Giới thiệu về quê hương Kinh Bắc ( nghiêm cấm spam )

Tranh Đông hồ (tiếp)
Ngày trước, riêng làng Đông Hồ có tới gần hai chục họ tộc tham gia trong việc sản xuất loại tranh này, hiện nay chỉ còn một vài gia đình theo đuổi nghề nghiệp cũ của ông cha để cố gắng bảo tồn, và để cung cấp cho khách sành điệu cũng như một số người ngoại quốc muốn tìm hiểu nét vẽ đặc thù của dân tộc Việt-Nam ta.
Hỡi anh đi đường cái quan,
Dừng chân ngắm cảnh cho tan mối sầu,
Mua tờ tranh điệp tươi mầu,
Mua đàn gà lợn thi nhau đẻ nhiều!
Như đoạn trên vừa đề cập, thế là bây giờ cả người ngoại quốc khi có dịp ghé Việt-Nam cũng ưa tìm mua loại tranh này. Tưởng tượng thấy họ cầm bức tranh, tâng tiu, ngắm nghía, cười hồn nhiên, vui mừng?Ta tự hỏi thầm, ngoài một số ít có căn bản hội họa, không biết phần đông họ có hiểu gì qua những hình thể đơn sơ bề ngoài của hầu hết những bức tranh Đông Hồ. Hay chỉ vì túng đề tài làm quà cho mấy người thân ở nhà nên cứ mua đại xách lên phi cơ?cũng kể như chiếc nón bài thơ, cây đàn cò ngồ ngộ?
Hội họa cũng như âm nhạc là những thứ ngôn ngữ quốc tế mà người Au-Mỹ khá rành. Cho nên nghi ngờ họ không thưởng thức , khám phá ra cái hay cái đẹp thì hơi chủ quan. Mặt khác để cho vô tư công bằng có lẽ cũng phải thêm: Sự thực là biết đâu cái nhìn của họ và cái nhìn của ta khác nhau, ngay như giữa chúng ta sự thưởng ngoạn của mỗi người cũng nhiều khi khác nhau chẳng làm sao nêu ra những lý lẽ để tiến tới đồng lòng được.
Hơn nữa, tiếng là tranh Dông Hồ dản dị, nhưng cũng có những bức ẩn dụ nhiều ý nghĩa thâm trầm, sâu sắc thấm đượm văn hóa đông phương mà chúng ta có thể cùng nhau tìm hiểu để cùng nhau chấp nhận được. Về điểm này, xin đơn cử bức tranh Trung Nam Bản Xã để làm thí dụ.
Bức Trung Nam Bản Xã trình bầy trong một hình chữ nhật, mô tả một đoàn thanh niên đang diễn hành biểu dương sự vui tươi lành mạnh vào dịp hội mùa Xuân với cờ, quạt, trống, bảng hiệu, lọng che?
Tranh vẽ dùng ba mầu: đen, đỏ xậm và hồng tươi trên nền giấy quệt một lớp điệp xám nhạt, toàn diện nhìn rất hòa hợp với nhau. Tấm bảng dẫn đầu với bốn chữ Trung Nam Bản Xã giới thiệu cùng mọi người: bọn họ thuộc lớp trai tráng trong làng.
Chữ xã ở đây mượn của Tầu. Người Việt Nam xưa tụ tập sống từng nhóm có những tên như: Chiêng (Chiêng Yên Kênh quê hương mẹ Trịnh-Kiểm), Bản (Bản-Mê-Thuột), Kẻ (Kẻ Noi), Làng...
Chữ Trung xác dịnh dám thanh niên không còn trẻ (thiếu), nhưng cũng chưa già (lão). Bảng tên dùng chữ Nho vì ảnh hưởng văn hóa Trung Hoa. Ngày ấy, có thể nước ta chưa có chữ viết, lại bị người Tầu đô hộ nên dù muốn dù không bắt buộc phải dùng chữ Hán. Cũng nhờ chữ Hán nên Việt- Nam có nhiều danh từ đã được ?oHán tự Hóa? từ chỗ thô sơ tới hoa mỹ như O Soan trở thành Suyên Nương?đó là bước thứ nhất.
Tiếp theo do nhu cầu phát sinh ta đã sáng kiến tạo dựng ra chữ Nôm căn bản là dựa vào chữ Hán? Tuy dựa vào chữ Hán nhưng đó là chữ của nước ta, người Trung Hoa nhìn vào chữ Nôm không đọc được. Hơn thế nũa, đôi khi ngay như cùng là người Việt-Nam, cùng biết chữ Nôm cũng không hiểu được nhau qua chữ Nôm lý do là mỗi người viết và hiểu một cách, chưa thống nhất.
Trên tranh Đông-Hồ nhiều bức tô điểm thêm chữ Nôm cho thêm rõ nghĩa, thêm hoa lá cành như bức tranh Hứng Dừa chẳng hạn. Hai câu lục bát viết bằng chữ Nôm của bức tranh trình bầy hơi ít rõ ràng vì hàng thứ nhất bên phải ngoài câu lục ( sáu chữ ) lại viết thêm hai chữ của câu bát (tám chữ ) của hàng thứ nhì?Tuy nhiên hai câu thơ rất ý nghĩa, tuyệt vời?
Khen ai khéo vẽ nên dừa,
Đấy trèo đây hứng cho vừa một đôi.
Hai câu thơ này của ai? Không thấy ghi tên tác giả. Tất cả những bức tranh Đông-Hồ cũng vậy. Nó chẳng giống như tranh cổ Trung-Hoa, Họa sĩ Tầu khi vẽ xong bức tranh thường cũng hay tự mình viết thêm hoặc mời một danh sĩ khác đề thơ,?oNhất thi nhất họa.? Bè bạn ai họa ai thơ đều ghi tên họ đàng hoàng, ai không đề thơ có quyền đóng triện son (cũng là hình thức ký tên) để làm kỷ niệm như ta thấy trên bức ?oMã dữ mã phu độ giang? của Tào Mộng Phủ ( 1254 ?" 1322) trưng bầy tại Freer Gallery of Art, Washington.
Trở lại bức tranh Trung Niên Bản Xã, ta thấy nét vẽ không chồng lên nhau, người này không che lấp người khác. Đó cũng kể như một sự kiện đặc thù, giống như loại tranh thủy mạc của Trung-Hoa có cái độc đáo là chẳng cần theo luật ?oĐường chân trời? xa gần của thị giác mà trông vẫn??có lý?, thơ mộng.
Bố cục bức tranh rất vững vàng, có khung vuông (bảng tên), có hình tròn (cái trống) gợi ta nghĩ tới sự uyển chuyển hòa hợp vuông tròn của trời đất, gợi nghĩ tới sự tích bánh trưng bánh dầy?
Hình tròn của trống Lưỡng Nghi ở trung tâm bức tranh nhìn thật nổi, thật bắt mắt với đám ?otrung niên? hai bên nào cờ, nào quạt đang rầm rộ tiến bước theo sau kẻ dẫn đầu câm bảng hiệu hãnh diện giới thiệu họ là đám trung niên trong làng.
Trong hầu hết tranh Đông Hồ bức nào cũng nhắc nhở với dấu hiệu Am Dương. Am Dưong là nguyên thủy của vạn vật, như con người có nam có nữ mà cái nguyên thủy của nam nữ là một đề tài muôn thuở, vô tận?
Đoàn diễn hành mỗi người chỉ bận cái khố đơn giản, giống như cái khố mawashi của các võ sỹ đô vật Nhật-Bản. Nhưng có điều đáng nói là ngắm tranh ta tuyệt nhiên không thấy thô tục, không thấy lòng mảy may gợi dục. Mà tại sao chẳng để cho họ mặc quần áo nhỉ ? Phải chăng mục đích muốn biểu dương sự cường tráng, khỏe mạnh tự nhiên trong lành, và phải chăng người họa sỹ nhà quê muốn trổ tài ra cái điều cũng ngang ngửa với các đồng nghiệp xuất thân từ các trường cao đẳng chuyên môn với những bức khỏa thân tuyệt đẹp!
Những điều phải chăng trên đây kể cho vui vậy thôi, nói cho ngay, đóng khố là đúng sự thực! Vì công qũy làng thôn hồi xưa lấy đâu tiền để may đồng phục cho mọi người, còn nếu bắt mọi người tự túc thì nhiều thành viên lo không nổi. Một bộ đồng phục để mặc vài lần trong năm là phí phạm chẳng thể sẩy ra cho vùng quê nước ta hồi bấy giờ.
Hồi bấy giờ nước ta nghèo lắm, đôi khi khố cũng chẳng đủ mà mang như chuyện hai bố con Chử Đồng Tử gia tài chỉ có một cái khố thôi mọi người hẳn còn nhớ chứ!
Bây giờ nhìn bức tranh thấy cái lọng che chiếc trống. Có người nói giữa trống vẽ dấu hiệu âm dương, mà âm dương là một triết lý, đạo nguyên thủy, ?onhất âm nhất dương chi vi đạo? nên phải có lọng che cho uy nghi, trịnh trọng. Người khác không đồng ý nói nếu bàn như vậy thì hơi mông lung, sự thực trống cần có lọng che dản dị là để tránh mưa nắng, bảo vệ cho tang trống khỏi hư hao lúc nắng mưa thôi, vì tiếng trống giữa đám đông là rất cần thiết. Tế lễ, ra trận, múa sư tử chỗ nào cũng cần có trống, nếu để tang trống ướt vì mưa, hoặc rách, lủng lỗ thì hiệu lệnh của trống ban ra không còn trung thực, hào hứng và ý nghĩa nữa.
Một điểm khác, ta lại thấy người nào trong tranh cũng búi ló củ hành! Điều này làm ta nghĩ đến một quan điểm xưa, người Việt-Nam giống người Trung hoa là thân thể do cha mẹ sinh ra rất quý, không nên cắt bỏ, dù là sợi tóc. Tại đây cũng có quan niệm cũ ta và Tầu khác nhau: Trung Hoa thi kết tóc đuôi sam còn người Việt-Nam thì không làm như vậy mà lại búi gọn lên như một củ hành ỏ sau gáy cho?hách!
Búi tó củ hành,
Đàn anh thiên hạ.
?o Hồi xưa trẻ con bất kể nam hay nữ đều được cao trọc đầu hoặc chỉ để ba chòm tóc ngắn ở phía thóp và hai bên mang tai trông giống như những trái đào, cũng đẹp. Lớn lên, chừng 12 hoặc 13 tuổi khi tự mình giữ được sạch sẽ, lúc đó con trai mới bắt đầu búi tó, con gái mới kẹp tóc vấn khăn, làm dáng, để tóc mai, đuôi gà. Kiểu tóc vừa trình bầy theo ông H.Maspero thấy ở xã hội nước ta từ thời thượng cổ, duy có nhà sư hay người làm ăn lam lũ thì mới cạo trọc đầu.? ( Việt-Nam Văn-Hóa Sử Cương, Đào-Duy-Anh.). Về sau toàn quốc phát động phong trào Duy Tân, mọi người nhận thấy để búi tó củ hành không hợp vệ sinh, mất thì giờ chăm sóc nên đã hưởng ứng cắt tóc ngắn. Trong số những người cắt tóc ngắn đầu tiên có cả vua Thành Thái ?ohúi hề! Húi hề! Bỏ cái ngu này! Bỏ cái dại này!? (Theo GS Hứa Hoành, Sau Bức Cấm Thành Nhà Nguyễn.)
Nay nhìn vào tấm bảng dẫn đầu ta thấy bốn chữ ?oTrung Nam Bản Xã.? rất cân đối. Hai thực thể Trung Nam và Bản Xã ràng buộc quấn quýt nhau như Am và Dương vậy. Trung Nam cần Bản Xã để có địa bàn khai triển, hoạt động, hành sử việc đời. Tuổi của trung niên là tuổi hành động, thực hiện trách nhiệm, bổn phận??Tam thập nhi lập!?. Ngược lại Bản Xã không có đám trung niên rường cột thì cũng khó đứng vững.
Về phương diện cụ thể điều hành, trung nam là thành phần chủ chốt lo toan gánh vác mọi công việc của làng xã. Lớp thiếu niên là những kẻ chưa vào đời, còn các vị bô lão thực sự chỉ giữ nhiệm vụ cố vấn.
Lại nữa, xã hội Việt-Nam thời bấy giờ còn chưa chấp nhận người phụ nữ tham gia gánh vác việc làng việc nước cho nên trai tráng (trung niên) là một nỗ lực quan trọng. Ong lý trưởng phải luôn nắm vững, và luôn cập nhật hóa danh sách trung niên trong làng. Ong ta phải biết rõ có bao nhiêu ?oxuất đinh? để điều hành sử dụng khi hữu sự vào những việc như đê điều, canh gác, sửa chữa đường xá?ngõ hầu tạo dựng được một tập thể thanh bình, phồn thịnh, tôn trọng luật lệ trong lũy tre xanh.
Nhưng chuyện này cũng cần được giữ kín bên trong lũy tre xanh, nó là ?oBí mật quốc phòng? không nên để các làng lân cận biết rõ, và nhất là không nên để quan huyện tỏ tường. Mặt khác, quan huyện sở tại cũng muốn và cũng cần biết rõ mỗi làng có bao nhiêu xuất đinh, nghĩa là quân số thực sự dưới tay được bao nhiêu để khi cần cũng hành sử như lý trưởng nhưng ở một quy mô rộng hơn. Theo Hoàng-Văn-Chí, phủ huyện thường gọi lý trưởng tới cật vấn việc này, quan lớn thì quát tháo bắt ông lý phải tăng thêm nhân số, lý trưởng thì gãi đầu, gãi tai, kể khổ, kỳ kèo bớt một thêm hai?cố tình khai bớt càng ít càng có lợi!
Kết luận, từ một bức tranh Đông Hồ, ta có thể suy ra nhiều điều lý thú, đôi khi lan man gần như lạc đề, nhưng nhân dịp Xuân về, người viết mạo muội trình bầy ít dòng thô thiển, lập lại mấy điều nghe thấy, đọc được nơi báo chí, sách vở của các bậc học giả bốn phương, gọi là nhắc nhớ đến một vài hình ảnh lịch sử, quê hương giữa cuộc đời trôi nổi lạc lõng ở nơi đất khách xa vời.

Cảm ơn anh Vutienminh về bài viết của mình!

Tranh Đông Hồ gà, lợn nét tươi trong
Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp​

Anh tiếp tục đưa thêm những giá trị tinh thần của quê hương Kinh Bắc để mọi người hiểu thêm về quê hương mình .
Chúc vui!

Chào các vị đồng hương.
Các bác giới thiệu về quê hương Kinh Bắc mà nếu có thêm chút hình ảnh thì quí hoá biết bao, nhất là đối với những người xa xứ như tôi mong muốn đc nhìn thấy những bước chuyển mình của quê hương. Mong các bác nào có cơ hội có thể toại nguyện đc chút mong muốn nhỏ mọn của 1 người con xứ Kinh Bắc.

Bác ở đâu nhể?

Dùng từ "tạc" có lẽ hay hơn.

Không, phải là "vẽ" chứ! Tranh Đông Hồ mà.
Đây mới Tạc nè:
Khen ai khéo tạc nên hòn
Để cho đôi lứa mãi mòn mỏi trông.
kaka

[/quote]
Dùng từ "tạc" có lẽ hay hơn.
[/quote]
Không, phải là "vẽ" chứ! Tranh Đông Hồ mà.
Đây mới Tạc nè:
Khen ai khéo tạc nên hòn
Để cho đôi lứa mãi mòn mỏi trông.
kaka
[/quote]
Em không biết nhiều chữ Hán Nôm nhưng trong bản khắc cổ em thấy dùng từ "tạc" chứ không phải là từ "vẽ".

Dùng từ "tạc" có lẽ hay hơn.
[/quote]
Không, phải là "vẽ" chứ! Tranh Đông Hồ mà.
Đây mới Tạc nè:
Khen ai khéo tạc nên hòn
Để cho đôi lứa mãi mòn mỏi trông.
kaka
[/quote]
Em không biết nhiều chữ Hán Nôm nhưng trong bản khắc cổ em thấy dùng từ "tạc" chứ không phải là từ "vẽ".
[/quote]
Trong bản khắc thì "tạc" là đúng. Nhưng trong câu thơ này, nếu dùng "tạc" thì như "bát cháo hành có một mẩu xương". Người ta vẽ tranh chứ không tạc tranh!
Không liên quan đến chữ Nôm hay Hán Việt!
Kaka

Không, phải là "vẽ" chứ! Tranh Đông Hồ mà.
Đây mới Tạc nè:
Khen ai khéo tạc nên hòn
Để cho đôi lứa mãi mòn mỏi trông.
kaka
[/quote]
Em không biết nhiều chữ Hán Nôm nhưng trong bản khắc cổ em thấy dùng từ "tạc" chứ không phải là từ "vẽ".
[/quote]
Trong bản khắc thì "tạc" là đúng. Nhưng trong câu thơ này, nếu dùng "tạc" thì như "bát cháo hành có một mẩu xương". Người ta vẽ tranh chứ không tạc tranh!
Không liên quan đến chữ Nôm hay Hán Việt!
Kaka
[/quote]
Người ta có thể vẽ tranh hứng dừa, nhưng cái cây dừa là được TẠC, chứ không phải là vẽ ra cây dừa để trèo,
còn tranh hứng dừa, tôi còn nghe một câu thơ khác:
Khen ai khéo tạc nên dừa
Đấy tung, đây hứng cho vừa lòng nhau
(tất nhiên, sẽ còn vài dị bản nữa

Bà con vào sân chơi mới cho người kinh bắc thảo luận đê:
http://tinhocbacninh.net​