Dạo chơi với Dân ca Việt Nam

Dạo chơi với Dân ca Việt Nam

Đặt tựa đề là " Dạo chơi " vì tôi chỉ là kẻ yêu dân ca Việt Nam nhưng ít khi tìm tòi sâu. Chỉ sanh lòng cam mến rồi chấp bút viết vài dòng. Cũng mong bạn bè ủng hộ mà cùng góp sức, tham gia chung cho rộn tiếng vui vầy.

Nói ngắn gọn, dân ca là những khúc ca lưu truyền trong dân gian mà không rõ tác giả. Dân ca giống viên ngọc được thời gian mài, sáng lên theo năm tháng. Những khúc dân ca không biết ai chắt chiu, ai sàng lọc mà hấp dẫn đến thế. Nói tới dân ca, đó là bộ mặt của văn hóa mỗi dân tộc, mỗi miền quê.

Người ta nói văn hoá nước ta là " nền văn minh lúa nước ". Tôi sinh sống ở Nam Trung Bộ, vì vậy tự nhiên thấy gần gũi với đồng bằng Nam Bộ, nói rộng hơn là đồng bằng sông Cửu Long. Sẵn nói cho vui, con đường nhà tôi mang tên Cửu Long. Có chút gì đó liên hệ, dù là theo kiểu " bắt quàng làm họ ".

​

Vậy bắt đầu với miền đất mênh mông sông nước. Dân ca Nam bộ không " lúng liếng " như dân ca Bắc bộ, cũng ít thâm trầm hoặc trĩu nặng bằng dân ca Trung bộ. Ở miền Nam tôi thường nghe giọng hò trong trẻo của nam nữ trên sông, điệu lý rộn ràng làm lòng người vui lây. Rất gần với tánh tình người nông dân: chân chất mộc mạc, không cầu kỳ.

Một vài bản khá phổ biến, ít ỏi lắm, đừng cười ...

​

Để mô tả một cách ví von hình ảnh thôn nữ với mái tóc dài bay bay, không thể tìm ra lối nào hay hơn những tàu lá dừa mơn mang. " Dừa ", " tóc dài ", tới đây ta đã nhớ ngay bài Dáng đứng Bến Tre của nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý. Một trong những ca khúc viết về quê hương đất nước hay nhứt.
Nhưng mà, Bến Tre không chỉ sở hữu bài hát này, có một làn điệu dân ca chỉ cần lướt qua bên tai đã khiến ta bồi hồi thương nhớ rừng dừa xanh ngát rì rầm, một khúc hát ngọt ngào dễ mến: Lý bằng răng.
Ngay từ câu đầu tiên, Lý bằng răng đã đưa ta về với ruộng vườn um tùm, tự nhiên sao
" Câu dân ca thoáng nhẹ tiếng ru lý bằng răng à, tiếng ru tình bằng ngọt lịm "
đúng lắm, chỉ thoáng nhẹ thôi, vậy mà câu dân ca đã hút hồn người. Từ " tình bằng " rất thân quen, xuất hiện trong nhiều bản, nhiều nơi. Với tay bắt lấy câu hát này, đưa lên môi chợt nghe hương vị ngòn ngọt thanh thanh của nước dừa chảy vào mình.
khúc hát còn nhắc lại tiếng mẹ ru ầu ơ, ru ta từng trưa nắng bỏng được ướp dịu bởi âm thanh tuyệt diệu nhất: tiếng ru hời
" Thiết tha tiếng mẹ ngân dài gợi nước non .... "
nước non mình đẹp ngàn năm, con có nghe mẹ kể như vậy, nhưng với tâm hồn non trẻ thì con chỉ hình dung vẻ đẹp ấy như bức tranh Thánh Gióng xông trận giữa muôn trùng sông núi. Nước non có đẹp bằng tiếng mẹ ru, bằng làn điệu dân ca không hả mẹ?
hoa sen " gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn " cũng hiện diện trong lời mẹ dạy con làm người. Với Lý bằng răng thì
" Câu dân ca nở rộ cánh sen lý bằng răng à, cánh sen gần bùn càng đẹp "
người dân Nam Bộ nhiều lúc thật thà đến không thể ngờ. Kiểu nói khảng khái " gần bùn càng đẹp " này rõ ràng chỉ có ở những đứa con từng uống nước sông Cửu Long. Ở đoạn sau còn có một động từ " đặc " chất Nam Bộ, đó là " lội ruộng "
" Ơi con chim sẻ ngậm lúa thơm ... đàn cò lội ruộng .. "
thiếu nữ chiều nay đi thăm đồng, cô nghe thấy lúa reo vui, lòng xuyến xao cô mở miệng để tiếng ca bay đi khắp bốn bề xôn xao. Nên chú ý một tí về cách dùng từ chỗ này, không phải " thẳng tính " là câu chữ cứ trơn tuột, vẫn có nhiều từ khá " đắt " mà " chim sẻ ngậm lúa thơm " là ví dụ điển hình.
rồi cô gái đưa mắt ra xa xa, cô khẽ chấm mấy giọt mồ hôi bằng chiếc khăn rằn, dịu dàng nói cùng ai đó
" ... thoáng xa tình bằng chờ đợi ... "
cái duyên của dân ca là vậy đó. Ẩn ý nhiều, cô cũng không muốn nhiều người hiểu, chỉ mong một " con đò đậu bến sông " đằng kia biết cái tình bao ngày qua.
đầu bài mô tả câu hát quê hương là thoáng nhẹ, ngân dài, ngọt lịm, nở rộ .... toàn những thứ xinh đẹp, cuối bài, kết bởi hai từ " mênh mông " và " êm đềm ", hãy nghe:
" Mênh mông êm ả giọng cất lên (ý) lý bằng răng (à)
Tiếng ca (i a) tình bằng dào dạt (ờ)
Xóm xa phố chợ êm đềm giọng hát em (ý) lý bằng răng (à)
Tiếng ca (i a) tình bằng ngọt lịm (ơ) "
giọng hát thiếu nữ có thể làm " êm " cả phố chợ nhộn nhịp, đâu có nói quá. Đó chính là sức mạnh vô biên của dân ca, của tình người.

​

Lý bằng răng có kết cấu nhạc đơn giản, lời ca đẹp một cách mộc mạc. Nhờ sự gần gũi sẵn có của dân ca và cộng thêm cái tình, khúc hát này uốn lượn mới mê ly làm sao. Phong cảnh đồng quê Bến Tre hiện lên không quá rõ nét, trái lại, nó trải dài tít tắp và gợi mở. Chỉ một khúc dân ca đã chứa đựng muôn vàn hình ảnh, mùi vị và tình cảm, ta còn trông mong gì hơn.
Nhứt định ta sẽ thu xếp hành trang về Bến Tre, hễ em mà buông " câu dân ca êm đềm " là ta lập tức cất giữ. Mà không được, ích kỷ quá. Thôi thì ta nhấm nháp cái hương ấy, hương đọng lại tựa viên kẹo dừa nhỏ nhắn thơm thơm. Và trong hành trang ta sẽ mang theo cả tình yêu Dân ca.
----
Lý Bằng Răng
( Bến Tre )
1. Câu dân ca thoảng nhẹ tiếng ru (ý) lý bằng răng (à)
Tiếng ru (i a ) tình bằng ngọt lịm (ờ)
Thiết tha tiếng mẹ ngân dài gợi nước non (ý) lý bằng răng (à)
Nước non (i a) ngàn đời thật đẹp (ờ)
2. Câu dân ca nở rộ cánh sen (ý) lý bằng răng (à)
Cánh sen (i a) gần bùn càng đẹp (ờ)
Cánh sen ngát nhụy bên hồ rọi ánh trăng (ý) lý bằng răng (à)
Cánh sen (i a) tình bằng ngào ngạt (ờ)
3. Ơi con chim sẻ ngậm lúa thơm (ý) lý bằng răng (à)
Lúa reo (i a) đàn cò lội ruộng (ờ)
Gió đưa tiếng gọi con đò đậu bến sông (ý) lý bằng răng (à)
Thoáng xa (i a) tình bằng chờ đợi (ờ)
4. Mênh mông êm ả giọng cất lên (ý) lý bằng răng (à)
Tiếng ca (i a) tình bằng dào dạt (ờ)
Xóm xa phố chợ êm đềm giọng hát em (ý) lý bằng răng (à)
Tiếng ca (i a) tình bằng ngọt lịm (ơ)
----
Được FloraAtDawn sửa chữa / chuyển vào 16:43 ngày 26/08/2005

​

Con sáo nhớ ai
Lý bằng răng hồn nhiên đến mấy thì vẫn xuất hiện một ít ưu tư, nỗi lòng người thiếu nữ. Bởi vì thiệt ra các điệu Lý ở Nam bộ ngoài tính chất trong sáng còn chứa đựng cả nỗi buồn. Cái buồn man mác thấm đượm tình quê.
Tôi vẫn đang dạo miệt vườn Nam bộ. Chiều nay lạc tới bến sông Tiền, đang thư thả ngắm mây nước bỗng dưng nghe một khúc ca sầu thương lai láng; Lý chiều chiều
" Chiều chiều ra đứng Tây lầu Tây ... "
Nhạc phẩm viết về buổi chiều nếu tính riêng ở Nam bộ đã là nhiều không đếm xuể. Có thể là " nắng vàng khắp nơi ... " hay " Cành tre ngóng gió ... " ( Nhớ em lý chiều chiều ), mấy hình ảnh thân thương biết bao. Buổi chiều thường kéo theo nỗi buồn vu vơ. Mà hễ buồn càng trải dài thì ta càng xao xuyến khó tả.
Bùi ngùi giọng ca anh chàng đang đứng cuối con đò nhỏ. Anh hát " chiều chiều ... ", hai chữ chiều sao mà nao lòng quá. " Chiều chiều " diễn tả một thói quen ( vô thức ) không bỏ được. Hãy xem câu chuyện dang dở của anh, mối tình đơn phương ngày nào.
" ... Xui ai xui trong lòng, trong lòng tôi thương.Thương cô tưới cây ngô đồng ... "
Cũng kiểu nói chân thật của dân sông nước phương Nam " ai xui trong lòng tôi thương ", đáng yêu, đáng trân trọng cái tâm sự ấy. Nhưng mà anh thương cô, anh chỉ để trong lòng, nói chẳng đặng. Cũng có khi anh sợ nói ra rồi không kịp rút lại, sợ cô cau mày đêm về anh phải tự trách mình vô phép.
rồi thời gian qua đi, ngày kia cô gái theo chồng về xứ xa. Anh tiếc nuối mình quá nhút nhát. Trong tiếng chắc lưỡi xót xa anh cố an ủi mình bằng cách ví von
" ... Thương cho số kiếp vợ chồng Ngâu "
vậy đó, anh tự coi mình và cô gái là " có duyên " nhưng mà " không có phận phúc ". Như Ngưu Lang Chức Nữ thì mỗi năm còn gặp được nhau một lần giữa lệ tuôn sầu thảm. Còn như anh, vĩnh viễn dõi mắt trông theo " đàn chim Ô Thước tung cánh bay về phía Ngân Hà ".
người buồn, cảnh cũng buồn lây và ngược lại. Từ đó cứ mỗi chiều về thì anh lại ra đứng nhìn về hướng quen thuộc, để mà tiếng thở dài thỉnh thoảng vuột ra
" Chiều chiều ra đứng bên dòng sông
Sông dòng sông, thấy ai tang tình khuấy nước ... "
dòng sông vô tình, người thương cũng vô tình. Người đời còn vô tình hơn hết thảy, bởi trên dòng sông ấy đò vẫn đi về hai bến. Đò qua đò lại mà không ai hay cho anh.
Tôi đã cảm thông cho nỗi buồn của anh rồi. Anh đang đứng trên con đò số mạng để mà cố chèo ngược dòng đời. Vừa cố gắng xoay chuyển vận mệnh, anh vừa lắc đầu. " hò .. xang .. xê .. cống .. lìu .. " mấy nốt nhạc miền Nam đơn sơ nhưng tác động ghê gớm. Thì thôi, đây tôi cũng xin hát tặng anh
" Mênh mang nước trôi xuôi dòng "
cái kiếp anh nó khổ vậy thôi, đâu trách ai được. Nếu mà ngày đó anh dám nói " ra giêng anh cưới em ... " thì sao? Ôi con người ta suốt ngày trách thân trách phận " giá mà .... thì ... ". Điệu Lý buồn anh phải ca cả một đời. Buồn do đâu?
Tôi thơ thẩn bỏ đi, lát sau ngoảnh lại thì anh vẫn còn đứng đó, phía bên kia con sông có một đốm nhỏ ... tôi không thấy rõ đó là một con đò khác, hay bóng người anh thương đang tưới cây ngô. Cây ngô không mọc ở đồng mà được trồng trên đất nhà người ta.

​

----
Lý Chiều Chiều
( dân ca Nam Bộ )
1. Chiều chiều ra đứng Tây lầu Tây
Tây lầu Tây, thấy cô tang tình gánh nước
tưới cây tưới cây ngô đồng
Xui ai xui trong lòng, trong lòng tôi thương
Thương cô tưới cây ngô đồng
2. Chiều chiều ra ngóng nơi chân trời xa
Xa chân trời xa, thấy chim đàn chim Ô Thước
tung cánh bay về phía Ngân Hà
Chim đắp bao nhịp cầu trên dòng sông sâu
Thương cho số kiếp vợ chồng Ngâu
3. Chiều chiều ra đứng bên dòng sông
Sông dòng sông, thấy ai tang tình khuấy nước
Đẩy đưa đẩy đưa con đò
Thương ơi thương con đò, con đò sang sông
Mênh mang nước trôi xuôi dòng
----
tham khảo thêm
Nhớ em Lý chiều chiều
( dân ca Nam bộ )
Chiều chiều hát lý chiều chiều
Bên sông sóng vỗ nhớ hình bóng xưa
Em buồn nghe tiếng gà trưa
Cành tre ngóng gió sáo bay xa bầy
Hò hò hò ơ ơ ơ ơ hò
Hò hò hò ơ ơ ơ hò ơ
Chiều chiều hát lý giọng buồn
Trăng thu dạ khúc tiếng lòng vấn vương
Sông dài gợi nhớ người thương
Thuyền xa bến vắng bốn phương mây sầu
Hò hò hò ơ ơ ơ ơ hò
Hò hò hò ơ ơ ơ hò ơ...i
Chiều chiều nhớ lý chiều xưa
Trăng treo ngọn sóng bóng dừa lá xanh
Nhớ ngày em tiễn đưa anh
Con đò qua bến sao đành đò ơi
Nghe buồn mấy giọt buồn rơi
Thương nhau ngày đó bao nhiêu nghĩa tình
Bây giờ chiếc bóng mình ên
Như chim lẻ bạn buồn ơi là buồn
Được caneton0901 sửa chữa / chuyển vào 22:27 ngày 30/10/2005

Lời ru trong đêm​

​

Đã nhiều lần, qua báo chí sách báo và cả trên cửa miệng người quen thân, tôi nghe câu trách móc " sao lớp trẻ ngày nay có vẻ lạnh nhạt thờ ơ với nhạc dân tộc quá ". Muốn rung động trước âm nhạc dân gian phải xuất phát từ tấm lòng. Từ đó suy ra tánh tình con người ta không được nhân hậu như " ngày xưa " ? E là suy diễn lung tung, mà e là trúng thì khổ.
Tôi lang thang qua khắp nẻo đường, bỏ lại dòng sông " ngày đục đêm trong " và buổi chiều, giờ đang giữa đêm thanh bình. Không có âm thanh nào ngoại trừ tiếng côn trùng rỉ rả và lá dừa xào xạc. Theo ánh lửa lập loè trước mặt, tôi tìm đến một căn nhà nằm lọt thỏm chốn hiu quạnh, tự dưng lại thấy buồn.
Chưa kịp cất giọng hỏi thăm, tôi đã phải ngưng bước đứng yên cạnh bụi chuối, cũng bởi một lời ru vọng ra từ bên trong nhà.
" Ầu ơ ... ví dầu cầu ván đóng đinh .... "
Người mẹ ru con chỉ cần thiết tha, lời ca không quan trọng, họ có thể lấy bất kỳ câu ca dao nào, lục bát càng tốt, rồi kết hợp với mấy tiếng " à ơi ... ầu ơ ... ", giữa mẹ và con có sự đồng cảm sâu sắc nên đứa trẻ sẽ chìm dần vào giấc ngủ yên.
Đêm tối bị lời ru lấn áp. Đêm buồn cũng không làm cõi lòng tôi chao nghiêng bằng lời ru đượm tình ấy.
Tôi bỏ đi, không nỡ chạm vô bức tranh mẫu tử thiêng liêng. Ký ức tuổi thơ cùng ánh sao lùa vào tóc. Thuở nhỏ tôi có cái may mắn là được mẹ và bà chăm chút kỹ lưỡng. Mỗi lần cậu nhóc tinh nghịch nghe tiếng mẹ hay bà ru hời là mọi ý nghĩ đều tan đi hết, chỉ còn đôi mắt tròn háo hức chờ nghe một câu chuyện cổ tích, vài điệu dân ca, rồi mới đến lời ru. Lâu rồi, trong xã hội đổi mới từng ngày, tôi đâu còn gặp làn điệu ru con nữa. Vậy nên xúc động, lại nghĩ mông lung đến mấy câu ca dao quen thuộc.
Ca dao mang vào tiếng ru thì làm sao nhớ hết, cũng như rất khó mà liệt kê những điệu ru. Nhưng có một khúc nhạc, tôi dám cam đoan rằng hễ ai có chút tình yêu với quê hương đều ưu thích, nằm lòng thì tôi không dám chắc. Tôi nói ở đây là bản Ru con Nam Bộ, bài hát ru mà giá trị của nó đã vượt khỏi Việt Nam mình, ra tận nước bạn ( như Nhựt Bổn ).
Tôi cố gắng vẽ trong đầu mình lại Ru con Nam Bộ mà cô Ái Vân thể hiện. Tức nhiên là khi người mẹ hát dỗ con ngủ, bài nhạc sẽ ấm áp hơn nhiều, ý tôi là cô Ái Vân ca bản này hay hơn bất kỳ ca sĩ nào, mà cũng là xét theo giới nhạc thôi. Bài cô hát ngoài giọng ca đặc sắc thì còn có tiếng đờn bầu thổn thức. Chợt tôi nghĩ, hay tiếng đờn bầu mới là vai chánh, còn cô Ái Vân lại là vai phụ tô điểm ( như là Đào của kép chánh đờn bầu vậy đó ). Mà nghĩ sao cũng được hết, bởi nốt đờn bầu - niềm tự hào của dân mình - có đủ khả năng vỗ về đứa bé, thiệt mà.

​

cô Ái Vân​

​

cô gái đang khảy đờn​

Ru con Nam Bộ
( dân ca )
Gió mùa thu mẹ ru con ngủ
Năm canh chày ... thức đủ vừa năm
Hỡi chàng ... ơi
Hỡi người ... ơi
Em nhớ tới chàng
Hãy nín đi con
Hãy ngủ đi con
Con hỡi ...
Chí làm trai mê say yêu nước
Em nỡ dạ nào ...
Trách mối tình ... ai
Hỡi chàng ... ơi
Hỡi người ... ơi
Em nhớ tới chàng ...
Tôi cũng đã thấy mỏi chưn, liền ngồi xuống dựa vào gốc cây gì đó, cây to, trời tối om nên không nhìn rõ. Người khó tánh nói " Dân ca gắn liền với đời thường mới hay, mang lên sân khấu sẽ làm giảm mức biểu cảm ". Tôi không phải kẻ kỹ tánh quá đáng nhưng cũng thấy cái lý đó có phần đúng. Bởi vậy, tôi cứ tựa gốc cây bên đường mà ngủ qua đêm nay, có gì là ngại ?
Vì khúc Ru con Nam Bộ đang và sẽ luôn mang tặng tôi những giấc ngủ thiệt ngon. Miễn là ta đón nhận thiệt tình ...
Chỉ có ai vô tâm thu tiếng ru vô băng rồi phát cho trẻ con, hòng dỗ nó ngủ, đó mới là người đáng trách.
Được FloraAtDawn sửa chữa / chuyển vào 16:07 ngày 27/08/2005

Cám on bạn dã viết một bài rất hay và cảm đông. Tôi tuy là người miền Bắc nhưng rất thích nhạc Nam bộ, nhất là những bài dân ca như bạn viết về . Bạn có 2 bài nhạc "Lý Bằng Răng" và "Lý Chiều chiều" không? Cho tôi xin . Cám ơn nhiều .

Chào bạn, trước kia mình có kha khá nhạc dân ca nhưng vì biến cố lúc ở Sài Gòn đã thất lạc hết. Hiện giờ đang kiếm lại thôi hà, đó cũng là lý do mà loạt bài này mình đang phải ngưng. Cảm ơn bạn động viên. Lý bằng răng là một ca khúc trong trẻo và chỉ hơi thoáng chút buồn, giống tâm hồn thiếu nữ, mình đang phát điên vì ... không tìm lại được nó . Còn Lý chiều chiều thì bạn vào đây nghe hòa tấu nhé. Chúc vui.

Cám ơn bạn đã gửi cho bài Lý Chiều Chiều . Nghe xong mình nhớ lại ngày xưa c~ung đã từng nghe qua, nhưng không còn nhớ ở đâu nữa .
Mình cũng tìm được bài Lý Bằng Răng, chỉ tiếc là không có lời . Nên không cảm được như bạn tả . Thật tiếc quá .
Bài nhạc đó ở đây: http://www.webhay.com/modules/Thu_Vien_Nhac/_Nhac_hoa_tau_truyen_thong_VN/Ly_bang_rang.ram

lần đầu mình nghe Lý bằng răng là năm học lớp 12, lúc tập văn nghệ cho trường, tự nhiên có một cô bé lạ mặt bật câu hát " Câu dân ca thoáng nhẹ .. tiếng ru lý bằng răng à ... ", từ đó mình kết bản này luôn . Một kỷ niệm ... trong sáng.
Cảm ơn bạn đã gửi file. À bạn vô topic Chia chác nhạc mp3 yêu cầu thử xem có ai không.