Đọc báo Cờ giùm bạn

Có từ một gốc sinh ra? (tiếp)
Lại có câu hỏi là: Nếu 2 loại cờ cùng xuất phát từ một nguồn gốc thì tại sao quân cờ cờ Vua lại có cấu trúc hình dạng khác hẳn cờ Tướng? Cờ Vua có hình tượng rõ ràng, cao ráo, sinh động của Vua, Hoàng Hậu, Mã, Xe? chỉ cần thoáng nhìn vào là biết đó là quân gì. Còn như cờ Tướng thì trừ vùng Á châu, nơi biết chữ Hán thì mới đọc được tên quân cờ, còn dân tộc nào dùng chữ khác thì chịu chết. Việt Nam xưa kia dùng chữ Hán làm văn tự vì vậy người Việt Nam sớm tiếp thu cờ Tướng cũng là điều dễ hiểu. Vả lại nếu tra gia phả của từng tộc họ thì đại đa số các tộc họ Việt Nam đều có xuất xứ từ Trung Quốc. Điều đó cũng giải thích vì sao ở một số nước khác cũng có chơi cờ Tướng nhưng phần đông chỉ được chơi và chơi giỏi trong các cộng đồng người Hoa (Hoa kiều).
Cho đến tận bây giờ, do việc các quân cờ vẫn còn là chữ Hán mà trong khi Liên đoàn cờ Vua có tới 168 nước thành viên, Hiệp hội cờ Vây có 55 nước thành viên thì Hiệp hội cờ Tướng thế giới chỉ khoảng 20 thành viên mà thôi, trong đó chủ yếu là Trung Quốc và các nước Đông Nam Á, còn một số nước Âu Mỹ ghi tên tham gia nhưng thực ra các kì thủ cờ Tướng mang quốc tịch Mỹ, Pháp, Đức, Canada.. tuyệt đại đa số là người Trung Quốc di cư sang mà thôi!
Đứng về mặt lịch sử mà nói thì Saturanga lúc đầu chắc chắn cũng không có những hình tượng đẹp đẽ như quân cờ Vua mà cũng chỉ là những khối đất nung, những miếng ngà voi, thậm chí là những khối gỗ đẽo gọt giản đơn. Sau đó để phục vụ cho các bậc quyền quí cao sang dần dà người ta mới cải tiến và tôn tạo nó thành những bức tượng nhỏ mang hình tượng rõ ràng và đặc sắc.
Tuy nhiên ta phải thừa nhận một điều, khi Saturanga được đưa sang châu Âu đúng thời buổi hoàng kim của nền văn hoá Phục hưng châu Âu với nhiều nhà bác học, với nhiều nghệ sĩ, nhất là hội họa và điêu khắc thì lập tức người châu Âu coi đây là một đề tài hết sức độc đáo của nghệ thuật và người ta đã bỏ biết bao công sức trau chuốt các hình tượng quân cờ để nó có được hình tượng hoàn hảo như ngày nay.
Còn Saturanga sang châu Á trong thời buổi chinh chiến loạn lạc. Nước Trung Hoa rộng lớn và thống nhất như hiện nay lúc bấy giờ được chia năm xẻ bảy, nên việc tìm được một tiếng nói thống nhất để tạo ra một hình tượng từng quân cờ sao cho phù hợp cũng không phải dễ dàng gì. Có lẽ cũng đã từng có những đề xuất, có những người thợ thủ công đã từng bỏ công sức ra làm những quân cờ mỹ thuật và hình tượng hơn, nhưng có lẽ đó chỉ là những trường hợp đơn lẻ hiếm hoi hay chỉ được dùng ở những nơi quyền quý cao sang mà thôi!
Nhưng cũng còn một lí do nữa mà ta không thể không xem xét, đó là trong điều kiện kinh tế của các quốc gia thuộc Trung Quốc còn kém xa châu Âu, nên phần đông người châu Á không có tiền để có thể mua được một bộ quân cờ như người châu Âu. Nếu một bộ cờ như châu Âu được coi như một bộ tác phẩm nghệ thuật gồm 32 bức tượng nhỏ thì chỉ có những người khá giả mới có thể chơi cờ mà thôi. Tốt nhất là các quân phải nhỏ, gọn, nhẹ, rẻ tiền, dễ mang đi lại, các quân đơn giản giống hệt nhau và chỉ cần phân biệt nhau bằng chữ viết trên đó là được. Như vậy sự tiết kiệm tối đa, giản tiện tối đa và lòng kiêu hãnh văn tự Trung Hoa đã tạo ra hình dạng quân cờ Tướng như bây giờ.
Châu Á sau bao nhiêu năm bế quan toả cảng, thậm chí thù nghịch với nhau nay đã bắt đầu hoà đồng và xích lại gần nhau hơn, hơn nữa châu Á giờ đây kinh tế đã khá hơn xưa kia rất nhiều. Lại nữa Trung Quốc tuy vẫn là nước lớn nhưng không còn phải là trung tâm nữa (chỉ còn ưu thế là nước đông dân nhất), trong lúc về kinh tế và những mặt khác thì có nhiều nước đã hơn hẳn, cho nên gần đây đã có nhiều ý kiến nên cải cách lại hình tượng các quân cờ để mở rộng cờ Tướng ra thế giới. Một mẫu cờ cải cách được đưa ra từ năm 1995 để các kì thủ tham khảo, và có nơi đã đưa ra đánh thử. Không biết bao giờ ý tưởng này mới thành công, tuy nhiên theo đà tiến lên của xã hội thì có thể có ngày những cải cách này biến thành hiện thực. Ngay cả cách ghi chép theo kiểu từ trái sang phải, từ trên xuống dưới, đối xứng nhau hiện nay cũng đang có đề nghị cải cách mạnh mẽ theo kiểu ghi theo toạ độ rất khoa học tiện lợi của cờ Vua. Thực tế thì các chương trình cờ Tướng chạy trên máy vi tính đều từ bỏ kiểu ghi theo truyền thống để sử dụng hệ toạ độ mới. Những người chơi cờ Tướng thế hệ mới đã vui long tiếp nhận những cải tiến này.
Người viết bài này đã từng cố công bày cho người châu Âu chơi cờ Tướng. Những người châu Âu cũng phải công nhận rằng cờ Tướng có những cái hay, độc đáo và thú vị nhưng họ cảm thấy hết sức bất tiện trước các chữ lằng ngoằng mà cứ phải ra sức hiểu rằng đó là ông Tướng hay khẩu Pháo và hầu như 100% số người được dạy chơi đều hỏi ?oVì sao không thay chữ bằng các quân theo kiểu như cờ Vua cho dễ nhớ, dễ phân biệt hơn??. Đó là một câu hỏi rất tự nhiên và đơn giản, nhưng câu trả lời thì thật khó khăn, vì muốn thay đổi thì trước tiên đất nước hơn 1 tỉ dân kia phải thực hiện cải cách trước. Mà xem chừng cho tới nay chưa có dấu hiệu nào là họ sẵn sàng làm việc này cả!
Nhìn tổng quát vấn đề như trên cho phép ta đi tới một khái niệm rất rõ ràng là cả hai loại cờ có cùng một nguồn gốc. Chỉ có tới những vùng đất khác nhau, chúng được cải biến, nâng cao, sáng tạo thêm cho phù hợp với quan niệm nhân sinh, quan niệm binh lược và bản sắc văn hoá tại nơi đó mà thôi. Cả hai ngày nay đều khác xa với Saturanga cổ xưa, nhưng cùng là anh em cùng một nhà. Trước đây 2 loại cờ này bị tách biệt bởi thế giới còn những ý thức hệ dị biệt, sự đi lại cách trở, thông tin ít ỏi và lao động trí tuệ cũng chưa mấy phát triển. Ngày nay khi tất cả những hạn chế trên được giải toả, cả cờ Vua và cờ Tướng lại hoà hợp nhau, cùng song song tồn tại. Mỗi loại cờ đều có những giá trị đặc sắc của nó và phát huy sức mạnh của mình. Việt Nam ta nằm trong số ít nước may mắn đang phát triển mạnh mẽ cả 3 loại cờ: cờ Tướng, cờ Vua, cờ Vây. Điều đó chứng tỏ rằng dân tộc ta có khả năng mạnh mẽ về trí tuệ. Đó là nguồn tài nguyên quý giá nhất của mỗi quốc gia.
Tất cả những gì nói trên giúp chúng ta thống nhất lại bức tranh lịch sử chân thật của mỗi một loại cờ và nguồn gốc đích thực của nó, từ đó làm nền tảng cho những nghiên cứu tiếp theo, cũng giống như người ta đã khám phá ra rằng hàng trăm vạn vật chất trên thế gian này chỉ do hơn 100 nguyên tố cơ bản cấu tạo thành, từ đó mới giải thích được sự hình thành thế giới, đặt được nền tảng cho việc nghiên cứu hoá học, khám phá ra biết bao hợp chất, tạo ra biết bao sản phẩm có ích cho đời.
(còn tiếp)

Chuyện lính tráng
Rất nhiều người cho rằng nước đi của cờ Vua thật thoáng đãng: Tượng xuyên suốt bàn cờ, Vua cũng sang được trận địa đối phương, Mã không bị cản cộng thêm những nước đặc biệt như nhập thành, bắt Tốt qua đường và nhất là nước phong cấp kì diệu, mang tính dân chủ, công bằng và bình đẳng hơn hẳn thân phận của Tốt ở cờ Tướng.
Thử hỏi có đấu thủ nào mà không hả dạ khi đưa được Tốt của mình vượt qua bao hiểm nguy, tiến lên phía trước, tiêu diệt địch quân và cuối cùng, chú Tốt nhỏ bé đáng yêu của mình chỉ trong chớp mắt đã biến thành một chàng kị sĩ oai hùng, có sức mạnh tăng gấp bội phần. Nếu Tốt biến thành Xe hay Hoàng Hậu thì sức mạnh còn tăng gấp bao lần. Đó là sự tưởng thưởng xứng đáng cho một ?oanh Tốt quèn? đi tới nơi về tới chốn.
Thế nhưng bạn có dám cam đoan với tôi đó luôn là một điều hay ho tuyệt đối không? Người phương Đông ta có câu ?oHọa trung hữu phúc? nghĩa là trong họa có cái phúc, cũng có nghĩa là trong cái phúc có chứa cái họa.
Ta hãy quay về với sự ?ohơn hẳn? của Tốt cờ Vua đối với Tốt cờ Tướng. Rõ rang việc được phong cấp thành Tượng, Mã, Xe hay Hoàng Hậu (phần lớn được phong thành Hoàng Hậu hay Xe) và tham gia ngay lập tức vào cuộc chiến có ý nghĩa lớn. Trên bàn cờ mỗi bên có 8 Tốt, như thế, đứng về mặt lý thuyết, nếu đưa được toàn bộ Tốt sang hàng cuối cùng thì trên bàn cờ mỗi bên sẽ có 1 Vua và 9 Hoàng Hậu. Đúng thế, có 9 bà Hoàng trong lúc chỉ có duy nhất một đức Vua. Ở đời, 1 Vua 1 Hoàng hậu mà lắm khi còn ?ocơm chẳng lành, canh chẳng ngọt? nữa là 1 ông có tới 9 bà! Bên đối phương cũng thế. Hoàng Hậu là quân mạnh nhất, trên bàn cờ có tới 18 bà Hoàng Hậu tung hoành nganh dọc thì còn không biết loạn tới đâu! Ấy là cái họa của sự dân chủ quá trớn. Nó sẽ làm tan hoang ván cờ, với 64 ô chật hẹp mà phong cấp kiểu ấy thì?
Nhưng cờ Vua vẫn bất chấp, Tốt nào cũng có cơ được phong và thật tội nghiệp cho những chú Tốt chẳng hề có ý đòi hỏi tước vị, cấp bậc gì, chỉ muốn yên phận làm lính cũng không được. A lê hấp, phải chấp nhận ngay sự tấn phong và xông vào chiến cuộc ngay.
Thế còn nếu thay Tốt bằng Mã thì sẽ có bao nhiêu Mã nhảy lông ngông trên bàn cờ đây? Thay bằng Tượng thì có lẽ sẽ rất nực cười nếu tất cả các đường chéo bị Tượng khống chế sạch, thì còn đâu là đường để đi quân!
Ở mỗi ván cờ đáng lẽ số quân được cố định đâu ra đấy, thì riêng cờ Vua lúc nào cũng phải có một số quân dự phòng chi việc phong cấp. Dự phòng bao nhiêu? Ai mà biết được. Nhưng mỗi bộ cờ có thấy quân dự trữ nào đâu? Lúc đó đành vớ vội bất kì một cái gì đó đặt tạm vào và cho đó là ?oHoàng Hậu? vậy. Nếu chỉ 1 Hậu thì không sao nhưng nếu 5, 3 Hậu thì lúng túng quá, chẳng lẽ lại đi mượn Hậu ở bàn khác? Rõ ràng việc này đã bộc lộ sự thiếu hoàn chỉnh hay nói cách khác, đó là sự ?olòng thòng? bất đắc dĩ của cờ Vua mà bất kì loại cờ nào cũng không mắc phải.
Trong cờ Tướng tình hình khác hẳn. Sự cân đối hài hoà giữa các binh chủng và tỉ lệ bao nhiêu cho hợp lý giữa chúng đã được tính toán ngay từ đầu. Binh chủng nào có phận sự và trách nhiệm của binh chủng đó. Không ai chấp nhận trên bàn cờ có tới 9, 10 khẩu Pháo ầm ầm nhả đạn hay mỗi bên có tới năm bảy chú voi chạy tứ tung hoặc tự nhiên có khoảng nửa tá Sĩ lô nhô lốc nhốc trong Cửu cung thì lấy đâu ra chỗ chứa!
Có nghĩa là nếu anh đã có một bộ cờ Tướng thì anh yên tâm cứ thế mà chơi, khỏi phải thấp thỏm lo kiếm thêm quân này hay quân kia để thay thế và chẳng bao giờ phải bận tâm về việc trên bàn cờ sẽ xuất hiện thêm một loạt ?okẻ lạ mặt? do tấn phong.
Sự tấn phong xuất phát từ Tốt, tức là từ những ?ochú lính chì?. Không ít người chơi cờ phương Đông khi thoạt nhìn thấy nước ?ophong cấp? của cờ Vua thì loá mắt trước ý tưởng dân chủ quá hấp dẫn này, lúc đó như chợt tỉnh giấc mê mà ngộ ra rằng thân phận của ?oanh Tốt phương Đông? thật lắm nỗi đắng cay, gian truân và thiệt thòi, chẳng bao giờ được tưởng thưởng công lao. Bao nhiêu bài viết về Tốt phương Đông đầy vẻ ai oán, thương cảm.
Những xúc động ấy cũng phải thôi vì ai mà chẳng phẫn uất trước nỗi bất công! Nhất là khi kẻ chinh chiến phong trần suốt đời mà cũng chỉ là anh lính quèn, đó là chưa nói lúc cần là người ta sẵn sang đem ra thí mạng!
Thế nhưng những chuyện bi thảm như vậy cũng chỉ mới là một mặt của sự việc!
Nhưng thật ra, Tốt phương Đông hay nói chính xác là Tốt trong cờ Tướng không phải không có cái oai phong của nó và trên thực tế sức mạnh quật khởi của nó ở nhiều thời điểm không kém gì các quân mạnh trên bàn cờ.
Bạn không tin ư? Bạn cười nhạo ư? Xin cứ từ từ, chúng ta hãy cùng xem xét kỹ một chút nhé!
Tốt bên cờ Vua chỉ đi lên phía trước và không được lùi lại. Điều này cũng không có gì đáng nói. Tốt ở cờ nào mà chẳng thế. Nhưng Tốt ở cờ Vua có 2 hạn chế rất cơ bản: Thứ nhất, không được phép đi ngang như ở cờ Tướng và thứ hai, điều này mới thật tồi tệ: không làm gì được với quân đối phương nằm ngay trước mặt mình. Cứ cho quân chắn là Tốt bị tắc tị ngay, không làm sao có thể nhích lên nửa bước. Kể cũng lạ, khi Vua đối phương sấn sổ tới ngay trước mặt Tốt, Tốt chẳng thể rút gươm ra hạ thủ để lập chiến công mà lại đứng ỳ ra đấy, cứ như là chịu tình nguyện làm lá chắn bảo vệ cho Vua đối phương. Lắm khi Vua đối phương bị cả một đám Tốt vây bọc mà chẳng mất một ?ochiếc lông chân? nào. Còn khi quân địch bên tả bên hữu ào tới, thì Tốt cũng cứ phải ?ođứng im chịu trận? không được phép hó hé cựa quậy gì! Dĩ nhiên là Tốt cờ Vua được ăn chéo, nhưng có phải lúc nào cũng có quân nằm ngay ô chéo trước mặt để mà ăn đâu, và nếu không ăn chéo được thì đành án binh bất động, nửa bước không nhích nổi. Chính sự kẹt cứng của Tốt như thế đã tạo ra thế cờ ?ohết nước đi? rất vô duyên!
Nên tuy lực lượng Tốt của cờ Vua hùng hậu (8 trong tổng số 16) nhưng mãi tới cuối ván cờ may ra mới còn một vài tiến sâu sang bên địch, còn phần lớn do ách tắc nên bị tiêu diệt gần hết. Ngay cả những Tốt thoát được để phong cấp cũng phải có sự hỗ trợ rất lớn của các quân mạnh khác như Xe, Hoàng Hậu để dọn đường, mở lối. Thậm chí lắm lúc Vua cũng phải thân chinh lặn lội lên thông đường cho Tốt, có lúc chưa kịp đưa được Tốt tới phong cấp thì Vua đã phải lăn quay ra chết vì phải liều thân xông vào những vùng trống trải, làm mục tiêu địch quân tới tấp nhả đạn. Thật rõ nực cười, Đức Vua phải bỏ mạng vì một anh lính quèn, còn chàng lính này chẳng thể giúp ích gì cho Vua, phút chốc làm mất đứt cả giang sơn xã tắc! Thật lính chẳng ra lính mà Vua cũng chẳng ra Vua! Chuyện này ở cờ Tướng tuyệt nhiên không bao giờ xảy ra.
Sự ì ạch và bất lực của Tốt ở cờ Vua trái ngược hẳn với sức mạnh ngày càng gia tăng của Tốt ở cờ Tướng. Tốt ở cờ Tướng lúc khởi sự cũng không nhanh gì hơn Tốt cờ Vua, nhưng kể từ khi nó đã vượt sông thì sức mạnh của nó tăng bội phần: các quân đối phương, bất kể là Xe hay Mã, là Pháo hay Tượng, thậm chí Sĩ hay Tướng mà dám xông ra chặn đường là Tốt cho nhát đi đời, không thương tiếc. Không những thế tất cả đối phương bên phải bên trái xáp tới, nó cũng tiêu diệt luôn chẳng tha.
Tốt đã sang được trận địa đối phương là tha hồ tung hoành mặc sức không có một quân nào cản nổi. Lúc đó Tốt cờ Tướng cũng gần như đã được ?ophong cấp? chẳng kém gì Tốt ở cờ Vua. Tốt ở cờ Vua lận đận tới hàng cuối bên đối phương mới được thăng hạng, nhưng với Tốt cờ Tướng thì sự thăng hạng tuy không cao cấp như Tốt cờ Vua nhưng được ?othăng? rất sớm nên sức mạnh của nó hơn hẳn Tốt cờ Vua. Nhất là khi có 2 Tốt liên kết sang được sông thì đối phương lắm khi kinh hoàng. Thế thì nó có kém gì Pháo, kém gì Xe cơ chứ? Chả thế mà ?oLạc nước 2 Xe đành bỏ phí, gặp thời 1 Tốt cũng thành công? đó sao. Tốt cờ Tướng cực kì linh hoạt, lắm khi phi thân vào chân ngựa đối phương, chặn ngay đà phi của Mã bằng nước cản Mã độc đáo. Nhiều khi Tốt tình nguyện làm ngòi cho Pháo mình nhả đạn vào quân thù.
Còn khi ?olính tráng? cờ Tướng đã bắc được thang, trèo lên thành mà xông vào được Cửu cung thì hỡi ôi, Tướng đối phương toi mạng tới nơi. Lúc ấy Tốt sẽ thét lên dõng dạc ?oTa là Tốt đây, tự tay ta sẽ chém đầu Tướng giặc cho mà coi?. Lời ấy ứng vào câu ?oTốt nhập cung, Tướng khốn cùng? mà các cụ ta vẫn thường dạy.
Lúc ấy Tốt oai hùng biết bao. Có sự tưởng thưởng xứng đáng nào hơn thế nữa. Có hình ảnh nào hùng vĩ hơn cảnh một vị Chủ soái đối phương phải cong lưng bó giáp quy hàng trước một ?ovô danh tiểu tốt? hay không? Công lao của Tốt, sự vẻ vang của Tốt là ở đó, và dù vẻ ngoài vẫn là lính nhưng bên trong mang đầy đủ phẩm chất của những quân mạnh nhất bàn cờ, vì việc phong cấp còn cần để làm gì nữa? Chỉ với 5 Tốt nhưng Tốt cờ Tướng đã đóng vai trò không nhỏ trên bàn cờ. ?oĐấng quân vương cứ yên tâm ở nhà mà trị vì đất nước, ngoài biên ải đã có chúng tôi!?. Người lính ra đi xông pha trận mạc theo quan niệm từ ngàn xưa ?oda ngựa bọc thây?, dẫu có hi sinh thân mình âu cũng là đền nợ nước, chứ nào có nghĩ tới tước vị cấp bậc, công danh phú quí gì đâu. Người lính của phương Đông, từ thế hệ này qua thế hệ kia, muôn đời vẫn thế?
Tuy nhiên, trên thực tế tất cả các Tốt trong cờ Vua có mấy hồi được phong cấp cả đâu. Có tới 80, 90% các ván cờ là không có sự phong cấp nào hết. Một ván cờ nói chung chỉ có một Tốt được phong. Do vậy việc giả định có tới 5 hay 7 Hoàng Hậu trên bàn cờ cũng chỉ là chuyện phòng hờ mang tính cực đoan mà thôi! Vì vậy dù là cờ Vua có sự ?olòng thòng? nào đó thì trên thực tế cũng hiếm khi xảy ra, cho nên cờ Vua vẫn được chơi mà hầu như những tình huống oái oăm nói trên rất ít xuất hiện.
Nhưng lại xuất hiện một loạt câu hỏi khác: vì sao cờ Vua phải có những nước khác thường và đầy tính cải cách so với Saturanga xưa kia như: thêm quân Hoàng Hậu, nhập thành, phong cấp, Tốt được nhảy lên 2 bước và bắt Tốt qua đường. Để trả lời những câu hỏi này chúng ta hãy xem các phần sau.
(Còn tiếp)

Chuyện lính tráng (tiếp)
Như bài trước đã nói, Tốt cờ Tướng tiến thẳng và quét sạch những quân đối phương ngăn trở nó cũng như tiêu diệt quân đối phương theo hàng ngang cả bên trái lẫn bên phải, như vậy Tốt có tới 3 hướng tấn công. Trong lúc đó, Tốt cờ Vua phải có quân để ăn hay đường phía trước được dọn sẵn mới có thể đi tiếp. Do yếu ớt như thế nên số lượng Tốt ở cờ Vua phải rất đông (gần gấp đôi số Tốt ở cờ Tướng) và phải luôn luôn ?obá vai bá cổ? nhau theo kiểu ?orồng rắn lên mây? để cùng tiến mà trong thuật ngữ cờ Vua gọi là ?omóc xích Tốt?. Nếu móc xích mà bị đứt sẽ tạo ra các ?oTốt cô lập?, các Tốt này sẽ trở thành miếng mồi béo bở cho kẻ địch. Đa số các Tốt cô lập không sớm thì muộn cũng sẽ bị tiêu diệt.
Ngay cả khi ăn được quân đối phương thì Tốt cờ Vua lại gặp một trường hợp không mấy dễ chịu, đó là Tốt ?ochồng?. Khi bị Tốt chồng (tức là Tốt này đứng chặn trước Tốt kia) thì hiệu quả của Tốt sau bị giảm đi đáng kể, vì con Tốt trước cản đường Tốt sau. Còn nếu Tốt trước cũng bị chặn thì cả hai đành dồn cục, tắc tị. Hai Tốt này không những không bảo vệ được cho nhau mà còn ngáng trở hàng loạt quân khác.
Trái lại ở cờ Tướng, nếu có 2 Tốt chồng thì sức mạnh của cả 2 sẽ tăng bội phần vì lúc đó Tốt sau vừa có thể bảo vệ cho Tốt trước, vừa có thể đi ngang rồi tiến tiếp thành 2 Tốt song hành, cặp Tốt này có thể ví ngang với 1 Pháo thậm chí có lúc ngang với 1 Xe.
Nếu cờ Vua mà chỉ có 5 Tốt thì chắc chết hết quá, bởi chúng buộc phải tách rời nhau để thành các ?oTốt cô lập?.
Bây giờ thì bạn đã công nhận với tôi vai trò của Tốt cờ Tướng chưa, nó đâu có đáng thương, thảm hại như người ta tưởng.
Nhưng có người sẽ vặn lại: Nhưng nếu Tốt lụt thì sao? Chẳng phải lúc đó Tốt cờ Tướng hết tác dụng, đáng bị vứt ra rìa lắm chứ, trong lúc nhìn xem kìa: Tốt cờ Vua được tấn phong thành Hậu, thành Xe, thành Mã! Được phong cấp xong, Tốt cờ Vua trong vai trò mới của mình lao ngay vào chiến trận khiến quân địch bạt vía kinh hồn, nhiều khi lật ngược thế cờ, chuyển bại thành thắng!
Điều này thì chúng ta hoàn toàn công nhận, vì sự thật nó là thế và đó cũng là nét độc đáo, hấp dẫn của cờ Vua.
Nhưng từ đâu mà phát sinh ra ý tưởng phong cấp này? Mà thực tế thì có muốn hay không rồi trước sau người ta cũng phải thực hiện đối với Tốt cờ Vua thôi. Bởi vì, giả sử không có sự phong cấp thì Tốt cờ Vua sẽ là ?ocái quái gì? khi tới hàng cuối cùng bên đối phương cơ chứ!
Hãy xem nhé, Tốt cờ Tướng khi đi tới hàng cuối cùng thì ?olụt? thật, không ai phủ nhận điều đó. Nhưng dù sao thì nó cũng còn gắng sức làm được 3 việc sau đây: Đi ngang để tiếp tục ăn các quân đối phương, thậm chí tấn công hẳn vào cung Tướng đối phương. Nếu Tướng của nó chiếm một lộ của Cửu cung tạo ra thế lộ mặt Tướng thì Tốt dù ?olụt? cũng sẽ xông ra cung và tóm sống được Tướng địch chứ chẳng chơi! Thứ hai là nó sẽ làm ngòi cho Pháo góc nã vào cung Tướng, ở tàn cục khi quân cạn thì Pháo rất cần ngòi. Việc thứ ba là nó có thể cản chân Mã ở hàng cuối để quân mình xáp trận.
Thế còn Tốt cờ Vua khi xuống tới hàng cuối cùng mà vẫn cứ để nguyên là Tốt thì làm được gì? Nó chẳng làm được một cái gì cả: nó không thể diệt được bất cứ quân nào của đối phương, dù là quân đối phương nằm sát bên phải hay bên trái của nó. Nó cũng không cản được quân nào của đối phương hết. Lúc đó nó trở nên hoàn toàn vô tích sự và bị đối phương tóm bất cứ lúc nào. Nó không những không tấn công Vua đối phương được mà đôi lúc còn trở thành kẻ phản bội nguy hiểm: biến thành lực lượng bảo vệ vững chắc cho Vua đối phương. Nếu có 2 Tốt đứng kẹp hai bên Vua đối phương và 1 Tốt che trước mặt Vua đối phương (tức là Tốt nằm ở hàng 7) thì ở tàn cuộc, dù bên ?oquân ta? còn hơn 2 Xe thì cũng đành trơ mắt ếch mà nhìn Vua đối phương nhăn răng cười vào mũi để rồi hoà cờ. Quả là một sự trớ trêu khó tin.
Như thế thì dù có 1 Tốt xuống tới hàng cuối chứ đến 8 Tốt xuống tới hàng cuối mà nếu không được phong cấp để cứu vãn tình thế ?oquá sức bẽ bàng? này thì cả 8 cũng hoàn toàn là ?othứ vứt đi?. Vì vậy dứt khoát phải có phong cấp. Đó là chuyện tất yếu, như cái gì cần đến phải đến. Đó là lối thoát danh dự duy nhất để giải quyết sự ?ongô nghê? của các Tốt cờ Vua khi tới hàng cuối bên đối phương! Hoan hô các nhà cải cách châu Âu!
Đọc tới đây chắc hẳn có những bạn chơi cờ Vua sẽ nóng mũi lên, cáu tiết lên: ?oSao lại cứ phanh phui lắm chuyện dở của Tốt cờ Vua thế, sao lại tán dương, tâng bốc Tốt cờ Tướng đến thế?". Nhưng biết làm sao, nếu quả thực nó đúng như thế thì làm sao mà nói khác được. Vả lại, ở những bài sau này, bạn cũng sẽ thưởng thức không ít những điều bất cập và cả những sự ?obổ cứu? không kém phần khôi hài của một số nước đi ở cờ Tướng, bạn cứ chờ đấy mà thưởng thức để xả cơn bực bội!
Trên đời này vốn chẳng có cái gì là hoàn toàn trăm phần trăm, không có cái gì là tuyệt đối, kể cả Thuyết tương đối của Anhstanh có nền tảng từ vận tốc ánh sáng là tuyệt đối cũng thế mà thôi! Ngày nay người ta khám phá ra có tốc độ còn lớn hơn tốc độ ánh sáng! Thế là học thuyết của Anhstanh phải được xem xét lại. Hoá là học thuyết ấy không phải đúng cho tất cả mọi nơi, mọi lúc. Bởi vì cái gì mà hoàn toàn tuyệt đối thì cũng thường là cận kề với sự diệt vong. Hình như nó phải không tuyệt đối để người sau còn sáng tạo, còn khám phá nữa chứ!
Bạn không tin ư? Hãy tưởng tượng một ngày nào đó, bằng những chiếc máy tính siêu hiện đại, siêu nhỏ với sức tính tỷ tỷ phép tính trong 1 giây, người ta tính được toàn bộ các phương án của mỗi nước cờ (mà chúng ta đang nghĩ là vô cùng vô tận) của từng ván cờ thì ôi thôi, việc đánh cờ trở nên hoàn toàn vô nghĩa. Mỗi người với chiếc máy tính nhỏ xíu đeo tay như chiếc đồng hồ, chỉ cần đi khoảng vài ba nước rổi bấm nút là biết ngay mình sẽ thắng hay thua, thế là? hết chuyện. Sở dĩ cờ còn tồn tại được vì mỗi người chơi còn mắc không biết bao nhiêu lỗi, bao nhiêu sai lầm trong mỗi ván cờ mà người chiến thắng chính là người mắc ít lỗi, ít sai lầm hơn mà thôi!
Rõ ràng việc phong cấp là minh họa cho trí thông minh và khôn ngoan của người châu Âu, nói cách khác là một sáng tạo đáng khâm phục khiến cho cờ Vua trở nên linh hoạt và đầy những bất ngờ khi ván cờ đang đi dần tới tàn cục.
(còn tiếp)

Chuyện lính tráng (tiếp)
Bây giờ ta chuyển sang một nước đi khác của Tốt cờ Vua: nước được phép nhảy lên 2 ô ngay từ nước đầu tiên của mỗi Tốt. Vì sao nhảy 1 ô cũng được mà nhảy 2 ô cũng được. Vì sao chỉ nhảy có một lần mà không được nhảy tiếp 2 ô lần thứ hai?
Muốn hiểu được điều này ta hãy lùi xa một chút để ngắm toàn cảnh bàn cờ Vua. Lập tức ta nhận ra rằng: cả một hàng Tốt 8 con sin sít nhau đứng ở phía trước hầu như chắn hoàn toàn sự di chuyển của các quân còn lại (trừ 2 Mã). Mà có nhảy ngay Mã từ nước đầu thì cũng thật vô duyên: Mã sẽ làm gì tiếp đây, cho nên hầu như không ai nhảy Mã lên trước. Như thế là rõ: 8 quân Tốt đã ngăn trở hoàn toàn việc nhúc nhích của các quân nằm đằng sau nó. Còn ở cờ Tướng hoàn toàn ngược lại: tất cả các quân đều có thể xuất phát thoải mái ngay khi mở cờ vì Tốt không cản trở bất cứ quân nào. Trận địa ngay từ đầu đã cực kì thông thoáng: Pháo có thể chuyển ngay vào trung lộ tấn công hay nã thẳng ngay sang trận địa đối phương. Hai Mã có thể xuất kích ngay để tạo thế ?obình phong? vững chắc. Người ta cũng có thể chơi ?oPhi Tượng cục? từ đầu mà vẫn rất hợp lí, còn như thoạt tiên đẩy Tốt theo ?oTiên nhân chỉ lộ? thì cũng chỉ là một trong các phương án mà thôi.
Trong cờ Vua việc mở cờ bằng Tốt hầu như là bắt buộc. Nhưng cớ sao không chỉ đẩy từng bước một mà có thể đẩy phắt một phát lên 2 ô? Đây là một cải tiến quan trọng khi Saturanga sang tới châu Âu, bởi 1 lí do hết sức đơn giản và dễ hiểu: tất cả các Tốt đều ở quá thấp, không như Tốt cờ Tướng đóng quân giáp nơi biên ải. Ở cờ Vua biên ải lại trống trơn, mà đó là trận địa cần phải chiếm, nhất là khu trung tâm, vì vậy đòi hỏi Tốt cờ Vua phải vọt lên cho mau. Trong lúc đó Tốt Saturanga thì chỉ nhích từng bước quá chậm chạp, vì vậy châu Âu đã phải bổ cứu ngay khiếm khuyết này. Có làm như vậy cờ Vua mới thoáng, mới mau tấn công. Việc được phép nhảy lên 2 bước đã giải thoát cờ Vua khỏi sự ngáng trở nặng nề của 8 con Tốt chốt chặt cứng phía trước, giúp Tốt tiến nhanh hơn và có cơ hội ?omóc xích? với nhau. Cho nên nếu nói đây là một cải cách lí thú thì cũng không ngoa!
Nhưng hình như cũng để ngăn chặn bớt việc nhảy vọt quá trớn của các Tốt và cũng là để tạo cơ hội cho các Tốt đối phương có cơ may tiến nhanh lên thì người châu Âu đã nghĩ thêm ra một nước ?ođặc cách? khác nữa: đó là nước ?obắt Tốt qua đường?. Tuy nhiên người ta lại dặn nhỏ nhau: ?oPhải bắt ngay tại nước ấy, chứ còn để tới nước sau là hết quyền đấy!?. Người ta nói rằng đây là phát minh của nhà chơi cờ lừng danh Ruy Lopez (1530 ?" 1580). Giá như lúc đó họ biết tới sự cải biến của cờ Tướng đối với Tốt (xếp ngay ở biên giới và có ?oquân địch? đứng ngay trước mặt là ?ođớp? luôn thì chắc họ đã bắt chước rồi cũng nên!), thế nhưng hồi ấy làm gì có thông tin như bây giờ nên các nhà cải cách châu Âu phải đợi thêm 2 thế kỉ (200 năm nữa!). Nhờ nước ?obắt Tốt qua đường? mà tình hình tiến quân của Tốt cờ Vua mới được cải thiện. Cũng phải nói thêm rằng cải cách của Ruy Lopez cũng chỉ được Italia và Tây Ban Nha chấp nhận, còn các quốc gia khác thì mãi tới năm 1880 mới chịu đưa nó vào luật đi quân. Con đường cải cách để thành cờ Vua của châu Âu mới quanh co khúc khuỷu làm sao!
Tóm lại chỉ vì sự quá đông đúc nhưng yếu đuối và luôn bị ách tắc của Tốt mà người châu Âu đã phải có tới 3 phương thuốc ?ocấp cứu? để chữa cháy là: phong cấp, nhảy 2 bước và bắt Tốt qua đường. Ba biện pháp này được gọi là 3 ngoại lệ của Tốt cờ Vua.
Còn Tốt ở cờ Tướng chẳng cần có một nước đặc biệt và ngoại lệ nào hết. Các tay cờ Tướng nhà ta cứ thoải mái theo thông lệ mà đi, chả phải bận tâm nhớ đến những ngoại lệ phiền toái làm chi cho mệt óc!
(còn tiếp)
P.S Theo cảm nhận của tôi, tác giả bài này dường như hơi có ác cảm với cờ Vua (chắc do mình chỉ biết chơi cờ Vua). Tuy nhiên phải công nhận rằng, đây là một bài báo khá hay với ngôn ngữ khá dí dỏm, hài hước (cho dù khi đọc hơi tưng tức một tí). Nguồn của bài này là Tạp chí Người chơi cờ từ số 1 đến số 5/ 2001, tác giả Tùng Lâm. Tiếc là bài báo này vẫn còn tiếp nhưng những số tiếp theo thì tôi không có (số 5 trở đi), cho nên không thể tiếp tục post lên đây được. Vậy bác nào có đọc Người chơi cờ và có trong tay những số tiếp theo đó, có thể chia sẻ cùng mọi người được không ạ? Nếu được thì xin cám ơn rất nhiều.

ôi, chấp la?m gi? cái thă?ng tác gia? na?y, thă?ng cha kêu "Mà có nhảy ngay Mã từ nước đầu thì cũng thật vô duyên: Mã sẽ làm gì tiếp đây, cho nên hầu như không ai nhảy Mã lên trước" đu? biết không biết gi? vê? cơ? vua rô?i, thươ?ng thi? ngươ?i ta biết cái gi? sef cho cái đó la? quan trọng, thă?ng tác gia? na?y cufng k0 tránh được điê?m yếu đó.

đọc báo giùm người ta, -- nên chăng chọn những bài hoàn hảo nhất?
những bài mà tác giả thiên vị, hay là kém hiểu biết thì chỉ gây tranh cãi.
góp ý thiển cận này của Go_player sẽ đưọc xoá sớm.

Các bạn nên thận trọng và lịch sự khi nói về người bạn chưa biết - điều này không bao giờ thừa.
Tác giả của bài báo này chính là ông Võ Tấn - chủ bút / thư ký toà soạn của tạp chí Người Chơi cờ. Một người đã có tuổi (có con đang học ĐHBK). Tùng Lâm chỉ là một trong các bút danh ông thường dùng. Ông Võ Tấn đã được đào tạo rất bài bản trước đây ở Đông Âu về cờ Vua và đã từng là một kỳ thủ cờ Vua. Khi không theo nghiệp kỳ thủ nữa ông quay ra nghiên cứu, viết báo và viết sách về cờ. Lưu ý các bài của ông Tấn thường không đi sâu vào các kỹ thuật mà hay khai thác khía cạnh xã hội - văn hoá - con người của cờ - một lĩnh vực ít người VN viết. Quyển "Thế giới cờ Vua" của ông được đánh giá là một sách khá hay và dí dỏm về cờ Vua.
Khoảng chục năm gần đây ông Tấn thường đi (với cụ Lê Uy Vệ) đến hầu hết các giải cờ ở VN và các lễ hội cờ (Tướng) trong dân gian, một phần để lấy tư liệu viết bài, một phần do đam mê. Đi nhiều, thấy nhiều ông Tấn đã quay ra "mê" cờ Tướng nên đã có rất nhiều bài báo nghiên cứu rất hay về cờ Tướng. Cũng do có kiến thức sâu về Vua nên ông mới có được những bài so sánh và lý giải khá sâu sắc mà dễ hiểu. Bài các bạn được đọc ở trên phải là "version" thứ 3 thứ 4 rồi. Ông Tấn đã tập hợp nhiều bài nghiên cứu (cũng của ông) trước đây và tổng hợp lại thành.
To myluyi: Bạn có thể tìm thấy toàn bộ bài này trong quyển "Cờ Tướng: sự tích, giai thoại và thú chơi", hình như ở phần 2, hiện có bán khá nhiều ở các hiệu sách với giá rất bình dân.
Chúc vui,

àh, cuốn Thế giới cờ vua quả khiến người ta mê say,
thật lòng mà nói.
nhưng tôi vẫn phản đối việc viết bài khi có hiểu biết ít về lĩnh vực mình viết. và bảo lưu ý kiến của tôi đã nói ở trên,
xin lỗi tác giả topic về chuyện phiếm của tôi.

Ừm, nếu đúng tác giả viết thế thì chắc chắn là tác giả kém, dù người đó là ai đi chăng nữa. Trong các giải lớn trên thế giới, thiếu gì nước Nc3 hay Nf3 cơ chứ, sao tác giả lại bảo là nước đó "vô duyên". Riêng về cờ thì càng lớn tuổi thì sức cờ càng đuối, chắc già rồi nên bao nhiêu kiến thức cờ vua rơi rụng hết? Ngay như Fischer bây giờ bị gạ đấu trận 10 triệu đô với một đại kiện tướng cỡ bình thường còn k0 dám vì sợ thua, xấu hổ.
Vả lại, nếu đệ tử môn này k0 giữ thái độ trọng thị đáng có đối với môn khác thì đệ tử môn đó cũng k0 nhất thiết phải trọng thị với họ làm gì.
Riêng bản thân tôi k0 thích chơi cờ tướng 1 phần vì tôi có nhiều mối thù với người Tàu, bọn Tàu trong cuộc chiến tranh biên giới đã gây quá nhiều tội ác với dân tộc ta, cứ nhìn mấy chữ hán trên quân cờ là đã thấy bực bội rồi.

Thực chất,đúng là trong các giải lớn của thế giới ko có nhiều người đi Mf3 hoặc Mc3 ngay từ nước đầu tiên Nhưng ko thể nào nói đó là 1 nước "vô duyên" được
Dẫn chứng :Ván giữa Kramnik 2777-Zhang Zhong 2644 giải Wijk aan Zee 2004 .Kramnik đi 1.Mf3
Ngay cả đen,dù đi sau vẫn chọn 1...Mf6 như một vũ khí cực kì lợi hại Khai cuộc Alekhine,Nhimzo,Ấn độ cổ ....v.v.....
Còn về kiến thức cờ vua của bác Võ TẤn thì ko có ý kiến