ còn phải mất cả ngàn năm mới được công nhận, thì việc công nhận, ghi nhận những giá trị của Nhà Nguyễn, Vương Triều Nguyễn sau hơn nửa thế kỷ bị chính hậu bối mình hắt hủi, thậm chí lăng mạ , mặc dù muộn cũng còn hơn không.
Làm người phải nhớ nguồn gốc tổ tông, uống nước nhớ nguồn. Đó chính là đạo lý của người Việt.
Còn việc để mất nước cũng đừng quá trách tiền nhân. Biết bao ông cha đã ngã xuống để bảo vệ nó nhưng không được. Thử hỏi thành Gia Định có giữ được trước 8.000 quân lê dương Pháp-Tây Ban Nha hay không khi mà cũng chỉ với 160 lính, Trung úy Fracis Garnier đã hạ được thành Hà Nội?. Đến mức ngay cả thời Tây Sơn cực thịnh, Nguyễn Ánh cũng chỉ cần Pháp giúp 1.600 lính là cũng hy vọng lật ngược thế cờ. Thế mới biết uy lực Phương Tây mạnh tới cỡ nào. Dùng hiện tại xét quá khứ thì quá dễ, nhưng thử đặt mình vào hoàn cảnh đó mà xem. Nếu là vua, liệu bạn có muốn để người ta tàn phá đất nước mình, quật mồ mả ông cha mình (như thời tây Sơn) không? Hay chấp nhận như Trung Hoa-Mãn Thanh nhường đất, mở cửa cho phương Tây để tìm thời cơ chấn hưng đất nước?
Thay vì oán trách tiền nhân, hãy tự trách mình trước vì không bảo vệ được vẹn toàn những gì các vua, chúa để lại. Đừng quên chúng ta còn có những hòn đảo xa xôi ngoài biển khơi do các vua Chúa Nguyễn để lại ngày đêm hứng chịu nhiều sóng to, gió lớn vẫn luôn vươn mình hướng về với tổ quốc.

1 chuyện bên lề, không có giá trị LS gì; nhưng mình vẫn muốn nói:
Trong giới học thuật thì chuyện "xét lại công tội" cho triều Nguyễn là 1 việc rất được hoan nghênh. Tuy nhiên có 1 số cá nhân lại cho rằng đây là 1 cơ hội tốt để bôi nhọ cả hệ thống sử học, cơ hội để đả kích cá nhân các thành viên có uy tín trong giới sử học VN hiện nay; nhân chuyện này mà đả phá, hô hoán rằng LS bị chính quyền bóp méo và đề ra những thuyết hoang đường trong LS, đánh vào tâm lý hoang mang của mọi người. Do tình hình đó, con đường đến với sự thật LS, công tâm trong nhận định của người viết sẽ còn khá dài.
Nhớ hồi công bố về vấn đề huyền thoại Lê Văn Tám, đến giờ vẫn còn được 1 số người dùng vào các mục đích CT bẩn thỉu của mình . Bây giờ đến chuyện này không biết có ai định trống giong cờ mở rước hoàng thân quốc thích lên ngai không đây .

Không đâu Bác Mr. Hoang ơi. Những người như bác nói chỉ muốn tìm hiểu lịch sử một cách chính xác, càng gần sự thật càng tốt, công tội rõ ràng, đứng ngoài chính trị, chính kiến. Những gì sai thì phải sửa, dù có muộn.
Lịch sử luôn vận vận động nhưng không phải vì thế mà chối bỏ những những giá trị truyền thống được. Đến nước Nga tiên phong trong việc phá bỏ thành trì của Chủ nghĩa Cộng sản nhưng vẫn dành những gì trân trọng nhất cho truyền thống của Liên Xô cũ.
Bản thân gia đình tôi không phải họ Nguyễn, lại là người gốc Đàng ngoài chứ không phải Đàng trong của chúa Nguyễn. Dòng họ tôi nhiều đời đã đổ xương máu để cùng dân tộc đánh đuổi thực dân ngoại bang , xóa bỏ chế độ phong kiến. Cá nhân tôi không bao giờ đồng ý khôi phục nền quân chủ tại VN. Nhưng không phải vì thế mà không trân trọng những gì mà các vua chúa, hay tổ tiên ta để lại. Bác Mr.Hoang không nên chính trị hóa mọi vấn đề như thế.