Đất và người Kinh Bắc

Chùa Phật Tích nằm trên sườn nam núi Phật Tích (còn gọi núi Lạn Kha, non Tiên) thuộc xã Phật Tích, huyện Tiên Du tỉnh Bắc Ninh. Ngay từ những thế kỷ đầu công nguyên, xã Phật Tích đã nằm trong địa bàn diễn ra cuộc gặp gỡ giữa Phật giáo Ấn Độ và tín ngưỡng dân gian Việt cổ. Trên cơ sở đó hình thành trung tâm Phật giáo đầu tiên của miền Bắc Việt - chùa Dâu. Nhà sư Ấn Độ Khâu-đà-la đã về đây dựng chùa và truyền đạo. Đến đời Lý (1010-1225, chùa Phật Tích mới được xây dựng với qui mô lớn. Chùa được triều đình công nhận là đại danh lam.
Chùa Phật Tích được khởi dựng vào năm Thái Bình thứ tư (1057) với nhiều tòa ngang dãy dọc. Năm 1066, vua Lý Thánh Tông lại cho xây dựng một cây tháp cao. Sau khi tháp đổ mới lộ ra ở trong đó bức tượng Phật A-di-đà bằng đá xanh nguyên khối được dát ngoài bằng vàng. Để ghi nhận sự xuất hiện kỳ diệu của bức tượng này, làng đổi tên là Phật Tích và dời cả lên trên sườn núi.
Vì Phật Tích là một trung tâm Phật giáo nổi tiếng và là nơi cảnh quan tươi đẹp lại gắn với hàng loạt những câu chuyện huyền thoại, nên các vua Lý và sau này là các vua Trần thường xuyên lui tới thăm viếng. Năm 1071, Lý Thánh Tông đi du ngoạn khắp vùng Phật Tích và viết chữ "Phật" dài tới 5 mét, sai khắc vào đá đặt trên sườn núi. Trong buổi đầu xây dựng chùa Phật Tích, bà Ỷ Lan có vai trò đặc biệt quan trọng. Để ghi nhận công lao của bà, ở thôn Vĩnh Phú lập đền thờ bà gọi là đền bà Tấm.
Sang thời Trần, Phật Tích vẫn là ngôi chùa lớn, một đại danh thắng. Thời bấy giờ vua Trần Nhân Tông đã cho xây tại chùa một thư viện lớn và cung Bảo Hoa. Sau khi khánh thành, vua Trần Nhân Tông đã sáng tác tập thơ "Bảo Hoa dư bút" dày tới 8 quyển. Vua Trần Nghệ Tông đã lấy Phật Tích làm nơi tổ chức cuộc thi Thái học sinh (thi Tiến sỹ). Đời vua Lê Hiển Tông (1740-1786), một đại yến hội đã được mở ở đây.
Trải qua thời gian, chùa Phật Tích bị tàn phá nặng nề. Vào thời Lê, năm 1686, chùa được xây dựng lại với quy mô rất lớn và đổi tên là Vạn Phúc tự. Bia đá còn ghi lại cảnh chùa thật huy hoàng: "Trên đỉnh núi mở ra một tòa nhà đá, bên trong sáng như ngọc lưu ly. Điện ấy đã rộng lại to, sáng sủa lại kín. Trên bậc thềm đằng trước có bày mười con thú lớn bằng đá, phía sau có Ao Rồng, gác cao vẽ chim phượng và sao Ngưu, sao Đẩu sáng lấp lánh, đầu rồng và tay rồng với tới trời sao". Chùa được kiến trúc theo kiểu "nội công ngoại quốc", sân chùa là cả một vườn hoa mẫu đơn rực rỡ. Bên phải chùa là Miếu thờ Đức chúa tức bà Trần Thị Ngọc Am là đệ nhất cung tần của chúa Trịnh Tráng tu ở chùa này. Bà chẳng những có công lớn trùng tu chùa mà còn bỏ tiền cùng dân 13 thôn dựng đình. Bên trái chùa chính là nhà tổ đệ nhất thờ Chuyết chuyết Lý Thiên Tộ. Ông mất tại đây năm 1644 thọ 55 tuổi, hiện nay chùa còn giữ được pho tượng của Chuyết công đã kết hỏa lúc đang ngồi thiền. Phía sau chùa là khu vườn tháp gồm 39 ngọn xây bằng gạch và bằng đá (nay còn 34 ngọn).
Nhưng rồi vẻ huy hoàng và sự thịnh vượng của chùa Phật Tích cũng chỉ tồn tại sau đó được gần 300 năm. Kháng chiến chống thực dân Pháp bùng nổ và chùa bị san phẳng, chỉ còn trơ lại gần 10 con thú đá, tượng Phật A di đà cao gần 3 m tạc bằng đá xanh, tượng nhục thân thiền sư Chiết Chuyết... Năm 1959, Bộ Văn hóa cho tái tạo lại 3 gian chùa nhỏ làm nơi đặt pho tượng A di đà.
Hàng năm vào ngày 4 tết Nguyên Đán, nhân dân Phật Tích thường mở hội truyền thống để tưởng nhớ công lao các vị tiền bối đã khai sinh và tu tạo chùa. Trong những ngày xuân tưng bừng ấy, khách thập phương về đây lễ Phật, hái hoa mẫu đơn, thưởng ngoạn cảnh đẹp vùng Kinh Bắc hoặc tham dự các trò chơi ngày hội như đấu vật, chơi cờ, đánh đu, hát quan họ...
Dù đã biết trước Phật Tích hầu như chẳng còn gì nếp xưa, nhưng khi lần đầu tới chùa, tôi vẫn ngỡ ngàng bởi đại danh lam đây ư, non tiên đây ư, vùng núi thắm sắc hoa mẫu đơn đợm chuyện tình huyền thoại giữa quan Từ Thức(đời Trần) và tiên nữ Giáng Hương đây ư?
Không rõ thời Lý, Trần, hoa mẫu đơn có giống hoa mẫu đơn Trung Quốc (quốc hoa) hay là giống hoa mẫu đơn như lơ thơ, cằn cỗi vài khóm hiện nay trong vườn chùa. Núi Lạn Kha hình như mới được trồng thông, nên còn lon chon lắm, không có dáng vẻ u huyền trầm mặc của ngàn thông cổ thụ. Đã vậy lại phơ phất bạch đàn, trông nhếch nhác. Giếng rồng trơ nước, không có lan can bảo vệ. Giá như đường lên đỉnh Lạn Kha có bậc đá nở đầy hoa mẫu đơn. Giá như đỉnh Lạn Kha có vọng lâu, có tượng Từ Thức, Giáng Hương thì hay hơn cảnh quạnh hiu như hiện nay.
Hiện chùa Phật Tích và vùng đệm nằm trong khu quy hoạch khu du lịch văn hóa Phật Tích tới vài trăm ha, được quảng cáo rất hoành tráng. Sẽ có một Phật Tích thâm nghiêm mà lộng lẫy thời Lý Trần Lê (tuy rằng kiến trúc đời Lê khác Lý Trần) được tái dựng hay lại cảnh nhôm nham?
Được rapchieubongthienduong sửa chữa / chuyển vào 16:26 ngày 20/11/2007

ảnh chùa Phật Tích tiếp, mời mọi người xem
Những tấm ảnh này tôi chụp vào mùa thu 2005
Ảnh: Phạm An Phú - Đặng Lam Điền


Đê sông Đuống đi chùa Phật Tích. Mùa thu là mùa đẹp nhất tham quan chùa Phật Tích, vì trời trong, khô ráo, mát mẻ

Núi Phật Tích (Lạn Kha) nhìn từ đê sông Đuống

Cổng chùa


Tượng linh thú bằng đá niên đại thời Lý

Di vật chùa Phật Tích thời Lý

Hiếm hoi hoa mẫu đơn bên chùa. Liệu có giống hoa mẫu đơn trong hội hoa mẫu đơn mà Từ Thức gặp Giáng Hương?

Khu mộ tháp bên sườn núi sau chùa

Chùa Phật Tích nhìn từ đằng sau


Tăng phòng mới được xây dựng theo phong cách kiến trúc thời Lê Trịnh
Được rapchieubongthienduong sửa chữa / chuyển vào 22:07 ngày 03/01/2008

Ảnh đẹp lắm bác ạ, nhưng mấy tấm cuối hơi nhỏ!
Với lại em đang thắc mắc bác là Phạm An Phú hay Đặng Lam Điền?
Được baotrungvip sửa chữa / chuyển vào 22:17 ngày 03/01/2008

Rồng đá chùa Bút Tháp

Tới tăng phòng chùa Phật Tích rồi, mời mọi người đi tiếp nào

Còn đâu huy hoàng tráng lệ ngôi chùa Thời Lý, Trần, nét thâm nghiêm chùa thời Lê Trịnh?


Long Trì (giếng rồng) sau chùa, trên sườn núi Lạn Kha



Tượng nhục thân thiền sư Chiết Chuyết (trụ trì chùa Bút Tháp và chùa
Phật Tích) tại chùa Phật Tích

Tượng A di đà bằng đá xanh thời Lý

Cảm ơn nhé. chán thật, chẳng biết sao đã vào photoshop resize rồi mà nó vẫn 300 KB, ko up được, cáu quá, down nhỏ hẳn lại.
hừm, tuy hai mà 1, tuy 1 mà hai, vì cùng cha, cùng mẹ., cùng ngày sinh tháng đẻ.

Hoá ra là vậy!
À, nếu ko phiền bác gửi cho em file gốc cái ảnh "Khu mộ tháp bên sườn núi sau chùa" được không? Em thích cái đấy, nhưng nhỏ quá.
Được baotrungvip sửa chữa / chuyển vào 22:29 ngày 03/01/2008

Góp vui với bác chút:
Ở Bảo tàng lịch sử ( sau Nhà hát lớn) và Bảo tàng mĩ thuật ( cạnh Văn Miếu) ở Hà Nội cũng có phiên bản của bức tượng này. Nhưng đáng tiếc là bức tượng ở bảo tàng lịch sử sai sót quá. Họ làm cổ tượng 4 ngấn và tai đeo hoa tai buông thõng xuống ( xem hình dưới đây).

- Bức tượng phật a di đà phục chế, đặt tại Bảo tàng lịch sử -
Lí do sai:
1. Khi phục chế, bức tượng gốc bị mất tai,nên các nhà phục chế làm theo tưởng tượng. Sau này khi xem hình tư liệu của Pháp thì mới biết là tai Phật không đeo khuyên như thế.
2.Dùng 2 vạch để chia 3 ngấn,nhưng nhầm nên dùng 3 khứa, do đó tạo thành 4 ngấn.

Phù, nào lên đỉnh Lạn Kha thôi.
nơi đây, tiều phu Vương Chất xưa đi đốn củi thấy hai ông già đánh cờ, tàn cuộc nhìn lại thì rìu đã mục, xuống núi về đã mấy đời.
Buồn nhỉ, nếu mà Lạn Kha um tùm thông xanh, đường lên đỉnh lát đá có phải hay ko? Trên đó có đền đài lầu gác đại loại vọng tiên, bàn cờ tiên có phải hay ko? Dân tình tha hồ lên chụp ảnh, mua view.
Buồn nhỉ, Phật Tích bây giờ chẳng còn hội hoa mẫu đơn. Ko rõ mẫu đơn bây giờ có giống xưa hay giống mẫu đơn - quốc hoa của Tàu?

Mộ tháp



Xa xa là sông Đuống và đồng bãi Kinh Bắc



"Trước xóm sau thôn quyện khói đồng
Bóng chiều dường có lại dường không
Theo hồi còi mục trâu về hết
Cò trắng từng đôi liệng xuống đồng" (Thơ Trần Nhân Tông - Ngô Tất Tố dịch)


Vương Chất ngày xưa chăng?


Một số tấm ảnh trùng góc chụp, nhưng tại thích cái view chùa Phật Tích quá, nên up hết.

Bạn có thể tìm trong những phần tôi vừa gửi. File lớn hơn rồi đúng ko?