1. Tuyển Mod quản lý diễn đàn. Các thành viên xem chi tiết tại đây

Duơng Vân Nga hoàng hậu hậu hai triều vua

Chủ đề trong 'Lịch sử Văn hoá' bởi tieulong832003, 26/06/2007.

  1. 0 người đang xem box này (Thành viên: 0, Khách: 0)
  1. tieulong832003

    tieulong832003 Thành viên mới

    Tham gia ngày:
    24/12/2006
    Bài viết:
    213
    Đã được thích:
    0
    Duơng Vân Nga hoàng hậu hậu hai triều vua

    Các bác nghĩ sao về thái hậu Duơng Vân Nga người đàn ba nổi tiếng trong lịch sử vì đã truyền ngôi cho Lê Hoàn tạo ra chiến thắng huy hoàng của quân ta trước quân xâm luợc phương bắc sau đây trích dẫn một số tư liệu về bà để chúng ta còn bàn luận :
    Thái Hậu DƯƠNG VÂN NGA
    Khi đề cao võ công văn trị của Đinh Bộ Lĩnh và Lê Hoàn, những anh hùng của công cuộc thống nhất đất nước không thể không kể đến sự cống hiến của Dương Vân Nga đối với đất nước. Có thể xem Dương Vân Nga là cái cầu nối giữa Đinh Bộ Lĩnh và Lê Hoàn, người làm cho công cuộc thống nhất đất nước do Đinh Bộ Lĩnh khởi xướng được Lê Hoàn hoàn tất. Sự nghiệp chính trị của người phụ nữ ấy đă không được sử cũ chú ý đến mà lại cứ tập trung vào thân phận làm vợ của bà. Vốn là con ông Dương Thế Hiển quê ở vùng Nho Quan, Ninh Bình (có tài liệu nói bà tên là Dương Thị Ngọc Vân, con gái Dương Tam Kha) rồi trở thành vợ Đinh Bộ Lĩnh, nên sau khi chồng bị ám hại, để lại đứa con 6 tuổi kế nghiệp hoàng đế, Dương Vân Nga đã phải cáng đáng những khó khăn vượt quá sức mình. Sự nghiệp thống nhất đất nước vừa được hoàn thành, bị đe dọa từ nhiều phía. Bên ngoài phong kiến phương Bắc sửa soạn đại binh xâm lược. Bên trong, các triều thần phân biệt tranh chấp gay gắt có nguy cơ nổ ra nội chiến lớn. Là người có tầm nhìn xa thấy rộng, Dương Vân Nga nhận rõ chỉ có Thập đạo tướng quân Lê Hoàn là người có khả năng giải quyết tình hình nghiêm trọng ấy. Nếu Dương Vân Nga không biết đặt lợi nước lên trên quyền lợi của dòng họ, bà có thể dựa vào một quyền thần để chống lại một quyền thần khác, ngoan cố bảo vệ ngai chúa cho đứa con nhỏ của mình, sẽ gây ra nạn bè đảng tranh chấp, đẩy đất nước vào thảm cảnh rối loạn. Vậy mà chỉ vì Dương Vân Nga đã lấy chiếc long bào choàng lên vai Lê Hoàn, về sau lại trở thành vợ Lê Hoàn mà sử sách phong kiến đã xóa sạch công lao của bà. Ngược lại với cách nhìn nhận trên, nhân dân ta có thái độ rộng lượng và đúng đắn. Sử cũ chép : "Tục dân lập đền thờ tô hai pho tượng Tiên Hoàng, Đại Hành và tượng Dương Vân Nga cùng ngồi". Vùng Hoa Lư còn lưu truyền nhiều truyền thuyết đẹp về Dương Vân Nga nhằm ghi nhận công lao của bà. Đến thời Lê Mạt, An phủ sứ Lê Thúc Hiển ra lệnh cấm việc thờ chung ba nhân vật của sự nghiệp thống nhất hồi đầu thế kỷ thứ 10 thì dư luận dân gian đã phê phán quyết liệt. Truyền thuyết ở Hoa Lư còn kể rằng : sau khi Lê Thúc Hiển làm cái việc buộc lụa trắng vào cổ tay bức tượng Dương Vân Nga, dong tượng bà từ đền thờ Đinh Bộ Lĩnh về đền thờ Lê Hoàn, thì trở về kinh, viên quan họ Lê ấy đã lăn ra chết vì đứt ruột.
  2. htcuong

    htcuong Phải lấy người như anh!

    Tham gia ngày:
    13/02/2002
    Bài viết:
    6.542
    Đã được thích:
    9
    Dương Vân Nga ko phải là hoàng hậu Hiếu Trang, ko lấy Lê Hoàn vì bảo vệ ngôi vua của con trai. Đỗ Thích chỉ là một nội quan, ko có chút quyền hành nào, làm gì có chuyện nằm mơ xong rồi giết vua. Mà nếu có giết vua thật thì sau đó cũng phải có hành động nào đó chứ ko thể về nhà sợ mà tự sát . Cho nên bản thân cái chết của Đinh Bộ Lĩnh đã có một dấu hỏi rồi. Còn cái quyền lợi của dòng họ thì cũng ko đúng. Vì ngôi vua là của họ Đinh chứ ko phải của họ Dương. Dương Vân Nga lấy Lê Hoàn thì địa vị và quyền lợi vẫn được bảo toàn, ko có gì sứt mẻ cả. Lúc này tuy Đinh Toàn đã làm thái tử, xong tuổi còn nhỏ. Đinh Liễn chinh chiến nhiều năm, công lao to lớn. Rủi khi Đinh Bộ Lĩnh mất thì chưa chắc Đinh Liễn chụi ngồi yên cúi đầu trước thằng em 6 tuổi. Đinh Bộ Lĩnh lại càng ko chỉ có 1 hoàng hậu. Vì yêu Dương Vân Nga mà lập Toàn làm thái tử nên sau này có phế thái tử ko còn là chuyện khó nói vì nếu đem so Liễn với Toàn thì đúng là 1 trời 1 vực.
  3. caytrevietnam

    caytrevietnam Thành viên mới

    Tham gia ngày:
    13/10/2005
    Bài viết:
    1.839
    Đã được thích:
    1
    Trong trường hợp này bà Dương Vân Nga dù có muốn giữ ngai vua cho họ Đinh hay không thì vẫn phải chấp nhận việc Lê Hoàn lên ngôi. Áp lực của quân đội quá lớn rồi, liệu 1 người đàn bà trong cung cấm, cùng 1 ông vua bé con có đủ khả năng chống lại không, vì thế việc trao ngôi cho Lê Hoàn kiểu gì cũng phải xảy ra, có điều nó diễn ra theo hướng nào. Ở đây bà thái hậu Dương đã chọn cách nhẹ nhàng nhất, vừa tránh đổ máu lại giữ được địa vị của mình. (Đấy là chưa nói đến việc dân gian đồn đại về quan hệ tình ái của bà với Lê Hoàn hay nghi vấn có khi Đinh Toàn chính là con của Lê Hoàn )
    - Còn vụ Đỗ Thích giết vua cũng rất đáng nghi, 1 tên quan nhãi nhép, ko có lực lượng thì làm sao mà mơ ngồi ngai vua được cơ chứ----Trẻ con cũng biết có giết được vua thì cũng ko đến lượt hắn. Có khi Đỗ Thích chỉ là quân tốt của 1 thế lực nào đó, có khả năng là Lê Hoàn chăng ?
    - Việc chuyển giao ngai vua thời Đinh-Tiền Lê và Lý có mấy điều đáng ngờ. Như trên là 1 đáng ngờ, tiếp đến là ngôi vua được chuyển sang cho Lý Công Uẩn cũng càng đáng ngờ hơn, dường như có đã có thêm 1 vụ giết vua, cướp ngôi, lần này ngoài lực lượng quân đội còn có thêm sự hậu thuẫn của giới tăng quan.
    Mấy điểm mập mờ này lịch sử đã bị bỏ qua
  4. HanDiep

    HanDiep Thành viên mới

    Tham gia ngày:
    03/05/2006
    Bài viết:
    372
    Đã được thích:
    0
    Lớp trẻ chúng ta bây giờ thoáng với tư tưởng cờ đến ta ai người ấy phất, chứ với các cụ (nho học) thì DVN mắc tội tầy đình:
    1. Không thủ tiết: dám lấy chồng mới sau khi Đinh Bộ Lĩnh qua đời. Có bạn nào chẳng kể là ông nội của bạn ấy - là một nhà nho đã nói DVN là "con đ...."
    2. Đưa người khác lên ngôi báu: dù là bất tài hay dốt nát thì ngôi báu của họ nào vẫn phải thuộc về họ ấy. Cho nên Trần Thủ Độ, Hồ Quý Ly chẳng bị lên ấn rầm rầm đó thôi. Tôi đã hân hạnh tiếp chuyện với một Mr. Bắc Hà chính cống, dù chỉ 40 nhưng vẫn buông câu xanh rờn "Quang Trung là người ngoài - ý nói đàng trong - xâm lược Bắc Hà và cướp ngôi nhà Lê!". Dù không thể phủ nhận tài năng của Lê Hoàn nhưng vẫn nhiều người ngấm ngầm không phục - Lê Hoàn chưa được đặt tên thuỵ sau khi chết đủ biết quần thần rất "phân vân" về ông! Đúng như bác tre đã nói: Dương Vân Nga tự hay "phải" khoác áo bào cho LH và một cuộc đổ máu đã không phải diễn ra?
    Chán thay Dương Vân Nga, đáng lẽ phải " tranh đấu" để bảo vệ ngôi báu cho con trai đến cùng, phải "giữ vững trinh tiết" của một ... goá phụ thì lại ....làm gì mà mấy bác cựu nho chẳng nhảy lên!
  5. htb4k45

    htb4k45 Thành viên quen thuộc

    Tham gia ngày:
    11/12/2002
    Bài viết:
    599
    Đã được thích:
    0
    Oạch, nếu không làm thế thì liệu có mất nước không nhỉ?
    Mấy ông nhà nho chả để ý đến hiệu quả công việc gì cả!
    Nhà Trần không lên thì Việt Nam có giữ được không?
    Việc chuyển giao đó đều mang lại những hiệu quả tốt, chính vì vậy nên mình tán thành điều đó!
  6. Dilac

    Dilac Thành viên mới

    Tham gia ngày:
    14/11/2003
    Bài viết:
    950
    Đã được thích:
    0
    Tại Hoa Lư ?" Ninh Bình, tượng thờ Dương Vân Nga trước ở bên đền Đinh Tiên Hoàng sau được một vị quan đời Hậu Lê rước qua thờ bên đền Lê Hoàn với hàm ý:
    Chồng chết lấy chồng mới phải thờ theo chồng mới.
    Tuy vậy tượng của bà lại quay đầu về hướng Nam - hướng đền Đinh Tiên Hoàng: Tình xưa nghĩa cũ với người chồng trước vẫn không nguôi.
    Có sự huyền bí gì mà cả Đinh Tiên Hoàng lẫn Lê Hoàn đều có đến bốn bà vợ riêng và một bà vợ chung là Dương Vân Nga. Lịch sử thêm một lần nữa lại để các truyền thuyết lấn át khi nói về Dương Vân Nga - người đàn bà có hai vị vua, đồng thời là hai anh hùng dân tộc ngưỡng mộ, đem lòng thương yêu.
    Truyền thuyết 1
    Dương Vân Nga thuở nhỏ được gọi là Dương Nương, quê cha ở Nga My, quê mẹ ở Vân Long ( nay thuộc Gia Viễn - Ninh Bình). Thủa nhỏ bà nghịch ngợm như con trai, cầm đầu đạo quân nữ làng Nga My chiếm giữ một bãi cỏ lớn để độc quyền chăn trâu cắt cỏ. Cách đó không xa, ở động Hoa Lư có Đinh Bộ Lĩnh thường kéo trẻ chăn trâu bơi dọc sông Hoàng tới Nga My để dành bãi cỏ ấy. Hai bên thường tổ chức các trận chiến ác liệt, phe Dương Nương thua, Dương Nương về quê ngoại Vân Long tuyển thêm chiến binh thành đạo quân Nga My - Vân Long do nàng chỉ huy. Cái tên Dương Vân Nga (ghép hai tên làng) ra đời từ đó. Đinh Bộ Lĩnh và Dương Vân Nga biết nhau từ thời thơ bé .
    Truyền thuyết 2
    Dương Vân Nga, con của tướng quân Dương Thế Hiển quê ở Nga My, lúc mới lọt lòng bị bệnh khóc dạ đề, khóc như mưa suốt ngày suốt đêm. Một hôm có đạo sĩ ghé qua nhìn tướng của cô bé bèn viết vào lòng bàn tay cô đôi câu: ?oNín đi thôi, nín đi thôi một mai ghánh vác cả đôi sơn hà?. Dương Vân Nga bèn ráo nước mắt.
    Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh thống nhất đất nước, lên ngôi vua, một hôm rong ruổi đến Nga My thấy bên sông Hoàng một thôn nữ xinh đẹp đang cầm liềm cắt cỏ miệng hát:
    ?oAnh đi tán tía tán vàng
    Để em cắt cỏ bên đàng sao đang
    Tay cầm bán nguyệt xênh xang
    Một trăm ngọn cỏ lai hàng tay ta?
    Đinh Bộ Lĩnh gọi thôn nữ lại nhưng nàng đã lẩn vào ngàn lau. Ngẩn ngơ một lúc Đinh Bộ Lĩnh ghé thăm tướng quân Dương Thế Hiển không ngờ lại gặp thôn nữ kia, nhà vua xin được đón nàng về cung, lập nàng là Cố Quốc Hoàng Hậu.
    Truyền thuyết 3
    Theo nhà nghiên cứu Trương Đình Tưởng, một số nhà lịch sử thời nay cho rằng: Dương Vân Nga là con gái Dương Tam Kha, lấy Ngô Xương Xí (cháu nội vua Ngô Quyền) sinh được một người con là Ngô Nhật Khánh. Sau này, Đinh Tiên Hoàng dẹp tan loạn 12 xứ quân đã lấy bà làm vợ. Cũng có ý kiến cho rằng bà chính là vợ vua Ngô Quyền. Trương Đình Tưởng không bình luận mà cho rằng đây là những ý kiến cần phải thâm cứu, xin để tồn nghi.
    Dương Vân Nga mất năm 1000 chẵn, không bệnh tất ốm đau gì, thọ 49 tuổi. Nếu truyền thuyết 3 là sự thật trùng với một số tư liệu lịch sử, logich với sự thật khách quan về tuổi tác tương ứng với Đinh Tiên Hoàng (924- 979), Lê Hoàn (941-1005) thì Dương Vân Nga không thể là mẹ của Ngô Nhật Khánh và càng không thể là vợ Ngô Quyền. Bởi năm 968, khi Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi vua ngài đã 44 tuổi. Dương Vân Nga là mẹ Ngô Nhật Khánh - một sứ quân, một dũng tướng - thì chắc chắn tuổi cũng phải trên 40 vậy thì Lê Hoàn lên ngôi vua năm 980 và cầu hôn với bà năm 982 bà đã hơn 55 tuổi trong khi Lê Hoàn mới 41 tuổi . Đây là một cuộc hôn nhân quá chênh lệch và không thể xảy ra với giai đoạn thời đó. Mặc dù sử không chép rõ ràng nhưng chúng ta có thể tạm bằng lòng với truyền thuyết 2 cùng những logich của nó.
  7. htcuong

    htcuong Phải lấy người như anh!

    Tham gia ngày:
    13/02/2002
    Bài viết:
    6.542
    Đã được thích:
    9
    Lê Hoàn sở dĩ ko được đạt tên thụy là do con cái bất hiểu, mải trang ngôi nên ko màng tới việc đó. Việc chuyển giao ngôi vua từ họ Đinh sang họ Lê, họ Lê sang họ Lý thực tế là việc cướp ngôi bằng áp lực của quân đội. Sau khi Đinh Bộ Lĩnh chết Lê Hoàn cũng đã cẩn thận diệt sạch bọn anh em thân tín của Lĩnh rùi mới diễn cái màn nhường ngôi. Có điều như bác gì nói ở trên, ko có sự thay thé đó thì chưa chắc đã phát triển được. Thắng là vua thua là giặc, giả sử sau đó Lê Hoàn thảm bại dưới tay quân Tống thì ngày nay sử viết về vụ này đã theo một quan điểm khác rồi
  8. Dilac

    Dilac Thành viên mới

    Tham gia ngày:
    14/11/2003
    Bài viết:
    950
    Đã được thích:
    0
    Theo chính sử, năm 979, lúc Đinh Tiên Hoàng bị Đỗ Thích ám hại, con trai của Đinh Tiên Hoàng và Dương Vân Nga mới lên 6 tuổi được các đại thần như Nguyễn Bặc, Đinh Điền, Lê Hoàn tôn làm vua, Dương Vân Nga trở thành Thái hậu nhíếp chính. Một trang lịch sử vừa oai hùng, vừa đẫm máu bắt đầu từ đây khi Lê Hoàn tự xưng là phó vương đứng ra nhiếp chính thay Vua và Thái hậu. Cuộc xưng vương dù là phó cũng không được chấp thuận của Đinh Điền, Nguyễn Bặc nhưng chắc chắn phải có sự đồng ý của chính Dương Vân Nga. Đây chính là thắc mắc của Nguyễn Bặc: ?o Vua ta còn quá non tuổi mà thái hậu thì không đủ sức nhiếp chính, nhưng việc này phải được các quan đầu triều bàn bạc mới phải, thế mà Lê Hoàn tự xưng phó vương chắc chắn có ý đồ chiếm ngôi??. Thay vào đó, Thái hậu lại nói với Lê Hoàn: ?oBọn Bặc dấy binh khởi loạn làm kinh động nước nhà. Vua ta còn nhỏ yếu chưa kham nỗi nhiễu nạn, vậy khanh nên sớm nghĩ ra cách gì, liệu tính làm sao để tránh được di họa về sau.? Lê Hoàn hiểu ý bèn dẫn quân đánh lại Nguyễn Bặc, Đinh Điền.
    Dương Vân Nga có ý bảo vệ Lê Hoàn. Phải chăng do nhìn thấy ở Lê Hoàn là chỗ dựa vững chắc nhất cho mình hay nhận thấy những tài năng, phẩm chất đáng kính? Nếu chỉ có thế thì việc truyền ngôi cho Lê Hoàn không phải tốn quá nhiều bút mực để bàn. Nghi vấn luôn được người đời đặt ra: từ lâu giữa Dương Vân Nga và Lê Hoàn đã có tình riêng - một bên là trai tài, một bên là gái sắc? Nhưng dù sao sự chấp thuận cho Lê Hoàn giết Đinh Điền và Nguyễn Bặc vẫn quá tàn nhẫn khi họ cũng chính là những anh hùng, cả cuộc đời xả thân vì Đinh Tiên Hoàng và nước Đại Cổ Việt.
    Quân Tống sang xâm chiếm bờ cõi, Đại Cổ Việt sử chép rằng: Dương Vân Nga sai Lê Hoàn dẫn quân chống cự, lại cử Phạm Cự Lượng làm đại tướng tiên phong. Khi chuẩn bị xuất trận, theo Đại Việt Sử Ký Toàn Biên, Phạm Cự Lượng tâu với Thái hậu: ?o Thưởng người có công, giết kẻ không theo lệnh là kỷ cương trong quân. Nay chúa thượng trẻ thơ, chúng ta dù hết sức liều chết chống kẻ địch bên ngoài mong lập được chút công thì ai biết cho. Chi bằng trước hãy tôn Thập Đạo Tướng Quân làm thiên tử rồi sau sẽ đem quân đi đánh thì hơn.? Quân sĩ nghe nói thế bèn hô ?oVạn tuế?. Thái hậu nghe nói vậy sai Hữu Ty đem đủ nghi trượng rước Hoàn vào cung, lấy áo rồng khoác lên mình Hoàn, khuyên Hoàn lên ngôi Hoàng đế.
    Không ai có thể tin một việc tày đình lẫn tày trời như thế mà Phạm Cự Lượng đột nhiên tự mình làm được. Chắc chắn phải có người xúi, người thông đồng và người đó không ai khác ngoài Dương Vân Nga và Lê Hoàn. Nguyễn Bặc và Đinh Điền nếu chưa bị chém đầu, thêm một lần nữa tin rằng đó chính là âm mưu ?ođảo chính cung đình?. Nhưng lịch sử sẽ nhớ mãi và mang ơn cái âm mưu ấy bởi nhờ đó đã chọn đúng người làm vua của một nước thay vì cậu bé 6 tuổi còn ham chơi và nũng mẹ. Chính vì vậy lịch sử đã tôn vinh Dương Vân Nga vì nghĩa lớn, vì đại sự của dân tộc mà dẹp đi quyền lực của chính mình và của tương lai con trai mình. Việc chọn lựa là dũng cảm và chính xác, nhờ vậy Lê Hoàn lên ngôi vua đủ quyền lực huy động toàn quân, toàn dân đánh thắng giặc Tống, sau đó là giặc Chiêm Thành giữ yên đất nước.
    Sau khi lên ngôi vua, năm 982, Lê Hoàn đã lập Dương Vân Nga làm hoàng hậu, Dương Vân Nga cũng vui vẻ nhận lời. Trước sự việc này, lịch sử hôm nay luôn có cách đánh giá khác nhau, đối chọi nhau. Người ta cho rằng đó là điều không phải với Đinh Tiên Hoàng, lại có người cho rằng điều này càng chứng minh Lê Hoàn và Dương Vân Nga vốn có tình riêng với nhau.
    Di lặc xin bình: Chuyện Dương Vân Nga tình ý rồi thông đồng với tình nhân cướp ngôi nhà Đinh giao cho nhà Lê là không thể phủ nhận.
    Việc Dương Thị cắm thuyền đợi Lê Hoàn đánh Tống tại Bạch Đằng giang trở về trên bến Vân Sàng và hai người mây mưa tơi bời cho thoả thèm khát, chẳng thèm đợi tới khi Dương Thị được "chính danh" càng nêu bật nên sự thông mưu đã có từ trước rất lâu. Chưa hết, tước ngôi vua của con cho nhân tình, Dương Thị còn đẩy con chồng trước vào chỗ chết cho tiệt nọc.
    Đinh Toản là giọt máu truyền đời duy nhất còn lại của nhà Đinh, lại bị đẩy đi chốn sa trường khi còn quá trẻ. Với một nhúm quân bị bao vây giữa trận tiền, Đinh Toản đã cố sống cố chết chiến đấu đợi viện binh. Viện binh đâu chẳng thấy, kết cục chết trong đám loạn quân Chiêm Thành.
    Tóm lại, nếu có làm "đĩ" thì cũng nên làm cho đúng lúc, với đúng người, thì có khi lại được ca tụng dài dài. Đừng như An tư Công Chúa, chịu nhơ nhuốc tấm thân để cứu được vạn binh nhưng rồi người ta vĩnh viễn xoá bỏ công lao.
  9. dongadoan

    dongadoan Thành viên mới

    Tham gia ngày:
    04/05/2004
    Bài viết:
    2.508
    Đã được thích:
    3
    Đừng như An tư Công Chúa, chịu nhơ nhuốc tấm thân để cứu được vạn binh nhưng rồi người ta vĩnh viễn xoá bỏ công lao.
    ----------------------------------------------------------------------------------
    Thật hả bác? Tớ có đọc ở đâu đó rằng HN vẫn có đền thờ An Tư công chúa đấy!
    Chính sử ít nhắc đến An Tư vì lẽ cái "mỹ nhân kế" này vốn không được đẹp đẽ lắm chứ dã sử thì nhiều và đánh giá An Tư có xấu đâu?
  10. kemetmoi

    kemetmoi Thành viên gắn bó với ttvnol.com

    Tham gia ngày:
    21/09/2003
    Bài viết:
    648
    Đã được thích:
    393
    Nếu gạt bỏ những yếu tố dã sử (mà chưa có gì chắc chắn) ta có thể thấy nếu Dương Vân Nga kiên quyết chống lại thì có thay đổi được gì không? Có chăng là thêm một bà thái hậu bị chết, (tự sát vì quá nhớ nhung tiên vương chẳng hạn), nhưng sẽ gây ra nhiều rối loạn trong nước, làm suy yếu sức mạnh Đại Cồ Việt, quân Tống sang, liệu đất nước có bị Bắc thuộc một lần nữa không?
    Có chăng một sự thỏa thuận ngầm giữa hai người đó để giữ mạng cho Đinh Toàn, nếu không có khi vị tiểu hoàng thượng đó đã lâm bệnh qua đời béng từ lâu rồi.
    Việc Dương Vân Nga cải giá, đối với đời sau và thậm chí chúng ta bây giờ vẫn là không hay, nhưng thời đó ảnh hưởng của Nho giáo đã mạnh đến thế chưa? Tập quán mẫu hệ đã mất hẳn trên mảnh đất Đại Cồ Việt chưa? Biết đâu Lê Hoàn làm vậy để thể hiện với một nhóm đối tượng nào đó (ví dụ các động Mường ở biên giới) về sự kế thừa của mình đối với sự nghiệp của vua Đinh? Dương Vân Nga vui vẻ hay bất đắc dĩ chúng ta có thể khẳng định được mấy phần?
    Nói cho cùng, Dương Vân Nga, Lê Hoàn, hay thậm chí Phạm Cự Lượng đều là những người làm chính trị, đối với họ nhân nghĩa đạo đức chỉ là phương tiện, không phải là phương châm. Chúng ta chỉ có thể phán xét nếu những gì họ làm có tội với dân tộc với đất nước, còn họ có tội với vài người, với vài dòng họ thì nói thật với các bác, em MAKENO.

Chia sẻ trang này