GS.Trần Quốc Vượng đã ra đi!

Chân dung Giáo sư Trần Quốc Vượng - người tiên phong cho ngành khảo cổ học Việt Nam, một trong bốn cây đại thụ của nền Sử học đương đại Việt Nam.
Cả đời sống cho lịch sử, nay khi mất, cụ đã thật sự đi vào lịch sử. Có nên chăng đặt tên cụ cho một con đường ở TPHCM và Hà Nội?

Cóp nhặt một bài tử tế nè:
THẦY VƯỢNG - "Ngọn lửa đầu non" đã tắt
Là "ngọn lửa đầu non" nhen nhóm cho các ngành học mới. Nay thì Thầy Vượng đã ra đi... - Sự tiếc thương của nhà sử học Dương Trung Quốc với người Thầy của mình.
Cuối chiều ngày 7/8, tôi lại bệnh viện Hữu nghị Viêt Xô thăm Thầy Trần Quốc Vượng. Nằm bất động trên giường sau hơn nửa năm bị bệnh tật dày vò, thân vóc Thầy đã sắt lại, chỉ có vầng trán dường như rộng hơn. Ánh mắt đã nhìn vào cõi xa nhưng mọi động tĩnh xung quanh Thầy vẫn biết hết. Thầy nhìn tôi, miệng mấp máy như muốn nói với học trò của mình điều gì. Bên khoé mắt, một giọt lệ trào ra. Những người thân chăm sóc Thầy hàng ngày nói rằng, ngay những lúc hôn mê, nếu có ai đứng bên nhắc đến hai chữ ?okhảo cổ? thì ánh mắt của Thầy như bừng tỉnh...
Sớm hôm sau, vừa thức giấc tôi đã nhận được một mẩu tin nhắn lưu trong máy điện thoại của các bạn đồng nghiệp: "Thầy Vượng đã mất lúc 3 giờ kém 7 phút ngày 8/8/2005?...
Trong cuốn sách ?oKhoa Sử và Tôi? được biên soạn nhân kỷ niệm 45 năm ngày thành lập Khoa Lịch sử Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (Nay là Đại học KHXH & Nhân văn) và cũng là dịp Khoa nhận danh hiệu Đơn vị Anh hùng đúng vào thời điểm chuyển giao thế kỷ (2000-2001), người chủ biên cuốn sách này, Giáo sư Trần Quốc Vượng đã tự bạch: "Cho đến hôm nay tôi là người duy nhất có thâm niên 45 năm ở khoa Sử?.
Sinh vào cuối năm 1934, điều đó có nghĩa là Trần Quốc Vượng bước vào nghề khi mới 21 tuổi mà công việc đầu tiên được giao là làm trợ lý cho Giáo sư Đào Duy Anh nổi tiếng. Trong lời tự bạch, Thầy Vượng cũng cho biết vì ông sinh vào giờ Tuất và vào năm Tuất, nên ông tự chiêm nghiệm cuộc đời của mình ứng với lá số ?osơn đầu hoả? (ngọn lửa đầu non) và ?othân cư thiên di? (dịch chuyển).
Ông kể lại rằng khi trẻ ông vốn thích toán, phải sang khoa Văn - Sử là do ông từ chối đi đào tạo ở nước ngoài nên được Thầy Trần Văn Giàu ?obẻ ghi? sang học Sử. Nhờ đó ông được tiếp xúc với nhiều tên tuổi mà càng ngày ông càng tự hào vì đã được làm học trò của những Trần Đức Thảo, Đào Duy Anh, Cao Xuân Huy, Nguyễn Mạnh Tường hay Đặng Thai Mai...
Ông say mê với nghề sử nhưng luôn dịch chuyển sang các ngành chuyên môn khác và cũng vì thế mà ông trở thành một trong những người tiên phong đề xướng và cổ vũ cho phương pháp liên ngành trong sử học. Trần Quốc Vượng nhận rằng, cùng với GS Hà Văn Tấn, ông là nhà khảo cổ học sớm nhất được đào tạo và tham gia đào tạo. Trần Quốc Vượng còn tự hào là khi bước vào nghề đã được làm trợ giảng cho tác giả cuốn sách nổi tiếng ?oĐất nước Việt Nam qua các đời?. Cũng nhờ thế mà ông là người sớm nối chí được GS Đào Duy Anh trong việc ứng dụng các tri thức và phương pháp địa lý học lịch sử làm sáng tỏ nhiều vấn đề của lịch sử nước nhà.
Trần Quốc Vượng cũng sớm đến với ngành văn hoá dân gian để cùng GS Tô Ngọc Thanh gánh vác công việc của Hội Văn hoá Dân gian Việt Nam trên cương vị là Phó Tổng thư ký rồi Phó Chủ tịch của Hội. Trần Quốc Vượng là người sớm nhập cuộc cùng với các bậc thức giả cổ điển như Bùi Kỷ, Hoàng Đạo Thuý, Vũ Tuấn Sán hay những ngưòi cùng thời như Đỗ Thiện, Nguyễn Vinh Phúc, Tô Hoài... gây dựng một hệ thống tri thức và phương pháp khảo cứu hiện đại hơn để nhận thức về Thăng Long - Hà Nội, mà ngày nay ta quen gọi là ?oHà Nội học?.
Ông sẵn sàng cộng tác với nhà báo và nhà hoạt động chính trị lão thành Hoàng Tùng để khích lệ việc nghiên cứu văn hoá ẩm thực như một di sản ?ongon lành? của văn hoá Việt Nam. Ở Trường Đại học, ông là ?ongọn lửa đầu non? nhen nhóm cho các ngành học mới như Du lịch hay Văn hoá học và Lịch sử Văn hoá Việt Nam... nay đều đã trở thành các khoa hoàn chỉnh... Ông coi việc giao du là một cách học. Ông chơi với ?omọi thành phần? vì như ông thường nói với chúng tôi rằng ai mình cũng coi là Thầy thì mình mới làm Thầy được người khác.
Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường, qua những chuyến đi điền dã, không chỉ nhận ra ở Trần Quốc Vượng cái vóc của một ?onhà thông thái? mà còn khâm phục cái ?ochất giang hồ? của một ?ođồng nghiệp làng văn" ''''nguời luôn tìm đọc cuộc sống qua những cuộc lang thang dông dài khắp đất nước?...
Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường dùng rất chính xác chữ ?olang thang dông dài khắp đất nước? nhưng người ngoài nghề chưa hẳn đã hiểu hết. Lớp học trò trẻ tuổi hơn Thầy Vượng, kể cả lớp trai tráng của Viện Khảo cổ học, của Khoa Sử hay Bảo tàng Lịch sử Việt Nam... đều nhận rằng ít có ai đủ sức theo kịp, ngay khi Thầy đã bước vào tuổi ?ocổ lai hy?, trong những chuyến đi điền dã. Hơn thế, Thầy Vượng luôn quan niệm phải ?olàm như chơi và chơi như làm? mới thực là có hiệu quả. Những cuộc khai quật khảo cổ, những chuyến điền dã dân tộc học, hay những chuyến đi sưu tầm văn hoá dân gian luôn đòi hỏi sức bền không chỉ của trí não mà còn cả cơ bắp.
Thầy Vượng luôn là tấm gương mà nhờ đó lớp học trò của ông sớm trưởng thành. Quanh ông, lúc nào cũng có một lớp những ?ođệ tử? chia ngọt sẻ bùi với Thầy để học nghề của Thầy. Những ngày cuối cùng bên giường bệnh của Ông, lúc nào cũng có những người học trò như vậy. Và cũng như tôi, các đồng nghiệp của tôi là học trò của Thầy Vượng khi nhìn Thầy của mình chống đỡ với bệnh tật đều hiểu rằng trong những đau đớn mà ông phải chịu đựng cuối đời có cả sự tích tụ của những căn bệnh nghề nghiệp của một công việc mà sự vẻ vang luôn đi đôi với những cái giá phải trả. Có vậy mới hiểu sâu sắc rằng cái nghề động chạm đến quá khứ như khảo cổ hay sử học... cũng là một nghề nặng nhọc và không ít rủi ro...
Thầy Vượng luôn nói với học trò của mình điều mà ông đã ngẫm ngợi: "Nhờ tôi được học những ông Thầy cực tốt, những học giả có tên tuổi: Đặng Thai Mai, Đào Duy Anh, Cao Xuân Huy, Nguyễn Mạnh Tường, Trần Văn Giàu... mà lớp người chúng tôi nói chung đều ?onên người"
Còn chúng tôi, cũng như nhiều đồng nghiệp trong giới sử học, giờ đây cũng tự hào nói rằng nếu mình được ?onên người? thì cũng nhờ những người Thầy của mình, mà chịu ảnh hưởng sâu sắc nhất cũng chính là "tứ trụ": Lâm - Lê - Tấn - Vượng (Đinh Xuân Lâm, Phan Huy Lê, Hà Văn Tấn và Trần Quốc Vượng của Khoa Sử Đại học Quốc gia Hà Nội).
Nay thì Thầy Vượng đã ra đi...
Dương Trung Quốc

Vĩnh biệt GS Trần Quốc Vượng: Người thầy thông tuệ
Bao nhiêu dự định của thầy chưa hoàn kết? Bao nhiêu lứa học trò trông chờ ý kiến nhận xét của thầy về những công trình văn hoá học, dân tộc học, nhân học hoặc chỉ một vài chi tiết thuộc về sử liệu trong một bài báo nhỏ? Tất cả đã trở thành dang dở, người thầy thông kim bác cổ có tên gọi giản dị, quen thuộc là Trần Quốc Vượng đã nhẹ gót trần ai bước vào cõi tĩnh mịch vĩnh hằng vào lúc 2h55'' sáng 8/8.
Sinh thời, có lần ông nói: "Theo khoa Tử vi học, số phận tôi là ?ongọn lửa đầu non? (Sơn đầu hoả) và thân phận tôi là dịch chuyển (Thân cư thiên di ). Tôi xuất thân trong một gia đình công chức, bố tốt nghiệp cao đẳng Canh nông, mẹ là nội trợ, tôi đứng cuối của hơn một chục anh chị em.
Do mẹ và bố có trục trặc nên mẹ thường đem tôi về quê ngoại và rong chơi khắp nơi, một tuổi tôi đã có mặt ở Sài Gòn và Nam Vang. Phải chăng, vì thời thơ ấu tôi đã rong chơi như thế mà cho đến hôm nay cuối mùa Thu của cuộc đời, tôi luôn thích và phải suốt tháng suốt năm rong ruổi khắp nước từ Cao Bằng - Lạng Sơn biên giới Việt - Hoa phía bắc đến Cà Mau, Côn Đảo phía nam và lang thang khắp Á - Âu - Mỹ - Úc. Một người bạn đồng nghiệp trẻ đã phác tính rằng, trong một năm tôi chỉ ở Thủ đô Hà Nội khoảng trăm ngày, còn hai trăm rưởi ngày khác tôi đi...?
Những điều mắt thấy tai nghe và những chuyến điền dã sâu sát trên thực địa đã tạo thêm sự phong phú sinh động cho những trang viết của ông. Hơn 40 năm qua ông đã viết hàng trăm bài nghiên cứu đăng ở các báo và tạp chí trong và ngoài nước, và xuất bản chừng hơn 30 đầu sách gồm đủ các thể loại: từ giáo trình sử, khảo cổ học, sách nghiên cứu văn hoá, con người thú vui...
Năm 1960, ông phiên dịch, chú giải Việt sử lược - bộ sách lịch sử vào loại xưa nhất do người Việt Nam viết còn lưu truyền được đến ngày nay; năm 1973 chủ biên bộ Danh nhân Hà Nội 2 tập; năm 1975 cùng Vũ Tuân Sán viết Hà Nội ngàn xưa; năm 1976 cùng Lê Văn Hảo, Dương Tất Từ viết Mùa xuân và phong tục Việt Nam.
Ngoài ra ông còn biên soạn các sách giáo khoa: Cơ sở khảo cổ học, Cơ sở văn hoá học, Lịch sử Việt Nam và một số sách chuyên môn như: Theo dòng lịch sử (1995); Việt Nam, cáí nhìn địa văn hoá (1998). Năm 2000 NXB Văn học in Văn hoá Việt Nam- tìm tòi và suy ngẫm của Trần Quốc Vượng. Tập sách 1.000 trang tập hợp 74 bài viết của ông đã được tái bản năm 2003.
Bệnh trọng đã lâu nhưng những ai gặp thầy trong những bước chậm chạp cuối cùng đến trước tử thần cũng đều nhận thấy ý thức của thầy vẫn thông tuệ và nụ cười vẫn hóm hỉnh, kiêu bạc như biết rõ mình sẽ đi đến đâu trong vòng trời đất chật hẹp này. Tri túc, Tri thiên mệnh là thế chăng? Thế gian nhược đại mộng là thế chăng? Một cõi phù sinh nhưng nhờ có nó mà con người trở nên cao lớn hơn, gần với sự thật vĩnh cửu hơn.
Lại nói về sự thật, thầy Trần Quốc Vượng thường khai tâm đám học trò bằng câu nói kinh điển rất tây học: Sự thật không làm vinh dự cho bất cứ ai, kể cả những vĩ nhân của nhân loại. Ngay sau đó thầy giảng thêm bằng một câu ca dao nhặt được qua những chuyến đi điền dã: Chân mình dính phẩn dề dề / Lại toan đốt đuốc mà rê chân người. Học biết sự thật không phải là để lên mặt cao ngạo với đời.
Không hài lòng với lối nói hươu nói vượn, nói như sách mà không hiểu bản chất vấn đề của lũ học trò quen thói gạo bài lấy điểm, thầy Vượng mắng ngay: Không cần viết nhiều, nói nhiều đâm ra lải nhải cả lũ. Các ông, các bà hãy cho tôi biết các ông, các bà định nói về cái gì? Tại sao nó là thế này mà không phải là thế kia? ý nghĩa của nó là gì vậy?. Nói đúng, tôi cấp bằng cho các ông, các bà ngay, nói sai thì...về mà đi cày!
Dường như nói thế chưa đủ độ, thầy còn cho thêm một ít sự thật nữa để lũ học trò mở rộng tầm mắt. "Tôi hỏi các ông, các bà rằng, thì, mà, là như sau: Đem cái đề tài ngôn ngữ văn học Mường sang tít bên Gruzia để bảo vệ luận án tiến sĩ thì sao mà không đỗ cho được? Tiếng Mường nói không tròn, tiếng Nga thì nhí nhố, hai thứ hầm bà lằng đó có ma nó hiểu! Bố ai mà phản biện được?".
Đám học trò thích thầy Vượng không chỉ bởi khối lượng kiến thức uyên bác, những kiến giải độc đáo, bất ngờ mà chủ yếu thích nghe cách thầy giảng bài vượt ra khỏi mọi quy phạm. Uống vài chén rượu ngang nút lá chuối khô, mặt đỏ chuếnh choáng lên rồi là lúc thầy nói hay nhất, nhiều sự thật nhất từ chuyện kỳ thư ngoại thuyết, dã sử, tử vi tướng pháp đến chính sử, văn học sử, văn hoá địa vv...
Có lần đến nhà Thầy xin một lời nhận xét về cái cổng làng, vợ trẻ của thầy đi vắng nên thầy vui lắm. Thầy hỏi: Mày có hút thuốc không, mày có biết uống rượu không? Món nào trò cũng thạo, thế là hai thầy trò thi nhau nhả khói, thi nhau nâng chén...Thầy bảo: Bọn bác sĩ nói bậy cả đấy! Nói sai sử, nói sai sự thật còn...chưa chết thì uống rượu, hút thuốc chết thế đếch nào được?..."
Con người vốn lớn tiếng bậc nhất trong nhiều vấn đề khoa học, từng tự nhận mình là "mõ làng" trong giới khoa học ở HN, sau cùng lại gục ngã vì căn bệnh quái ác, ung thư thực quản. Căn bệnh kịch phát vào ngày mùng 6 Tết Nguyên đán vừa qua và khi được phát hiện nó đã ở giai đoạn cuối. Vào thời điểm đó, con gái của GS cũng qua đời vì căn bệnh ung thư; nỗi đau đó đã khiến ông suy sụp nhanh hơn.
Diễm Huyền - Quang Hải (Vietnamnet)

GS. Trần Quốc Vượng - "mõ làng" của Hà Nội (trích)
http://www.vnn.vn/psks/baoban/2004/06/158635/

Một trong ?oTứ trụ?
- Thưa ông, nghe nói thủa nhỏ ông học toán rất giỏi, tại sao ông lại trở thành một sử gia?

- Đúng là thủa nhỏ tôi học rất giỏi Toán - Lý. Tự đọc sách Tây hết chương trình toán học đại cương, sau đó xin thi vào trường dự bị Đại học, ngành Toán - Lý. Tuy nhiên ngồi chưa ấm chỗ, đùng một cái nhận được điện của cha, chuẩn bị đi học nước ngoài (Năm 1950, cán bộ cao cấp đều có tiêu chuẩn cho con đi học nước ngoài). Nhận điện tôi suy nghĩ rất nhiều, thời bấy giờ gọi là ?ođấu tranh tư tưởng?, rồi quyết định không đi. Mấy thằng bạn hỏi vì sao ở đây khổ thế mà không đi, tôi bảo: ?oTao học giỏi, công tác xã hội tốt, lúc nào cũng giữ chức thường vụ hiệu đoàn. Thế sao không cử chính tao đi, mà lại cử ?ocon của bố tao đi?. Cử tao đi tao đi liền, nhưng cử con của bố tao đi thì tao không đi. Tao không nhờ bố??. Chuyện đến tai GS. Trần Văn Giàu, cụ gọi lên gật gù: ?oChú khá đấy!. Nhưng như thế Đảng cử chú sang học Văn khoa, vừa học vừa tham gia thường vụ hiệu đoàn?. Vừa quý ông, vừa sợ ông, tôi đành cúi đầu không nói lại nửa câu, ra về tự bảo: ?oThì học Văn khoa, cần quái gì?.

- Và thế là ông trở thành một trong ?otứ trụ? của làng sử đương đại Việt Nam?

- Đó là loại chuyện huyền thoại ấy mà.

- Nhưng huyền thoại ấy do đâu mà có?

- Có lần trong một cuộc hội thảo quốc tế, do GS. Chu (Hàn Quốc) chủ trì, trước khi các đại biểu đọc tham luận, ông Chu đều có giới thiệu trích ngang, riêng tôi thì ông ấy chỉ giới thiệu Giáo sư Trần Quốc Vượng, vì ông Vượng là một trong ?otứ trụ? nổi tiếng, cả thế giới biết rồi. Kết thúc hội thảo, tôi gặp ông Chu hỏi ?ovì sao biết tứ trụ??, ông ấy trả lời ?oTôi đã sống ở Việt Nam bảy năm rồi ông Vượng ơi!?. Đấy, nó cứ lan truyền từ người này qua người khác như vậy. Thực tình tôi cũng không biết nó có từ bao giờ. Hỏi GS. Đinh Xuân Lâm, Hà Văn Tấn, Phan Huy Lê nhưng cả ba, cũng giống như tôi, đều không biết.

- Ông không biết vì sao, nhưng chắc là ông biết ?ohuyền thoại?T này có từ bao giờ?

- Có lẽ nó hình thành vào cuối thập kỷ 60, khi cả bốn chúng tôi đều nổi tiếng học giỏi. Ra trường vào giữa thập kỷ 50, ba chúng tôi ?oLâm, Lê, Vượng? học cùng khoá, còn Tấn học sau. Tôi đỗ thủ khoa năm1956, Tấn đỗ thủ khoa năm 1957. Sau đó, theo lệnh của khoa, tôi và Tấn góp sức xây dựng ngành Khảo cổ học của khoa Sử? Vì năm 1954, khi Pháp rút khỏi Việt Nam thì ngành Khảo cổ Việt Nam chỉ còn là con số 0, không để lại một nhà khảo cổ học nào. Tôi rất tự hào là đã lên lớp đầu tiên về Khảo cổ học Việt Nam niên khoá 1959 -1960, cùng với sự giúp đỡ tư liệu của giáo sư Hà Văn Tấn?

- Nhưng người ta nói, trong ?otứ trụ? nay chỉ còn mình ông là có ý kiến mới và sắc sảo?

- Có lần tay Đặng Việt Bích (con trai cố Tổng Bí thư Trường Chinh) viết: ?oTrong ?otứ trụ? chỉ còn có GS. Vượng đưa ra được ý kiến mới và sắc sảo?. Tôi gặp ?othằng? Bích (chúng tôi vẫn gọi nhau như thế) bảo, ?omày ăn nói thế chết tao. Mày cứ cậy là con ông nhớn??, Bích bảo, ?otôi nói chứ anh có nói đâu mà sợ!??. Tôi bảo ?ođúng là mày nói, nhưng mày không biết tác dụng khách quan là mày giết tao, mày viết thế sẽ đẻ ra bao nhiêu sự đố kỵ. Mày không biết được hậu hoạ của nó đâu. Bốn thằng, bây giờ mày ?ochặt? ba, chỉ còn một?. Tao thì tao nói ngược lại kia...

- Xin hỏi thật, ông đánh giá thế nào về ?oTứ trụ?: Lâm - Lê - Tấn - Vượng?

- Có lần GS. Phan Huy Lê viết thế này: ?oCả bốn chúng tôi: Lâm - Lê - Tấn - Vượng, tính cách rất khác nhau, có những mặt tưởng chừng đối lập nhau. Nhưng cũng có môt sự thật mà không ai có thể phủ nhận là tôi và anh Vượng cũng như bốn chúng tôi rất hiểu nhau. Hiểu cả sở trường, sở đoản, cả cái hay cái dở của nhau. Hiểu hết cả quá trình học tập cùng nhau, nghiên cứu giảng dạy, trong cuộc sống và bạn bè, đồng môn, đồng nghiệp. Và chính trên cơ sở hiểu biết sâu sắc đó, chúng tôi thân thiết với nhau trên đa dạng, bổ sung cho nhau, và chấp nhận sự khác biệt. Tôn trọng cá tính từng người?.

Nhà tiên tri

- Thưa ông, người ta đồn rằng năm 1982, ông đi Liên Xô thuyết trình khoa học, về nước, gặp bạn bè ở quán cà phê Sinh, ông rỉ tai: ?oChế độ Xô Viết không thể nào Viable (ý nói không thọ) được!?. Ông là nhà tiên tri?

- Nhiều người qua Liên Xô thời ấy về đều có linh cảm như vậy chứ không phải chỉ riêng tôi đâu. Một xã hội lành mạnh, dân chủ không thể được xây trên một nền tảng dối trá.

- Có bao giờ chính những lời tiên tri của ông làm hại ông không?

- Đầu năm 1983, GS. Phạm Huy Thông cho đăng bài viết của tôi ở trang đầu Tập san khảo cổ học. Sau đó tôi bị ?oquy? mấy tội: chống Chủ nghĩa Mác, vì tôi dám bảo ?ocông hữu hoá là bóc lột?; chống công nghiệp hoá, vì tôi bảo ?onông nghiệp vẫn phải là mặt trận hàng đầu?; chống chính quyền vô sản, vì tôi bảo ?ochuyên quyền đẻ ra tham nhũng?. Vụ án ?ovăn tự? này kéo dài chừng ba năm, không có kết luận. Cuối năm 1986, khi Đại hội Đảng VI kết luận lại trong nghị quyết ?oNông nghiệp là mặt trận hàng đầu?, GS. Thông đã mỉa mai trong một cuộc hội thảo lớn: ?oThế bây giờ anh Vượng đúng hay các anh đúng??

- Có lần GS. Phan Huy Lê nói rằng ông đã từng ?oxem tướng? cho Cựu Tổng thống Liên Xô M.X. Goocbachov?

- Năm 1990, Goocbachov được trao giải thưởng Nobel hoà bình. Trước mặt mấy giáo sư của Mỹ, tôi tuyên bố: ?oChuyện các ông cho Goocbachov giải Nobel đó là chuyện của các ông, nhưng tôi đoán chắc chắn sang năm ?othằng cha? này mất chức?. Mấy ông kia vặn lại: ?oÔng dựa vào tình hình chính trị hay gì mà khẳng định vậy??. Tôi bảo: ?oChẳng có chính trị, chính em gì hết, nhìn là biết liền: ?ocha? này tuổi Mùi (sinh 1931), sang năm có hạn lớn?. Tôi chưa nhìn trực tiếp Goocbachov, nhưng qua tivi thì thấy ?ocha? này có cái bớt đỏ ở trán, cứ nhìn cái bớt ấy thì không quá một năm nữa là mất chức. Sau này Goocbachov mất chức thật. Mấy tay giáo sư Mỹ gặp tôi phát hoảng.

- Ông căn cứ vào hình dạng có thể đoán được tướng số?

- Tôi có hiểu biết về tử vi, tướng số?

- Người ta bảo, người Mỹ đã nhờ giáo sư chọn đất làm đại sứ quán ở Hà Nội?

- Đầu tiên là một tay ở hãng truyền thông của Đức, khi vào Việt Nam làm ăn, ?otay? giám đốc đến gặp tôi hỏi xem ngày nào, giờ nào tốt để khai trương. Tôi cười bảo: ?oÔng là người Đức. Tôi tưởng người Đức thì rất duy lý?. ?oNó? bảo: ?oTôi thực tế hay duy lý thì ông không cần biết, mà tôi là giám đốc thì hôm khai trương tôi phải nói: ?oHôm nay ngày lành, tháng tốt, tôi đã nhờ GS. Trần Quốc Vượng xem rồi. Nói được như thế thì dân ông rất tin. Mà như thế bán hàng sẽ rất chạy?. Còn chuyện của Đại sứ quán Mỹ là thế này: trước đây họ ở đường Hai Bà Trưng (Hà Nội), hôm gặp một ?otay? cán bộ đại sứ quán Mỹ, tôi mới hỏi: nghe nói các ông sắp sửa đổi sứ quán, từ đường Láng đi nơi khác. Có phải các ông đang định mua lại nhà máy Trần Hưng Đạo không?. ?oNó? bảo: đúng. Tôi bảo: đừng có đặt đại sứ quán ở đó. Vì đó là cái Đàn Nam giao thời Lê đấy. ?oMày? mà làm sứ quán ở đấy thì "mày ?ochết ngay?(cười)...

Bốn lần từ chối làm ?oquan?!

- Rất tài hoa, nhưng gần 50 năm nay, ông vẫn chỉ là một giáo sư ?otrơn?. Nghe nói đã có lần ông khước từ ?olàm quan??

- Thực ra thì có tới 4 lần tôi đã từ chối ?olàm quan?. Vì tôi biết, tính khí tôi như thế không thể làm quản lý, lãnh đạo được.

- Ông có thể kể cụ thể hơn không?

- Lần thứ nhất cụ Trần Huy Liệu mời tôi sang làm Viện trưởng Viện khảo cổ Việt Nam, tôi bảo: ?oTôi biết tôi không thể nào làm trưởng được vì tôi không phải là đảng viên, và tôi cũng không thích làm trưởng, không thích làm quản lý?. Một lần khác, ông Hà Huy Giáp cũng bảo: ?oAnh Vượng ơi, tôi muốn mời anh sang phụ trách Viện bảo tàng lịch sử quốc gia?. Tôi bảo: ?oThầy Liệu thì mời sang Viện khảo cổ, còn anh lại mời sang đó. Tôi đã nói là tôi không làm?. Sau đó đến lượt ông Nguyễn Khánh Toàn (Chủ nhiệm Uỷ ban KHXH thời bấy giờ) mời tôi lên hỏi: ?oAnh không muốn làm hả??. Tôi nói thẳng: ?oTrước hết là tôi không muốn làm. Hai là chưa chắc gì bên tôi đã cho đi?. Ông Toàn liền hỏi: ?oBí thư Đảng đoàn bên anh là ai??, ?oDạ thưa chưa có ạ, vì Bộ trưởng Tạ Quang Bửu vừa là Bộ trưởng vừa kiêm Bí thư đảng đoàn?. Ông Toàn bảo: ?oĐể tôi nói với Bửu một câu là xong?. Nhưng ông Bửu cũng ?obướng? lắm, ông có một logic riêng ?ongười tài thì phải để làm công tác đào tạo, mà tôi thì ông ấy xếp vào danh sách mười người rồi?.

- Thế còn lần thứ 3 và thứ 4?

- GS. Vũ Khiêu (khi đó là Vụ trưởng vụ Khoa học xã hội của Ban tuyên huấn TƯ), gặp tôi đi trên đường Hai Bà Trưng (Hà Nội), liền rủ tôi vào quán bia vỉa hè. Ông ấy bảo: ?oVượng ơi, lần này không thoát được đâu Vượng ạ! Bên Bộ Văn hoá hoạt động bê bết quá, trên có ý định để tớ làm Bộ trưởng, Vượng làm Thứ trưởng. Mà tớ phân công trước là tớ phụ trách chung còn Vượng phụ trách các trường và viện nghiên cứu của Bộ??. Tôi đến gặp PGS Bùi Đình Thanh, ông ấy lại bảo: ?oSang làm gì. Vì mình từng làm phó mãi cho ông Khiêu ở Viện Xã hội học rồi, ?obố? ấy chỉ chơi, đi họp quốc tế thôi. Còn ở nhà mình chỉ è cổ ra mà làm (sau này Giáo sư Vũ Khiêu làm Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học xã hội)

Lần thứ tư là ông Đào Văn Tập, người kế nhiệm ông Nguyễn Khánh Toàn, nhờ bà Hà (phu nhân Đại tướng Võ Nguyễn Giáp - NV), Bí thư chi bộ Viện Đông Nam Á, đến nói với tôi: ?oAnh Tập biết mình thân với Vượng, anh muốn mời Vượng về phụ trách một Viện. Nếu Vượng đồng ý thì anh ấy sẽ tiếp xúc với Vượng?. Tôi lại phải nói thẳng: ?oChị cứ bảo với ông ấy là tôi không thích làm quan, đã ba lần tôi từ chối rồi?. Bà Hà bảo: ?oÔng ấy biết, nhưng vẫn muốn mời, nếu Vượng gật thì ông ấy gặp Vượng?. Tôi bảo: ?oKhông bao giờ gật?.

"Mõ làng" của Hà Nội!

- Tại sao nhiều người lại gọi ông là tay ?omõ làng? của Hà Nội?

- Có lẽ là do tôi hay la làng chăng?

- Bắt đầu từ bao giờ, thưa ông?

- Năm 1987, trên báo Quân đội Nhân dân đăng bài ?oBức thư ngỏ gửi Chủ tịch thành phố Hà Nội? của tôi, phản đối việc xây dựng một công trình phá vỡ di tích chùa Một Cột. Bài đăng hôm trước, hôm sau tôi được Chủ tịch thành phố Nguyễn Thanh Bình triệu lên giữa trưa. Tôi ngồi, còn ông Bình đứng. Ông ấy nói: ?oAnh Vượng ơi, tôi khuyên anh nên đổi cái giọng nói và viết ấy đi. Cái lối nói của anh thì công nhân nói được, còn anh là đại trí thức mà anh lại nói như thế à? Nói thế thì tôi nghe được chứ mọi người không nghe được đâu?. Nghe thế tôi đã cáu ?omổ? lại ngay: ?oĐảng ta nói trí thức là của công nông. Thế mà anh lại nói ?ocông nông nói được?, còn tôi là trí thức của công nông mà tôi lại không nói được. Còn anh nghe được thì mọi người cũng nghe được. Tôi thì tôi ?ođồ chừng anh không nghe được, chứ không phải công nhân không nghe được?. Kể từ đó, người ta cho tôi là thằng ?ogàn?. Một lần, có ông to lắm, nói với tôi: ?oAnh Vượng ơi, tôi nghe người ta nói suốt ngày anh đi ngoài đường?? (cái gì họ cũng bảo ?onghe có người nói?), tôi bảo: ?oCái ********* nào nói thế, nói suốt ngày tôi đi ngoài đường tức là suốt ngày nó cũng đi ngoài đường, phải thế thì nó mới biết tôi suốt ngày đi ngoài đường chứ?. Thà cứ nói như GS. Hà Văn Tấn ?okhông biết ông Vượng ông ấy viết vào lúc nào??, thế lại còn dễ nghe. Cái đồng hồ sinh học của mỗi người khác nhau, tôi hay viết về đêm, viết từ tối cho đến 4h sáng. Cứ ngồi nhâm nhi tí rượu là viết thôi.

- Từ bức thư đó, cùng với những công trình nghiên cứu về văn hoá, lịch sử của Hà Nội, có người đã gọi ông là ?onhà Hà Nội học đích thực??

- Có lần giáo sư Đinh Xuân Lâm nói với tôi: ?oCái tay Phúc (nhà Hà Nội học Nguyễn Vĩnh Phúc - NV) chẳng có ?ochức tước? gì, nên tôi phong cậu ấy là ?onhà Hà Nội học?, nhưng chính anh mới là nhà Hà Nội học đích thực?. Thực tình, tôi nghiên cứu về Hà Nội từ bốn, năm mươi năm nay rồi. Nên sau này, có người viết ?oTrần Quốc Vượng, nhà Hà Nội học đích thực? là thế.

- Thưa ông, có người cứ trách móc rằng: ?oÔng Vượng viết gì chẳng viết toàn bới móc chuyện của bạn bè, người thân ra để bêu riếu?...

- Có lần người ta gọi tôi tới một hội nghị để phát biểu, tôi nói thẳng: ?oTôi mà đã viết cái gì, nói cái gì thì nó chỉ có là sự thật trở lên, chứ không bao giờ là sự thật trở xuống nhé. Vì sự thật ?otrở xuống? là tôi không viết.

- Một nhà nghiên cứu nước ngoài từng viết ?oông Vượng là người hiểu dân tộc mình nhất, nhưng cũng là người cô đơn nhất?

- Đúng thế! Tôi có một ông bạn rất thân là Trung tướng Hoàng Điền (nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục hậu cần - NV) tặng tôi hai câu thơ: ?oTương thức mãn thiên hạ/ Tri âm năng kỳ nhân? (quen biết thì đầy thiên hạ, tri âm được mấy người). Tôi cô đơn vì rất ít người chia sẻ với ý kiến của mình. Ông Lê, ông Tấn là con đại địa chủ, ông Lâm là con tiểu quan lại. Còn tôi là con của một ông đảng viên Đảng cộng sản Đông Dương.

Chuyện ?oăn cắp bản quyền?

- Thưa ông, ông có nhớ là cho tới nay ông đã viết được bao nhiêu công trình không?

- Chừng trên 30 đầu sách. Sách của tôi gồm đủ các thể loại: từ giáo trình sử, khảo cổ học, sách nghiên cứu văn hoá, con người, thú vui? đủ cả. Tuy nhiên, chẳng có ở đâu như đất nước mình, sách mình viết ra, ?onó? tự tiện in, chẳng hỏi lấy một câu, một đồng nhuận bút cũng không có. Mà bọn ?oăn cắp? thì cũng đủ loại.

- Đã có trường hợp nào bị ông phát hiện chưa?

- Nhiều chứ! Một hôm tay Huỳnh, học trò của tôi, hiện là Giám đốc nhà xuất bản Chính trị Quốc gia gọi điện hỏi: ?oThầy có nhà không, em đến biếu thầy cuốn sách?. Tôi cảm ơn, vì ?onó? vẫn nhớ đến mình. Quá trưa, ?onó? ra về, mình mới mở ra xem. Thì ra đó là cuốn ?oThăng Long Hà Nội?, chủ biên là tiến sỹ Lưu Minh Trị (nguyên Phó Chủ tịch UBND Thành phố Hà Nội). Đọc xong thì hoá ra là cuốn sách của mình. ?oNó? chỉ thay cái đầu bài và thêm mấy trang cuối nói về Hà Nội tiến tới năm 2010?. Tôi mới gọi điện mắng cho ?onó? một trận: ?oTưởng chúng mày biếu tao cuốn sách, hoá ra cuốn này là của tao. Biếu gì mà biếu??. ?oNó? bảo: ?oThế thì thầy kiện đi?. Tôi bảo: ?oCó mà con kiến kiện củ khoai! Làm sao đối đầu được với những cha ấy?.

Rồi Nhà xuất bản Hà Nội, tự tiện in cuốn ?oHà Nội ngàn xưa?, mình tức gọi điện đến, ?onó? bảo thầy cứ đến đây. Đến nó sắp sẵn sách, tiền? Không ?osờ? đến thì thôi, ?osờ? đến nó biết là sai, thế là chuẩn bị sẵn tiền?
Năm ngoái, Giáo sư Trần Quốc Vượng làm đám cưới (lần hai) với người phụ nữ trẻ hơn ông mấy chục tuổi. Đám cưới được tổ chức khá linh đình, tại khách sạn Melia (Hà Nội), với thực đơn 20 đôla/khách. Người ta bảo ?ođúng là cụ Vượng gàn?. Một tờ báo viết bài ?otràn trang?, coi đó như một ?osự kiện? lạ, hấp dẫn. Còn ông, Trần Quốc Vượng cứ mặc họ bàn?
Lê Thọ Bình - Bá Kiên (Theo PL TP.HCM)

Tôi là dân kỹ thuật nhưng thích lịch sử nên rất ngưỡng mộ Ông vì Ông giống như Galileo của thế kỷ 20.
Xin thắp một nén nhang cho hương hồn GS được giải thoát khỏi những băn khoăn trần thế mà sinh thời chúng trĩu nặng trên vai Ông.

Thực tình tôi không thích cụ Vượng lắm vì cụ gàn...Nhưng nghe cụ ra đi về cõi hư vô cũng làm tôi hụt hẫng...Chúc cụ ở nơi ấy sống thảnh thơi an nhàn ... Mượn câu thơ của cụ Mạc Đĩnh Chi tiễn cụ, tuy sự so sánh hơi khập khiễng

Thanh thiên nhất đoá vân
Hồng lô nhất điểm tuyết
Thượng uyển nhất chi hoa
Dao trì nhất phiến nguyệt
Y...Vân tán, tuyết tiêu, hoa tàn, nguyệt khuyết !

Các bác có bao giờ thắc mắc tại sao gs Vượng nhiều tiền thế không nhỉ? cũng như ngài "chính chị ra" Dương trung Quốc nhiều tiền thế nhỉ? Chắc là do lương cao!! Tớ dân làm ăn nhưng người nhà làm trong ngành Sử nên tớ có biết 1 số mặt trái của sự thật. GS Vượng có tài, đúng nhưng không đến mức như ta tưởng đâu, các bạn trẻ chớ nên thần tượng hóa. Đến hiện nay mình mới thấy 1 người đáng để "Thần tượng" là thầy ĐINH GIA TƯỜNG của ĐHBK Hà nội.

Hồi xưa, một vị cao tăng sau khi ăn thịt chó xong đã nói: "Các anh không bắt Phật là tôi thì đừng nên bắt tôi là Phật". Trường hợp GS cũng vậy, đâu phải cứ nghề giáo, nghiên cứu thì nghèo mới là vinh.
Cái chính là ta trân trọng những đóng góp của cụ cho nền Sử học nước nhà, bất chấp cụ gàn hay không. Chẳng phải báo Thanh nhiên ghi là "Nghệ sĩ Sử học", báo Tuổi trẻ đề: "Người lần theo dấu đất đã về với đất" đó thôi.

Hồi xưa, một vị cao tăng sau khi ăn thịt chó xong đã nói: "Các anh không bắt Phật là tôi thì đừng nên bắt tôi là Phật". Trường hợp GS cũng vậy, đâu phải cứ nghề giáo, nghiên cứu thì nghèo mới là vinh.
Cái chính là ta trân trọng những đóng góp của cụ cho nền Sử học nước nhà, bất chấp cụ gàn hay không. Chẳng phải báo Thanh nhiên ghi là "Nghệ sĩ Sử học", báo Tuổi trẻ đề: "Người lần theo dấu đất đã về với đất" đó thôi.
[/QUOTE]
Tôi trọng cụ Vượng về học thuật, tuy đôi khi mang tính chủ quan nên thay vì các vấn đề khách quan nhưng trùng với tuyên truyền của trên thì có lúc cụ không thừa nhận. Cái quý của cụ là đa số các bài viết bài giảng được nhìn nhận như một sử gia chuyên nghiệp,nghĩa là không bị chính trị chính phủ xen vào bẻ cong ngòi bút.
Tuy nhiên,tôi không đồng ý đặt tên cụ cho một đường phố. Người đã mất,chỉ nên nói điều tốt.Thế nên tôi không muốn kể điều tận mắt thấy Cụ D... Chuyện này xét cũng bình thường với cánh đàn ông ham vui,nhưng đặt tên đường phố phải nghiêm chỉnh

Bác đùa đấy à? Tốt với xấu gì ở đây. Người Việt Nam hay lẫn lộn chuyện công việc và riêng tư. Chả ai có thể hoàn hảo được về mặt đạo đức và nhân cách theo cách đánh giá của bác được. J.Rousseau là một nhà khai sáng kiệt xuất, một trong những thiên tài được ngưỡng mộ nhất của nước Pháp cũng chả thèm nuôi con mà cho tuốt cả mấy đứa vào trại trẻ mồ côi, Dotoievski cũng là một người nghiện cờ bạc... Các cụ nhà ta ngày xưa cũng phong lưu, đa tình, hát ả đào suốt... Cái chuyện vui vẻ như bác nói thì chỉ vi phạm khi lấy tiền nhà nước thôi. Nói thật, nếu theo tiêu chuẩn đạo đức của bác thì Việt Nam này chả có đủ tên người mà đặt tên đường đâu cũng như chả có đủ leader mà lãnh đạo đất nước đi lên đâu!