Ký lân và Sư tử 2 nhưng vẫn bị hiểu lầm là 1

Kỳ Lân hay Sư Tử - chuyện không phải ai cũng biết!… Người thì khẳng định Kỳ Lân và Sư Tử là một, chỉ do tên gọi vùng miền khác nhau… Thậm chí, có tác giả lại rất “vô tư” cho rằng miền Bắc, miền Trung gọi là múa Sư Tử, miền Nam gọi là múa Lân. Tuy đây chỉ nhằm mục đích giới thiệu một trò chơi dân gian, không mang tính lý luận, nhưng cách giải thích như vậy quả là không ổn.
Phải chăng đã có sự nhầm lẫn giữa Kỳ Lân và Sư Tử trong cách gọi tên của một trò múa dân gian, hay bên cạnh múa Kỳ Lân còn có múa Sư Tử? Và nếu vậy, khi nào thì múa Kỳ Lân? Múa Sư Tử vào dịp nào?
Để làm được điều này, trước hết ta phải nhận diện một cách khoa học về Kỳ Lân và Sư Tử. Trong quan niệm dân gian của người Việt Nam, Kỳ Lân nằm trong bộ Tứ linh; đây là bốn linh vật mà chúng ta thường nhắc đến: Long, Lân, Quy, Phụng. Tứ linh kết hợp với Ngư (cá), Bức (con dơi), Hạc, Hổ tạo nên Bát vật và đương nhiên, mỗi linh vật đều gắn với một ý nghĩa biểu trưng cụ thể.
Ở một số thiết chế tín ngưỡng (đền, phủ, lăng, miếu…) ta thường bắt gặp hình ảnh một con hổ dữ dằn, nhe nanh, trợn mắt, đó gọi là Hổ phù hay trong một bức tranh gồm năm con hổ (Ngũ hổ) mà dân gian thường gọi là Ngũ dinh quan lớn với ý nghĩa: hổ là biểu trưng cho sức mạnh, trấn trị khắp năm phương (theo ngũ hành), tà ma không còn lối thoát!

Hình minh họa: Kỳ Lân
Trở lại với Kỳ Lân (Lân), cũng như con Rồng (Long), Kỳ Lân chỉ là một con vật tưởng tượng, không có trong thực tế. Dân gian đã tạo nên hình ảnh Kỳ Lân bằng một ý tưởng hết sức phong phú và uyển chuyển, mang đậm nét văn hóa phương Đông: đầu Sư Tử, mình ngựa, ăn cỏ, rất hiền và sống hòa đồng với muôn loài. Trong bộ Tứ linh, Kỳ Lân là biểu tượng cho ước vọng thái bình.
Còn Sư Tử? Chúng ta chẳng đã nhiều lần gặp Sư Tử rồi đó sao (tất nhiên là ở trong sở thú!). Như vậy là đã rõ: Kỳ Lân và Sư Tử thuộc hai “thế giới” khác nhau: Kỳ Lân - tưởng tượng, vô hình; Sư Tử - có thực, hữu hình. Sư Tử tuy được mệnh danh là “chúa sơn lâm” nhưng chúng ta đều đã biết: nếu là biểu trưng cho sức mạnh (mạnh tới mức xua đuổi được cả tà ma) dân gian đã chọn chú hổ rồi! (tranh Ngũ hổ, Hổ phù…), đó là nói trong Bát vật, còn trong bộ Tứ linh, biểu trưng cho ước vọng thái bình đương nhiên phải là một con vật hiền lành, sống hòa thuận…đó chính là Kỳ Lân chứ không thể là mãnh thú Sư Tử - chúa sơn lâm! Thế mới hay, khi mừng “quốc thái dân an, muôn dân an lạc thái bình âu ca” dân ta đã tổ chức múa Kỳ Lân là vậy!
Trong dân gian, múa Kỳ Lân có hai dạng: thường gặp nhất trong các lễ hội cổ truyền là múa đầu Lân, gọi như vậy bởi khi đó thân mình của Kỳ Lân chỉ là sự cách điệu bằng một dải vải lớn và dài, nhiều màu sắc. Dạng thứ hai là múa Kỳ Lân với nguyên hình của nó (đủ cả đầu, mình, tứ chi…). Tuy nhiên, tùy theo từng tích trò mà có thể là cặp đôi (đực cái) hay cặp mẹ con (trong Lân mẫu xuất Lân nhi…)
Múa Lân ở dạng thứ hai xưa kia chỉ xuất hiện ở nơi cung đình, chốn dân dã chủ yếu thường gặp ở dạng múa đầu Lân. Đây chính là lý do để không ít người nhầm gọi là múa Sư Tử (bởi ai cũng nhìn thấy cái đầu con Sư Tử!). Cái gì cũng vậy, lâu dần thành quen! Không rõ tự bao giờ, nhân dân ta từ vùng Bắc Trung Bộ và Bắc Bộ vẫn thường gọi là múa Sư Tử, còn Nam Trung Bộ trở vào gọi là múa Kỳ Lân”!

Còn đây mới là sư tử
Công bằng mà nói, “nỗi oan” của Sư Tử về tội “lấn sân” không phải là vô duyên cớ! Cũng chỉ tại Kỳ Lân mang cái đầu của Sư Tử nên dân ta cứ thế “nôm na” mà gọi là múa Sư Tử! Thực ra, múa Sư Tử chỉ là một cách gọi nhầm lẫn vô tình trong dân gian mà thôi. Tin rằng trong thời gian không xa nữa, sự nhầm lẫn đáng yêu này sẽ được khẳng định lại.