ĐỊA PHƯƠNG NGỮ TRONG TIẾNG VIỆT

Bạn hỏi một câu thú vị, xin đôi lời vấn tắt:
Theo các tài liệu của chúng tôi, phương ngữ miền Trung mang nhiều yếu tố khác với các miền nam Bắc vì các lý do sau:
(1) Lý do lịch sử: Trong tiếng miền Trung còn chứa nhiều các yếu tố cổ. Giả thiết về tiếng Việt sơ sử (proto-Viet) cho rằng một nhóm cư dân đã theo Trường sơn xuống phía Nam, mà chúng ta đoán là khoảng Khu 4 cũ, và khu vực Huế ngày nay.
(2) Lý do tiếp xúc: Khu vực Huế, mặc dù nằm giữa Nam - Bắc, nhưng giao lưu trong nhiều giai đoạn tương đối biệt lập. Hơn nữa, phương ngữ miền Trung tiếp xúc nhiều và vay mượn các yếu tố của Katu (dân tộc ở khu vực A Lưới), dân tộc Bru Văn Kiều.
(3) Lý do ngữ âm: Chính sự khác biệt ngữ âm mà tiếng huế dường như được bao phủ bởi một thành tì vững chắc hơn, làm cho chúng, ở cấp độ từ vựng (mà bạn thắc mắc) ít bị ảnh hưởng và thay đổi.
Tuy vậy, về mặt ngữ âm, "chi" / "gì", "răng" / "sao", "rét" / "sét" (nói về sắt rỉ) chẳng hạn, có mối quan hệ nguồn gốc chặt chẽ lắm đấy.
Sơ sơ vài nét, các bác góp ý thêm

Có 1 số người (Huế) nói rằng. Ở Huế, Có 1 số từ ngử, vì trùng tên với Vua hay những người hoàng tộc nên bắt buộc phải nói khác đi, vì "kỵ huý". Giả thuyết này có đúng không? Có ai có ví dụ gì không? Các bạn đóng góp dùm.

Đúng là có chuyện như thế. "Huý" có nghĩa là tên tục của một người. Phạm huý là khi nói vô tình hay cố ý nói đúng từ là "huý" thì có thể bị xử. Thí dụ, tôi nhớ không lầm thì có một bà hoàng hậu tên là Hoa, nên ở Huế mới gọi là "bông" chứ không gọi hoa.
Tuy nhiên, về cách giải thích phương ngữ Huế do vấn đề phạm huý, tôi nghĩ đây là một nguyên nhân rất nhỏ. Lý do là tên người Việt không mấy trùng với các danh từ chung. Hơn nữa, vua chúa đặt tên thì cũng thường chọn các tên "quý", chứ không chọn kiểu "thấy" , "sao", "gì", "táp bã", để đến nỗi người Huế phải tránh bằng các từ cũng theo thứ tự là "chộ", "răng", "chi", "bắp đùi".

Trích từ HCMPusan:
_______________________________________________
Tuy vậy, về mặt ngữ âm, "chi" / "gì", "răng" / "sao", "rét" / "sét" (nói về sắt rỉ) chẳng hạn, có mối quan hệ nguồn gốc chặt chẽ lắm đấy.
_______________________________________________
Bác HCMPusan vui lòng giải thích thêm về các mối quan hệ. KK rất thích thú tìm hiểu.
Cảm ơn bác.

Cám ơn bác khikho đọc bài. Vấn đề quan hệ ngữ âm rất dài dòng. Tôi xin nêu lên vài ý ban đầu.
Tại sao trong tiếng Việt, cũng như trong các ngôn ngữ khác có các phương ngữ với từ vựng và cách phát âm khác nhau, đó là bởi các nguyên nhân sau:
(1) Sự khác biệt địa lý. Cùng một ngôn ngữ nhưng ở những khu vực địa lý khác nhau thì dần dần những biết đổi, trong đó có biến đổi ngữ âm, sẽ trở nên khác nhau. Thí dụ như nhánh các NN Cham (gọi là chamic languages), trước đây chỉ là tiếng Cham, nhưng do tách biệt địa lý, các phương ngữ dần dần biến đổi, đến nỗi trở thành một nn khác như Mnông, Stieng v.v...
(2) Sự tiếp xúc với các NN khác nhau, với cường độ khác nhau. Thí dụ tiếng Đà nẵng tiếp xúc với Ca tu, nên có nhiều dị biệt so với các phương ngữ khác. hay giọng Nam bộ mang nhiều chất Khmer hay Mã lai đa đảo mà cho đến nay, chưa ai chứng minh một cách hệ thống được.
(3) Những biến đổi có quy luật ngữ âm như đồng hoá, dị hoá.
Để tìm lại nguồn gốc, người ta dùng nhiều PP khác nhau, PP Swadesh so sánh lớp từ cơ bản, và tùy theo sự khác biệt mà người ta giả thiết về thời gian phân tách. Tuy nhiên, cách khó nhất là phục nguyên ngôn ngữ (reconstruction), vì nó đòi hỏi phải biết các quy luật biến đổi ngữ âm. Trong các quy luật thường thấy đó, có sự biến đổi r - s; ch - tr - gi v.v... mà tôi nêu ở trên. Nó tạo nên những từ khác nhau nhưng cùng có gốc như nhau.
Thí dụ:
sét - rét - rỉ - gỉ (tình trạng sắt bị phân hủy)
sao - răng (=tại sao, làm sao)
xiềng - riềng (=buộc lại)
sầu - rầu ( = buồn)
dàng - trời - giời (ông trời)
chi - gì
chuyển - truyền
v.v...
Ngoài ra, ở giai đoạn (tiền Việt - Mường, giả thiết HCMPusan), còn có hiện tượng phát triển từ một yếu tố vần cổ tạo nên một loạt các từ khác nhau có ít nhiều liên hệ về nghĩa như:
ép (trái cây), nẹp (cánh tay gẫy), (hạt) lép, kẹp (tóc), xẹp (xuống), hẹp (=không rộng), dẹp, khép (cửa) v.v... với một nét nghĩa là "tạo hình mỏng". Có người giả thiết rằng đây từng có các tiền tố cấu tạo từ, tuy nhiên, giả thiết này theo tôi không đúng. Các từ trên có lẽ xuất phát từ một yếu tố cổ nào đó, và được dị hoá theo các phương thức khác nhau.
Ôi, dài dòng quá rồi, chúc khikho khoẻ.

Xin các Bác cho một nhời bình cho đoạn hội thoại giữa 2 thành viên của TTVN một đầu nam một đầu Bắc sau . Phải chăng là từ địa phương? (Rất cáo lỗi nhân vật trong cuộc hội thoại ):
. . . . .
A : haha,tội thiệt.,trên đời này vốn ở hiền gặp lành mà,sau này cố lên đi ,hehe... mà ông chủ của cậu cũng ác thiệt nhỉ,ông cũng ăn tết sao lại ko cho người ta về ăn tết thế...
B: Bọn Tây nó có ăn tết đâu Chú (mà Chú hay Cô đấy??) Tây nó không nghỉ thì làm sao nó cho mình nghỉ !!
A : hhehe thộng cảm cho,tớ ko biết,nên sorry vì đạp lên nỗi đau cũa bác
trời đầt ơi,đến bây giờ bác mới hỏi 1 cău dễ thương thế này : tờ là cô hay chú,hic...
B : Profile của đồng chí không đề là bảy vía hay chín vía nên khôngbiết gọi đồng chí thế nào. Tám vía chăng??he he he he
A : 7vía 9 vía là sao ? trời,có lẽ 8 cũng được,tớ thích chữ 8(đúng là ở Bắc có nhiều cái từ ngữ ngộ ghê ,hic)

Nếu đây là một đoạn hội thoại có thật thì Vy có thể nhận xét thế này: ngôn ngữ của mỗi người đều bị pha tiếng địa phương của miền kia, sự phân biệt Nam-Bắc không còn rõ rệt. Trong mỗi lời thoại đều có thể trích ra những yếu tố thuộc tiếng địa phương của cả hai miền Nam Bắc. Nếu đây là một cuộc nói chuyện giữa những con người thật thì không sao, không có gì phải bàn, nhưng nếu đây là một đoạn hội thoại trong truyện ngắn hay tiểu thuyết, trong đó nhà văn muốn nhấn mạnh tính địa phương trong ngôn ngữ thì cầm bằng là thất bại.

Người trung cũng dùng những từ này: 7 vía hay 9 vía

Chết , Hạ Vy thế là không hiểu ngu ý của mình rồi. Câu chuyện thật giữa hai thành viên của TTVN thật chứ chẳng phải trong văn thơ hay tiểu thuyết gì cả. Anh chằng ngoài Bắc đơn cử hỏi thì có hơn hàm tý văn hoá dân gian Việt Nam còn người đối lại lại không hiểu được ngu ý này mà gây nên cái mà *****me đang tìm gọi là shock văn hoá đấy. Có lẽ Vy đọc xong cũng không cười nhỉ?? 8 vía !!

Hi hi, đấy là do anh ấy chưa biết chuyện "đàn ông 7 vía, đàn bà 9 vía" mà thôi, người Nam bộ cũng có quan niệm như vậy mà, chỉ có điều ngày nay ít người biết. Thế hóa ra anh B là anh người Bắc.