Đường tới Điện Biên Phủ - Hồi ký của Đại tướng Võ Nguyên Giáp

BINH đoa?n Sác tông rơ?i thị xaf Cao Bă?ng va?o 5 giơ? 30 sáng nga?y 3 tháng 10 năm 1950.
Khác với Lơpaglơ chi? được thông báo nhiệm vụ va?o giơ? phút cuối cu?ng, Alétxăngđri tới Cao Bă?ng đaf nói với Sác tông mọi ý đô? cu?a Cácpăngchiê vê? cuộn ha?nh binh Têredơ. Lực lượng Pháp ở Cao Bă?ng pha?i rút thật bất ngơ? va? nha?nh chóng đê? tránh mọi ru?i ro. Theo kế hoạch, chi? sau một đêm ha?nh quân, Sa?etông sef gặp Lơpagiơ cách Cao Bă?ng 35 kilômét, rô?i cu?ng kéo vê? Thất Khê. Nhưng Sác tông đaf thực hiện cuộc rút quân theo ý cu?a mi?nh.
Sác tông rất lo nhưfng trận phục kích trên dọc đươ?ng số 4 hiê?m trơ?, tư? lâu nhưfng đoa?n quân xa Pháp không dám qua lại. Đê? pho?ng ngư?a mọi bất trắc, Sác tông đưa một tiê?u đoa?n đi trước chiếm nhưfng mo?m núi cao, sục sạo hai bên ven đươ?ng tạo một ha?nh lang an toa?n cho ca? binh đoa?n vượt qua tư?ng chặng theo kiê?u sâu đo. Với kiê?u ha?nh quân na?y, ca? nga?y đâ?u đoa?n quân chi? đi được 17 kilômét.
Sáng nga?y 4 tháng 10, Sáctóng nhận điện cu?a Côngxtăng ra lệnh bo? ngay đươ?ng số 4, chuyê?n sang đươ?ng mo?n Quang Liệt ở phía tây, va? chiê?u nga?y 4, pha?i có mặt ở Lufng Phâ?y. Tại đáy sef được quân Lơpagiơ trên các điê?m cao 760, 765 ba?o vệ.
Sác tông buộc pha?i bo? lại pháo, đạn đại bác, va? toa?n bộ xe cộ trên đươ?ng số 4. Con đươ?ng mo?n in hi?nh rof nét trên ba?n đô?, tư? lâu không có ngươ?i qua lại, nhiê?u quafng đaf bị cây cối phu? kín. Binh lính pha?i phát cây mơ? đươ?ng, môfi giơ? chi? đi được 300 mét. Mặc du? Côngxtăng luôn luôn thúc giục, nhưng nga?y hôm đó, đoa?n quân chi? đi thêm được 7 kilômét.
Nga?y 5 tháng 10, Sác tông ti?m mafi trên ba?n đô? không ra cái đe?o dâfn tới thung lufng Quang Liệt. Đội hi?nh 3 tiê?u đoa?n va? 500 ngươ?i dân sự, trong đó có viên ti?nh trươ?ng Caobă?ng, đaf kéo rất da?i. Vư?a tới Khâu Né, phía tây Đông Khê, thi? chạm bộ đội ta. Một bộ phận cu?a trưng đoa?n 209 đaf kịp có mặt đê? la?m chậm bước tiến quân địch, lập tức nô? súng. Sác tông pha?i bo? đươ?ng mo?n, đi vo?ng trên nhưfng đi?nh núi tới Tán Bê?. Ơ? đây quân địch lại vấp pha?i trận địa cu?a đại đội Tô Văn, trung đoa?n 88. Một lâ?n nưfa, Sác tông pha?i ti?m đươ?ng vo?ng đi tiếp. Buô?i chiê?u, tiê?u đoa?n 3 Tabo đi đâ?u, tới Na? Lạn. Binh đoa?n chi? đi được thêm 6 kilômét. Nhưng cái đuôi co?n ở mafi PO? La.
Nga?y 6 tháng 10, tiê?u đoa?n 8 Tabo bất đâ?u đặt chân lên dafy núi 477, địa điê?m hội quân. Đội hi?nh cu?a binh đoa?n kéo da?i 5 kilômét. Tiê?u đoa?n ngụy binh đi sau không có liên lạc vô tuyến với sơ? chi? huy, tự động đi vê? phía Tân Bê?, bị tiê?u đoa?n 18 đánh chặn, pha?i quay lại. Trong nga?y hôm đó binh đoa?n Sác tông chi? đi thêm được 4 kilômét.
Sau bốn nga?y ha?nh quân, Sác tông mới vượt qua 45 kilômét, du? sao cufng đaf tới điê?m hẹn với binh lực hâ?u như nguyên vẹn. Nhưng Lơpagiơ đâu! Sao y không có mặt ở đây đón mi?nh ! Sáctóng không biết cách đó hai nga?y, ngay khi tới Cốc Xá, Lơpagiơ đaf ra lệnh cho tiê?u đoa?n 1 du? tới chiếm 477, nhưng không thê? vượt qua một phân đội cu?a tiê?u đoa?n 18 chặn đươ?ng chúng bă?ng trung liên va? lựu đạn, buộc pha?i quay lại Cốc Xá. Va? cufng đaf hai nga?y nay, bi?nh đoa?n Lơpagiơ bị bao vây chặt chef tại dafy núi đá vôi na?y.
5 giơ? chiê?u nga?y 6 tháng 10, lâ?n đâ?u Sác tông bắt được liên lạc vô tuyến điện với Lơpagiơ, ngươ?i chi? huy tháng hai binh đoa?n khi đaf hội quân. Sác tông tươ?ng mi?nh sạp thoát nạn. Nhưng ngươ?i đang bị nguy khốn lúc na?y lại chính la? Lơpagiơ! Lơpagiơ nói với Sác tông: "Hafy chơ? tôi ở 477 va? 533 !"
Chúng ta nhận định: Ca? hai binh đoa?n Lơpagiơ va? Sáetông đaf dô?n lại trong khu vực Cốc Xá va? 477, gô?m 5 tiê?u đoa?n. Lực lượng địch tuy co?n đông nhưng tinh thâ?n rất sa sút. 2 tiê?u đoa?n (1è BẸP, 1è Tabor) cu?a Lơpagiơ ở Cốc Xá đê?u bị thiệt hại nặng qua các trận giao chiến, chi? co?n lâ?n tránh quân ta. 3 tiê?u đoa?n (3e? Tabor, IIIL3E? REI, tiê?u đoa?n ngụy) cu?a Sác tông ở 477 tuy chưa bị tô?n thất, nhưng mệt mo?i nhiê?u sau nhưfng nga?y luô?n lánh trong rư?ng sâu, chi? co?n nghif tới chuyện nhánh chóng rút lui Chúng đê?u ở trong thế bị bao vây.
Bộ đội ta đaf vận động đánh địch liên tục sáu nga?y đêm, thiếu ngu?, cufng rất mệt mo?i, nhưng tinh thâ?n phấn chấn vi? đang ở thế thă?ng, nhiê?u đơn vị, chiến sif co?n chưa có cơ hội gặp địch, khao khát lập công.
Thơ?i tiết đang chuyê?n xấu, mưa va? sương mu? nhiê?u hạn chế hoạt động không quân địch, có lợi cho ta.
Sơ? chi? huy cufng tra?i qua nhiê?u nga?y căng thă?ng vi? pha?i bám sát ti?nh hi?nh mặt trận biến động tư?ng giơ?. Phái viên đi vê? không kê? nga?y đêm. Tuy không thê? so với sự vất va? cu?a nhưfng ngươ?i đang trực tiếp đánh nhau với quân địch, nhưng ai nấy mắt đê?u sâu trufng vi? thiếu ngu?, có nhưfng đô?ng khí giọng kha?n đặc vi? ho? hét nhiê?u qua máy điện thoại.
Có ý kiến nên cho bộ đội nghi? một nga?y lấy lại sức trước trận quyết định. Bác nói: "Sao lại nghi? lúc na?y!
Mi?nh mệt một thi? địch mệt mươ?i, chạy thi gâ?n tới đích sao lại nghi?!". Bộ chi? huy chiến dịch quyết định chuyê?n phâ?n lớn lực lượng sang bao vây địch ở 477, đê? lại một bộ phận ở Cốc Xá nhanh chóng kết liêfu số phận cu?a binh đoa?n Lơpagiơ.
Thế trận cu?a bộ đội ta đaf hi?nh tha?nh, tra?i da?i tư? Quang Liệt tới Thất Khê. Phía bắc, 2 tiê?u đoa?n cu?a 209 tư? Quang Liệt áp xuống. Phía nam, trung đoa?n 174 đaf tiến lên Cốc Tô?n - Khâu Pia cắt đứt đươ?ng vê? cu?a quân địch. Vo?ng vây cu?a 308 đang nhanh chóng siết chặt chung quanh Cốc Xá va? 477.
Bác viết một lá thư ngắn cho bộ đội: "Hiện nay ti?nh hi?nh rất có lợi cho ta. Vậy các chiến sif pha?i quyết tâm tiêu diệt địch cho ky? hết đê? gia?nh lấy toa?n thắng.
Tất ca? lực lượng chiến dịch đaf được huy động va?o nhưfng trận đánh quyết định. Trong cuộc chạy đua giưfa rư?ng rậm va? núi đá tai me?o, nếu địch có buô?i sáng chi? đi được 300 mét, thi? bộ đội ta cufng có đêm chi? đi được 1 kilômét. Chúng ta thươ?ng chi? tới đích trước quân địch một, hai giơ?. Nhiêfu đơn .vị vư?a ha?nh quân vư?a tô? chức chiến đấu, vư?a đi vư?a ăn, vư?a đi vư?a ngu?, vư?a ha?nh quân vư?a ti?m đươ?ng, ti?m địch. Không chi? có nhưfng chiến sif câ?m súng tham gia cuộc chạy đua. Sau lưng họ co?n có nhưfng đoa?n rất đa?i anh nuôi, dân công đuô?i theo tiếp tế cơm nước va? đạn dược. Trong nhưfng đoa?n na?y cufng có đôi ba ngươ?i mang vuf khí đêf pho?ng gặp địch, gặp nhưfng ta?n quân ra?i rác trong rư?ng. Anh nuôi la? nhưfng chiến sif địch vận đaf lập nhiê?u tha?nh tích. HỌ giơ cao nhưfng nắm cơm trong khi đi trên dọc đươ?ng rư?ng đê? dụ nhưfng tên địch đói khát ra ha?ng. Nhưfng nắm cơm đaf có tác dụng hơn nhưfng lơ?i kêu gọi, gia?i thích.
Trước trận Cốc Xá va? 477, tôi viết ba?n nhật lệnh truyê?n tới bộ đội qua đươ?ng dây điện thoại:
"Đêm qua trơ?i mưa, các đồng chí ướt, nhưng lửa cu?a ngươ?i chiến sif vệ quốc, cu?a ngươ?i chiến sif cách mạng luôn hun nấu tinh thâ?n xung phong cu?a các đô?ng chí.
Quân địch chân đói rét hơn ta, bị thương va? chết rất nhiê?u, chúng lại chi? có tinh thâ?n một luf bại binh xâm lược cho nên ta pha?i cố lên nưfa, tiêu diệt cho thật nhiê?u địch. Mưa, mu? ca?ng có lợi cho ta.
Phía nam, có bộ đội cu?a ta sau khi tiêu diệt liên tiếp mấy đô?n địch đaf gấp rút tiến lên ngang Thất Khê đê? phối hợp tác chiến.
Các đô?ng chí tiến lên!".

Cốc Xá cách tây - nam Đông Khê 6 kilômét, la? một khu vực địa hi?nh rất hiê?m trơ?, có thung lufng, lo?ng cha?o với núi đá vôi dốc đứng bao quanh. 2 tiê?u đoa?n cu?a Lơpagiơ cu?ng với bộ phận ta?n binh tư? Khâu Luông chạy vê?, dựa va?o một số hang la?m nơi trú â?n, va? lợi dụng nhưfng he?m núi, mo?m đá bố trí một khu pho?ng thu? với ho?a lực nhiê?u tâ?ng. Tư? dafy núi đá đi xuống thung lufng Cốc Xá chi? có một con đươ?ng duy nhất nă?m giưfa he?m núi giống như hi?nh lươfi kiếm. Đâ?u con đươ?ng la? điê?m cao 765. Nga?y 3 tháng 10, Lơpagiơ đaf đứng chân ở đây, nhưng khi chuyê?n va?o khu vực núi đá, y đaf quên đê? lại một lực lượng ba?o vệ điê?m cao na?y. Một phân đội cu?a 308 đaf nhanh chóng chiếm ngay điê?m cao bít kín con đươ?ng chạy xuống thung lufng.
Nhưfng đơn vị cu?a 308 va? 209 tư? đươ?ng số 4 đô? vê? Cốc Xá Với tinh thâ?n sớm có mặt ở trận địa, nhiê?u chiến sif cứ nhâm hướng máy bay địch đang tha? du? tiếp tế rô?i phát bụi, chật cây mơ? đươ?ng ma? đi. Các trung đoa?n trươ?ng thấy đơn vị na?o, chiến sif na?o tới la? xếp va?o đội hi?nh chiến đấu ngay. Ba cánh quân đaf nhanh chóng hi?nh tha?nh siết chặt vo?ng vây chu?ng quanh Cốc Xá.
Theo kế hoạch dự kiến, 308 sef du?ng toa?n bộ lực lượng 3 trung đoa?n tiến công tiêu diệt Cốc Xá. Nhưng binh đoa?n Sác tông đaf vê? tới 477, phâ?n lớn lực lượng được chuyê?n sang phía đó. Trước giơ? tiến công, ở Cốc Xá chi? co?n lại 3 tiê?u đoa?n. Trung đoa?n trươ?ng Hô?ng Sơn được trao nhiệm vụ chi? huy các đơn vị na?y ngăn chặn không cho quân địch chạy sang 477, va? nhanh chóng tiêu diệt chúng tại chôf.
Hô?ng Sơn quyết định sư? dụng tiê?u đoa?n 11 tiến công chính diện cắt đứt con đươ?ng độc đạo dâfn sang 477, tiê?u đoa?n 154 cu?a 209 sef đánh xuống tư? hướng bắc. Riêng tiê?u đoa?n 89 cu?a 36, do tiê?u đoa?n trươ?ng Sơn Maf chi? huy, tiến công tư? hướng đông - nam, sef du?ng một đại đội leo qua nhưfng đi?nh núi đánh tư? trên xuống đúng khu trung tâm cu?a quân địch. Tối nga?y 5, các tiê?u đoa?n chiếm lifnh trận địa ban đêm, va? sef nô? súng va?o 5 giơ? sáng 6 tháng 10.
Cufng chinh đêm đó, Lơpagiơ quyết định bo? tất ca? thương binh lại Cốc Xá với hai bác sif, toa?n bộ lực lượng mơ? một con đươ?ng máu tiến sang 477.
Suốt đêm nga?y 5 tháng 10, tiê?u đoa?n 1 du? bốn lâ?n mơ? đươ?ng tiến ra đê?u bị tiê?u đoa?n 11 đánh bật trơ? lại, thương vong rất nhiêfu. Sáng nga?y 6, lợi dụng sương mu? co?n da?y đặc, tiê?u đoa?n du? lặng lef dâfn đâ?u ca? binh đoa?n đi trên con đươ?ng nho? hẹp gô? ghê? tiến xuống thưng lufng Cốc Xá. Bất thâ?n phía trước tư? trong sương mu?, đạn trung liên va? lựu đạn trút vê? phía chúng. Tất ca? đoa?n quân bị đâ?y lui vê? phía trong. Tiê?u đoa?n 11 cu?a ta tiến va?o nhưng không thê? phát triê?n nhanh vi? đươ?ng hẹp va? quân địch nấp sau nhưfng mo?m đá bân ra dưf dội.
Phía trong bôfng xuất hiện nhưfng chớp lư?a cu?ng với nhưfng tiếng nô?. Đại đội 395 cu?a tiê?u đoa?n 89 đaf tư? trên đi?nh núi liên tiếp lao nhưfng trái đạn cối 60 va? lựu đạn xuống giưfa đội hi?nh tiê?u đoa?n 1 Tabo đang tập trung đông đặc bên dưới. Quân địch trơ? nên cực ky? rối loạn.
Lính Ma rốc bo? ha?ng nguf chạy ra nam dây leo va? bám nhưfng búi cây bên tha?nh vách đá phía bậc tụt xuống thung lufng. Tiê?u đoa?n 154 cu?a ta đang chơ? chúng ở đây.
Lơpagiơ hạ lệnh cho tất ca? chạy a?o vê? phía trước, trên con đươ?ng độc đạo tiê?u đoa?n 11 đang tiến va?o. Hơn mươ?i khâ?u trung liên cu?a tiê?u đoa?n 11 nha? đạn liên hô?i. Địch chết va? bị thương rất nhiêfu, nhưng chúng vâfn không ngư?ng lao ra vi? phía trong co?n ghê rợn hơn. Lơpagiơ cufng tra? trộn trong số quân cu?ng đươ?ng na?y.
Buô?i trưa, nhưfng binh lính sống sót cu?a binh đoa?n Lơpagiơ lâ?n lượt đến 477 trong ti?nh trạng thê tha?m.
Lơpagiơ điê?m lại ha?ng nguf. Chi? co?n 650 trong tô?ng số 2.500 ngươ?i cu?a binh đoa?n. Riêng tiê?u đoa?n 1 du? co?n 9 sif quan va? 121 binh linh.
Cufng tư? 6 giơ? sáng nga?y 6 tháng 10, tất ca? các vị trí cu?a Sáctông tại 477 đê?u bị tiến công.
477 la? một dafy núi đất gô?m 5 mo?m nă?m cách Cốc Xá 3 kilômét vê? phía tây va? cách Thất Khê 20 kilômét vê? phía tây - bậc. ở đây có con đươ?ng đi vê? Ba?n Ca xuôi xuống Thất Khê.
Lực lượng đánh 477 cu?a ta có 5 tiê?u đoa?n, các tiê?u đoa?n 23, 18, 29 cu?a 308 va? 130, 166 cu?a trung đoa?n 209.
Sáng nga?y 6 tháng 10, 2 đại đội cu?a ta đaf nhanh chóng la?m chứ 3 mo?m đô?i, trong đó có điê?m cao 500 nă?m trên con đươ?ng chạy vê? Thất Khê, hy vọng cuối cu?ng cu?a ca? Sác tông va? Lơpagiơ. Sác tông đốc thúc binh lính với sự yê?m trợ cu?a 6 máy bay khu trục, cố gia?nh lại nhưfng điê?m cao đaf mất, nhưng tới buô?i trưa chi? chiếm được hai mo?m, riêng điê?m cao 500 vâfn nam trong tay đại đội 261 cu?a tiê?u đoa?n 18. Sác tông đang bối rối thi? đám ta?n quân cu?a Lơpagiơ tư? Cốc Xá kéo sang, mang tới cho binh lính ở đây nôfi khiếp đa?m. Tiê?u đoa?n 1 du? lư?ng danh cu?ng với ca? binh đoa?n Lơpagiơ đaf coi như bị xóa sô? !
Sác tông đê? nghị Lạng Sơn cho nha?y du? ngay xuống Ba?n Ca 1 tiê?u đoa?n đê? mơ? đươ?ng vê? Thất Khê. Nhưng Côngxtăng chi? nhấc đi nhấc lại lối thoát duy nhất lúc na?y la? luô?n rư?ng vê? phía ây, rô?i lợi dụng đêm tối lao nhanh xuống phía nam, tới cho được Na Cao, nơi Labôm (De Labaume) đang chơ?. Sáng hôm đó, Côngxtăng đaf vét được 4 đại đội trao cho viên qua?n tư Labôm chi? huy, với mệnh lệnh đi vê? phía tây Lufng Phâ?y tới điê?m cao 515 va? Na Cao ba?o vệ sươ?n cho đoa?n quân rút lui. Y biết ném một tiê?u đoa?n du? xuống Ba?n Ca lúc na?y chi? la? nướng quân vô ích !
4 giơ? chiê?u, điê?m cao 477 bôfng trơ? nên rối loạn. Binh lính tiê?u đoa?n 8 Tabo tươ?ng đối phương sắp tiến công, tự động bo? vị trí chạy vê? đô?i Yên Ngựa, nơi có tiê?u đoa?n 3 lê dương.
Sác tông biết ti?nh hi?nh đaf trơ? nên tuyệt vọng. Bây giơ? chi? co?n cách tự cứu. Y thu thập khoa?ng va?i trăm binh lính lặng lef rơ?i 477, đi luô?n rư?ng đê? tránh nhưfng vị trí cu?a ta. Với lực lượng na?y, y hy vọng khi câ?n có thê? mơ? một con đươ?ng máu chạy vê? Na Cao. Nhưng khi y quay lại nhi?n thi? phâ?n lớn binh lính đaf bo? trốn. Sác tông cu?ng với nhưfng sif quan tham mưu va? một số binh lính co?n lại pha?i đối chiếu ba?n đô?, theo đươ?ng rư?ng đi vê? phía nam.

Nhưng tới đâu y cufng thấy có ngươ?i. Phâ?n lớn la? nhưfng anh cấp dươfng, nhưfng chị dân công. Một số ngươ?i có đem theo súng. Sự lo ngại cu?a y không thư?a. Một cô dân công chợt nhi?n thấy dấu gia?y. Cô gọi các anh cấp dươfng, va? ba?o giơ cơm nắm lên gọi ha?ng. Nhưng hai anh cấp dươfng đaf hăng hái câ?m súng lao lên rư?ng. Một loạt đạn tư? trong rư?ng bắn ra. Hai anh cấp dươfng lu?i lại va? gọi nhưfng ngươ?i khác tới vư?a da?n trận bao vây, vư?a chạy đi gọi bộ đội. Nghe tiếng súng nô?, một tiê?u đội cu?a đại đội 263, tiê?u đoa?n 18, trung đoa?n 102 (đang phối thuộc với 88) ở Ba?n Ca vội vaf lao tới, đánh thốc lên rư?ng. Phía trên có ngươ?i nói tiếng Việt lơ lớ: "Đư?ng bắn nưfa! Chúng tôi xin ha?ng".
Một viên sif quan đeo kính trâng nhô ra kho?i gốc cây, giơ cao hai tay trên đâ?u, nói: : Trên đó có "ông Năm"
- Lơpagiơ pha?i không!
Thưa ông không ông Sác tông.
Khi bộ đội ta chạy lên thi? thấy vuf khí, đạn dược đaf xếp đống. Sác tông đứng giưfa nhưfng Viên sif quan, mặt va?ng, đôi môi khô trắng. Y nói:
- Chúng tôi không muốn đô? máu vô ích. Tôi bị thương.
Trong số nhưfng ngươ?i bị bật có ca? Hai Thu, viên ti?nh trươ?ng Cao Bằng.
Tư? 13 giơ?, Lơpagiơ mất liên lạc vô tuyến điện với Sác tông. Y tập hợp chi? huy các tiê?u đoa?n tuyên bố chơ? khi trơ?i tối, tư?ng ngươ?i hafy ti?m cách chạy vê? Thất Khê.
Lơpagiơ chọn một số tuy? tu?ng cu?ng đi với mi?nh. Y đaf qua một đêm hafi hu?ng giưfa rư?ng. Đi tới đâu cufng nghe tiếng súng nô?. Trong bóng tối lúc na?o .cufng như có ngươ?i sạp lao tới chộp lấy cô? mi?nh. Khi trơ?i sáng, Lơpagiơ nghif ra một lối thoát thân khôn ngoan bằng cách đi trên nhưfng đi?nh núi. Tư?ng nư?a giơ?, y lại liên lạc với Đơ? Labôm.
Lơpagiơ đaf lọt qua "cái đó" cu?a ta ở Ba?n Ca. Sáng nga?y 8, nhi?n trên ba?n đô?, y chi? co?n cách Labôm va?i kilômét.
Tiếng súng cu?a quân Labôm rất gâ?n. Nhưng giưfa lúc đó thi? tên ngụy binh mang điện đa?i biến mất. Y đoán nó đã nộp mi?nh cho đối phương, va? tai họa sef ập tới. Bôfng chung quanh có tiếng ngươ?i lao xao. Nhưfng tên lính Tabo nhớn nhác nhi?n nhau. Một viên sif quan liên lạc leo lên cây quan sát rô?i hốt hoa?ng tụt xuống nói: "Bị vây rô?i, xung quanh rất đông!". .
Lơpagiơ ra lệnh:
- Đánh mơ? đươ?ng sang 515 ! .
Nhưng tất ca? sif quan va? binh lính đi theo y không ai nhúc nhích. Y nghif "Thế la? hết".
Đại đội trươ?ng Trâ?n Đăng Khiêm, chi? huy một đại đội cu?a 88, đang đứng bên một ha?ng binh Pháp, hướng dâfn cho y. gọi cắc sif quan va? binh lính Pháp co?n lâ?n trốn trong rư?ng ra ha?ng, thi? chợt nhi?n thấy một viên sif quan Pháp nhô ra kho?i rư?ng, khum tay la?m loa, nói to:
- Chúng tôi muốn gặp ông chi? huy !
- Hafy xuống đây. - Khiêm đáp.
Viên sif quan đi xuống. Y đeo lon đại úy. Y giơ tay cha?o, rô?i đưa cho anh một quyê?n sô?:
Thưa ông, đây la? sô? nhân sự cu?a binh đoa?n Bay, va? đê? nghị ông nhận sự đâ?u ha?ng cu?a đại tá Lơpagiơ.
Khiêm đi theo viên đại úy lên rư?ng cu?ng với mấy chiến sif.
Anh nói với Lơpagiơ va? các sif quan:
Tôi chấp nhận sự đâ?u ha?ng cu?a đại tá Lơpagiơ. Tất ca? bo? vuf khí!
Lơpagiơ đưa nộp khâ?u súng ngân va? nói:
- Tôi va? các ngươ?i cu?a tôi ở đây, tư? giơ? dưới quyê?n chi? huy cu?a ông. ông đại úy ạ, tôi tin ră?ng ông sef được thăng chức thiếu tá.
- ông Sác tông va? cơ quan chi? huy đaf tới đây tư? chiê?u hôm qua.
Lơpagiơ quay lại nhi?n các sif quan Pháp thơ? da?i rô?i nói:
- Sác tông lại gặp chúng ta ở nơi ma? chúng ta không muốn tới ! - Sáng nga?y 8 tháng 10, ca? hai binh đoa?n Lơpagiơ va? Sác tông đaf hoa?n toa?n bị xóa sô?. Trong nga?y, các đơn vị trên toa?n mặt trận nhận được thư Bác. Bác viết:
Các chú không qua?n nhọc mệt, đói rét, chi? ra sức thi đua giết dịch, các chú đaf da?nh tan đoa?n quân tinh nhuệ cu?a dịch.
Bác va? Tô?ng tư lệnh đaf ra lệnh khao các chú một bưfa thịt bo?. Bác hôn tất ca? các chú.

SAU khi Lơpagiơ va? Sác tông bị bắt, Bộ chi? huy chiến Dịch quyết định chi? đê? lại một bộ phận nho? thu dọn chiến trươ?ng, ca?n .quét ta?n binh địch, đại bộ phận nhanh chóng chuyê?n xuống bao vây Thất Khê va? tiêu diệt một số đô?n ở ngoại vi, triệt đươ?ng rút cu?a quân địch vê? phía nam. Nhiệm vụ bao vây va? tiến công Thất Khê được trao cho đại đoa?n 308 va? hai trung đoa?n 174, 209.
Nga?y 7 tháng 10, Cácpăngchiê được Côngxtăng báo cáo Thất Khê đang bị đe dọa, câ?n tăng viện ngay 1 tiê?u đoa?n. Nga?y 8 tháng 10, Cáepăngchiê ném tiê?u đoa?n 3 du? (3e? BCCP) xuống Thất Khê. Tiê?u đoa?n na?y vư?a chân ướt chân ráo tư? chiến trươ?ng La?o vê? Ha? Nội, quân số chi? co?n 280 ngươ?i, pha?i bô? sung thêm một đại đội lê dương du? mới tư? Angiêri sang.
Nga?y 9 tháng 10, tiê?u đoa?n 79 cu?a trung đoa?n 102 tiêu diệt đô?n Ba?n Ne, phía bắc Thất Khê 5 kilômét. .
Buô?i tối, câ?u Ba?n Trại trên đươ?ng số 4, phía nam Thất Khê 6 kilômét bị đánh sập.
Quân cu?a Labôm rút vê? cu?ng với tiê?u đoa?n du? vư?a tăng viện, đưa quân số địch tại Thất Khê lên 1.500 ngươ?i. Nhưng một số binh lính sống sót qua các trận Cốc Xá, 477 chạy vê? đaf la?m cho ti?nh hi?nh thị trấn trơ? nên hôfn loạn. Cácpăngchiê cho ră?ng nhưfng vị trí trefn đươ?ng số 4 không thê? đứng vưfng trước nhưfng cuộc tiến công cu?a đối phương, câ?n tránh cho Thất Khê một tha?m họa giống như Cao Bă?ng, ra lệnh cho Đơ? Labôm rút ngay kho?i Thất Khê. Côngxtăng đưa 1 tiê?u đoa?n du? lê dương tư? Lạng Sơn lên Na Sâ?m đón đoa?n quân tư? Thất Khê rút vê?.
Nga?y 9 tháng 10, Bác va? tôi xuống thăm trung đoa?n 88, đơn vị đaf bất được Lơpagiơ, ở Lufng Phâ?y. Ti?nh hi?nh mặt trận vâfn co?n đang khâ?n trương, Bác chi? gặp một số cán bộ va? ban chi? huy trung đoa?n. Ban đêm, đơn vị bố trí cho Bác va? tôi một chôf nghi? ấm cúng trong một hốc đá.
Hôm sau, được báo cáo quân Pháp đaf rút kho?i Thất Khê.
Tôi gọi điện thoại vê? sơ? chi? huy ra lệnh gấp cho các đơn vị truy kích địch. Bác quay trơ? vê? sơ? chi? huy, tôi đi cu?ng bộ đội va?o Thất Khê.
Kho ta?ng cu?a địch co?n nguyên vẹn, chứng .to? chúng sợ ta phát hiện nên không dám phá hu?y trước khi rút. Dân chúng cho biết quân Pháp bắt đâ?u rút tư? sáng, nhưng nhưfng tên lính cuối cu?ng mới rơ?i kho?i đây.
Tôi va?o sơ? chi? huy cu?a Đơ? Labôm. Ta?i liệu mật vứt bư?a bafi khớp nơi. Một cán bộ mơ? chiếc tu? trong pho?ng ăn thấy một chiếc đu?i ga? rán không hiê?u vi? sao vâfn co?n nóng.
Vư?a ra kho?i sơ? chi? huy cu?a địch thi? nghe nhiê?u tiếng nô?. Một cán bộ chạy tới báo cáo kho đạn bị cháy, khuyên tôi nên rơ?i kho?i đây ngay. Tôi nhấc anh em la?m tốt việc quân qua?n, canh gác các kho ta?ng, ti?m hiê?u vi? sao lại có vụ nô?, rô?i trơ? vê? sơ? chi? huy chiến dịch.
Các tiê?u đoa?n 322, 11, 79 cu?a 308, tiê?u đoa?n 130 cu?a 209 va? toa?n trung đoa?n 174 đaf được lệnh truy kích địch vê? phía Na Sâ?m. Khi đó chúng ta chưa biết trong nga?y, quân địch đaf dư?ng lại nhiê?u giơ? cách Thất Khê 6 kilômét, trước câ?u Ba?n Trại mới bị phá đêm trước, đê? lơf một cơ hội tiêu diệt sinh lực địch.
Ha?ng nga?n binh lính cu?a Labôm va? dân chúng đaf dô?n lại ở bơ? bắc sông Ky? Cu?ng. Công binh Pháp chi? có 6 chiếc xuô?ng nên tô? chức vượt sông rất chậm. Nhưfng đơn vị lê dương dâfn đâ?u, cu?ng quân đô?n trú sau khi qua sông chi? co?n nghĩ la?m sao đi cho nhanh vê? phía nam. Tiê?u đoa?n du? 3 mới tăng viện bị bo? quên bên bơ? bắc.
Nhưfng lính du? pha?i xoay xo?a tự ti?m cách qua sông.
Chúng bị rớt lại phía sau khá xa. 9 giơ? tối, tới Đe?o Khách.
Binh sif trong đô?n đaf chạy theo Labôm. Tiê?u đoa?n bộ đội địa phương 428 đaf la?m chu? cứ điê?m Bị bộ đội ta chặn đánh, viên quan ba chi? huy ra lệnh cho binh lính chạy va?o rư?ng. Chúng lang thang suốt đêm trong rư?ng tre rậm rạp dưới trơ?i mưa như trút. Chúng đi tiếp ca? nga?y hôm sau, môfi lúc một bị các đơn vị lê dương đi trước bo? xa.
Khi tới đô?n Lufng Va?i thi? các chiến sif 174 đaf chơ? ở đó.
Ca? tiê?u đoa?n, một lâ?n nưfa lại lao va?o rư?ng. Nhưng lâ?n na?y chúng không thoát vi? đây la? chiến trươ?ng quen thuộc của 174. Chi? có 2 sif quan va? 3 tên lính tiê?u đoa?n du? 3 chạy vê? tới Đô?ng Đăng.
Nga?y 13 tháng 10, quân địch rút kho?i Na Sâ?m.
Nga?y 17 tháng 10, địch bo? Đô?ng Đăng. 4 giơ? sáng nga?y 18 tháng 10, địch bắt đâ?u rút quân kho?i Lạng Sơn. Điê?u na?y nă?m ngoa?i dự kiến cu?a chúng ta. Trước đó, bộ chi? huy Pháp chưa bao giơ? tính đến chuyện bo? Lạng Sơn. Lạng Sơn la? một bộ phận quan trọng trong hi?nh chưf nhật lệch cu?a kế hoạch Rơ ve, tuyến pho?ng ngự cơ ba?n đê? ba?o vệ đô?ng bă?ng Bắc Bộ. Binh lực địch ở đây gô?m 6 tiê?u đoa?n cu?ng với nhưfng đơn vị thiết giáp pháo binh. Lạng Sơn có địa hi?nh hiê?m trơ? không kém Cao Bă?ng, được ba?o vệ rất câ?n mật, va? dêf tăng viện tư? đồng bă?ng lên khi bị tiến công.
Bộ chi? huy chiến dịch ra lệnh cho các tiê?u đoa?n độc lập 426, 428 va? 888 truy kích địch trên dọc đươ?ng Đô?ng Đăng - Lạng Sơn Lộc Bi?nh, trung đoa?n 98 tiếp cận ngay đươ?ng số 4 trên đoạn Lạng Sơn Tiên Yên: Nhưng 98 không tới kịp vi? ti?nh hi?nh chuyê?n biến quá nhanh.

Cùfng trong ngà?y 18, 'ìch rùt khò?i Làng Giai.
Thà?m hòa Cao Bf?ng tiẮp 'Ắn tiĂ?u 'oà?n 3 dù? vư?a 'ược tfng cươ?ng cho ThẮt KhĂ bì tiĂu diẶt 'àf khiẮn cho CĂngxtfng mẮt hẮt tinh thĂ?n. Là? ngươ?i trực tiẮp 'iĂ?u khiĂ?n cuẶc hà?nh binh TĂredơ, CĂngxtfng 'àf nghe nhưfng tiẮng kĂu cứu tuyẶt vòng cù?a Lơpagiơ và? Sàc tĂng. Y biẮt ròf nhưfng .cuẶc 'iĂ?u binh cực kỳ? mau lè cù?a ta, và? khà? nfng giàng nhưfng 'ò?n sẮm sèt cù?a "quĂn 'oà?n tàc chiẮn ViẶt Minh" mới 'ược tĂ? chức. Y cho rf?ng 18 tiĂ?u 'oà?n chù? lực cù?a 'Ắi phương trĂn 'à? thư?a thf́ng, 'ang 'e doà Làng Sơn. CĂngxtfng 'àf. 'Ă? nghì với CàcpfngchiĂ phà?i cho toà?n bẶ lực lượng Y Khu BiĂn thù?y ĐĂng Bf́c rùt lùi khi cò?n cò thơ?i gian. Bức 'iẶn bào cào cù?a CĂngxtfng 'àf khiẮn CàcpfngchiĂ nhẶn xèt: "Nhưfng tin tức mà? chùng ta nhẶn 'ược 'Ăm thứ bĂ?y và? sàng chù? nhẶt thẶt kinh hoà?ng... Đàf cò sự 'Ặt khơ?i cù?a quĂn phà?n nghìch Y vù?ng Làng Giai, trĂn quẮc lẶ 1. Đươ?ng sẮ 4 và? 'ươ?ng sẮ 1 'àf bì phong tò?a, ngươ?i chùng ta Y Làng Sơn 'àf bì nhẮt cù?ng với tẮt cà? phào binh và? nhưfng 'ài 'Ặi vẶn tà?i, cò nguy cơ sa và?o bĂfy chuẶt...". ChiĂ?u ngà?y 16 thàng 10, CàcpfngchiĂ cù?ng bà?n bàc với Pi nhĂng và? 'i tới quyẮt 'ình cho CĂngxtfng rùt khò?i Làng Sơn tư? sàng ngà?y 17.
Trước 'à? 'Ă? vơf cù?a toà?n bẶ Khu BiĂn thù?y và? tì?nh hì?nh hoà?ng loàn cù?a quĂn 'ìch, tĂi 'ình ra lẶnh cho bẶ 'Ặi tiẮp tùc truy kìch tới TiĂn YĂn. Nhưng 'Ă?ng chì TrĂ?n Canh gòp ỳ kiẮn là? khĂng nĂn. Vì? TiĂn YĂn Y xa, chiẮn dìch 'àf thà?nh cĂng lớn, ta cĂ?n giưf mẶt chiẮn thf́ng tròn vèn. TrĂ?n Canh 'àf chì? huy nhiĂ?u trẶn 'ành lớn nĂn cò kinh nghiẶm vĂ? vẮn 'Ă? nà?y.
Ngà?y 20 thàng 10, 'ìch rùt LẶc Bì?nh và? Đì?nh LẶp.
Đì?nh LẶp là? vì trì bà?o vẶ cho vù?ng bơ? biĂ?n TiĂn YĂn.
Ngà?y 23 thàng 10, 'ìch rứt khò?i An ChĂu.
CĂ tin thì xàf Mòng Cài nf?m Y mùt 'ươ?ng sẮ 4 bĂn bơ? biĂ?n cùfng chuĂ?n bì di tà?n.
Chì? thàng mươ?i ngà?y, tư? ngà?y 13 'Ắn ngà?y 23 thàng 10 nfm 1950, 'ìch 'àf rùt khò?i phò?ng tuyẮn dà?i 100 kilĂmèt trĂn 'ươ?ng sẮ 4 tư? ĐĂ?ng Đfng, Làng Sơn, Đì?nh LẶp, An ChĂu tới sàt TiĂn YĂn. Sơ? chì? huy Khu BiĂn thù?y ĐĂng Bf́c 'àf chuyĂ?n vĂ? vù?ng bơ? biĂ?n TiĂn YĂn.
MẶt vù?ng rẶng lớn Y ĐĂng Bắc khĂng cò?n quĂn gif̣c.
BĂn kia biĂn giới là? cà? mẶt hẶu phương vĂ cù?ng rẶng lớn, chày dà?i tư? À sang Ău. Lùa chai và?ng trĂn cành 'Ă?ng ThẮt KhĂ. BT 'Ặi giùp dĂn gf̣t lùa, cf́t dĂy thèp gai, gơf mì?n do 'ìch 'Ă? lài. Bà?n là?ng yĂn vui, nhẶn nhìp tiẮng chà?y giàf gào, nhưfng cĂ gài Tà?y gành lùa tư? 'Ă?ng vĂ? bước chĂn thofn thof́t.
TĂi tư? ThẮt KhĂ trơ? vĂ? Nà? Làn. Bàc ngò? ỳ muẮn gf̣p càn bẶ, chiẮn sìf 308 Đài 'oà?n 'àf chuyĂ?n vĂ? gĂ?n ThẮt KhĂ chuĂ?n bì là?m nhiẶm vù trao . trà? tù? binh bì thương.
Dòc 'ươ?ng, gương mf̣t Ngươ?i lẶ vè? vui trước khĂng khì mẶt vù?ng vư?a già?i phòng kè? 'ìch khĂng cò?n hi vòng quay trơ? lài.
Trơ?i tẮi, tới 'ơn vì. 308 vư?a 'ược tf̣ng thươ?ng huĂn chương QuĂn cĂng hàng nhì?. Anh Vương Thư?a Vũ chuĂ?n bì 'òn Chù? tìch nước theo 'ùng nghi thức. Càc chiẮn sìf quĂn phùc tĂ? chì?nh xẮp thà?nh ba khẮi trĂn bàfi cò? rẶng, 'ứng chơ? Bàc tư? phìa 'ươ?ng cài 'i và?o. Bàc bà?o ngươ?i dĂfn 'ươ?ng 'i vò?ng ra sau, rĂ?i tư? trong nùi 'i ra. Nhưfng ngươ?i 'ứng phìa trong nhì?n thẮy Bàc trước, bẮt thĂ?n cẮt tiẮng hoan hĂ. Nhưfng ngươ?i 'ứng phìa ngoà?i nhớn nhàc quay lài khi nhì?n thẮy Bàc cùfng hoan hĂ vang dẶy. Càc chiẮn sìf vĂfy mùf, tung mùf, 'f̣t mùf trĂn 'Ă?u sùng giơ cao quay trò?n 'Ă? mong Bàc nhì?n thẮy. Bàc 'i tới 'Ău tiẮng hò? reo như sẮl tới 'ò. Nhưfng chiẮn sìf 'ứng sau cẮ .nhà?y lĂn 'Ă? 'ược nhì?n ròf Bàc. Nghi thức 'òn tiẮp bì phà vơf. ĐĂ?ng chì 'ài 'oà?n trươ?ng 'à?nh 'i tới chà?o Bàc, và? mơ?i Bàc tới chĂf 'àf 'ược bẮ trì 'Ă? Bàc 'ứng nòi chuyẶn. Bàc mì?m cươ?i lf́c 'Ă?u, 'i thang xuẮng giưfa bàfi cò?, rĂ?i ra hiẶu cho bẶ 'Ặi 'ứng thà?nh vò?ng trò?n chung quanh. TiẮng cươ?i, tiẮng hò? reo tư?ng 'ợt, tư?ng 'ợt lài nĂ?i lĂn- Bàc ra hiẶu mòi ngươ?i ngĂ?i xuẮng, rĂ?i bẶt 'Ă?u nòi chuyẶn.
Bàc thay mf̣t Đà?ng và? Chình phù? khen ngợi 'ài 'oà?n 'àf chẮp hà?nh mẶnh lẶnh tẮt, vượt nhiĂ?u khò khfn, chiẮn 'Ắu dùfng cà?m, chiẮn 'Ắu tẮt.
Bàc 'i 'i lài lài giưfa vò?ng ngươ?i, hò?i chiẮn sìf nà?y vì? sau ta thắng to!", hò?i chiẮn sìf khàc "Cò chẮp hà?nh càc chình sàch khĂng!", cò giưf vẶ sinh khĂng!"... MĂfi cĂu trà? lơ?i cù?a chiẮn sìf là? mẶt trà?ng cươ?i rẶ lĂn. Bàc trao cho 'ài 'oà?n trươ?ng mẶt gòi quà? nhò? cò nhưfng ngĂi sao 'ò? 'Ă? tf̣ng cho càn bẶ, chiẮn sìf xuẮt sf́c.
Trung 'oà?n trươ?ng Thài Dùfng, thay mf̣t càn bẶ, chiẮn .
sìf hứa hèn tiẮp tùc chiẮn 'Ắu lẶp cĂng. Bàc bước lài Ăm hĂn Thài Dùfng trong tiẮng hò? reo 'Ă?y hĂn hoan. Ai cùfng thẮy cài hĂn 'ò Bàc dà?nh cho tẮt cà? mòi ngươ?i.
Bàc quay nhì?n mẶt vò?ng càc càn bẶ, chiẮn sìf rĂ?i nòi:
BĂy giơ? Bàc bẶn, khĂng thĂ? Y lĂu với càc chù 'ược.
Bàc chùc càc chù khò?c và? cẮ gf́ng. C' gf́ng luĂn luĂn 'Ă? khi Bàc bà?o 'i là? 'i, Bàc bào 'ành là? 'ành thĂng!
BT 'Ặi tiĂfn Bàc bf?ng nhưfng tiẮng vĂf tay. Bàc 'i mẶt quàfng lài dư?ng, quay lài vẫy tay. Khi Bàc 'i khuẮt, càn bẶ, chiẮn sìf cò?n 'ứng ngĂ?n ngơ hĂ?i lĂu nhì?n theo.

CHÙNG ta mẮt thĂm ìt ngà?y 'Ă? truy quèt sẮ tà?n binh cò?n lĂ?n trẮn trong rư?ng. KhĂng cò sự cẮ gì? xà?y ra. Khi gf̣p bẶ 'Ặi hof̣c dĂn cĂng, nhưfng binh lình Ă,u Phi cao lớn, vĂfn cò?n vùf khì trong tay, 'Ă?u ngoan ngoàfn 'Ă?u hà?ng. Trung 'Ặi trươ?ng NguyĂfn QuẮc Trì dĂfn mẶt toàn tù? binh vẮ trài, khi 'iĂ?m lài bĂfng nhẶn thẮy sẮ ngươ?i 'àf tfng lĂn gẮp rươfi ! Hòa ra trĂn. dòc 'ươ?ng rư?ng, mẶt sẮ binh lình cò?n Ă?n nàu 'àf "bì mẶt" thà?m gia hà?ng ngùf tù? binh. Nhưfng chiẮn sìf 'i bf́t tà?n quĂn 'àf bắt chước sàng kiẮn cù?a anh nuĂi, cĂm mẶt nf́m cơm lĂn 'Ă?u cĂy gẶy tre giơ cao thay nhưfng lơ?i kĂu gòi bf?ng tiẮng Phàp mà? hò khĂng biẮt. Cư? chì? binh vẶn thiẶn chì và? hò?a bì?nh nà?y to ra cĂ nhiĂ?u sức thuyẮt phùc.
Dòc 'ươ?ng rùt chày, 'ìch khĂng hĂ? phà phàch. KhĂng cò?n thẮy sự hung dưf và? thài 'Ặ nghĂnh ngang cù?a chùng trước 'Ăy trong nhưfng trẶn cà?n. Đơ?i TrĂ?n, nhĂn dĂn ta 'àf cò lĂ?n gòi quĂn NguyĂn MĂng trĂn 'ươ?ng rùt chày là? "gif̣c PhẶt". Trung 'oà?n phò Vùf Lfng gf̣p viĂn quan tư XơcrĂtành, chì? huy tiĂ?u 'oà?n 1 dù? lĂ dương, 'ang nf?m trĂn cà?ng thương, hò?i:
Anh cò biẮt chùng tĂi là? ai khĂng!
ViĂn quan tư nhì?n anh rĂ?i lf́c 'Ă?u.
Mù?a xuĂn nfm 1949, chùng ta 'àf gf̣p nhau Y Hà Bf?ng. XơcrĂtanh kĂu lĂn mẶt tiẮng kinh ngàc, rĂ?i giơ bai tay lĂn trơ?i, nhf́m mẶt lài, nòi:
- Thưa Ăng, tĂi nhớ ra rĂ?i ! VĂng, tĂi nhớ ra rĂ?i !
Mù?a xuĂn mẶt nfm trước 'ò, tiĂ?u 'oà?n dù? nà?y 'àf gĂy cho tiĂ?u 'oà?n 54 cù?a Vùf Lfng khĂng ìt khò khfn Y Hà Bằng.
S' tù? binh rẮt 'Ăng, lài cò nhiĂ?u ngươ?i bì thương, là? mẶt gành nf̣ng quà lớn 'Ắi với ngà?nh hẶu cĂ?n. Bàc 'àf chì? thì phà?i cứu chưfa thương bẶnh binh, và? khĂng 'ược 'Ă? tù? binh thiẮu fn. Trong khi 'ò, lương thực và? thuẮc men cho bẶ 'Ặi ta khĂng hĂ? dư dẶt. Chùng ta 'Ă?ng ỳ trao trà? cho phìa Phàp tẮt cà? nhưfng tù? binh bì thương tài ThẮt KhĂ.
ChiẮn sìf cĂng binh cù?a ta và? mẶt sẮ hà?ng binh phà?i là?m cĂng viẶc gơf mì?n trĂn sĂn bay ThẮt KhĂ cho mày bay Phàp hà cành. ĐĂ?u sĂn bay, nĂ?i bẶt lĂn mẶt chiẮc lĂ?u cfng bf?ng dù? trf́ng với là cơ? 'ò? sao và?ng và? là cơ? HĂ?ng thẶp tự bay phẮp phới. Tàm trfm thương binh 'ìch nf?m trong nhưfng chiẮc lĂ?u bàt gĂ?n sĂn bay. Chùng ta 'àf 'iĂ?u trì bước 'Ă?u cho nhưfng ngươ?i thương binh nà?y, với mong muẮn hò khĂng quay trơ? lài cĂ?m sùng, và? sèf trơ? thà?nh nhưfng ngươ?i 'Ắu tranh cho hò?a bì?nh Y ViẶt Nam.
Anh Cao Vfn Khành, 'ài 'oà?n phò 308, 'ược phĂn cĂng là?m nhiẶm vù trao trà? thương binh cho HĂ?ng thẶp tự Phàp.
Trước ngà?y trao trà?, ta tĂ? chức mẶt tẮi lư?a trài. HĂ?u hẮt thương binh 'ìch 'Ă?u cò mf̣t. CĂ nhưfng thương binh nf̣ng nf?m trong lĂ?u khi nghe tiẮng hàt, tiẮng 'à?n, tiẮng vĂf tay và? tiẮng cươ?i vui tư? ngoà?i vòng và?o, 'àf 'Ă? nghì càc chì hẶ lỳ khiĂng càng ra 'Ă? 'ược cù?ng dự cuẶc vui. Quanh ngòn lư?a hĂ?ng bẮc cao, càc chiẮn sìf, bàc sìf, hẶ lỳ, dĂn cĂng hàt nhưfng bà?i ca càch màng với niĂ?m tha thiẮt, tự hà?o. Thương binh hàt nhưfng bà?i ca cù?a quĂ hương mì?nh bf?ng tiẮng Phàp, tiẮng Đức, tiẮng mẶt sẮ nước chĂu Phi.
BẮt thĂ?n nhưfng tiẮng vive Ho Chi Minh!"... "Via Ho Chi Minh!" (HĂ? Chì Minh muĂn nfm!) nĂ?i lĂn. TẮt cà? 'Ă?u hĂ theo. RĂ?i mẶt thương binh Ăm cành tay cùt 'ứng dẶy, nghèn ngà?o nòi: tĂi là? ngươ?i Đức bì Phàp bf́t rĂ?i và?o linh lĂ dương. Nfm nfm rĂ?i, tĂi sẮng rẮt khĂ? mà? khĂng thè?m khòc. BĂy giơ? tĂi khòc vì? tĂi rẮt sung sướng. TĂi sèf khĂng quĂn buĂ?i hĂm nay... màfi màfi, nhớ 'Ắn nò tĂi sèf lài khòc. Cà?m ơn Chù? tìch H" Chì Minh". Nhưfng tiẮng vive Ho Chi Minh!" lài rẶ lĂn hươ?ng ứng cĂu nòi cù?a anh thương binh Đức.
Ngươ?i tới ThẮt KhĂ 'òn thương binh là? 'ài tà quĂn y Huya (Huard). Ăng mf̣t thươ?ng phùc, thài 'Ặ rẮt khiĂm nhươ?ng. Huya gf̣p lài Y 'Ăy nhưfng ngươ?i sinh viĂn cùf Y trươ?ng Đài hòc Y khoa Hà? NẶi mà? òng 'àf tư?ng là? già?ng viĂn. Họ 'àf trơ? thà?nh nhưfng y bàc sìf trong QuĂn 'Ặi ViẶt Nam. MẮy nfm sau 'ò, Ăng sèf cò?n gf̣p lài hò Y ĐiẶn BiĂn Phù? trong mẶt hoà?n cà?nh tương tự.
MẶt thương binh 'àf 'ược khiĂng ra 'ươ?ng bfng xin 'ược Y lài 'i chuyẮn sau, và? 'Ă? nghì gf̣p Ăng chình trì viĂn 'eo kình trf́ng. ĐĂ là? 'Ă?ng chì NguyĂfn Duy LiĂm, phò ban 'ìch vẶn cù?a 'ài 'oà?n 308. Anh 'àf tư?ng tranh luẶn với ngươ?i thương binh nà?y vĂ? vẮn 'Ă? "dĂn chù? tư sà?n và? dĂn chù? vĂ sà?n". Khi anh tới, ngươ?i thương binh nòi:
"TĂi biẮt mì?nh chì? cò?n sẮng mẮy ngà?y nưfa thĂi Ăng à.
SuẮt 'ơ?i tĂi sẮng cĂ 'ơn, chung quanh tĂi chì? là? sự lư?a gàt, tĂi cfm ghèt tẮt cà?, kĂ? cà? 'à?n bà? 'èp. Vì? thẮ mà? tĂi 'i lình lĂ dương 'Ă? bf́n giẮt, 'Ă? trà? thù? 'ơ?i ! ĐĂm hĂm qua, tĂi khĂng ngù?. TĂi kĂu khàt nfm lĂ?n. Cà? nfm lĂ?n cĂ y tà 'Ă?u mang nước cho tĂi, vè? mf̣t dìu hiĂ?n. TĂi hò?i: Tại sao cĂ khĂng cfm ghèt tĂi!. CĂ trà? lơ?i: "NẮu gf̣p anh Y mf̣t trẶn, tĂi sèf bf́n anh như bf́n mẶt con chò dài. Nhưng Y 'Ăy anh là? kè? bài trẶn, anh 'àf bì thương, chùng tĂi 'Ắi xư? với anh như với nhưfng con ngươ?i". TĂi chì? cò?n sẮng ìt ngà?y nưfa, nhưng chình thơ?i gian ngf?n ngù?n 'ò lài là? quàfng 'ơ?i tẮt 'èp nhẮt cù?a tĂi. QuĂn. 'Ặi Ăng sèf trung quĂn 'Ặi Phàp. Ăng hàfy tự hà?o. Xin Ăng nhẶn lẮy lơ?i chùc tùng 'Ă?y kình tròng cù?a mẶt kè? bài trẶn, bài trẶn mà? sung sướng! Vìfnh biẶt Ăng!".
TĂi thẮy cĂ?n tranh thù? thơ?i gian 'i xem nhưfng vì trì 'ìch trĂn 'ươ?ng sẮ 4. Chùng ta sèf cò?n gf̣p nhiĂ?u cĂng trì?nh phò?ng ngự kiĂ?u nà?y trong nhưfng trẶn 'ành sf́p tới.
TĂi nghìf nẮu cò thơ?i gian sèf cho càc 'ơn vì diĂfn tẶp 'ành cĂng kiĂn ngay tài 'Ăy. Trong cuẶc chiẮn tranh nà?y, dù? muẮn hay khĂng, cùfng khò trành nhưfng cĂng trì?nh phò?ng ngự ngà?y cà?ng mành, cù?a 'ìch.
Tài ĐĂng KhĂ, tĂi nhẶn thẮy mẶt cĂng trì?nh phò?ng ngự bà?ng cùm cứ 'iĂ?m gĂy cho bẶ 'Ặi nhưfng khò khfn lớn hơn rẮt nhiĂ?u so với 'ành mẶt cứ 'iĂ?m riĂng lè? cùfng cò quĂn sẮ tương tự. TrẶn 'ành ĐĂng KhĂ kèo dà?i và? thương vong nhiĂ?u là? do ta 'àf chòn hướng 'Ặt phà chù? yẮu 'ùng và?o chĂf mành nhẮt cù?a 'ìch. TĂi rèf sang phìa tĂy thfm CẮc Xà, thẮy ròf nhưfng gian lao cù?a bẶ 'Ặi ta trong cuẶc chiẮn 'Ắu trĂn vù?ng nùi 'à tai mè?o, và? sự dài dẶt cù?a Lơpagiơ 'àf dẮn thĂn và?o mẶt "tư? 'ìa".
Nhưfng vì trì khàc trĂn dòn 'ươ?ng cho thẮy càch phò?ng ngự theo tuyẮn như thẮ nà?y bẶc lẶ nhiĂ?u nhược 'iĂ?m mà? ta cò thĂ? khai thàc trĂn cơ sơ? chiẮn tranh nhĂn dĂn phàt triĂ?n.
Vì trì 'ìch Y ĐĂ?ng Đfng gĂy nhiĂ?u Ắn tượng với tĂi nhẮt. CĂng sự Y 'Ăy kiĂn cẮ hơn ĐĂng KhĂ và? ThẮt KhĂ nhiĂ?u. HẶ thẮng hò?a lực rẮt chf̣t chèf. TĂi tự hò?i: Vì? sao mẶt vì trì như thẮ nà?y mà? 'ìch lài bò?! NẮu chùng cẮ thù? Y 'Ăy thì? bẶ 'Ặi ta sèf gf̣p khĂng ìt khò khfn.

Thì xàf Làng Sơn cùfng như thà?nh phẮ Hà?i Phò?ng là? nhưfng nơi bì quĂn Phàp chiẮm 'òng 'Ă?u tiĂn trĂn miĂ?n Bf́c. Thì xàf với nhưfng ngĂi nhà? cùf kiĂ?u Phàp, trĂn 'ươ?ng phẮ cò hai hà?ng cĂy phượng vìf, vĂfn như khi chưa cò chiẮn tranh nếu 'ìch khĂng biẮn nò thà?nh mẶt 'Ă?n binh.
Chợ Kỳ? Lư?a vĂfn cò ngươ?i hòp. Thì xàf 'Ă?y f́p bẶ 'Ặi. DĂn chùng hĂ? hơ?i. Xe Ă tĂ vẶn tà?i cù?a ta bẶt 'è?n pha ra và?o thĂu 'Ăm chuyĂ?n vẶn chiẮn lợi phĂ?m ra ngoà?i 'Ă? phò?ng 'ìch oanh tàc.
Đìch vẶi vàf bò? chày khò?i Làng Sơn 'Ă? lài nhiĂ?u kho tà?ng nguyẶn vèn. LĂ?n 'Ă?u ta tiẮp quà?n mẶt thì xàf mới già?i phòng nĂn khà lùng tùng, nhiĂ?u thứ bì thẮt thoàt.
Theo tà?i liẶu cù?a Phàp thì? CĂngxtfng 'Ă 'Ă? lài Làng Sơn:
" 500 tẮn trang bì, 2.000 tẮn quĂn nhu, 4.000 khĂ?u tiĂ?u liĂn, 10.000 viĂn 'àn phào, 150 tẮn thuẮc, ước tình 'ù? trang bì cho 8 trung 'oà?n 'Ắi phương.
TĂi nhắc hẶu cĂ?n 'f̣c biẶt chù ỳ thu thẶp và? bà?o quà?n 'àn phào, chùng ta hiẶn rẮt thiẮu, và? bàn cùfng khĂng cò nhiĂ?u 'Ă? viẶn trợ cho ta. S' 'àn phào lẮy 'ược Y Làng Sơn 'àf rẮt cò ìch cho ta sau nà?y. TĂi cùfng nòi với ù?y ban tiẮp quà?n duy trì? nhưfng cĂng sự phò?ng thù? 'Ă? phò?ng 'ìch trơ? lài Làng Sơn. .
Thfm Làng Sơn xong, tĂi quay lài Cao Bf?ng 'Ă? kìp chuĂ?n bì hẶi nghì tĂ?ng kẮt. Dòc 'ươ?ng cứ tự hò?i: Vì? sao quĂn Phàp vẶi vàf rùt lui! ChiẮn thf́ng cù?a ta rẮt lớn nhưng phà?i chfng là? do mẶt loàt sai lĂ?m cù?a quĂn 'ìch.
Chùng chù? quan, quà coi thươ?ng lực lượng ta, khi thẮt bài thì? chùng quà hoà?ng hẮt. Ngà?y 'Ă?u chiẮn dìch, 1 tiĂ?u 'oà?n quĂn 'ìch Y ĐĂng KhĂ 'àf cĂ?m cự trĂn 50 giơ? với lực lượng cù?a ta 'Ăng hơn chùng 9 lĂ?n. Nhưng cuẮi chiẮn dìch chì? cò 5 tiĂ?u 'oà?n hĂfn hợp cù?a ta, lực lượng 'àf sứt mè? qua mươ?i ngà?y giao chiẮn, 'àf bao vĂy tiĂu diẶt 5 tiĂ?u . 'oà?n cù?a 'ìch Y 477, trong 'ò 4 tiĂ?u 'oà?n cù?a SàctĂng lực lượng cò?n nguyĂn vèn ! TrẶn 477 khĂng phà?i là? trươ?ng hợp cà biẶt. Y CẮc Xà, 3 tiĂ?u 'oà?n hĂfn hợp cù?a ta 'àf tiĂu diẶt 2 tiĂ?u 'oà?n cù?a Lơpagiơ phò?ng ngự tài mẶt 'ìa hì?nh nùi 'à hiĂ?m trơ?. TrĂn 'inh Tròc Ngà? chì? 1 trung 'Ặi cù?a 88 'àf 'ành bài 1 'ài 'Ặi Ma rẮc phò?ng ngự, 'ược trang bì cà? 'ài liĂn và? sùng cẮi... Và? nẮu 'ìch khĂng rùt ĐĂ?ng Đfng, Làng Sơn...! Chf́c chĂn chùng ta lài phà?i cò mẶt chiẮn dìch LĂ HĂ?ng Phong III 'Ă? 'Ă?y quĂn 'ìch ra khò?i 'ươ?ng sẮ 4. Sự phà?n ứng dĂy chuyĂ?n tư? mẶt chiẮn thf́ng như vư?a qua mang lài cho ta bà?i hòc gì? trong chiẮn tranh!
TrĂn chf̣ng 'ươ?ng cuẮi cù?ng tư? ĐĂng KhĂ vĂ? Cao Bf?ng, lĂ?n 'Ă?u tư? ngà?y 'i chiẮn dìch, tĂi bĂfng cà?m thẮy mẶt, 'Ă?u òc nf̣ng trìfu. NhĂ?m tình 'àf mươ?i mẶt 'Ăm khĂng ngù?, nhiĂ?u 'Ăm ngĂ?i trĂn lưng ngựa. Nhưfng ngà?y chiẮn dìch khĂ?n trương kèo dà?i suẮt ba thàng 'àf qua.
NiĂ?m vui chiẮn thf́ng 'àf nhươ?ng chĂf cho mẶt cĂu hò?i lớn: Sau chiẮn dìch nà?y sèf tiẮp tùc 'ành 'ìch Y 'Ău!...
Chợt nghe tư? mẶt bà?n nhò? bĂn 'ươ?ng vang ra những tiẮng 'à?n. TĂi ngơf ngà?ng cứ như lĂ?n 'Ă?u nghe thẮy nhưfng Ăm thanh nà?y. Nhưfng Ăm thanh thẶt kỳ? là. Nhưfng mẶt mò?i tiĂu tan, 'Ă?u òc trơ? nĂn trong suẮt. NĂ giẮng như mẶt lĂ?n leo sươ?n dẮc 'ứng ngẶt ngàt tư? KhuĂn Chu lĂn tới 'ì?nh Tam Đà?o, bĂfng 'ược tf́m mì?nh trong hơi sương màt lành và? luĂ?ng giò là?nh 'Ă?y sinh khì nơi non cao.
Cùfng tư? 'ò tĂi yĂu Ăm nhàc. Hì?nh như Pythagore, mẶt nhà? hiĂ?n triẮt Hy Làp Y thẮ kỳ? V trước CĂng nguyĂn, 'àf nòi Ăm nhàc cò khà? nfng thanh lòc tĂm hĂ?n con ngươ?i, thẶm chì tàc 'Ặng tẮt tới cà? nhưfng bẶnh tẶt trong cơ thĂ? con ngươ?i ! Phà?i chfng tĂi 'àf cò cơ hẶi nhẶn biẮt 'iĂ?u 'ò.
TĂi dư?ng ngựa, bà?n với anh em và?o bà?n tì?m mẶt nhà? dĂn xin nghì? lài 'Ăm nay, sàng mai dẶy sớm 'i tiẮp.
Chùng tĂi thu xẮp xong chĂf nghì? thì? tiẮng 'à?n 'àf ri ưng.
TĂi nòi với mẶt càn bẶ vfn phò?ng 'i tì?m ngươ?i vư?a 'ành 'à?n, và? mơ?i xem cò : thĂ? mang 'à?n tới 'Ăy chơi mẶt và?i bà?i. Làt sau, mẶt chiẮn sìf trè? Ăm cĂy guitar bước và?o.
Tì?nh hì?nh thang thơ?i gian nà?y khĂng cò gì? khĂ?n trương, tĂi bà?o vfn phò?ng tàm ngư?ng liĂn làc 'iẶn 'à?i với càc nơi trong mẶt giơ?, cù?ng nhau ngĂ?i nghe Ăm nhàc.
Trước khi vĂ? Lam Sơn, Cao Bf?ng, nơi sèf hòp hẶi nghì tĂ?ng kẮt, tĂi rèf sang Thù?y KhĂ?u. ĐĂ?ng chì Lỳ ThiĂn Hưfu, Phò tư lẶnh QuĂn khu Quà?ng tĂy và? Đoà?n cẮ vẮn Trung QuẮc cùfng 'ang cò mf̣t tài 'Ăy. .
SuẮt thơ?i gian chiẮn dìch, càc 'Ă?ng chì làfnh 'ào và? nhĂn dĂn tì?nh Quà?ng TĂy 'àf giùp 'ơf chùng ta tẶn tì?nh.
ĐĂ?ng chì Lỳ ThiĂn Hưfu 'àf xuẮng tẶn Thù?y KhĂ?u giàp biĂn giới ViẶt Nam nhiĂ?u ngà?y, 'Ăn 'Ắc viẶc vẶn chuyĂ?n gào.
CuẶc gf̣p 'Ă?ng chì Lỳ và? Đoà?n cẮ vẮn sau chiẮn thf́ng 'ược 'ành dẮu bf?ng mẶt bưfa rượu khiẮn tĂi nhớ màfi. TĂi khĂng uẮng 'ược rượu, nhưng hĂm 'ò 'àf uẮng mẶt chèn 'Ă?y và? biẮt như thẮ nà?o là? Bay rượu. Càc 'ơn vì tham gia chiẮn dìch 'àf tẶp trung vĂ? Cao Bf?ng 'Ă? tiẮn hà?nh tĂ?ng kẮt bước 'Ă?u. ĐĂy là? chiẮn dìch lìch sư? lớn 'Ă?u tiĂn cù?a quĂn 'Ặi ta, nĂn cĂng viẶc tĂ?ng kẮt 'ược 'f̣c biẶt coi tròng. TĂ?ng quĂn ù?y chì? 'ào tiẮn hà?nh tư? cơ sơ? trơ? lĂn. Càc cơ quan tham mưu, chình trì, cung cẮp ngoà?i viẶc tĂ?ng kẮt cĂng tàc cơ quan mì?nh, cò?n phà?i cư? càn bẶ xuẮng cơ sơ? theo dòfi, chuĂ?n bì cho mẶt hẶi nghì tĂ?ng kẮt lớn hơn cù?a BT TĂ?ng tư lẶnh sèf 'ược mơ? tài Thài NguyĂn. Bàc gư?i thư nhf́c nhơ? càn bẶ, chiẮn sìf "triẶt 'Ă? lợi dùng vùf khì tẮt nhẮt là? phĂ bì?nh và? tự phĂ bì?nh mẶt càeh dĂn chứ, "phàt triĂ?n thĂm ưu 'iĂ?m, sư?a chưfa khuyẮt 'iĂ?m" 'Ă? "thf́ng to hơn nưfa.
Đoà?n cẮ vẮn Trung QuẮc 'àf cĂ mf̣t Y Cao Bang. LĂ?n nà?y, 'Ă?ng chì Vi QuẮc Thanh Y lài sơ? chì? huy cù?ng với tĂi.
Tài hẶi nghì, 'Ă?ng chì TrĂ?n Canh 'àf phàt biĂ?u nĂu lĂn nhưfng nguyĂn nhĂn thà?nh cĂng cù?a chiẮn dìch. ĐĂ?ng chì 'ành già rẮt cao chiẮn thf́ng BiĂn Giới, rùt ra nhưfng bà?i hòc quan tròng, và? nòi nhiĂ?u vĂ? bà?n chẮt cù?a quĂn 'Ặi càch màng.

Sau hội nghị, đô?ng chí Trâ?n Canh, đô?ng chí Vi Quốc Thanh va? tôi ngô?i trao đô?i với nhau trên nha? sa?n quanh một tấm ba?n đô? tra?i rộng.
Đô?ng chí Trâ?n nói:
Chiến dịch na?y, bộ đội Việt Nam tiêu diệt va? bắt sống khoa?ng 8.000 quân địch. Điê?u quan trọng la? trong đó có 5 tiê?u đoa?n Âu Phi, quân ứng chiến tinh nhuệ nhất cu?a Pháp bị tiêu diệt gọn. .
Đô?ng chí Trâ?n tro? ngón tay va?o con đươ?ng số 3 chạy thă?ng tư? Cao Bă?ng vê? Ha? Nội, ước lượng: - 200 kilômét!... Quá gâ?n!
Rô?i đô?ng chí vạch ba vo?ng tro?n ở trung du, phía bắc va? phía nam Ha? Nội, nói tiếp:
- Pha?i ba chiến dịch như chiến dịch Biên Giới. Thơ?i gian khoa?ng một năm.
Chúng tôi nhi?n nhau mi?m cươ?i.
Đô?ng chí Trâ?n Canh chuâ?n bị rơ?i Việt Nam. Đô?ng chí nhi?n tôi, nói: Chiến dịch đaf kết thúc đại thắng lợi, nay mai Quân đội Việt Nam Nam hạ, tôi muốn mơ?i Võ Tô?ng cu?ng qua chơi Qua?ng Châu mấy nga?y. - Tôi đang lo chuâ?n bị phương án tác chiến mới. Mong ră?ng một thơ?i gian không lâu nưfa sef gặp đô?ng chí ở Bâc Kinh, chúng ta cu?ng đi thăm Vạn Lý trươ?ng tha?nh.
Sau đó, Trâ?n Canh sang chiến đấu ở Triê?u Tiên với cương vị Phó tư lệnh Chí nguyện quân Trưng Quốc. Khá lâu đô?ng chí Trâ?n mới trơ? lại Việt Nam, đến Ha? Nội với nhưfng vết bo?ng bom napan trên mặt. Môfi lâ?n có dịp qua Trung Quốc, tôi thươ?ng tới thăm gia đi?nh đô?ng chí Trâ?n.
Đô?ng chí đê? lại cho tôi ấn tượng đẹp vê? một soái tướng trong quân đội cách mạng "trí dufng song toa?n", giâ?u tinh thâ?n quốc tế va? luôn luôn lạc quan, yêu đơ?i.
Phối hợp với chiến dịch Biên Giới, các chiến trươ?ng đaf đô?ng loạt tiến công địch.
Trên hướng phối hợp Tây Bắc, tư? nga?y 12 tháng 9 năm 1950, các trụng đoa?n 165 va? 148 đaf chu? động đánh địch khắp nơi, buộc chúng pha?i bo? thị trấn Pa Kha, Si Ma Cai, Hoa?ng Su Phi?, Ba?n Tấu, Ba?n Phiệt dô?n vê? thị xaf Lao Cai. Nga?y 2 tháng 11 năm 1950, Cácpăngchiê ra lệnh bo? thị xaf Lao Cai, rút vê? Than Uyên. Cư?a ngof biên giới Tâ Bắt thông sang ti?nh Vân Nam, Trung Quốc, được tiếp tục mơ? rộng.
Ở Thái Nguyên, 6 tiê?u đoa?n địch bị giam chân tại thị xaf Trung đoa?n 246 cu?ng bộ đội địa phương va? dân quân du kích đaf chu? động đánh nhiê?u trận tiêu hao địch. Nga?y 10 tha?ng 10 năm 1950, địch buộc pha?i nhanh chóng rút kho?i Thái Nguyên.
Tại Liên khu 3, đại đoa?n 304 cu?ng với chu? lực, bộ đội địa phương va? đâ?n quân du kích đaf liên tiếp đánh địch ở Phát Diệm, Ha? Nam, Ha? Đông, tiêu diệt va? bức rút trên 50 vị trí địch, phục kích chống ca?n, bắt 600 quân địch, thu nhiê?u vuf khí.
Bộ đội Bi?nh - Trị - Thiên mơ? chiến dịch Phan Đi?nh Phu?ng đột nhập thị xaf Qua?ng Trị, đánh mi?n trên đươ?ng Huế - Đa? Nâng, thực hiện tiêu hao va? giam chân quân địch tại chôf.
Liên khu 5 mơ? chiến dịch Hoa?ng Diệu. Trung đoa?n 108 va? bộ đội địa phương đột nhập đánh địch ở thị xaf Đa? Nă?ng, lật đô? một đoa?n ta?u trên đươ?ng Đa? Năfng - Huế.
Trung đoa?n 803 tiến sâu va?o Ninh Ho?a, Khánh Ho?a phát động chiến tranh du kích) diệt ha?ng chục tháp canh, thu ha?ng trăm súng các loại.
Tại Nam Bộ, đê? chia lư?a với chiến dịch Biên Giới, Khu 7 mơ? chiến dịeb Bến Cát ở Thu? Dâ?u Một, cufng gọi la? chiến dịch Lê Hô?ng Phong, nhă?m cắt đứt đương số 7 va? đươ?ng liên ti?nh 14, đâ?y mạnh chiến tranh du kích, mơ? thông đươ?ng tiếp tế vê? đô?ng bă?ng sông Cư?u Long. Bộ chi? huy chiến dịch gô?m các đô?ng chí Tô Ký, chi? huy trươ?ng, Lê Đức Anh, tham mưu trươ?ng, Nguyêfn Duy Hanh, chính trị viên. Đây la? chiến dịch đâ?u tiên được tiến ha?nh ở miê?n Đông Nam Bộ trong kháng chiến chống Pháp. Sau hơn một tháng tiến ha?nh chiến dịch, các lực lượng vuf trang ta đánh 38 trận tiến công cứ điê?m, 2 trận phục kích chặn viện, 43 trận đánh cơ giới, 2 trận chống ca?n, 204 lâ?n đánh quấy rối, tiêu diệt 509 tên địch, la?m bị thương 155 tên, bắt sống 120, đánh sập ha?ng chục tháp canh, đô?n bốt, 12 câ?u cống, phá hu?y 84 xe quân sự, 5 đâ?u már xe lư?a 7 thuyê?n máy va? ta?u đô? bộ, thu nhiê?u súng đạn, trang bị quân sự, lương thực. Đô?ng chí Lê Duâ?n, Bí thư Xứ u?y đaf đánh giá: "Chiến dịch Bến Cát đánh dấu bước trươ?ng tha?nh quan trọng cu?a lực lượng vuf trang Khu 7, u?ưa phong tra?o kháng chiến cu?a quân va? dân miê?n Đông Nam Bố ho?a nhịp với cuộc kháng chiến trên chiến trươ?ng ca? nước". Khu 8 mơ? chiến dịch Câ?u Ngang ở Tra? Vinh, diệt ha?ng chục tháp canh, lô cốt, nhận chi?m 16 ta?u thuyê?n trên sông Va?m CO? Đông, phá đươ?ng 1 bi?s va? đươ?ng 13, giao thông có lúc tắc nghefn ba nga?y liê?n. Tại xaf Long Sơn, bộ đội chặn đánh 2 tiê?u đoa?n địch đi tăng viện, diệt va? la?m bị thương 200 tên. Các tinh trong khu cufng đánh 93 trận lớn nho?, diệt 12 tháp canh, la?m chết va? bị thương hơn 500 quân địch, thu gâ?n 500 súng. Quân va? dân Khu 9 đánh mạnh ở Long Cháu, diệt 30 tháp canh va? 180 địch. Ta co?n phá kế hoạch láp ngụy quyê?n, ngụy quân ở các vu?ng Ho?a Ha?o, Cao Đa?i.
Ơ? La?o, Liên quân La?o - Việt tiến công vị trí Sâ?m Tớ.
Nhưfng hoạt động đê?u khắp trên các chiến trươ?ng đaf ghi?m chân quân địch ơ? mọi nơi. Trong mu?a Đông năm 1950, ba?y tiê?u đoa?n du? cu?a đội quân viêfn chinh, tư? cuối tháng Chín, đaf được ra?i ra khắp bốn phương tại Đông Dương:
Tiê?u đoa?n 1 đi với binh đoa?n Lơpagiơ, tiê?u đoa?n 2 lê dương du? ở Pa Kha, tiê?u đoa?n 10 du? thuộc địa tăng cươ?ng cho Phát Diệm, tiê?u đoa?n 3 du? thuộc địa ở La?o chi? trơ? vê? Ha? Nội va?o nga?y 5 tháng 10 lại được tức tốc đưa lên Thất Khê va? bị tiêu diệt; sau một tháng mệt nhoa?i vi? nhưfng cuộc ha?nh binh ca?nh sát, tiê?u đoa?n du? 6 thuộc địa ở Trưng Bộ, tiê?u đoa?n du? 1 thuộc địa ở Nam Bộ, va? cuối cu?ng tiê?u đoa?n du? 7 thuộc địa đê?u được đưa vê? Ha? Nội nga?y 28 tháng 9 đê? chiếm thị xaf Thái Nguyên. Tô?ng chi? huy không co?n một lực lượng dự bị na?o đê? đưa lên đươ?ng số 4 nếu cuộc chiến đấu chuyê?n sang hướng xấư.
Riêng tại chiến dịch Biên Giới, ta đaf diệt va? bắt trên 8.000 quân địch, gô?m 8 tiê?u đoa?n Âu Phi tinh nhuệ, va? 2 tiê?u đoa?n ngụy. Số đơn vị Âu Phi bị diệt chiếm 55% lực lượng cơ động trên chiến trươ?ng Bắc Bộ, tức 41% lực lượng cơ động trên toa?n chiến trươ?ng Đông Dương.
Trên hướng Đông Bắc, ta đaf hoa?n toa?n la?m chu? 200 kilômét đươ?ng số 4, gấp ba độ da?i dự kiến trong kế hoạch, mơ? thông đươ?ng giao thông quốc tế ở hướng quan trọng na?y, đô?ng thơ?i mơ? rộng va? cu?ng cố căn cứ địa Việt Bắc.
Ta đaf gia?i phóng 17 thị trấn, 5 thị xaf ít nhiê?u có tâ?m quan trọng vê? chiến lược, la?: Cao Bă?ng, Lạng Sơn, Lao Cai, Thái Nguyên, Ho?a Bi?nh. Riêng trên vu?ng núi Bắc Bộ, với việc tiêu diệt va? bức rút 110 vị trí lớn, nho?, ta đaf gia?i phóng hai phâ?n ba biên giới Việt - Trung với trên 4.000 kilômét vuông.

Tư? nga?y đâ?u chiến tranh, trươ?ng học lớn, trươ?ng học đích thực cu?a bộ đội ta, la? chiến trươ?ng. Chiến dịch na?o cufng kết thúc bă?ng một cuộc tô?ng kết. Chiến dịch lâ?n na?y phát triê?n khá thuận lợi. Đaf xuất hiện ở nhiê?u cán bộ, chiến sif tư tươ?ng đánh địch quá dêf, tự bă?ng lo?ng:
Bộ Tô?ng tư lệnh chi? đạo công tác tô?ng kết chiến dịch pha?i tiến ha?nh thật nghiêm túc, la?m thật kyf tư? đại đội trơ? lên.
Nga?y 27 tháng 11 năm 1950, Hội nghị tô?ng kết chiến dịch Biên Giới được tô? chức tại Chợ Đô?n, Thái Nguyên.
Nhưfng đơn vị đaf tham dự chiến dịch trên mặt trận chính, các mặt trận phối hợp ở miê?n Bắc đê?u vê? dự đông đu?.
Chúng ta co?n. mơ?i thêm hai đại biê?u tư? Liên khu 5 va? Bi?nh Trị Thiên ra, đô?ng chí Nguyêfn Chánh va? đô?ng chí Trâ?n Quý Hai: .
Mọi ngươ?i gặp nhau rất phấn khơ?i. Sau nhưfng trận mưa dâ?m dê?, thơ?i tiết Việt Bâc đaf trơ? lại khô ráo. Nhiê?u cán bộ xúng xính chiếc veste canadienne xanh rêu láng bóng, đi gia?y da, đeo súng Myf thu được tư? nhưfng kho chiến lợi phâ?m co?n nguyên vẹn. Mu?a đông lạnh lefo cu?a chiến tranh đaf qua. Núi rư?ng Việt Bắc sạch bóng quân thu?. Chân trơ?i mơ? ra phía trước với nhưfng cánh đô?ng thă?ng cánh co? bay. Ha? Nội đaf hiện lên không co?n xa.
Đô?ng chí Tô?ng bí thư Trươ?ng Chinh thay mặt Đa?ng khen ngợi toa?n thê? cán bộ, chiến sif va? đô?ng ba?o trên các mặt trận đaf hoa?n tha?nh nhiệm vụ ve? vang, riêng các chiến sif ở mặt trận Cao Bắc Lạng đaf la?m vượt mức "chiếm gia?i quán quân trong phong tra?o thi đua giết giặc lập công". Vê? nguyên nhân thắng lợi, đô?ng chí chi? . rof:
Đó la? do Quân dân nhất trí, trên dưới một lo?ng. Bộ đội anh dufng hy sinh giết giặc. Nhân dân ta hăng hái phục vụ bộ đội, tham gia chiến tranh. Ta có chiến lược, chiến thuật đúng, lại được Trung ương trực tiếp chi? huy chiến dịch, Hồ Chu? tịch ra tiê?n tuyến lafnh đạo động viên tinh thâ?n, đô?ng thơ?i ta được nhân dân nước bạn tận tâm giúp đơf"
Nhưfng tra?ng pháo tay nô?i lên không ngớt khi Chu? tịch Hồ Chí Minh xuất hiện. Bác đaf có mặt ở biên giới tư? trước nga?y mơ? chiến dịch. Ngươ?i u?ng đi với dân công, thanh niên xung phong. Ngươ?i ti?m hiê?u tâm tư cán bộ, chiến sif trước trận đánh. Ngươ?i ở sơ? chi? huy chiến dịch, lên đa?i quan sát, theo dofi tư?ng giơ? nhưfng diêfn biến cu?a mặt trận, va? có nhưfng quyết định, chi? thị kịp thơ?i. Trong suốt chiến dịch, với nhưfng lơ?i hiệu triệu, nhưfng bức thư ngắn gư?i bộ đội, đô?ng ba?o, mọi ngươ?i lúc na?o cufng như thấy Bác ở bên. Sau chiến thắng, Bác đi thăm thương binh, thăm bộ đội, gặp ca? Lơpagiơ, Sác tông trong bộ quâ?n áo ca?i trang, chuyện tro? đê? ti?m hiê?u tâm trạng cu?a nhưfng viên chi? huy thất trận...
Bác chính la? linh hô?n cu?a chiến dịch, linh hô?n cu?a chiến thắng.
Bác đaf có một ba?i phát biê?u rất quan trọng với hội nghị. .
" Chiến dịch na?y có nhiê?u kinh nghiệm, tốt xấu đê?u có câ?n pha?i tô?ng kết, phô? biến va? học tập. Tóm lại có mấy điê?m chính: .
Trưng ương lafnh đạo sáng suốt. Các cấp địa phương chi? đạo đúng đắn. Các cơ quan quân, dân, chính đoa?n kết, phối hợp chặt chef, ha?nh động nhất trí.
Chiến sif ta rất hăng hái, anh dufng. Nhưfng gương chặt nốt tay bị thương cho dêf xung phong, ôm thuốc nô? nha?y va?o công sự địch, nhịn đói ba, bốn nga?y vâfn cứ hăng, tích cực va? qua? ca?m chiến đấu, v.v... đaf to? rof điê?u đó.
Nhân dân ta rất tốt. Chưa bao giơ? có nhưfng đoa?n phụ nưf Kinh, Mán, Thô?, Nu?ng, v.v... đi tiếp tế vận ta?i đông đa?o như vậy. Khó nhọc, khô? sơ?, nguy hiê?m, ma? vâfn hăng hái, vui ve?, dufng ca?m. Thật la? đáng khâm phục...
Giặc chu? quan, khinh địch, không ngơ? ta mạnh như vậy va? tiến bộ nhanh như vậy, nên chúng hớ hênh không đê? pho?ng câ?n thận.
Chớ chu? quan tếu, cho ră?ng tư? nay vê? sau sef thắng lợi mại, không gặp khó khăn thất bại nưfa. Trận thắng na?y mới chi? la? một thắng lợi bước đâ?u. (...) Tư? nay ch.o tới khi hoa?n toa?n thắng lợi, ta co?n gặp nhiê?u khó khăn, có thê? co?n pha?i tra?i qua nhiê?u thất bại. Đánh nhau có thắng bại la? thươ?ng. Điê?u cốt yếu la? ta gia?nh được tháng lợi cuối cu?ng.
Chớ khinh địch. Không pha?i địch co lại đê? nă?m yên, ma? co lại đê? nha?y ra. Chúng đang cố tranh thu? thơ?i gian chuâ?n bị đê? tra? thu?.
Ta pha?i tranh thu? thơ?i gian chuâ?n bị. Đó la? một điê?u kiện đê? kháng đối phương. Trong quân sự, thơ?i gian la? rất quan trọng... Có tranh thu? thơ?i gian, mới ba?o đa?m được yếu tố trạng địch. Cufng đê? tranh thu? thơ?i gian ma? hội nghị na?y pha?i họp ngắn. Báo cáo pha?i gọn ga?ng nêu cho được điê?m chính câ?n thiết, không nên nói da?i do?ng, mất thi? giơ? vô ích...".

Nhưfng điê?u Bác căn dặn không chi? có giá trị quan trọng trong thơ?i gian sắp tới ma? trong ca? cuộc chiến tranh.
Chúng ta đaf rút ra nhiê?u ba?i học lớn tư? chiến dịch Biên Giới.
Vê? chỉ đạo chiến địch, có ưu điê?m lớn la? chọn đúng điê?m đột phá chiến dịch, kiên tri? chơ? viện, tập trung lực lượng tiêu diệt tư?ng bộ phận quân viện tiến tới tiêu diệt hoa?n toa?n. Khuyết điê?m la? không dự kiến được sự tan vơf cu?a quân địch trên toa?n tuyến đươ?ng số 4 nên bo? lơf thơ?i cơ tiêu diệt quân địch khi rút nhạy.
Trong tác chiến, bộ đội đánh vận động lớn lâ?n đâ?u rất tốt, chi? sư? dụng nhưfng lực lượng không nhiê?u ma? vâfn tiêu diệt được nhưfng bộ phận đông quân địch, va? ít bị tiêu hao. Tuy nhiên, có một số khuyết điê?m. Trận Đông Khê, công tác điê?u tra chưa tốt, không nắm được nhưfng ho?a điê?m ngâ?m trong đô?n địch, chọn hướng đột phá không đúng, ngay đâ?u một mufi tiến công đi lạc, nên mặc du? lực lượng ta đông, quân địch trong cư? điê?m thấp hơn mức dự kiến (chi? có 2 đại đội tăng cươ?ng) ma? trận đánh kéo da?i, bộ đội tiêu hao nhiê?u: Nguyên nhân la? do tư tưởng chu? quan vi? vị trí na?y mới bị trung đoa?n 174 tiêu diệt không khó khăn hô?i tháng Năm. Đại đoa?n 308 đê? trống trận địa một nga?y bo? lơf cơ hội tiêu diệt quân viện khi chúng đi qua. Tham mưu không nắm kịp thơ?i địch rút Cao Bă?ng nên ta không kịp tô? chức đánh địch trên đươ?ng di chuyê?n.
Vấn đê? nô?i bật trong chiến dịch la? chiến thuật đánh điê?m diệt viện. Các bạn Trung Quốc đặc biệt coi trọng chiến thuật na?y. Trước đây do trang bị vuf khí yếu kém, ta chu? trương tránh lực lượng cơ động cu?a địch, chúng bao giơ? cufng- có hơ?a lực mạnh va? thươ?ng được không quân va? pháo binh yê?m trợ. Chúng ta chi? đánh nhưfng trận phục kích nhanh ban nga?y nhắm va?o nhưfng đoa?n quân xa, hoặc nhưfng đơn vị nho? di chuyê?n. Nhưfng trận đánh cứ điê?m nho? cu?a ta đê?u pha?i kết thúc trong đêm. Ở Tây Bắc, nhơ? đi?a hi?nh thuận lợi, anh Lê Trọng Tấn đã vận dụng đánh điê?m diệt viện tha?nh công trong trận MO? He?m.
Nhưng cufng tại Tây Bắc, trong trận phố Lu, ta bao vây quân địch da?i nga?y, nhưng chi? bố trí một lực lượng nho? chơ? quân viện tới, xua chúng quay trơ? lại ma? không có kế hoạch tiêu diệt ! Công tác tham mưu đaf, có một bước trươ?ng. tha?nh trong chiến dịch. Tuy cán bộ chi? được đa?o tạo, re?n luyện qua thực tế chiến đấu, co?n mang tác phong cu?a chiến tranh du kích, phương tiện thông tin va? trinh sát thiếu thốn, nhưng cơ quan tham mưu đaf có nôf lực lớn trong đánh giá ti?nh hi?nh địch, quán triệt đươ?ng lối quân sự cu?a Đa?ng, phát huy sự hiê?u biết va? kinh nghiệm giúp Bộ chi? huy chi? đạo chiến dịch va? hạ quyết tâm kịp thơ?i.
Công tác hậu câ?n trong chiến dịch giưf một vai tro? quan trọng góp phâ?n va?o thă?ng lợi. Đây la? lâ?n đâ?u tiên nga?nh hậu câ?n ba?o đa?m một chiến dịch quy mô lớn va? da?i nga?y trên một địa ba?n dân cư thưa thớt va? rất thiếu lương thực. Trong toa?n chiến dịch, cơ quan hậu câ?n đaf cung cấp 1.886 tấn gạo, thực phâ?m, 41 tấn đạn, cấp cứu 1 200 thương binh, nuôi dươfng 3.500 tu? binh. Các địa phương ở Việt Bậc, đặc biệt la? hai ti?nh Cao Bă?ng, Lạng Sơn, đaf có đóng góp rất lớn. Chu? tịch Hồ Chí Minh đaf gư?i thự khen đô?ng ba?o ba ti?nh Cao - Bậc - Lạng với lơ?i ca?m ơn: "Tôi trân trọng thay mặt Chính phu? va? Quân đội ca?m tạ đô?ng ba?o. Anh Trâ?n Đăng Ninh, Chu? nhiệm Tô?ng cục Cung cấp, trực tiếp phụ trách công tác hậu câ?n chiến dịch, được Bác biê?u dương trong Hội nghị tô?ng kết chiến dịch.