L?c Vân Tiên

L?c Vân Tiên

L?c Võn Tiờn
Nguy?n éỡnh Chi?u
Cõu 1 - 199
Tru?c dốn xem chuy?n Tõy Minh

G?m cu?i hai ch? nhõn tỡnh ộo le

H?i ai l?ng l?ng m nghe

D? ran vi?c tru?c, lnh d thõn sau

Trai th?i trung hi?u lm d?u

Gỏi th?i ti?t h?nh l cõu trau mỡnh

Cú ngu?i ? qu?n éụng Thnh

Tu nhõn tớch d?c s?m sinh con hi?n

é?t tờn l L?c Võn Tiờn

Tu?i v?a hai tỏm, ngh? chuyờn h?c hnh

Theo th?y n?u s? sụi kinh

Thỏng ngy bao qu?n sõn Trỡnh lao dao

Van d kh?i ph?ng d?ng giao

Vừ thờm ba lu?c sỏu thao ai bỡ


X?y nghe m? h?i khoa thi

Võn Tiờn vo t? tụn su xin v?:

"B?y lõu c?a Thỏnh d?a k?

éó tuoi khớ tu?ng l?i xuờ tinh th?n

Nay d g?p h?i long võn

Ai ai m ch?ng l?p thõn bu?i ny.

Chi lam b?n nh?n ven mõy

Danh tụi d?ng r?ng, ti?ng th?y bay xa

Lm trai trong cừi ngu?i ta

Tru?c lo bỏo b?, sau l hi?n vang"

Tụn su bn lu?n tai nn

G?m trong s? h? khoa trng cũn xa

Mỏy tr?i ch?ng dỏm núi ra

Xui th?y thuong t? xút xa trong lũng

Sau d?u t? n?i d?c trong

Ph?i toan m?t phộp d? phũng h? thõn

Ry con xu?ng ch?n phong tr?n

Th?y cho hai d?o phự th?n dem theo

Ch?ng may m g?p lỳc nghốo

Xu?ng sụng cung v?ng, lờn dốo cung an

Tụn su tr? l?i h?u dng

Võn Tiờn ngo ng?n lũng cng sanh nghi

Ch?ng hay mỡnh m?c vi?c chi

Tụn su ngu?i d?y khoa k? cũn xa

Hay l b?i r?i vi?c nh

Hay l d?c b?c hay l ti so

B?y lõu ra s?c cụng thu

H?i ny ch?ng g?p cũn ch? h?i nao

Nờn hu ch?ng bi?t lm sao

Chi b?ng h?i l?i l? no cho minh

é?ng cho rừ n?i s? tỡnh

Ngừ sau ngn d?m dang trỡnh m?i an

Tụn su ng?i hóy th? than

Ngú ra tru?c ỏn th?y chng tr? vụ

H?i r?ng: V?n lý tru?ng d?

Sao chua c?t gỏnh tr? vụ vi?c gỡ

Hay l con hóy h? nghi

Th?y bn m?t vi?c khoa k? ban trua

Võn Tiờn nghe núi li?n thua

Ti?u sinh chua bi?t n?ng mua th? no

Song du?ng tu?i h?c dó cao

Xin th?y núi l?i õm hao con tu?ng

Tụn su nghe núi thờm thuong

D?t tay ra ch?n ti?n du?ng coi trang

Nhõn co tng s? d?n r?ng:

Vi?c ngu?i ch?ng khỏc vi?c trang lờn tr?i

Tuy l soi kh?p noi noi

Khi m?, khi t?, khi voi, khi d?y

Sau con cung t? l? ny

L?a l tru?c ph?i h?i th?y lm chi

S? con hai ch? khoa k?

Khụi tinh dó r?ng, t? vi thờm lũa

Hi?m vỡ ng?a ch?y d?ng xa

Th? v?a lú búng, g d gỏy tan

Bao gi? cho t?i b?c phang

G?p chu?t ra dng, con m?i nờn danh

Sau d?u d?ng ch? hi?n vinh

M?y l?i th?y d?y ti?n trỡnh ch?ng sai

Trong co bi c?c thỏi lai

Gi? mỡnh cho v?n vi?c ai ch? s?n

Võn Tiờn v?i vó t? on

Tram nam d?c gi? keo son m?t l?i.

Ra di v?a r?ng chõn tr?i

Ngựi ngựi ngú l?i nh? noi h?c du?ng

Tiờn r?ng : Thiờn cỏc nh?t phuong

Th?y deo do?n th?m, t? vuong m?i s?u

Qu?n bao thõn tr? dói d?u

Mang dai T? L? qu?y b?u Nhan Uyờn

Bao gi? cỏ nu?c g?p duyờn

é?ng cho con th?o ph? nguy?n tụi ngay

K? t? tỏch d?m d?n nay

M?i mờ tớnh dó m?y ngy xụng suong

éoỏi nhỡn phong c?nh thờm thuong

Voi voi d?m cu, n?o du?ng cũn xa

Chi b?ng ki?m ch? lõn gia

Tru?c l tỡm b?n sau l nghi chõn

Vi?c chi than khúc tung b?ng

é?u dem nhau ch?y vo r?ng lờn non

Tiờn r?ng : B? chỳ cừng con

Vi?c chi nờn n?i bon bon ch?y hoi

Dõn r?ng: Ti?u t? l ai

Hay l m?t lu son di theo tao

Tiờn r?ng: c? s? lm sao

Hóy d?ng gút l?i m trao m?t l?i

Dõn nghe ti?ng núi khoan thai

Kờu nhau d?ng l?i vi l?i phõn qua

Nhõn ry cú d?ng lõu la

Tờn l é? D?, hi?u l Phong Lai

Nhúm nhau ? ch?n son di

Ngu?i d?u s? nú cú ti khụn duong

Bõy gi? xu?ng cu?p thụn huong

Th?y con gỏi t?t qua du?ng b?t di

Xúm lng ch?ng dỏm núi chi

C?m thuong hai gó n? nhi m?c nn.

Con ai vúc ng?c mỡnh vng

Mỏ do my li?u dung nhan l?nh lựng

E khi m?c d?ng hnh hung

U?ng trang th?c n? sỏnh cựng th?t phu

Thụi thụi ch?ng dỏm núi lõu

Ch?y di cho kh?i k?o õu t?i mỡnh

Võn Tiờn n?i gi?n lụi dỡnh

H?i tham lu nú cũn dỡnh noi nao

Tụi xin ra s?c anh ho

C?u ngu?i cho kh?i lao dao bu?i ny.

Dõn r?ng: Lu nú cũn dõy

Qua xem tu?ng b?u tho ngõy dó dnh

E khi h?a h? b?t thnh

Khi khụng mỡnh l?i xụ mỡnh xu?ng hang.

Võn Tiờn ghộ l?i bờn dng

B? cõy lm g?y nh?m lng xụng vụ.

Kờu r?ng: B? d?ng hung d?

Ch? quen lm thúi h? d? h?i dõn

Phong Lai m?t d? ph?ng ph?ng

Th?ng no l?i dỏm l?y l?ng vo dõy.

Tru?c gõy vi?c d? t?i my

Truy?n quõn b?n phớa ph? võy b?t bựng

Võn Tiờn t? d?t h?u xung

Khỏc no Tri?u T? m? vũng éuong dang

Lõu la b?n phớa v? tan

é?u quang guom giỏo tỡm dng ch?y ngay

Phong Lai tr? ch?ng k?p tay

B? Tiờn m?t g?y thỏc r?ng thõn vong

D?p r?i lu ki?n chũm ong,

H?i: Ai than khúc ? trong xe ny?

Thua r?ng: tụi thi?t ngu?i ngay

Sa co nờn m?i l?m tay hung d?

Trong xe ch?t h?p khụn phụ

Cỳi d?u tụi l?y c?u cụ tụi cựng

Võn Tiờn nghe núi d?ng lũng,

éỏp r?ng: Ta dó tr? dũng lõu la

Khoan khoan ng?i dú ch? ra

Nng l ph?n gỏi ta l ph?n trai

Ti?u thu con gỏi nh ai

éi dõu d?n n?i mang tai b?t k?

Ch?ng hay tờn h? l chi

Khuờ mụn ph?n gỏi vi?c gỡ d?n dõy?

Tru?c sau chua hón d? ny

Hai nng ai t? ai th?y núi ra?

Thua r?ng: Tụi Ki?u Nguy?t Nga

Cũn con tỡ t?t tờn l Kim Liờn.

Quờ nh ? qu?n Tõy Xuyờn

Cha lm tri ph? ng?i mi?n H-khờ

Sai quõn dem b?c thu v?

Ru?c tụi qua dú d?nh b? nghi gia

Lm con dõu dỏm cói cha

Vớ d?u ngn d?m dng xa cung dnh

Ch?ng qua l s? b?t bỡnh

Hay v?y cung ch?ng dang trỡnh lm chi

Lõm nguy ch?ng g?p gi?i nguy

Ti?t tram nam cung b? di m?t h?i

Tru?c xe quõn t? t?m ng?i

Ngừ chi ti?n thi?p l?y r?i s? thua

Chỳt tụi li?u y?u do tho

Gi?a du?ng lõm ph?i b?i do dó ph?n

H khờ qua dú cung g?n

Xin theo cựng thi?p d?n õn cho chng

G?p dõy duong lỳc gi?a dng

C?a ti?n ch?ng cú, b?c vng cung khụng

Tuong cõu bỏo d?c thự cụng

L?y chi cho ph? t?m lũng cựng nguoi.

Võn Tiờn nghe núi li?n cu?i

Lm on hỏ d? trụng ngu?i tr? on

Nay d rừ d?ng ngu?n con

No ai tớnh thi?t so hon lm gỡ

Nh? cõu ki?n ngói b?t vi

Lm ngu?i th? ?y cung phi anh hựng

éú m bi?t ch? th?y chung

L?a l dõy ph?i theo cựng lm chi

Nguy?t Nga bi?t ý ch?ng di

H?i qua tờn h? m?t khi cho tu?ng.

Thua r?ng: Ti?n thi?p di du?ng

Ch?ng qua quõn t? quờ huong noi no?

Phỳt nghe l?i núi thanh tao

Võn Tiờn hỏ n? lũng no phụi pha

éụng Thnh v?n thi?t quờ ta

H? l L?c th? tờn l Võn Tiờn.

Nguy?t Nga v?n d?ng thuy?n quyờn

Tai nghe l?i núi tay li?n rỳt trõm

Thua r?ng: Nay g?p tri õm

Xin dua m?t v?t d? c?m lm tin

Võn Tiờn ngo m?t ch?ng nhỡn

Nguy?t Nga li?c th?y cng thỡn n?t na

V?t chi m?t chỳt g?i l

Thi?p thua chua d?t chng d lm ngo

C?a ny l c?a v?t vo



Chỳ thớch:

1.Truy?n Tõy Minh khụng rừ lai l?ch, ho?c m?t ti?u thuy?t cu c?a Trung Qu?c, ho?c l tỏc gi? b?a ra, dú cũn l m?t di?u nghi v?n. Xột trong sỏch Tớnh-lý, Tõy Minh l m?t bi tri?t l do Truong Tỏi nh nho h?c d?i T?ng so?n ra, lu?n v? d?o hi?u v d?o nhõn, cú l? Nguy?n éỡnh Chi?u mu?n d?u d? ?y m d?t tờn cho truy?n d? nờu cao cỏi b?n linh hi?u v nhõn c?a L?c Võn Tiờn, m t?u trong l ph?n ỏnh cỏi b?n linh c?a mỡnh.



2.D? ran vi?c tru?c, lnh d thõn sau: cõu ny ý núi l ngu?i nghe nờn trụng guong nhõn v?t trong chuy?n m ran s? di?u lnh d? hu?ng phỳc yờn v? sau.



3.Trau mỡnh: s?a mỡnh (ti?ng mi?n Nam). Trau cú nghia l lm cho t?t hon, d?p hon.



4.éụng Thnh: tờn m?t huy?n ? t?nh An-huy, Trung Qu?c. Nh?ng d?a danh trong truy?n L?c Võn Tiờn khụng ch?c ch?n l ch? nh?ng d?a di?m ? Trung Qu?c. ? t?nh An-giang (Chõu-d?c) xua kia cung cú éụng-Thnh v con sụng éụng-Thnh.



5.Tu nhõn tớch d?c: s?a di?u nhõn, ch?a di?u d?c, nghia l lm cho lũng thuong ngu?i, trớ lm lnh c?a mỡnh ngy cng tang thờm.

6.N?u s? sụi kinh: h?c kinh v s? nhi?u l?n cho th?t chớn.

7.Sõn trỡnh: sõn nh h? Trỡnh (t?c anh em Trỡnh Hi?u hi?u Minh é?o v Trỡnh Di hi?u Y Xuyờn, l hai nh d?i nho d?i tru?c thu?t cỏc sỏch nho giỏo, d?y du?c nhi?u h?c trũ hi?n ti ? th?i b?y gi?). Ngu?i ta thu?ng núi c?a Kh?ng (Kh?ng T?) sõn Trỡnh l ch? nh?ng ngu?i theo nốn n?p d?o nho hay nh?ng tru?ng h?c t?o d?o nho.

8.Kh?i ph?ng d?ng giao: con phu?ng tr?i d?y, con r?ng bay cao, ch? van chuong xu?t s?c l?i l?c.



9.Ba lu?c s?c thao: do ch? Hỏn Tam lu?c, L?c thao, tờn hai quy?n sỏch núi v? cỏch dựng binh.



10.X?y nghe: ch?t nghe, s?c nghe.



11.Tụn su (si): th?y h?c dỏng kớnh tr?ng. Ch? su chớnh õm d?c l ch? si, ta d?c ch?nh ra su.



12. C?a thỏnh: ch? tru?ng h?c d?o thỏnh, cung nhu c?a Kh?ng.



13. Khớ tu?ng: cỏi nghia cu: cỏi khớ th?, cỏi dỏng cỏch bi?u hi?n ra bờn ngoi. -nghia m?i: hi?n tu?ng c?a khụng khớ, nhu mua giú, núng l?nh v.v... éõy dựng nghia cu. Xuờ: xinh t?t, d?p d? (ti?ng mi?n Nam). ý Võn Tiờn núi: nh?ng d?o d?c v ngh? van ngh? vừ m th?y trau gi?i cho b?n thõn tụi nú dó dnh ch?a ? ph?n tinh th?n bờn trong v bi?u l? ra ph?n khớ tu?ng bờn ngoi m?t cỏch t?t tuoi.



14.Long Võn: r?ng mõy. Kinh d?ch cú cõu "Võn tựng long, phong tựng h?", nghia l mõy theo r?ng, giú theo c?p, ý núi nh?ng v?t cựng khớ cựng lo?i thu?ng c?m ?ng v tỡm d?n v?i nhau, nhu r?ng hi?n thỡ mõy kộo l?i, c?p g?m thỡ giú sinh ra, ngu?i sau nhõn ý ?y dựng ch? long võn hay phong võn (giú mõy) d? ch? s? g?p g? t?t d?p trong m?t co h?i, nhu vua gi?i tụi hi?n g?p nhau, hay thi d?, cụng danh thnh d?t...



15. L?p thõn: lo cho thnh ngu?i cú s? nghi?p giỳp dõn giỳp nu?c.



16. Lam: r?p toan nhung cú ý quy?t tõm



17 Ven: bờn, quy?t b?n nh?n bờn mõy, nghia l mu?n tr? ti d? th?a chớ.



18. Tụi: dõy cú nghia l h?c trũ. Tỏc gi? dựng ch? tụi, t? d? ch? h?c trũ trong cõu: Th?y deo do?n th?m t? vuong m?i s?u.



19. Bỏo h?: bỏo dỏp d?n bự. Hi?n vang: hi?n vinh. ý núi: Lm ngu?i v?a ph?i lo d?n on th?y h?c, on cha m? v?a ph?i lo xõy d?ng cụng danh s? nghi?p c?a mỡnh.



20. Tai nn: tai n?n.



21. Khoa trng (tru?ng): chớnh nghia l tru?ng thi, noi thi c?, mu?n dựng l vi?c thi c? hay k? thi c?. éõy núi: xột theo s? ph?n thỡ cũn lõu m?i thi d?.



22.Mỏy tr?i: do ch? Hỏn l "thiờn co", cỏi l? huy?n di?u c?a tr?i.



23. é?c trong: d?ch ch? Hỏn thu?ng: thanh tr?c, nh?ng thúi hay d? ? d?i.

Trong truy?n L?c Võn Tiờn cung nhu trong nh?ng van tho khỏc, Nguy?n éỡnh Chi?u thu?ng dựng hai ch? d?c, trong d? hỡnh dung m?t cỏch c? th? d?o d?c nhõn nghia (trong) v b?t nhõn b?t nghia (d?c).



30. Phong tr?n: giú b?i. Danh t? ny cú ba nghia: 1) ch? cừi d?i r?i ren h?n t?p; 2)ch? c?nh l? khỏch gian kh? hay núi chung s? gian kh? ? d?i; 3)ch? vi?c gi?c gió lo?n l?c. ? dõy dựng ch? cừi d?i r?i ren, ph?c t?p v gian kh?.



31. Phự th?n: d?o bựa thiờng d? h? m?nh.



32. Nghốo: hi?m nghốo, nguy hi?m.



33. H?u dng: (h?u du?ng): nh sau.



34. Khoa k?: k? thi c?. éõy núi th?i k? thi d?.



35. é?c b?c: d?c m?ng, khụng du?c bao nhiờu.



36.Ti so: so l thụ so, ý núi khụng gi?i.



37.Cụng thu: cụng: chuyờn lm m?t vi?c gỡ, cụng thu: chuyờn v?n v? sỏch v?.



38.Nờn hu: do ch? Hỏn "thnh b?i", nhung dựng nghia r?ng hon: cựng thụng, bi thỏi, hay d?, t?t x?u v.v... ? dõy dựng nhu nghia hay d?.



39. Minh: Rừ rng.



40.Ngừ sau: ngừ h?u sau lỳc ?y.



41.éang trỡnh: lờn du?ng.



42.n: Bn d?c sỏch.



43.V?n lý tru?ng d?: du?ng di (xa) muụn d?m.



44.Ti?u sinh: h?c trũ nh? tu?i, ti?ng xung hụ khiờm t?n.



45.Song du?ng: cha m?, l?y ? ch? Hỏn "xuõn du?ng" v "huyờn du?ng" (ch? xuõn ta quờn d?c l thung, nhung chớnh l õm xuõn). Ngu?i ta thu?ng g?i cha l "xuõn du?ng" (nh xuõn) v m? l huyờn du?ng (nh huyờn).



46.Tu?i h?c: H?c l loi chim s?ng lõu, tiờu bi?u tu?i gi.



47.m hao: Tin t?c.



48.Ti?n du?ng: nh tru?c, nh trờn.



49.Nhõn co tng s?: nhõn co h?i coi trang m ng? ý vi?c ngu?i trong l?i núi bớ ?n d? ch? b?o Võn Tiờn.



50.Khụi tinh: sao Thiờn khụi. Theo thu?t s? t? vi, sao Thiờn khụi ch? v? van h?c, sao T? vi ch? v? thõn m?nh ngu?i ta. C? cõu ý núi: sao van r?ng lờn, van chuong du?c n?i danh, nhung sao m?nh l?i m? di v?n h?n g?p khụng may, dú l gi?i nghia theo ch? "lũa" l lu m?. Lũa cũn nghia l sỏng chúi, nờn cú ngu?i gi?i: van ti dó r?ng r?, thỡ thõn ph?n cung cao quớ, nhung xột do?n van, du?i cú cõu: Th? v?a lú búng, g v?a gỏy tan (nam móo v?a h?c thnh ti, nam d?u dó b? ho?n n?n), ng? ý ti v m?nh tuong ph?n v?i nhau, thỡ cõu ny cung nờn gi?i theo ý nghia tuong ph?n, cỏi n? t? thỡ cỏi kia m?, d? cho m?ch van du?c trờn du?i hụ ?ng v?i nhau.



52. Theo cỏch tớnh nam, tớnh tu?i trong mụn thu?t s?, ng?a tiờu bi?u nam "ng?" , th? nam "móo", g nam "d?u", chu?t nam "tớ", ỏm ch? nam "nhõm tớ". Ng?a ch?y du?ng xa: ý núi

Thõn th? Võn Tiờn cũn ph?i tr?i nhi?u gian kh?, nhu con ngu?i, nhu con ng?a cũn ph?i ch?y hoi trờn kho?ng du?ng xa.



53. B?c phang (phuong): phuong B?c, tớnh theo th?p can, thu?c v? "nhõm" v "quớ". B?c phang g?p chu?t: t?c "nhõm" g?p "tớ", ỏm ch? nam "nhõm tớ". M?y cõu ny c? th? húa "mỏy tr?i" v vi?c coi trang m Võn Tiờn chua hi?u rừ. é?i ý l: Võn Tiờn tu?i ng?, cỏi tu?i cũn nhi?u v?n h?n, d?n nam móo h?c thnh ti di l?p cụng danh, nhung nam d?u g?p tai n?n, ph?i d? nam nhõm tớ m?i cụng danh tr?n v?n.

é?i chi?u v?i ti?u s? Nguy?n éỡnh Chi?u thỡ nam sinh nh?m nam nhõm ng? (1822, tu?i ng?a), nam thi d? l quý móo (1843, Th? v?a lú búng), nam b? mự l k? d?u (1849 -g dó gỏy tan), dỳng v?i s? vi?c trong m?y cõu ny. Trong L?c Võn Tiờn, tỏc gi? dó t? thu?t thõn th? mỡnh.



54.Ti?n trỡnh: bu?c du?ng tru?c m?t, t?c l tuong lai.



55.Bi thỏi: 2 tờn qu? trong kinh D?ch, bi tu?ng trung s? cựng kh?n, thỏi tu?ng trung hanh thụng, Bi c?c thỏi lai: cỏi cựng d?n h?t m?c thỡ cỏi thụng tr? l?i, h?t kh? d?n su?ng.



56. Vi?c ai ch? s?n: ch? s?n lũng v? vi?c lm c?a ngu?i d?i (ỏm ch? nh?ng vi?c l?a d?o, b?t nhõn c?a Tr?nh Hõm v Vừ cụng sau ny).



57.Keo son: hai ch?t d?o, dớnh dựng d? g?n d? v?t. Ngu?i ta thu?ng dựng d? ch? s? b?n ch?t khang khớt trong tỡnh b?n bố. ? dõy cú nghia l g?n bú dinh ninh.



58.Thiờn cỏc nh?t phuong: m?i ngu?i m?t phuong.



59.T? l?: tờn c?a Tr?ng Do, m?t hi?n tri?t d?i Xuõn thu, h?c trũ Kh?ng t?, nh nghốo, thu?ng d?i g?o thuờ, l?y ti?n nuụi m?.



60.Nhan Uyờn: Nhan H?i, tờn t? l T? Uyờn, m?t hi?n tri?t d?i Xuõn thu, h?c trũ gi?i nh?t c?a Kh?ng t?, ụng s?ng trong c?nh nghốo, (m?t gi? com h?m, m?t b?u nu?c ló, ? noi hang cựng ngừ h?m) m v?n vui v?, d?c lũng h?c d?o. C? hai cõu cú ý núi: v?i nh?ng hnh lý thanh d?m c?a nh nho, Võn Tiờn vui v? lờn du?ng, khụng qu?n ng?i dói d?u.



61.Cỏ nu?c: Ch? s? g?p g? m tuong d?c v?i nhau, nhu cỏ v?i nu?c. ? dõy ch? s? thi d?, cụng danh thnh d?t



62.Ph? nguy?n: th?a lũng. C? hai cõu ý núi: bi?t bao gi? cỏ nu?c g?p duyờn, cụng danh thnh to?i, d? con ngu?i trung hi?u s? lm r?ng r? gia dỡnh v th?a chớ giỳp vua giỳp nu?c.



63. Tỏch d?m: r?i bu?c trờn d?m du?ng.



64.Xụng suong: xụng pha suong giú.



65. Voi voi: nghia chớnh c?a ti?ng B?c l c?n b?t, c?n d?n d?n, hoi voi. ? dõy, tỏc gi? dựng theo ti?ng mi?n Nam, nghia l tham th?m. ? cõu 234 "D?m di voi voi" cõu 279 " voi voi d?t r?ng tr?i di" du?i dõy cung nhu ? cõu ny, ch? "voi voi" d?u dựng v?i nghia tham th?m, mờnh mụng. D?m cu: t?c d?m du?ng v? nh.



66.Lõn gia: nh hng xúm. éõy núi nh ? g?n dú.



67.Ti?u t?: chỳ bộ. Nhõn dõn th?y Võn Tiờn ớt tu?i nờn g?i l nhu th?.



68. Son di: b?n cu?p ? nỳi. Cú l? trờn qu? nỳi m b?n cu?p ? cú cỏi di, nờn g?i l son di.



69.Phõn qua: by t? qua.



70. Thụn huong: thụn lng.



71.L?nh lựng: ti?ng mi?n Nam, ý núi dung nhan r?t d?p.



72.Th?c n?: ngu?i con gỏi cú d?c h?nh t?t, doan chớnh d?u dng.



73. Th?t phu: k? t?m thu?ng, dõu l k? hốn m?n, thụ b?.



74.u: t?c uu, l lo. Ch? ny l chớnh õm l uu, ta d?c ch?ch l uu.



75.Lụi dỡnh: s?m sột.



76.éinh: d?ng l?i.



77.Qua, b?u: ti?ng mi?n Nam "qua" l ta, "b?u l "ngu?i", my.



78. H?a h? b?t thnh: v? h? khụng nờn hỡnh. éõy núi: Võn Tiờn mu?n giỳp ngu?i, nhung e r?ng lm khụng nờn vi?c, l?i g?p tai n?n.



79.H? d?: l? m?, khụng rừ rng. éõy núi khụng nghia lý chớnh dỏng.



80.B?t bựng: kớn mớt.



81. T? xung, h?u xụng: dỏnh vo bờn trỏi, xụng sang bờn ph?i. Tung honh trong tr?n.



82.Tri?u T?: chng h? Tri?u. Tri?u Võn tờn l T? Long, m?t tu?ng ti c?a Luu B? d?i Tam qu?c, m?t mỡnh phỏ vũng võy c?a To Thỏo ? tr?n éuong Duong b?o v? du?c A é?u l con nh? c?a Luu B?.



83.Thõn vong: thõn m?ng m?t di, t?c l ch?t, nghia gi?ng nhu ch? "m?ng vong". éõy núi l ch?t b? thõn.



84.Khụn phụ: phụ l by ra. ý núi trong xe ch?t h?p, khụng d? d?ng lờn d? l l? cho du?c.



85.Mang tai b?t k?: thỡnh lỡnh g?p tai n?n.



86.Khuờ mụn: (quờ mụn) c?a phũng con gỏi. Ch? khuờ chớnh l õm quờ (ch? khuờ l sao khuờ cung th?). Khuờ mụn ph?n gỏi: vi?c c?a con gỏi l ch? bu?ng the, khụng di ra ngoi.



87. Chua hón d? ny: t?c d? ny chua hón, van d?t d?o ngu?c. Hỏn chua rừ (ti?ng mi?n Nam). éõy Võn Tiờn núi: Lũng ny nghi ho?c, chua rừ s? tỡnh th? no?



88.Tỡ t?t: dy t? gỏi.



89.Tõy-xuyờn: tờn m?t t?nh xua ? phớa Tõy t?nh T? Xuyờn (Trung Qu?c), ? t?nh An Giang (Chõu é?c) nu?c ta xua cung cú qu?n Tõy Xuyờn.



90. H Khờ: trong nguyờn t? di?n Trung Qu?c khụng cú d?a danh ny. ? t?nh H Tiờn nu?c ta tru?c kia cú nh?ng huy?n H Chõu, H m, H Duong. Cú th? Nguy?n éỡnh Chi?u dó d?a vo nh?ng tờn ?y dó d?t ra tờn H Khờ chang?



91. Nghi gia: chớnh nghia l hũa thu?n c?a nh (núi ngu?i con gỏi khi v? lm dõu). éõy ch? vi?c l?p gia dỡnh, l?y ch?ng.



92.B?t bỡnh: khụng thu?ng, vi?c x?y ra trỏi ý mỡnh.



93.Hay v?y: bi?t nhu th? ny (thu?ng dựng ? mi?n Nam).



94.éang trỡnh: lờn du?ng, cung nhu thu?ng trỡnh.



95.Quõn t?: ngu?i cú ti d?c hon ngu?i. Trong khi xung hụ gi?a nam v?i n?, ti?ng quõn t? cú nghia l "chng" nhu "Trỏch ngu?i quõn t? b?c tỡnh" (Ca dao) "éó lũng quõn t? da mang" (Truy?n Ki?u)



96.Ti?n thi?p: ngu?i dn b hốn m?n. Ti?ng xung hụ khiờm t?n c?a ph? n? ngy xua. Nh?ng danh t? quõn t? v ti?n thi?p ch? thu?ng dựng trong van thu c?.



97.Chỳt tụi: cỏi tụi nh?,cung nhu ti?ng chỳt thõn,chỳt ph?n, cỏch núi khiờm t?n.



98.éó ph?n: dó l ph?n c?a tụi.



99.Bỏo d?c cụng thự: dỏp on d?c, tr? cụng lao.



100.Ki?n ngói (nghia)b?t vi: th?y vi?c nghia khụng lm. Sỏch Lu?n ng? cú cõu: "Ki?n nghia b?t vi, vụ dung dó", nghia l th?y vi?c nghia khụng lm, khụng ph?i l ngu?i m?nh v?y.



101.Phi anh hựng: ch?ng ph?i anh hựng.



102.Thanh tao: trong tr?o



103.Phụi pha: nh?t di, phai di, kộm v? d?m th?m, nh?t nh?o lónh d?m



104.L?c th?: h? L?c



105.Thuy?n quyờn: cỏi tr?ng thỏi t?t d?p d? coi, núi chung c? ngu?i v v?t (nhu hoa, cõy, trang v.v...). Ta thu?ng dựng d? ch? ngu?i "ph? n? d?p" hay ngu?i "ph? n?" núi chung



106.Tri õm: hi?u bi?t ti?ng dn. Nghia r?ng l ngu?i bi?t mỡnh, hi?u rừ mỡnh, ngu?i b?n chớ tỡnh.



107.Thỡn: ti?ng mi?n Nam cung nhu gi? g?n

Cõu 200 - 399
Lũng chờ cung ph?i m?t ngo sao d?nh
Võn Tiờn khú n?i l?m thinh
Ch? õn dó bu?c, ch? tỡnh lõy dõy
Than r?ng: éú khộo trờu dõy
On kia dó m?y c?a n?y r?t sang
G?p nhau dang lỳc gi?a d?ng
M?t l?i cung nh?, ng?n v?ng ch?ng phai.
Nh? cõu tr?ng nghia khinh t?i
N?o ai ch?u l?y c?a ai l?m gỡ.
Thua r?ng: Chỳt ph?n n? nhi
V?n chua bi?t l?, cú khi mớch lũng
Ai dố nh?ng d?ng anh hựng
Th?y trõm thụi l?i th?n cựng cõy trõm
Riờng than: Trõm h?i l? trõm
Vụ duyờn chi b?y, ai c?m m? mo
éua trõm ch?ng dó l?m ngo
Thi?p xin dua m?t b?i tho gió t?.
Võn Tiờn ngú l?i r?ng: ?
L?m tho cho k?p ch? ch? ch? lõu
Nguy?t Nga ?ng ti?ng xin h?u
Xu?ng tay li?n t? tỏm cõu nam v?n
Tho r?i n?y thi?p xin dõng
Ng?a trụng lu?ng r?ng van nhõn th? n?o.
Võn Tiờn xem th?y ng?t ng?o
Ai dố s?c gỏi t?i cao b?c n?y
éó mau m? l?i thờm hay
Ch?ng phen T? N?, cung t?y T? Phi
Tho ngõm du xu?t du k?
Cho hay t?i kộm gỡ t?i trai
Nhu v?y ai nh?n thua ai
Võn Tiờn h?a l?i m?t b?i trao ra
Xem tho bi?t ý š xa
Mai hũa v?n di?u, di?u hũa v?n mai
Cú cõu xỳc c?nh h?ng ho?i
éu?ng xa vũi v?i, d?m d?i voi voi
Ai ai cung ? trong tr?i
G?p nhau ta dó c?n l?i thỡ thụi.
Võn Tiờn t? gió ph?n h?i
Nguy?t Nga than th?: "Tỡnh oi l? tỡnh!"
Nghi mỡnh m? ngỏn cho mỡnh
N?i õn chua tr?, n?i tỡnh l?i vuong.
N?ng n? hai ch? uyờn uong
Dõy s?u ai khộo v?n vuong v?o lũng
Vỏi cựng Nguy?t Lóo h?i ụng
Tram nam cho v?n ch? tũng m?i an.
H?u tỡnh chi b?y Nguu Lang
T?m lũng Ch?c N? vỡ ch?ng m? nghiờng.
Thụi thụi em h?i Kim Liờn
é?y xe cho ch? qua mi?n H?-Khờ
Tr?i qua d?u th? d?ng dờ
Chim kờu vu?n hỳ, t? b? nu?c non
Vỏi tr?i cho d?ng vuụng trũn
Tram nam cho v?n lũng son v?i ch?ng
Phỳt dõu dó t?i ph? d?ng
Ki?u cụng xem th?y lũng c?ng sinh nghi
H?i r?ng: N?o tr? tựy nhi
C? sao nờn n?i ra di m?t mỡnh?
Nguy?t Nga thua vi?c ti?n trỡnh
Ki?u cụng tu?ng n?i s? tỡnh ch?ng vui.
Nguy?t Nga d? hóy ngựi ngựi
Nghi dũi con l?i s?t sựi dũi con
Lao dao ph?n tr? chi s?n
No nao tr? d?ng cụng on chi ch?ng.
Ki?u cụng nghe núi li?n can
D?y r?ng: Con hóy ngh? an mỡnh v?ng
Khi n?o cha rónh vi?c quan
Cho quõn quan dú m?i ch?ng sang dõy
Sao sao ch?ng kớp thi ch?y
Cha nguy?n tr? d?ng on n?y thỡ thụi
H?u du?ng con khỏ t?m lui
L?m khuõy d? tr? cho vui lũng gi?.
Tõy l?u tr?ng di?m sang ba
Nguy?t Nga cũn hóy xút xa ph?n mỡnh
D?i chõn ra ch?n hoa dỡnh
Xem trang r?i l?i ch?nh tỡnh c? nhon
Than r?ng: Luu th?y cao son
Ng?y n?o nghe d?ng ti?ng d?n tri õm
Ch? tỡnh c?ng tu?ng c?ng thõm
Mu?n pha khú l?t, mu?n d?m khụn phai
Voi voi d?t r?ng tr?i d?i
H?i ai n? d? cho ai deo phi?n
Tr? v?o bốn l?y bỳt nghiờn
é?t b?n huong ỏn chỳc nguy?n th?n linh
L?u l?u m?t t?m lũng th?nh
H?a ra m?t b?c tu?ng hỡnh Võn Tiờn.
Than r?ng: Ng?n d?m son xuyờn
Ch? õn d? d?, ch? duyờn nhu?m s?u.
Truy?n n?ng sau hóy cũn lõu
Truy?n ch?ng xin k? th? d?u chộp ra
Võn Tiờn t? cỏch Nguy?t Nga
Gi?a du?ng l?i g?p ngu?i ra kinh k?
Xa xem m?t mui den sỡ
Mỡnh cao d? s? d? k? r?t hung
Nh? cõu bỡnh th?y tuong phựng
Anh hựng l?i g?p anh hựng m?t khi.
Ch?ng hay danh tớnh l? chi
M?t mỡnh mang gúi ra di chuy?n gỡ?
éỏp r?ng ta cung xu?ng thi
H?n Minh tớnh t?, ễ-mi quờ nh?.
Võn Tiờn bi?t l? chớnh t?
H? ngu?i d? tu?ng ?t l? t?i cao
Ch? r?ng b?ng h?u chi giao
Tỡnh kia dó g?p l? n?o l?m khuõy?
Nờn r?ng hỏ d? m?t cõy
Mu?n cho cú dú cựng dõy luụn v?n.
Kia noi vừ mi?u h?u g?n
éụi ta v?o dú ngh? chõn m?t h?i.
Cựng nhau b?y t? tờn r?i
Hai ch?ng t? t? d?u lui ra du?ng
H?n Minh di tru?c t?u tru?ng
Võn Tiờn cũn hóy h?i huong tham nh?.
M?ng r?ng: Nay con th?y ta
Cha gi? nh?ng tu?ng, m? gi? nh?ng trụng
B?y lõu dốn sỏch gia cụng
Con d? nờn ch? tang b?ng cựng chang?
Võn Tiờn qu? l?y thua r?ng:
Ch?ng hon ngu?i c? cung b?ng ngu?i cõm (kim)
Dỏm xin cha m? yờn tõm
é?ng con tr? n? thanh khõm cho r?i
M? cha th?y núi thờm vui
L?i lo non nu?c xa xụi nghỡn trựng
Cho theo m?t gó ti?u d?ng
Vi?t m?t b?c d?n cựng Võn Tiờn
Xua d? d?nh ch? luong duyờn
Cựng quan huu trớ ? mi?n H?n Giang
Con ngu?i l? Vừ Th? Loan
Tu?i v?a hai b?y dung nhan m?n m?
Ch? r?ng H? Vi?t nh?t gia
Con di t?i dú trao qua thu n?y
Con d?u bu?c d?ng thanh mõy
Du?i chõn dó s?n m?t dõy to h?ng
Song thõn d?y b?o v?a xong
Võn Tiờn cựng gó ti?u d?ng d?i chõn
Ra di tỏch d?m bang ch?ng
Giú Nam r?y dó dua xuõn qua hố
L?i xem d?m li?u du?ng hũe
Tin ong ngo ngỏc, ti?ng ve vang d?y.
Vui xem nu?c n? non n?y
Nu?c sao súng d?n, non v?y d? cao
M?n tr?i g?m tr?i bi?t bao
Trờn nh?nh chim núi, du?i ao cỏ cu?i
Qu?n th?nh nh?m ki?ng coi ngu?i
Ki?ng xinh nhu v?, ngu?i tuoi nhu gi?i
H?n-Giang phỳt dó t?i noi
Võn Tiờn ra m?t m?t h?i trỡnh thu.
Vừ cụng l?y d?c bõy gi?
M?ng duyờn c?m s?t m?i to d?ng li?n
Li?c coi tu?ng m?o Võn Tiờn
Khỏ khen h? L?c phu?c hi?n sinh con
M?y t?m, m?t ph?ng, mụi son,
Mu?i phõn c?t cỏch vuụng trũn mu?i phõn
Nh?ng e k? T?n ngu?i T?n
N?o hay ch? ng?u d?ng g?n ch? giai
Nh?m d? d?p d? hũa hai
Kỡa dõu nam gi?n, n? trai dụng s?ng
Cụng r?ng: Ngói t? m?i sang
Mu?n lo vi?c nu?c hóy toan vi?c nh?.
Tiờn r?ng: Nh? lu?ng nh?c gia
é?i khoa d?u d?ng, ti?u khoa lo gỡ
Cụng r?ng: Con d?c xu?ng thi
Sao khụng k?t b?n m? di t?u tru?ng
G?n dõy cú m?t h? Vuong
Tờn l? T? Tr?c van chuong t?t d?i
Cha d? sang tr? qua m?i
é?ng con cựng gó th? choi m?t b?i
365. Th?p cao, cao th?p bi?t t?i
V?y sau tru?c (trỳc) b?n cựng mai m?i m?u.
Phỳt d?u T? Tr?c t?i h?u
Vừ cụng s?n d?t m?t b?u ru?u ngon.
Cụng r?ng: N?y b? hai con
Tho hay l?m d?ng ru?u ngon thu?ng li?n
Mu?n cho Tr?c sỏnh cựng Tiờn
L?y cõu "bỡnh th?y h?u duyờn" l?m d?.
Song song hai gó giao k?
L?c, Vuong hai h? dua ngh? m?t khi
Cho hay k? l?i g?p k?
B?ch H?m hỏ d? kộm chi Nhu Ho?nh
Cụng r?ng: éon qu? hai nh?nh
B?ng v?ng, th? b?c dó d?nh l?m nờu
Nhu chuụng ch?ng dỏnh sao kờu
Ng?n dốn r?ng t? tru?c khờu b?i mỡnh
Thi?t trang luong d?ng dó d?nh
Khỏ khen hai h? t?i l?nh hũa hai.
Tr?c r?ng: Tiờn v?n cao t?i
Dỏm dõu ộn h?c sỏnh vai m?t b?y
Tỡnh c? m? g?p nhau dõy
Tr?c n?y xin nhu?ng Tiờn r?y l?m anh
Nay d? nờn nghia d? huynh
Xin v? mai s? thu?ng trỡnh cựng nhau.
X?y dõu trang dó d?ng d?u
Võn Tiờn v?o ch?n thu l?u ngh? an.
Vừ cụng tr? l?i h?u d?ng
éờm khuya d?y b?o Th? Loan m?i l?i
Ng?y mai v?a r?ng chõn tr?i
Ti?u nhi trang di?m ra noi lờ dỡnh
G?i l? chỳt nghia t?ng tỡnh
Phũng sau cho kh?i b?t bỡnh cựng nhau,
Búng trang v?a l? nh?nh dõu
Võn Tiờn v?o t? dõy lõu xu?t h?nh.
Ra di t? thu? bỡnh minh
Chỳ thớch:
1.M?t l?i cung nh?, ng?n v?ng ch?ng phai: cõu n?y d?i l? gi?a du?ng g?p nhau, n?u l?y tỡnh nghia, thỡ m?t l?i núi, cung d? ghi nh? mói mói, dự dem ng?n v?ng n?a, cung khụng l?m phai l?t du?c .
2.Ai dố...Th?y trõm...Hai cõu n?y núi: d? dõu g?p ngu?i anh hựng, cho s? nhỡn cõy trõm l? khụng chớnh dỏng, nờn cú ngu?ng ngựng m? ngo m?t dỡ .
3.Ch?: gi?, bõy gi? (ti?ng mi?n Nam). Ch? ch?: m?t lo?i "ti?ng dụi" m? tỏc gi? hay dựng trong truy?n d? nh?n m?nh l?i núi rừ thờm.
4.H?u: xin võng l?m tho h?u Võn Tiờn
5.Xu?ng tay: do ch? Hỏn "h? th?', nghia l? b?t tay l?m m?t vi?c gỡ. éõy núi xu?ng tay l?m tho chộp ra gi?y.
6.Tỏm cõu nam v?n: theo qui t?c tho éu?ng, m?i b?i th? "lu?t" ngu ngụn (nam ch?) hay th?t ngụn (b?y ch?) d?u cú tỏm cõu v? nam v?n.
7.Ng?t ng?o: mựi thom n?c lờn. Núi l?i v? t? tho, s?c n?c nhu mựi hoa thom, nghia l? hay l?m.
8.T? n?: T? éao U?n, m?t ph? n? cú thi t?i d?i T?n. N?ng cú cõu tho t? "tuy?t" (vớ bụng tuy?t nhu nh?ng bụng to li?u g?p giú tung lờn) du?c truy?n t?ng ? d?i.
9.T? phi: T? Hu? phi v? éu?ng Du? Tụng, gi?i van chuong lờn 8 tu?i dó bi?t l?m van, b? cú b?i Ti?u-Son so?n theo th? Ly-Tao c?a Khu?t Nguyờn, cú so t?i mỡnh v?i t?i c? nhõn .
10.Du xu?t du k?: c?ng phỏt ra c?ng hay l?.
11.Nh?n: ch?u. Võn Tiờn th?y Nguy?t Nga l?m tho hay, ý mu?n núi tr? t?i h?a l?i, khụng ch?u thua kộm (ch? c?) .
12.Mai: cõy mo, éi?u: chim. Mai di?u l? b?c tranh th? hi?n s? phõn ph?i h?p, d?p d? c?a hoa v?i chim. tỏc gi? khen hai b?i tho xu?ng h?a r?t x?ng v?i nhau .
13.Xỳc c?nh h?ng ho?i: xỳc c?m tru?c c?nh m? d?ng lũng tho.
14.Voi voi: tham th?m (tỏc gi? dựng theo ti?ng mi?n Nam, xem chỳ thớch ? cõu 88)
15.Ph?n h?i: tr? l?i, tr? v?.
16.Uyờn uong: m?t lo?i chim nu?c, con d?c g?i l? uyờn, con cỏi g?i l? uong, hai con khụng r?i nhau, lỳc n?o cung di th?nh dụi... Hỡnh ?nh v? ch?ng hũa thu?n thuong yờu nhau. éõy núi tỡnh yờu Nguy?t Nga v?i Võn Tiờn.
17. Nguy?t lóo: t?c "Nguy?t h? lóo nhõn", ụng gi? du?i trang, m?t v? th?n gi? vi?c xe duyờn v? ch?ng (ụng to). Ngu?i ta cung g?i ngu?i l?m m?i v? ch?ng l? Nguy?t lóo.
18.V?n ch? tũng: v?n d?o l?m v?. Do ch? Hỏn tam tũng; t?i gia tũng ph?, xu?t giỏ tũng phu, phu t? tũng t? (? nh? theo cha, l?y ch?ng theo ch?ng, ch?ng ch?t theo con) éõy núi ch? tũng d?i v?i ch?ng.
19. Nguu lang: t?c Khiờn nguu lang, ch?ng chan trõu (ch?ng Nguu). Ch?c n?: n?ng d?t v?i (? Ch?c). Theo sỏch Kinh s? tu? th?i k?: Ch?c n? l? con tr?i (cú sỏch chộp l? chỏu tr?i) ? bờn éụng sụng Ngõn h? l? ngh? d?t v?i r?t siờng nang. Tr?i thuong c?nh n?ng cụ d?c g? cho Khiờn nguu lang l?m ngh? chan trõu ? bờn Tõy sụng Ngõn H?. T? khi Ch?c n? v? v?i Nguu lang ham mờ du?ng tỡnh ỏi, ch?nh m?ng vi?c canh c?i, Tr?i ph?t, l?i b?t v? bờn éụng sụng Ngõn h?, m?i nam ch? du?c qua sụng g?p nhau m?t l?n, t?c dờm m?ng b?y thỏng b?y õm l?ch (ch? Hỏn g?i l? "th?t t?ch"). Theo thiờn van c?a ta thỡ Khiờn nguu, Ch?c n? l? hai ngụi sao bờn b? sụng Ngõn h?, m?i ngụi m?t bờn thu?ng ? cỏch xa nhau ho?c cú khi th?y sao n?y m? khụng th?y sao kia, ch? cú dờm m?ng b?y m?i th?y hai sao g?n nhau
20. D?u th? d?ng dờ: nh?ng du?ng l?i khỳc khu?u khú di (éu?ng dờ do ch? Hỏn duong tru?ng": du?ng ru?t dờ, núi du?ng ch?t h?p quanh co nhu ru?t dờ)
21. Ph? d?ng: ph? du?ng, dinh th? c?a tri ph?.
22. Tựy nhi: b?n theo h?u Nguy?t Nga
23. Chi s?n: Khụng s?, khụng ng?i
24. No nao: ti?ng c? mi?n Nam, chua bi?t lỳc n?o
25. Sao sao: L?m sao, l?m th? n?o (xem chỳ thớch ? cõu 218).
26. Tõy l?u: tõy l?u, l?u phớa Tõy. Th?i xua trong cung vua hay nh? quan, nam gi?i thu?ng ? phớa éụng (éụng cung thỏi t?) n? gi?i thu?ng ? phớa Tõy (Tõy cung thỏi h?u)
27. Hoa dỡnh: cú hai nghia: 1.sõn cú tr?ng hoa; 2. nh? xõy ? gi?a vu?n d? ng?i mỏt choi hoa
28. C? nhõn: ngu?i cu, b?n cu. Cung dựng ch? "ch?ng cu" "v? cu"
29. Luu th?y cao son: xem chỳ thớch ? cõu 193. Hai cõu n?y ng? núi: cỏi tõm tỡnh luu th?y cao son c?a mỡnh, bao gi? du?c ngu?i tri õm bi?t d?n, bao gi? du?c l?i g?p nhau v? hi?u n?i lũng nhau .
30. L?u l?u: r?t trong s?ch
31. Son xuyờn: nỳi sụng,
32. Th?: (ti?ng mi?n Nam) l?p tu?ng, l?p truy?n. Th? d?u: l?p truy?n k? d?u, núi k? núi chộp truy?n k? d?u,
33. Kinh k?: núi chung kinh dụ v? c? khu d?t k? c?n chung quanh h?ng nghỡn d?m. éõy ch? kinh dụ, th? dụ.
34. D? k? r?t hung: núi tu?ng m?o l? lựng trụng dỏng s?.
35. Bỡnh th?y tuong phựng: bốo nu?c g?p nhau, núi s? g?p g? ng?u nhiờn, nhu bốo trụi theo nu?c, khụng d?nh ch? n?o .
36. Tớnh t?: h? v? tờn
37. ễ-mi: ? Trung-Qu?c v? ? nu?c ta d?u khụng cú d?a danh n?y nhung t?nh An-Giang (Chõu-é?c) cú cự lao ễ-Chõu, cú sụng ễ-Mụn v? cú l?ng dỏnh cỏ ễ-Mụn.
38. B?ng h?u chi giao: cỏi tỡnh giao k?t gi?a b?n bố v?i nhau
39. Vừ mi?u: mi?u th? m?t v? th?n quan vừ
40. T?u tru?ng: d?n noi thi
41. Tang b?ng: do ch? "tang h? b?ng th?", l? cung g? dõu, tờn c? b?ng. T?c xua, khi d? con trai thỡ l?m cung b?ng g? dõu, d? ng? ý ngu?i con trai sau n?y ph?i giỳp nu?c giỳp d?i. Tang b?ng tiờu bi?u cho chớ nam nhi .
42. Ngu?i cõm (kim): ngu?i nay- ch? "kim" chớnh õm l? ch? "cõm", ? dõy nờn d?c dỳng õm, cho cú v?n v?i hai cõu du?i.
43. Thanh khõm: ỏo c? xanh, h?c trũ Trung-qu?c ng?y xua m?c ỏo c? xanh. Tr? n? thanh khõm: tr? n? bỳt nghiờn, t?c l? di thi d? d?t
44. Luong duyờn: nhõn duyờn t?t l?nh
Huu trớ: l?m vi?c cụng vỡ tu?i gi? s?c y?u
45. H?n-Giang: tờn m?t con sụng ? t?nh Phỳc Ki?n v? t?nh Qu?ng Tõy (Trung Qu?c); ? t?nh é?nh Tu?ng cu (Nam K?) cung cú cú sụng H?n Giang.
46. Hai b?y: 14 tu?i
47. H? Vi?t nh?t gia: ngu?i H? ngu?i Vi?t ? cựng m?t nh?. núi: ngu?i xa th?nh ngu?i g?n, tỡnh so th?nh tỡnh thõn. éõy ch? tỡnh thõn hai gia dỡnh .
48. Thang mõy: do ch? Hỏn l? võn thờ, ch? cú hai nghia:
1)M?t khớ c? b?ng g?, du?i nhu hỡnh cỏi xe, trờn d?t hai cỏi thang th?t d?i, khi chi?n tr?n, dựng d? nhũm v?o trong th?nh gi?c, vỡ nú cao nhu sỏt v?i mõy, nờn g?i l? thang mõy;
2)Ch? s? thi d? bu?c lờn con du?ng cụng danh, cú d?a v? cao.
49. To h?ng: do ch? Hỏn "xớch th?ng", dõy xe duyờn.
50. Bang ch?ng: ch?ng d?ng nghia v?i d?m. Bang ch?ng cũn cú nghia l? lu?t chõn theo ch?ng d?m du?ng.
51. Non v?y: v?y l? h?p,nhu nghia "sum v?y" (sum h?p)
52. Gi?i: trau gi?i, nhu nghia d?i ph?n.
53. C?m, s?t: hai th? d?n ngu?i ta thu?ng g?y d? hũa nh?p v?i nhau, tiờu bi?u tỡnh v? ch?ng hũa h?p. Duyờn c?m s?t: nhu núi duyờn v? ch?ng.
54. T?n T?n: hai nu?c ? d?i Xuõn Thu bờn Trung-qu?c. K? T?n ngu?i T?n: m?i ngu?i m?t x? khỏc nhau.
55. Ng?u: m?t dụi, m?t l?a. Giai: t?t d?p. "Ch? ng?u g?n ch? giai" t?c l? hai ch? n?y ghộp l?i v?i nhau, th?nh m?t danh t? "giai ng?u", m?t l?i núi búng trong van chuong (Truy?n Nh? d? Mai: "Ch? tu d? du?i ch? tuong ng?y nay" , núi búng danh t? "tuong tu"). Vừ cụng núi: ai ng? con mỡnh v?i Võn Tiờn l?i k?t th?nh "giai ng?u", nghia l? m?t l?a dụi t?t d?p").
56. Nam gi?n: dũng su?i (khe) phớa Nam. Tho Thỏi T?n Kinh Thi t? ngu?i ph? n? c?n lao thanh thi?t, di hỏi rau t?n (m?t th? rau nu?c) ? dũng su?i phớa Nam dua v? l?m l? dõng cỳng t? tiờn.
57. éụng s?ng: giu?ng bờn éụng. Khớch Giỏm (cú sỏch chộp l? Hi Giỏm) d?i T?n, sai ngu?i nh? d?n Vuong é?o kộn r?, cỏc con chỏu h? Vuong nghe tin, ai cung l?m ra v? d?ng d?n nghiờm ch?nh, ch? cú Vuong Hi Chi l? n?m u?n b?ng trờn t?m giu?ng bờn éụng m? an bỏnh ng?t m?t cỏch t? nhiờn, nhu khụng hay bi?t gỡ, Khớch Giỏm l? ngu?i gi?i bốn g? con cho Hi Chi (sau Hi Chi th?nh m?t nh? van, v? ch? vi?t r?t t?t, cú "thi?p Lan éỡnh" cựng m?t s? bỳt tớch luu truy?n d?i sau). Do dú, ngu?i ta g?i l? con r? "dụng s?ng".
58. Ngói (nghia) t?: con r? cú nghia.
59. Nh?c gia: gia dỡnh b? m? v?.
60. é?i khoa: d?i dang khoa l? thi d?. Ti?u khoa: dang khoa l? cu?i v? (cu?i v? cung l? m?t vi?c m?ng nhu thi d?).
61.Trỳc, mai: hai th? cõy quý v? d?c tớnh, c?t cỏch thanh cao. ýnúi: v? sau k?t b?n cựng nhau r?t t?t .
62. Bỡnh th?y h?u duyờn: bốo nu?c cú duyờn. núi: g?p g? nờn duyờn, trong s? bốo nu?c tỡnh c? (nhu bốo trụi theo nu?c khụng d?nh ch? n?o), cung nhu "Bỡnh th?y tuong phựng .
63. K?: ngu?i l? thu?ng núi t?i gi?i .
64. B?ch H?m: Y?n B?ch H?m (ch? n?y chớnh õm l? h?m tỏc gi? d?t õm h?m cho d? d?c). Nhu Ho?nh (h?nh): Binh Nhu H?nh. Hai nhõn v?t n?i t?i thi si trong truy?n "Bỡnh Son Lónh Y?n".
65. éon (dan)qu?: cõy qu? d? (da d?). é?u Vu Quõn d?i T?ng, cú nam con d?u thi d? hi?n d?t ngu?i ta khen l? nam nh?nh dan qu?. éõy núi Võn Tiờn v? T? Tr?c l? hai ngu?i con t?i gi?i c?a hai nh? h? L?c v? h? Vuong.
66. Luong d?ng: ru?ng c?t. Núi ngu?i t?i cao d?c c? giỳp du?c vi?c nu?c.
67. ộn h?c: chim ộn v? chim h?c (ng?ng tr?i), ộn l? lo?i chim nh?, bay th?p, h?c v? lo?i chim to, bay cao.
éõy l? T? Tr?c t? khiờm, núi mỡnh t?i kộm, khụng sỏnh du?c v?i Võn Tiờn l? ngu?i t?i cao.
68. Trang dó d?ng d?u: n?a dờm
69. Thu l?u: thu lõu, l?u d?c sỏch
70. Lờ dỡnh: sõn cú tr?ng cõy lờ
71. T?ng tỡnh: tỡnh ti?n bi?t

L?c Võn Tiờn - Nguy?n éinh Chi?u
Cõu 400 - 599
Th? Loan d?ng tru?c lờ dỡnh li?m dung
Thua r?ng: Quõn t? phú cụng
Xin thuong b? li?u ch? tũng ngõy tho
T?m lũng thuong nh? giú mua
éu?ng xa ngn d?m xin dua m?t l?i
Ngy nay thỏnh chỳa tr? d?i
Nguy?n cho linh ph?ng g?p noi ngụ d?ng
Qu?n bao chỳt ph?n mỏ h?ng
Phũng khuờ vũ vừ d?i trụng khụn lu?ng
Chng d?u cung qu?, xuyờn duong
Thi?p xin hai ch? to khuong cho b?ng
Xin d?ng tham dú b? dang
Choi lờ quõn l?u, choi trang quờn dốn.
Tiờn r?ng: Nhu l?a m?i nhen
D? trụng m?t b?p m chen m?y lũ
May duyờn r?i n? d? phụ
Ch? nghi Ngụ Kh?i, hóy lo Mói Th?n
Th? Loan v?i vó lựi chõn
Võn Tiờn t? bi?t trụng ch?ng Tru?ng An
Xa xa v?a m?y d?m du?ng
G?p Vuong T? Tr?c v?y don d?u di.
Tr?i qua th?y tỳ son k?
Ph? lũng cỏ nh?y g?p thỡ r?ng bay
Ngu?i hay l?i g?p ki?ng hay
Khỏc no tiờn t? choi r?y B?ng Lai
Cựng nhau t? chỳt tỡnh hoi
Nam ba chộn ru?u m?t vi cõu tho
Cụng danh ai ch?ng u?c mo
Ba t?ng c?a Vừ m?t gi? nh?y qua
Cựng nhau bn b?c g?n xa
Ch? ti ch? m?nh xua hũa ghột nhau
Tr?c r?ng: R?ng xu?ng v?c sõu
M?c d?u gi?n súng m?c d?u choi mõy
Tiờn r?ng: H?ng h?c d?u bay
E khi m?i cỏnh l?c b?y v? sau
M?ng cũn trũ chuy?n v?i nhau
Trụng ch?ng kinh d?a dó h?u t?i noi.
Chờnh l?ch v?a xộ m?t tr?i
Hai ngu?i tỡm quỏn ngh? ngoi d?i k?
Phỳt d?y g?p b?n c? tri
é?u by tờn h? m?t khi dang tu?ng.
M?t ngu?i ? qu?n Phan-Duong
Tờn Hõm h? Tr?nh t?m thu?ng ngh? van
M?t ngu?i ? ph? Duong-Xuõn
H? Bựi tờn Ki?m tỏc ch?ng dụi muoi.
Hai ngu?i k?i g?p hai ngu?i
é?u vo m?t quỏn vui cu?i ng? nghiờng,
Ki?m r?ng: Nghe ti?ng anh Tiờn
Nay d th?y m?t ph? nguy?n u?c ao.
Hõm r?ng: Chua bi?t th?p cao
Lm tho m?i rừ b?c no ti nang
Bốn kờu ụng quỏn núi r?ng:
Khỏ toan s?m s?a d? an cho b?
Quỏn r?ng: Th?t cỏ ờ h?
Khụ lõn, ch? ph?ng b?n b? thi?u dõu.
Kỡa l thu?c lỏ u?p ngõu
Tr ve tuy?t di?m, ru?u b?u cỳc huong
é? khi dói khỏch giu sang
éói ngu?i van v?t, dói tranh anh hựng.
Bi bng tr ru?u dó xong
B?n ngu?i ng?i l?i m?t vũng lm tho
Ki?m, Hõm cũn hóy ng?n ngo
Phỳt tho Tiờn, Tr?c, m?t gi? d?u xong.
Ki?m, Hõm xem th?y l? lựng
G?m nghi Tiờn, Tr?c vi?t tựng c? thi
Ch?ng hay ụng quỏn cu?i chi
V? tay xu?ng chi?u m?t khi cu?i di.
Tiờn r?ng: ễng quỏn cu?i ai?
Quỏn r?ng: Cu?i k? b?t ti d? tho
Cu?i ngu?i Tụn T?n khụng l?a
Tru?c d th?y mỏy, ch?ng ng?a Bng Quyờn.
Tr?c r?ng: L?i núi h?u duyờn
Th? trụng Kinh s? cú tuy?n cựng chang?
Quỏn r?ng: Kinh s? dó t?ng
Coi r?i l?i khi?n lũng h?ng xút xa
H?i th?i ta ph?i núi ra
Vỡ chung hay ghột cung l hay thuong
Tiờn r?ng: Trong d?c chua tu?ng
Ch?ng hay thuong ghột ghột thuong l? no?
Quỏn r?ng: Ghột vi?c t?m pho
Ghột cay, ghột d?ng, ghột vo t?n tõm.
Ghột d?i Ki?t, Tr?, mờ dõm
é? dõn d?n n?i sa h?m s?y hang.
Ghột d?i U, L? da doan
Khi?n dõn lu?ng ch?u l?m than muụn ph?n.
Ghột d?i Ngu Bỏ phõn võn
Chu?ng b? d?i trỏ lm dõn nh?c nh?n
Ghột d?i Thỳc Quý phõn bac
S?m d?u, t?i dỏnh, l?ng nh?ng r?i dõn.
Thuong l thuong d?c thỏnh nhõn
Khi noi T?ng, V?, lỳc Tr?n, lỳc Khuụng
Thuong th?y Nhan T? d? dang
Ba muoi m?t tu?i, tỏch dng cụng danh.
Thuong ụng Gia Cỏt ti lnh
G?p con Hỏn m?t dó dnh phụi pha
Thuong th?y é?ng T? cao xa
Chớ d cú chớ, ngụi m khụng ngụi
Thuong ngu?i Nguyờn lu?ng ngựi ngựi
L? b? giỳp nu?c, l?i lui v? cy
Thuong ụng Hn Du ch?ng may
S?m dõng l?i bi?u t?i d?y di xa
Thuong th?y Liờm, L?c dó ra
B? l?i xua du?i v? nh giỏo dõn
Xem qua kinh s? m?y l?n
N?a ph?n l?i ghột n?a ph?n l?i thuong.
Tr?c r?ng: Chựa rỏch ph?t vng
Ai hay trong quỏn ?n tng kinh luõn
Thuong dõn sao ch?ng l?p thõn
é? khi n?ng h? toan ph?n lm ma
Quỏn r?ng: Nghiờu Thu?n th?a xua
Khú khan So Ph?, khụn ng?a H?a Do
Di, T? ch?ng kh?ng giỳp Chõu
M?t mỡnh m?t nỳi ai h?u chi ai
ễng Y, ụng Phú ụm ti
K? cy ngu?i cu?c doỏi hoi chi dõu
Thỏi Cụng xua m?t c?n cõu
Hụm mai sụng V? m?c d?u vui choi
Nghiờm Lang dó m?y dua boi
Cy mõy c?u nguy?t t? toi ao c?u
Tr?n éon ch?ng phỳt lo õu
Giú trang m?t tỳi, cụng h?u chiờm bao
Ngu?i nay cú khỏc xua no
Mu?n ra ai c?m, mu?n vo ai ngan
Hõm r?ng: Lóo quỏn núi nhang
D?u cho tr?i vi?c cung th?ng bỏn com
G?i rom theo ph?n g?i rom
Cú dõu ? th?o m ch?m lờn cao.
Quỏn r?ng: S?m ch?p mua ro
?nh n?m dỏy gi?ng th?y bao nam tr?i
Sụng trong cỏ l?i th?nh thoi
Xem hai con m?t sỏng ng?i nhu chõu
U?ng thay dn g?y tai trõu
Nu?c xao d?u v?t nghi lõu n?c cu?i.
Tiờn r?ng: ễng quỏn ch? cu?i
éõy l nh? d?ng b?y ngu?i Tru?c lõm
Cựng nhau k?t b?n d?ng tõm
Khi c?, khi ru?u, khi c?m, khi thi
Cụng danh phỳ quý mng chi
Sao b?ng thong th? th? m?c khi vui lũng
R?ng nhu bi?n thỏnh mờnh mụng
540.D? ai l?n l?i cho cựng v?y vay
Quỏn r?ng: éú bi?t ý dõy
L?i kia dó c?n l?i ny thu?ng cho.
Ki?m, Hõn l d?a so do
Th?y Tiờn du?ng ?y thờm lo trong lũng
Khoa ny Tiờn ?t d?u cụng
Hõm d?u cú d?u cung khụng ra gỡ.
M?ng cũn bn b?c th? phi
X?y nghe tr?ng di?m m?t khi nh?p tru?ng
K? hũm, ngu?i trỏp d?y du?ng
Lao xao don b?y, chng rng lu ba.
Võn Tiờn v?a bu?c chõn ra
B?ng dõu x?y g?p tin nh g?i thu
Khai phong m?i t? s? co
Mỡnh gieo xu?ng d?t d?t d? h?n hoa.
Hai hng l?y ng?c nh? sa
Tr?i Nam d?t B?c xút xa do?n trng
Anh em ai n?y d?u thuong
Tr?i oi! Hỏ n? l?p du?ng cụng danh
Nh?ng lam cụng to?i thnh danh
No hay t? m?u u minh s?m r?i
G?ng no trong quỏn yờn noi
T? th?y than th? li?u l?i qui lai
Ti?u d?ng th? v?n than di
Tr?i oi tr?i n? ph? ti ngu?i ngay
Tr?c r?ng: éó d?n n?i ny
Ti?u d?ng b?u hóy lm khuõy ch? phi?n
S?m hụm thang thu?c gi? gỡn
Ch? ta vi b?a ra trng s? hay
Bõy gi? kớp ru?c th? may
S?m d? tang ph?c n?i ngy cho xong
Dõy rom mu b?c ỏo thựng
C? theo trong sỏch Van cụng m lm.
Tiờn r?ng; Con B?c m? Nam
Nu?c non vũi v?i dó cam l?i nghỡ
Trong mỡnh khụng cỏnh khụng vi
L?y chi lu?t d?m, l?y chi tỏch dng
Nh?p trng phỳt l?i g?p tang
Ng?n ngo ngu?i ?, ng? ngng k? di.
Vi?c trong tr?i d?t bi?t chi
Sao d?i, v?t d?i cũn gỡ m trụng
Hai hng l?y ng?c rũng rũng
Tu?ng bao nhiờu l?i dau lũng b?y nhiờu
Cỏnh bu?m bao qu?n giú xiờu
Ngn trựng bi?n r?ng, chớn chi?u ru?t dau.
Thuong thay chớn ch? cự lao
Ba nam nhu b? bi?t bao nhiờu tỡnh
Quỏn r?ng: Tr?i d?t thỡnh lỡnh
Giú mua dõu phỳt góy nhnh thiờn huong
Ai ai trụng th?y cung thuong
L? b? bỏo hi?u, l? du?ng l?p thõn
D?u cho chu?c qu? muu th?n
Phong tr?n ai cung phong tr?n nhu ai
ẫo le ai khộo d?t by
Ch? ti li?n v?i ch? tai m?t v?n.
éu?ng di m?t thỏng ch?ng g?n
Khi qua khi l?i m?y l?n xụng pha
X?y dõu b?n tỏc v?a ra
Tr?c cựng Hõm, Ki?m xỳm cựng dua Tiờn.
Hõm r?ng: Anh ch? uu phi?n
Chỳ thớch:
1.Lờ dỡnh: sõn cú tr?ng cõy lờ
2. T?ng tỡnh: tỡnh ti?n bi?t
3.Li?m dung: nghiờm ch?nh dỏng di?u d? t? lũng kớnh tr?ng
4.Phú cụng: di cụng vi?c, núi dang vi?c,
5.B? li?u: t?c cõy th?y duong, nú thu?c gi?ng duong li?u, nờn g?i l b? li?u hay b? duong (nhi?u ngu?i gi?i l c? b? v cõy li?u l sai), th? ch?t y?u ?t, ngy xua vớ v?i ph? n?.
6.Linh ph?ng: chim phu?ng khụn thiờng
7.Ngụ d?ng: m?t lo?i cõy cao l?n d?p d?, thuy?t cao c?, chim phu?ng thu?ng d?u cõy ny. "Phu?ng hong d?u cõy ngụ d?ng" tu?ng trung ngu?i ti gi?i ? m?t d?a v? x?ng dỏng. éõy Th? Loan mong L?c Võn Tiờn l?p du?c cụng danh x?ng du?c v?i ti c?a mỡnh.
8.Cung qu?: cung trang. Ngu?i xua b?o trờn cung trang cú cõy dan qu? (qu? d?), v thu?ng vớ s? khi thi d? nhu b? qu? cung trang. Xuyờn duong: b?n th?ng lỏ duong li?u. Du?ng Do Co ngu?i nu?c S? (d?i Xuõn Thu), b?n r?t gi?i, t?ng d?ng xa tram bu?c b?n vo lỏ cõy duong li?u (lỏ nh? l?m) tram phỏt trỳng c? tram. Tớch Xuyờn duong ny thu?ng mu?n dựng d? ch? s? thi d?, vỡ ngu?i h?c gi?i nhu ngu?i b?n gi?i v?y.
9.To khuong: l bó ru?i v cỏm g?o, th?c an x?u, ngu?i nghốo thu?ng dựng. T?ng Ho?ng d?i éụng Hỏn, lm ch?c é?i Tu Khụng, l ngu?i cú uy d?c trong dỏm qu?n th?n, vua Quang Vu mu?n ụng b? v? d? l?y ch? gỏi mỡnh l H?i Duong cụng chỳa, ụng tr? l?i r?ng: "To khang chi thờ, b?t kh? h? du?ng" (ngu?i v? dó cựng an ? kham kh? v?i mỡnh, khụng th? ru?ng r?y du?c). Cõu núi ny du?c ngu?i sau truy?n t?ng v nhõn g?i v? l ngu?i "to khang"
10.éú, dang: hai d?ng c? l b?ng tre n?a d? b?t cỏ
11.Nhen: nhúm
12.Phụ: núi ra, by ra. núi: may thỡ g?p duyờn, r?i thỡ g?p n?, t?c nhu lm hay thỡ g?p hay, lm d? thỡ g?p d?, l? dú by ra rnh ry
13.Ngụ Kh?i: ngu?i nu?c V?, gi?i binh phỏp, khi nu?c T? dỏnh nu?c L?, L? mu?n dựng Kh?i l tu?ng quõn ch?ng T?, nhung cú ý nghi ng?i, vỡ T? l nu?c quờ c?a v? Kh?i, Kh?i nghe bi?t, bốn gi?t ch?t v? d? t? mỡnh khụng v? gỡ nu?c T?. Ngu?i th?i ?y b?o Kh?i "gi?t v? d? c?u lm tu?ng" (sỏt thờ c?u tu?ng) th?t l con ngu?i ph? b?c tn ỏc .
14.Mói Th?n: h? Chu, ngu?i d?i Hỏn, nh nghốo m ham h?c, v?a di ki?m c?i v?a d?c sỏch nghờu ngao ? d?c du?ng, v? l?y lm x?u h?, v cung khụng kham n?i c?nh nghốo kh? c?a Mói Th?n, b? di l?y ngu?i khỏc, sau Mói Th?n hi?n d?t v? l?i xin v?, Mói Th?n l?y bỏt nu?c d? xu?ng d?t, b?o v? h?t d?y l?i du?c thỡ s? xum h?p, v? h? th?n th?t c? ch?t. í núi cõu ny: ch? ng? tụi nhu Ngụ Kh?i v nng cung nờn nghi d?n vi?c v? Mói Th?n .
15.Tru?ng An: tờn kinh dụ d?i nh Hỏn, v? sau kinh dụ núi chung
16.V?y don: h?p thnh don
17.Th?y tỳ son k?: nu?c d?p, nỳi l?, núi c?nh d?p.
18.Cỏ nh?y, r?ng bay: cỏ vu?t Vu-Mụn húa r?ng. R?ng bay lờn mõy lm mua lm giú. Ch? s? tr? ti dua s?c ngu?i thu sinh.
19.Tiờn t?: ngu?i tiờn.
20.B?ng Lai: ch? tiờn ?. Theo th?n tho?i, ba hũn nỳi ? ngoi b? B?t (b? phớa éụng) g?i l B?ng Lai. Phuong-tru?ng v Doanh-chõu, cú cỏc tiờn ? v nhi?u thu?c tru?ng sinh b?t t?.
21.Tỡnh hoi: tỡnh v lũng, cung nhu núi tõm tỡnh (Hoi l cỏi ụm ?p ? trong lũng, ch? ny súng dụi v?i ch? tỡnh, thu?c nghia danh t? ch? khụng thu?c nghia d?ng t?).
22 C?a Vừ: Vu-mụn, t?c Long-mụn, Long-mụn l hai nh?m nỳi dỏ d?ng s?ng hai bờn b? trờn m?t khỳc sụng Hong-H (Trung-Qu?c), nhu hỡnh cỏi c?a, c?a ny nguyờn tru?c ch?t h?p, khi ụng H? Vu tr? th?y cú d?c phỏ cho r?ng thờm ra, nờn g?i l Vu-Mụn (c?a ụng Vu). Sỏch Tam T?n-ký núi: Long-Mụn l noi d? súng, cỏ khú vu?t qua, n?u vu?t qua du?c thỡ s? húa r?ng, Sỏch Th?y-Kinh núi: ti?t thỏng ba, cỏ chộp vu?t qua du?c Long Mụn húa r?ng; ngu?i d?i éu?ng b?o nh?ng si t? thi d? l "nh?y qua Long-Mụn". Theo sỏch é?i Nam Nh?t Th?ng Chớ thỡ nu?c ta cung cú Vu-Mụn, ? dóy nỳi Khai-Tru?ng (Giang-Mn) thu?c huy?n Huong-Khờ, t?nh H-Tinh, l m?t dũng su?i ba b?c, tuong truy?n: m?i nam d?n thỏng tu, mua to, cú nu?c ngu?n thỡ cỏ chộp ngu?c dũng "vu?t Vu-Mụn d? húa r?ng", ca dao dó núi: "Thỏng ba cỏ di an th?, thỏng tu cỏ v?, cỏ vu?t Vu-Mụn". Truy?n thuy?t ny r?t ph? bi?n trong van tho, cung nhu trong dõn gian .
23.Ti, m?nh ghột nhau: thuy?t cu cho r?ng ngu?i cú ti thỡ khụng cú ph?n.
24.Gi?n súng, choi mõy: Núi con r?ng khi ? v?c sõu thỡ gi?n súng, khi lờn tr?i cao thỡ choi mõy, m?c s?c v?y vựng. Hai cõu ny d?i : dự hi?n d?t ra giỳp nu?c hay chua hi?n d?t cũn ? nh, tựy hon c?nh m thi th? chớ mỡnh, ch? c?n cú ti, b?t ch?p s? m?nh (mu?n ph?n l?i thuy?t ti m?nh ghột nhau ? trờn )
25.H?ng h?c: chim h?ng, chim h?c, t?c l v?t tr?i v ng?ng tr?i, lo?i chim bay xa v bay cao.
26.Kinh d?a: d?t kinh dụ.
27.C? tri: ngu?i b?n quen bi?t dó lõu nay, b?n cu. ? dõy núi xa nhau lõu ngy nờn quờn m?t .
28.Tỏc ch?ng: tu?i ch?ng.
29. Cho b?: cho nhi?u, nhu nghia "b? b?n". B? b?: nhi?u l?m, t?c ng?: "Ru?ng b? b? khụng b?ng ngh? trong tay " .
30.Khụ lõn: nem lm b?ng th?t con k? lõn, m?t loi thỳ tu?ng tu?ng.
31.U?p ngõu: u?p hoa ngõu, th? hoa bộ nh? nhu h?t kờ, mu vng r?t thom.
32.Ve: bỡnh nh?
33.Tuy?t di?m: khụng rừ nghia. Cú l? chố cú l?m t?m tr?ng, ho?c phon ph?t mu tr?ng.
34.Cỳc huong: huong thom mựi cỳc.
35.Van v?t: cú h?c t?c van húa, hay cú nhi?u nhõn ti v ch? d? hay, nhu núi: ngu?i van v?t, d?t van v?t.
36.Bi bng: d?y d?, sung tỳc (ti?ng mi?n Nam)
37.Vi?t tựng c? thi: vi?t theo tho c?. núi "cúp" c?a ngu?i xua c?.
38.é? thu t?c d? thu: sỏch v? cõu ny núi: con ngu?i ch?ng cú ti gỡ v? sỏch v? (ch?ng bi?t sỏch v? gỡ c?, vụ h?c). Cú ngu?i gi?i: é? tho t?c d? thi: bụi tho, núi khụng bi?t lm tho, nhu ngu?i bụi v? ra gi?y, nhung theo vam ph?m ch? Hỏn, chua th?y l?i d?t nhu th? .
39.Tụn T?n, Bng Quyờn: hai tu?ng ti th?i Chi?n qu?c. Hai ngu?i cựng h?c Qu? C?c t?, k?t nghia v?i nhau, nhung v? sau Bng Quyờn lm tu?ng nu?c Ng?y, l?p muu c?t xuong d?u g?i c?a Tụn T?n (cú sỏch chộp l c?t chõn). Khụng l?a: khụng ch?n l?c, núi khụng bi?t ch?n b?n. Tru?c d th?y mỏy: mỏy l mỏy tr?i; núi Qu? C?c t? dó b?o tru?c Tụn T?n nờn phũng ng?a Bng Quyờn, nhung Tụn T?n v?n h?ng h? khụng luu , nờn b? Bng Quyờn l?a h?i. Hai cõu ny núi: choi b?n nờn d? ý t?i tỡnh b?n, k?o x?y ra ta n?n nhu vi?c Tụn T?n, Bng Quyờn .
40.Tuy?n: ton: tr?n v?n. núi nh?ng vi?c trong kinh s?, cú hay cú d?, khụng th? no ton du?c .
41.T?m pho: khụng cú nghia lý, vu vo, hóo huy?n, ti?ng thu?ng dựng ? mi?n Nam .
42.Ki?t, Tr?: Vua Ki?t d?i H?, vua Tr? d?i Thuong. Hai vua tn ỏc cú ti?ng, b? nhõn dõn oỏn ghột m m?t ngụi. Mờ dõm: mờ l trong lũng mờ ỏm, dõm l vi?c t dõm (cn b?y)
43.U, L?: U vuong v L? vuong hai vua d?i nh Chu, lm nhi?u vi?c b?o ngu?c vụ d?o.
44.éa doan: nhi?u m?i, lụi thụi, nhi?u vi?c.
45.Ngu Bỏ: nam vua Bỏ. Cu?i d?i nh Chu (d?i Xuõn thu), nam vua chu h?u m?nh l?n, t?c T? Hon cụng. T?n Van cụng, T?ng Tuong cụng, Tr?n M?c cụng, S? Trang vuong, k? ti?p nhau n?i lờn lm bỏ ch? nh?t th?i, g?i l "Ngu bỏ". Ngu bỏ d?u d?a trờn uy l?c, gi? d?i nhõn nghia, kộo bố nu?c ny dỏnh nu?c kia, gõy chi?n tranh h?i dõn.
46.Thỳc quớ: d?i suy lo?n núi chung. Bi phỳ "B?ch l?c d?ng" c?a Chu Hi d?i T?ng, trong cú ch? "Thỳc qui", tuy tỏc gi? dựng ch? chung d?i suy lo?n, nhung cỏi th?i gian x?y ra m tỏc gi? thu?t dú, v?n l th?i gian "Ngu quớ", v?y 'Thỳc quớ" cung cú th? gi?i l d?i suy lo?n "Ngu quớ" du?c "Ngu quớ" t?c "Ngu d?i", nam tri?u d?i kh?i lờn cu?i d?i éu?ng , h?i ?y nu?c Trung-Qu?c b? chia c?t nghiờng d? (phõn bang), dõn r?t kh? vỡ chi?n tranh liờn miờn.
47.é?u: d?u hng
48.é?c thỏnh nhõn: T?c Kh?ng T?, ụng di kh?p cỏc nu?c T?ng, V?, Tr?n, Khuụng, d? tỡm cỏch d?o hnh c?a mỡnh m khụng du?c.
49.Nhan T?: t?c Nhan Uyờn, h?c trũ Kh?ng T? thụng minh v hi?u h?c, d?c h?nh vo b?c nh?t, nhung ch?t s?m, nam ch?t m?i 32 tu?i (dõy núi 31 tu?i, cú l? chộp nh?m), thy v b?n r?t thuong ti?c.
50.Gia Cỏt: ch? ny chớnh õm l Chu Cỏt (h? hai ch?), Chu Cỏt Lu?ng tờn t? Kh?ng Minh, ngu?i d?i Tam qu?c, cú ti chớnh tr?, nh?t l binh phỏp lm quõn su cho Luu B?, ch? mu?n khụi ph?c co nghi?p nh Hỏn, nhung khi Kh?ng Minh ch?t, nu?c v?n cũn b? chia ba.
51.Hỏn m?t: cu?i d?i Hỏn, t?c d?i Tam qu?c (Th?c, Ng?y , Ngụ, ba nu?c phõn tranh)
52.é?ng T?: é?ng Tr?ng Thu, m?t nh d?i nho d?i Hỏn, cú ti d?c hon ngu?i vua Hỏn c? lm Giang éụ tu?ng, nhung r?i l?i giỏng ch?c v cú l?n b? b?t giam, sau ụng cỏo quan v?.
53.Nguyờn Lu?ng: éo Tiờm, tờn t? l Nguyờn Lu?ng m?t nh cao ?n d?i T?n. Tru?c cú lm quan L?nh (tri huy?n), huy?n Bnh Tr?ch, vỡ khụng ch?u qu? l?y quan trờn, ụng treo ?n b? quan v? ? ?n, cú lm bi tho "Quy kh? lai t?" (V? di thụi) d? t? chớ mỡnh.
54.Hn Du: Ngu?i d?i éu?ng, d? ti?n si, lm d?n ch?c L?i B? Th? Lang. Vỡ lm bi?u can vua éu?ng d?ng mờ tớn d?o Ph?t (vua ru?c xuong Ph?t vo trong cung d? cỳng l?), nờn b? giỏng ch?c v d?y di xa. ễng l ngu?i d?o d?c van chuong n?i ti?ng, cú nhi?u tỏc ph?m hay truy?n l?i, cỏc h?c gi? coi ụng nhu Thỏi Son (ng?n nỳi cao hon cỏc nỳi khỏc) B?c d?u (chũm sao sỏng hon cỏc sao)
55.Liờm, l?c: Chu éụn Di ? Liờm Khờ v h?c trũ l hai anh em Trinh Hi?u, Trinh Di ? L?c Duong, ba ngu?i l nh tri?t h?c n?i ti?ng d?i T?ng, cú ra lm quan nhung khụng d?c d?ng, l?i tr? v? d?y h?c.
56.Giỏo dõn: d?y d? chỳng dõn
57.Chựa rỏch Ph?t vng: T?c ng? "Chựa d?t ph?t vng", chựa x?u m b?ng t?t. núi nhõn ti sinh ? ch? nghốo hốn .
58.Kinh luõn: khi lm to kộo t?ng m?i ra m chia g?i l kinh, so cỏc s?i m h?p l?i g?i l luõn; nghia búng: s? s?a sang x?p d?t khộo. Cú ti kinh luõn l cú ti t? ch?c, ti tr? nu?c.
59.Lm mua: Kinh thu cú cõu: "Nhu?c tu? d?i h?n, d?ng nh? tỏc lõm vu" , nghia l nhu nam d?i h?n, dựng ngu?i l tr?n mua ro, núi ngu?i hi?n ti ra c?u dõn giỳp nu?c, cung nhu tr?n mua gi?i con h?n v?y. núi hai cõu ny: ụng quỏn thuong dõn kh? (n?ng h?) sao khụng ra giỳp dõn (lm mua) ?
60.Nghiờu, Thu?n: hai vua d?i c? Trung-Qu?c, cú d?c tớnh t?t chớnh hay, dõn nu?c du?c thỏi bỡnh th?nh vu?ng, lm tiờu bi?u cho cỏc vua hi?n d?i sau. Th?i ?y, Nghiờu, Thu?n dó cú quan ni?m: nu?c l c?a chung nhõn dõn, v tr? nu?c ph?i ngu?i cú ti d?c, nờn d?u khụng truy?n ngụi cho con m truy?n cho ngu?i hi?n.
61.So ph?, H?a Do: hai nh hi?n tri?t th?i vua Nghiờu, ? ?n, cy ru?ng t? tỳc. Vua Nghiờu nhu?ng ngụi cho H?a Do. Do khụng nh?n tr?n lờn nỳi Co-Son. Sau vua Nghiờu l?i sai ngu?i d?n m?i ra lm C?u Chõu Tru?ng. Do khụng mu?n nghe, cho l?i núi dú lm b?n tai mỡnh, bốn xu?ng sụng éinh-Th?y r?a tai. V?a lỳc ?y thỡ So Ph? cho trõu xu?ng u?ng nu?c, H?a Do k? chuy?n cho b?n nghe, So Ph? li?n d?t trõu lờn trờn dũng cho trõu u?ng, vỡ s? u?ng nu?c ngay ch? b?n dú lm b?n mi?ng trõu. Cõu ny núi: gi?i nhu Nghiờu, Thu?n thu? xua cung khụng th? dem phu quớ m thay d?i hai nh hi?n tri?t.
62.Di T?: Bỏ Di, Thỳc T?, hai con vua nu?c Cụ-Trỳc, chu h?u nh Thuong. Bỏ Di l con c?, Thỳc T? l con th? ba, khi cha m?t d?n l?p Thỳc T? lờn ngụi, nhung Thỳc T? nhu?ng ngụi Bỏ Di, vỡ Bỏ Di l tru?ng. Bỏ Di khụng nghe, b?o ph?i theo m?nh cha, r?i b? tr?n di. Thỳc T? cung khụng nh?n ngụi m b? di, ngu?i trong nu?c l?p con trai th? hai lm vua. Khi Vu Vuong dỏnh Tr? (vua nh Thuong), Di, T? d?ng cuong ng?a m can ngan, b?o tụi dỏnh vua l l?i d?o (Vu Vuong l chu h?u, Tr? l thiờn t?). Sau Vu Vuong th?ng du?c Tr?, di?t nh Thuong l?p nờn nh Chu. Di, T? khụng thốm an g?o thúc c?a nh Chu, lờn ?n nỳi Th?-Duong, ki?m rau vi m an, r?i ch?t dúi ? dú.
63. Chõu (nh Chu): ch? ny thu?ng d?c l Chu, nhung chớnh õm l Chõu, v ch? Do (H?a Do) ? cõu trờn cung chớnh l õm Dõu, v?y c? hai ch? d?u nờn d?c l theo õm chớnh cho cú v?n.
64.Ai h?u chi ai: núi kh?.Ai h?u chi ai:
65.Y, phú: Y Doón v Phú Duy?t, hai nh hi?n tu?ng d?i Thuong, tru?c d?u ụm ti di ? ?n. Y Doón cy ru?ng ki?m an, vua Thang ba l?n m?i ra lm tu?ng, mói ụng m?i ch?u ra, giỳp Thang gõy d?ng co nghi?p nh Thuong. Phú Duy?t l ngh? d?p tu?ng thuờ, vua Cao Tụng nh n (t?c nh Thuong) sai ngu?i di c?u v?, l?p lm tu?ng, cú chớnh s? hay, nu?c tr? dõn yờn.
66. Thỏi Cụng: ụng chớnh h? Khuong, tờn Thu?ng, tờn t? l T? Nha, t? tiờn d?i tru?c cú cụng du?c phong d?t Ló, nờn theo d?t phong cung g?i l Ló Thu?ng. B?c d?i hi?n ti cu?i d?i Thuong, tu?i dó hon tỏm muoi, thu?ng ng?i cõu cỏ trờn sụng V?. Van Vuong (t? nh Chu) di san, g?p ụng, ru?c v?, núi: "Ngụ Thỏi Cụng v?ng t? c?u hi", nghia l cha tụi mong ụng dó lõu (tru?c cha Van Vuong thu?ng mong cú b?c thỏnh nhõn d?n giỳp nh Chu, nay du?c Thỏi Cụng, qu? nhu di?u mong mu?n dú), nhõn g?i ụng l Thỏi Cụng V?ng (sau chuy?n ra Ló V?ng), r?i l?p lm Quõn Su, tụn lm Thỏi Cụng (cha), lm Thu?ng Ph? (ngu?i kớnh tr?ng ngang v?i cha). Thỏi Cụng dó giỳp Van Vuong v con l Vu Vuong l?p nờn nghi?p l?n nh Chu.
67.Nghiờm Lang: Nghiờm Quang, tờn t? l T? Lang, m?t ?n si d?i Hỏn, b?n thõn v?i Luu Tỳ (dũng dừi vua Hỏn), Khi Tỳ d?p du?c lo?n Vuong Móng (Móng cu?p ngụi nh Hỏn), lờn lm vua t?c l Quang Vu, T? Lang d?i h? tờn di ?n nỏu, Quang Vu sai ngu?i tỡm ki?m mói m?i th?y ụng m?c ỏo c?u ng?i cõu cỏ trờn m?t cỏi d?m ? nu?c T?. Quang Vu m?i ra lm quan, m?y l?n T? Lang d?u kiờn quy?t t? ch?i. Sau cựng, Quang Vu kh?n kho?n mói, T? Lang cú ra chuy?n trũ v?i Quang Vu m?y ngy (T? Lang n?m cựng giu?ng v?i vua, gỏc chõn lờn b?ng vua) r?i l?i v?, tr?n d?i cy ru?ng noi Phỳ Xuõn v cõu cỏ ? b?n sụng é?ng-Giang g?n bờn nỳi. éó m?y dua boi: ý núi dó bao lõu v?y vựng noi sụng nỳi mỡnh ? .
68.Cy mõy cõu nguy?t: cy trong mõy (trong nỳi), cõu du?i trang. Núi cy ru?ng cõu cỏ v?i c?nh mõy trang thanh cao ?n d?t. -T? to ỏo c?u: c?u (ch? ny ta thu?ng d?c l "c?u", nhung chớnh õm l "c?u") l ỏo lm b?ng da thỳ (nhu dờ, c?u, cỏo...). núi T? Lang ng?i cõu lõu nam, ỏo c?u dó rỏch nỏo...).
69.Tr?n éon: tờn tu l é? Nam, hi?u Hi Di, ngu?i d?i T?ng, ?n nỳi Hoa-Son, tinh mụn h?c D?ch, ti doỏn s? m?nh, tu luy?n d?o tiờn, khụng an com g?o, gi?c ng? thu?ng tram ngy chua d?y. Vua Thỏi Tụng nh T?ng m?y l?n m?i ra lm quan, Tr?n éon khụng nh?n, cú bi t? bi?u l?i l? r?t kiờn quy?t.
70.Cụng h?u chiờm bao: coi ch?ng cụng h?u nhu gi?c chiờm bao.
71.Ra vo: ra giỳp nu?c hay di ? ?n.
72.?ch n?m du?i dỏy gi?ng th?y bao lam tr?i: do ch? Hỏn "t?nh d? oa": ?ch dỏy gi?ng, v "t?a t?nh quan thiờn": ng?i trong gi?ng xem tr?i, dựng ch? nh?ng ngu?i ki?n th?c nh? h?p. Hai cõu ny núi: Tr?nh Hõm l k? ki?n th?c h?p hũi, nhu ?ch ng?i dỏy gi?ng, ch? trụng th?y m?t kho?ng tr?i nh? bộ, cũn bi?t gỡ d?n nh?ng tr?ng thỏi bi?n d?ng, s?m ch?p mua ro trờn cỏi b?u tr?i bao la r?ng l?n kia .
73.Xem hai con m?t sỏng ng?i nhu chõu: m?t ch? m?t cỏ, chõu l ng?c chõu (ng?c trai), do cõu ch? Hỏn "ngu m?c h?n chõu" : m?t cỏ l?n ng?c chõu (cỏi gi? trỏo l?n v?i cỏi th?c). Hai cõu ny d?i ý : ngu?i ? d?i, t?t x?u hay d?, thu?ng m?p m? hay l?a d?i, cung nhu cỏ l?i trong nu?c, hai m?t trụng sỏng nhu ng?c chõu, nú ch? l cỏi m?t cỏ dú thụi. éõy ch? Ki?m, Hõm b? ngoi coi nhu v? ngu?i an h?c, th? m l?i l k? d?t nỏt ngu ng?c .
74.én g?y tai trõu, nu?c xao d?u v?t: do hai cõu t?c ng? (xao l d?i), ý núi: ngu?i ngu d?t khụng hi?u l?i núi hay, nhu trõu khụng bi?t nghe dn; ngu?i ngoan c? khụng thu l? ph?i, nhu d?u v?t tru?i lụng khụng th?m du?c nu?c .
75.Tru?c lõm: r?ng trỳc. Do di?n cu: "Trỳc lõm th?t hi?n": b?y ngu?i hi?n ? r?ng trỳc, t?c Kờ Khang, Nguy?n T?ch, Nguy?n Hm, Son éo, Hu?ng Tỳ, Vuong Nhung, Luu Linh) (cựng ngu?i d?i T?n). B?y ụng ny tớnh tỡnh phúng d?t, thu?ng h?p nhau choi b?i ? r?ng trỳc, dm lu?n h?c thuy?t Lóo, Trang, u?ng ru?u quờn d?i. éõy núi ụng quỏn cung l h?ng ngu?i ?n d?t nhu b?y ụng Trỳc lõm.
76.Khi c?m khi thi: c?m l dn, thi l tho.
77.R?ng nhu: r?ng nho (ch? "nho" chớnh l õm "nhu"). R?ng nho bi?n thỏnh: núi d?o h?c cao r?ng nhu Kh?ng t?.
78.So do: tõm d?a ch?t h?p, tộn mộn.
79.é?u cụng: thnh cụng b?c nh?t.
80.Th? phi: nh?ng l?i ph?i trỏi trong khi bn lu?n.
81.Chng rng: dng dờnh, dờnh dang.
82.Khai phong: m? th? gỡ b?c kớn. ? dõy l m? thu.
83.D?t d?: tõm h?n b? xỳc d?ng m?nh nờn ch?p ch?n nhu n?a t?nh n?a mờ.
84.éo?n trng: d?t ru?t
85.Cụng to?i danh thnh: to?i l nờn, cung nhu nghia ch? thnh. núi v?a nờn s? nghi?p v?a cú danh v?ng .
86.U minh: t?i tam (minh: m?), dõy ch? cừi ch?t.
87.Qui lai: Tr? l?i, quay v?.
99. Dõy lung: b?ng rom. Mu b?c: mu tr?ng. ỏo thựng: ỏo th?ng, ỏo t?ng tay.
88.Sỏch Van Cụng: sỏch Gia L? c?a Chu Van Cụng t?c Chu Hy d?i T?ng, d?y l? nghi v? tang ch?, cu?i xin v.v...
89.Khụng cỏnh khụng vi: núi mỡnh khụng m?c du?c cỏnh nhu chim, m?c du?c vi (v?y) nhu cỏ d? bay th?ng hay boi th?ng v? nh m?t m?ch cho nhanh chúng
90.Sao d?i, v?t d?i: do cõu ch? Hỏn "v?t hoỏn di tinh": v?t d?i sao d?i, núi c?nh d?i thay, th?i ti?t cung chuy?n d?i ("sao" l ch? th?i ti?t, ngu?i xua thu?ng tớnh th?i ti?t theo cỏi vũng chuy?n v?n c?a 28 vỡ sao trờn tr?i). M?t thnh ng? ch? s? bi?n d?i núi chung.
91.Chớn chi?u ru?t dau: do cõu van c?a Tu-Mó Thiờn: "Tru?ng nh?t nh?t nhi c?u h?i": ru?t qu?n chớn trong vũng m?t ngy, núi ngu?i ta m?i khi cú s? dau thuong, ru?t thu?ng b? qu?n l?i nhi?u vũng (chớn vũng ch? l núi nhi?u vũng thụi). Cõu "Qu?n dau chớn khỳc" ? ph?n du?i dõy (cõu 1-182) cung nghia l qu?n dau chớn vũng ch? khụng ph?i chớn do?n ru?t.
92.Chớn ch? cự lao (c?u t? cự lao): t?c chớn ch?: sinh (sinh d? ra), cỳc (nuụi n?ng núi chung), ph? (v? v?, vu?t ve), xỳc (gi? gỡn, xem xột), tru?ng (cham nuụi cho l?n), d?c (dõy d? cho nờn ngu?i), c? (quay l?i nhỡn con, quy?n luy?n m?i khi di ra), ph?c (di ra r?i l?i tr? l?i, qu?n quớt khụng n? r?i b?), phỳc (b? ?m, ?p ?) ? tho L?c-Nga Kinh Thi núi chớn cỏi cụng lao khú nh?c c?a cha m? nuụi con.
93.Ba nam nhu b? (tam thiờn nhu b?): ba nam bỳ m?m (cho bỳ s?a, m?m com)
94.Thiờn huong: huong tr?i. "Thiờn huong" v "qu?c s?c" l nh?ng danh t? dựng d? ch? ngu?i dn b cú ti s?c, ? dõy khụng rừ nghia, cú l? tỏc gi? d?nh núi m? hi?n c?a L?c Võn Tiờn.
95.Phong tr?n: giú b?i, ch? s? gian kh? ? d?i.
96.B?n tỏc: b?n cựng l?a cựng tu?i

L?c Võn Tiờn - Nguy?n éỡnh Chi?u
Cõu 600 - 799
Khoa n?y ch?ng g?p ta nguy?n khoa sau
Th?y nhau khú n?i giỳp nhau
M?t v?ng mõy b?c, d?u d?u khỏ thuong
Võn Tiờn c?t gỏnh lờn du?ng
Tr?nh Hõm ngú l?i dụi h?ng l?y sa.
éi v?a m?t d?m xa xa
Phỳt dõu ụng quỏn bụn ba theo cựng
Quỏn r?ng: Thuong d?ng anh hựng
éua ba hu?n thu?c d? phũng h? thõn
Ch?ng may g?p lỳc gian truõn
éuong di quỏ dúi thu?c th?n cung no
Tiờn r?ng: Cỳi d?i on trờn
T?m lũng ng?i ng?i hóy lo xa g?n
Ta ? ? cung bõng khuõng
Th?y v?y nờn m?i t? tr?n d?n dõy
Non xanh nu?c bớch vui v?y
Khi dờm ru?u cỳc, khi ng?y tr? lan
D?n thõn v?o ch?n an nh?n
Thoỏt vũng danh l?i, lỏnh d?ng th? phi
Núi r?i qu?y qu? ra di
Võn Tiờn xem th?y c?ng nghi trong lũng
Trụng ch?ng d?m cu th?ng xụng
Nghi dũi con l?i nóo nựng dũi con
Nờn hu chỳt ph?n chi s?n
Nh? cõu du?ng d?c, lo on sinh th?nh
Mang cõu b?t hi?u dó d?nh
Nghi mỡnh m? th?n cho mỡnh l?m con
Tr?n d?i m?t t?m lũng son
Chớ lam tr? n? nu?c non cho r?i
N?o hay nu?c ch?y hoa trụi
N?o hay ph?n b?c nhu vụi th? n?y
M?t mỡnh ngo ng?n du?ng mõy
Khỏc n?o chi?c nh?n l?c b?y kờu suong
é?n nay lõm vi?c m?i tu?ng
Hốn chi th?y d?y khoa tru?ng cũn xa
Ti?u d?ng th?y v?y thua qua
G?m dõy chi d?n quờ nh? cũn lõu
Th?y sao ch?ng ng?t con s?u
Mỡnh dó di m?i, dũng chõu thờm nhu?n
E khi mang b?nh n?a ch?ng
Trong non khú li?u, gi?a r?ng khụn toan.
Tiờn r?ng: Khụ hộo lỏ gan
ễi thụi con m?t dó mang l?y s?u
M?t mự n?o th?y chi dõu
Chõn di dó m?i, mỡnh dau nhu d?n
Cú thõn ph?i kh? vỡ thõn
Than ụi! Thõn bi?t m?y l?n ch?ng may.
é?ng r?ng: Tr?i d?t cú hay
Ra di chua d?ng m?y ng?y l?i dau
M?t mỡnh nh?m tru?c xem sau
650.Xanh xanh b? cừi, d?u d?u c? cõy
V?n khụng l?ng xúm chi dõy
Xin l?n t?i dú tỡm th?y thu?c thang.
V?a may g?p khỏch qua d?ng
Ngu?i ngu?i d?u ch? v?o l?ng é?ng Van
D?t nhau khi ?y h?i phang
G?p th?y l?m thu?c hi?u r?ng Th?y Ngang
Ngang r?ng: Khỏ t?m ngh? an
R?ng ng?y coi m?ch d?u thang m?i d?nh
G?p ta b?nh ?y ?t l?nh
B?c ti?n trong gúi s?n d?ng bao nhiờu?
é?ng r?ng: Ti?n b?c ch?ng nhi?u:
Xin th?y nghi lu?ng d?ng di?u thu?c thang,
May m? b?nh ?y d?ng an
B?c cũn hai lu?ng trao sang cho th?y
Ngang r?ng: Ta ? ch?n n?y
Ba d?i n?i nghi?p l?m th?y v?a ba
Sỏch chi cung du trong nh?
N?i kinh dó s?n, ngo?i khoa thờm m?u
Tru?c xem Y h?c l?m d?u
Sau coi Th? th?, th? c?u éụng y
G?m trong Ngõn h?i tinh vi
Cựng l? Cang M?c, thua gỡ Thanh Nang
G?m trong T?p nghi?m luong phang
Cựng l? Ng? to?n tr?i d?ng H?i xuõn
V? chi s?n d?t quõn thõn
Thu?c th?i b?o ch? mu?i ph?n n? nan
M?ch th?i d?c phỳ Lu san
é?t v?o tay b?nh d?ng t? sinh.
L?c quõn, t? v?t thanh danh
Th?p to?n, bỏt v?, s?n d?nh n?i thuong
L?i thụng bỏt tr?n tõn phuong
Lõm nh?m ngo?i c?m d?u thang ngu s?i
é?ng r?ng: Th?y thi?t cú t?i
Xin v?o coi m?ch lu?t b?i thu?c chi.
Ngang r?ng: L?c b? d?u suy
B? quan bờn t?, m?ch di phự h?ng
C? trong Kinh l?c m? thụng
M?ng mụn tu?ng h?a dó xụng lờn d?u
Tam tiờu, tớch nguy?t dó lõu
Mu?n cho giỏng h?a ph?i d?u tu õm
Hu?nh liờn, Hu?nh bỏ, Hu?nh c?m
Gia v?o cho b?i nhi?t tõm m?i bỡnh
Ngo?i th?i cho di?m v?n linh
Trong th?i cho u?ng ho?n tỡnh m?i xong
Khỏ trao hai lu?ng v?ng rũng
B? thờm v? thu?c d? phũng d?u thang
Ch?ng qua l?m phỳc cho ch?ng
N?o ai dũi cu?c, dũi d?n chi ai
Ti?u d?ng nh?ng ng? thi?t t?i
V?i v?ng m? gúi, ch?ng n?i ti?n trao
Mu?i ng?y ch?ng b?t chỳt n?o
Thờm dau trong d? nhu b?o nhu xoi
é?ng r?ng: V?o dú th?y coi
B?nh th?i khụng gi?m th?y dũi ti?n thờm.
Ngang r?ng: N?m th?y khi dờm
Tiờn su mỏch b?o m?t di?m chiờm bao
Qu? th?n ngu?i ? trờn cao
E khi du?ng sỏ l? n?o bi?t dõu
Ti?u d?ng nguoi khỏ qua c?u
Cựng ụng th?y búi ? d?u Tõy Viờn
Ti?u d?ng nghe núi di li?n
G?p ụng th?y búi d?t ti?n m? coi
Búi r?ng: Ta búi h?n hoi
Búi hay dó d?y, nguoi coi dó d?y
Ta dõy n?o ph?i cỏc th?y
Bỏ vo, bỏ v?t, núi nhõy khụng nh?m
ễn nhu?n Chõu Di?c m?y nam
Sỏu muoi b?n qu?, ba tram du h?o
Hu?nh kim, Dó h?c sỏch cao
L?c nhõm, L?c giỏp ch? n?o ch?ng hay
Can chi d?u ? trong tay
éó thụng tr?i d?t, l?i hay vi?c ngu?i
é?t ti?n quan m?t b?n muoi
Khay tr?u, chộn ru?u cho tuoi m?i th?nh
Th?y bốn gieo qu? d?ng linh
Chiờm tờn tu?i ?y l? trỡnh m?c chi
?ng v?o rựa v?i c? thi
R?i th?y coi qu? m?t khi m?i tu?ng
é?ng r?ng: Ngu?i ? éụng phuong
Nhõn di buụn bỏn gi?a du?ng ch?ng an.
Con nh? h? L?c l? ch?ng
Tu?i v?a hai tỏm, cũn d?ng tho ngõy.
Búi r?ng: éinh Móo nam nay
H?n chi Giỏp tớ ng?y r?y ch?ng an
M?ng kim l?i ? cung c?n
Tu?i n?y l? tu?i gi?u sang trờn d?i
C?u t?i qu? ?y xa v?i
Khen ngu?i khộo núi nh?ng l?i ph?nh ta
C?m ti?n gieo xu?ng xem qua
M?t giao, hai sỏch, l?i ba H?o trựng
Trang th?nh l? qu? l?c xung
Th?y h?o ph? m?u kh?c cựng t? tụn
Húa ra l?m k? du h?n
L?i thờm th? d?ng kh?c d?n h?o quan
C? trụng qu? ?y m? b?n
Tu?i n?y m?i ch?u m?u tang trong mỡnh
Xui nờn phỏt b?nh thỡnh lỡnh
Vỡ chung ma qu? l? trỡnh r?t thiờng
Mu?n cho b?nh ?y d?ng yờn
Ph?i tỡm th?y Phỏp ch?a chuyờn ớt ng?y
é?ng r?ng: Phỏp ? dõu dõy
Búi r?ng: Cung ? ch?n n?y bu?c ra.
Phỏp hay d?y ti?ng d?n xa
Tờn l? é?o si ? Tr? Huong thụn
Ti?u d?ng m?i ch?y bụn bụn
H?i tham d?o si Huong thụn ch?n n?o
Ch? dụng buụn bỏn lao xao
Ngu?i ta ch? v?o nh? ? ch?ng xa,
é?ng di m?t bu?i t?i nh?
é?o si xem th?y, lũng m? m?ng thay
é?ng r?ng: Nghe ti?ng th?y dõy
Tr? ma, ?m qu?, phộp th?y r?t hay
Phỏp r?ng: ?n dó cao tay
L?i thờm phự chỳ xua nay ai bỡ
Qua sụng cỏ th?y x?p vi
V?o r?ng c?p th?y ph?i qu? l?y dua
Phỏp hay giú hỳ kờu mua
Sai chim, khi?n vu?n, du?i l?a, v?t trõu
Phỏp hay mi?ng ni?m m?t cõu
Túm thõu muụn v?t v?o b?u h? linh
Phộp hay sỏi d?u th?nh binh
B?n hỡnh l?m tu?ng phỏ th?nh Diờm Vuong
Phộp hay d?o h?a phú thang
Ng?i guom , d?ng giỏo khai d?ng thiờn hoang
Cú ba lu?ng b?c trao sang
é?ng th?y s?m s?a l?p ch?a cho
é?ng r?ng: Tụi ch?ng so do
Khuyờn th?y ra s?c ch? lo kho gi?u
B?y lõu th?y t? theo nhau
B?c d?nh hai lu?ng phũng sau di d?ng
Ch?a chuyờn b?nh ?y d?ng an
R?i tụi s? l?y dem sang cho th?y
Phỏp r?ng: V? l?y sang dõy
Cho th?y toan li?u l?p d?n b?y ra
é?ng r?ng: Tụi dó lo xa
C?c vỡ ngu?i b?nh ? nh? ch?ng yờn
Xin th?y g?ng s?c ch?u phi?n
Ra cụng bựa chỳ ch?a chuyờn cỏch n?o,
Phỏp r?ng: Cú khú chi sao
Ngu?i n?m ta ch?a r?i trao phự v?
é?ng r?ng: Tụi v?n th?ng h?
B?nh chi m? khi?n ch?u b? ch?a chuyờn?
Phỏp r?ng: Ta bi?t kinh quy?n
éau Nam ch?a B?c m? thuyờn m?i t?i
Ti?u d?ng nghe l?t v?o tai
Lũng m?ng v?i vó n?m d?i ch?a chuyờn
Phỏp b?n c?t ti?ng hột lờn
M?i ụng B?n c? t?a ti?n ch?ng miờng
Th?nh ụng é?i thỏnh T? thiờn
Chỳ thớch:
1.Mõy b?c: é?nh Nhõn Ki?t d?i éu?ng, khi di l?m quan xa, thu?ng hay nh? cha m?, m?t hụm lờn nỳi Thỏi-H?ng trụng v? quờ huong, th?y dỏm mõy tr?ng bay l?ng l?, ụng bựi ngựi núi: "Nh? cha m? ta ? du?i dỏm mõy kia". Do dú, danh t? "mõy b?c". Do dú, danh t? "mõy b?c" (mõy tr?ng) du?c dựng d? ch? s? mong nh? cha m?.
3.Bụn ba: nghia chớnh: l?n súng ch?y m?nh (ch?y xi?t); nghia búng: ch?y du?i theo v?t v? l?m m?t vi?c gỡ ho?c cú c?u c?nh di?u gỡ
4.Cõu n?y: núi lũng n?y cũn lo ng?i, chua bi?t vi?c bi?n d?i nhu th? n?o .
5.T? tr?n: trỏnh b?i, t?c trỏnh cu?c d?i huyờn nỏo, x?u xa.
6.Th? phi: ph?i trỏi, l?i khen chờ.
7.Qu?y qu?: v?i vó.
8.Du?ng d?c sinh th?nh: cụng cha m? sinh ra, nuụi l?n, d?y d? nờn ngu?i.
9.Ph?n b?c: Ph?n m?ng. Ti?ng b?c ? dõy khụng ph?i l? tr?ng nhung khi dựng ti?ng n?y thỡ liờn tu?ng d?n b?c l? tr?ng nờn dem vớ v?i vụi. Truy?n Ki?u: "Ph?n sao b?c nhu vụi".
10.éu?ng mõy: con du?ng ? trờn mõy, t?c du?ng cụng danh (du?c lờn d?a v? cao, nờn g?i l? mõy).
11.Lõm vi?c: t?i khi vú vi?c (lõm l? t?i)
12.Thờm nhu?n: u?t thờm. Núi mỡnh dó m?i m?t m? l?i thờm khúc mói.
13.éó l?y mang s?u: núi m?t dó b? b?nh.
14.é?ng Van: ? t?nh Biờn-Hũa, huy?n Phu?c-Chỏnh xua cú cỏi ch? é?ng-Van.
15.é?u thang: cho u?ng thu?c.
16.éi?u:
1)di?u hũa: dựng thu?c thang du?c dỳng m?c dỳng phộp.
2) di?u tr?: dựng thu?c thang d? ch?a tr? b?nh (di?u tr? b?ng thu?c thang). Hai nghia cựng du?c c?.
17.N?i kinh: m?t pho sỏch thu?c c? nh?t, d?y v? nguyờn lý can b?n v? phộp chõm c?u c?a éụng y .
18.Ngo?i khoa: nh?ng sỏch thu?c d?y ch?a cỏc b?nh ? thõn th? bờn ngo?i.
19.Y h?c: t?c Y h?c nh?p mụn, sỏch thu?c c?a Ly Duyờn d?i Minh, nh?ng ngu?i l?m thu?c nu?c ta tru?c dõy, thu?ng b?t d?u d?c sỏch n?y tru?c.
20.Th? Th?: Th? Th? B?o Nguyờn, sỏch thu?c c?a Cung éỡnh Hi?n d?i Minh.
21.éụng y: éụng y b?o giỏm, do H?a Tu?n nu?c Tri?u Tiờn thõu thỏi nh?ng lý lu?n v? phuong phỏp c?a cỏc sỏch thu?c Trung qu?c m? so?n ra .
22.Ngõn h?i tinh vi: tờn m?t sỏch thu?c núi v? ch?a b?nh dau m?t c?a Tụn T? M?c d?i éu?ng. Ngõn h?i: b? b?c, t?c l? con m?t.
23.Cang m?c: t?c B?n th?o cuong m?c c?a Lý Thỡ Trõn d?i Minh, sỏch núi v? tớnh ch?t cỏc v? thu?c (du?c tớnh) .
24.Thanh nang: tỳi xanh. Hoa é? d?i Hỏn, cú pho sỏch ghi chộp nh?ng bớ quy?t ch?a b?nh, thu?ng d?ng trong tỳi xanh, nờn g?i l? Thanh nang, nhung sỏch n?y khi Hoa é? b? T?o Thỏo gi?t, v? é? ? nh? t?c gi?n, dó dem d?t di m?t.
25.T?p nghi?m luong phan: sỏch t?p h?p l?i nh?ng phuong thu?c hay dó kinh nghi?m
26.Ng? to?n, H?i xuõn:
- Ng? to?n: t?c sỏch Ng? to?n y tụng kim giỏm d?i Ki?n long nh? Thanh, do tũa Thỏi y vi?n ph?ng m?nh vua thõu thỏi cỏc sỏch thu?c c? kim v? suu t?m cỏc sỏch cựng phuong thu?c bớ truy?n c?a dõn gian m? so?n nờn (Ng? to?n: vua l?m, sỏch n?y khụng ph?i vua l?m, nhung theo l?i phong ki?n, d? tờn sỏch nhu th?, d? tụn sựng v? qui cụng cho vua).
- H?i xuõn: V?n b?nh h?i xuõn, sỏch thu?c c?a Cung éỡnh Hi?n d?i Minh, cung nhu Th? th? b?o nguyờn.
27.V?: v? thu?c.
28.Quõn th?n: vua tụi. Cỏc v? thu?c theo tớnh ch?t v? cụng d?ng c?a nú, chia ra v? v? vua, v? l? tụi, v? l? ngu?i giỳp vi?c, v? l? ngu?i liờn l?c (quõn,th?n, tỏ, s?), m?t don thu?c cung nhu m?t t?p th?, ph?i d? th?nh ph?n m?i cú cụng d?ng.
29.N? nan (nang): núi thu?c khụ, khụng ?m u?t.
30.Lu san: b?i phỳ Lu san núi v? phộp xem m?ch (Lu san m?ch phỳ).
31.L?c quõn, t? v?t: hai b?i thu?c can b?n d? ch?a khớ v? huy?t. Thanh danh: tờn b?i thu?c.
32.Th?p to?n, bỏt v?: hai b?i thu?c b? can b?n d? ch?a b?nh n?i thuong, nghia l? b? t?ng ph? suy y?u.
33.Bỏt tr?n tõn phuong: Truong Gi?i Tõn hi?u C?nh Nh?c, m?t danh y d?i Minh, cú l?p ra cỏc phuong thu?c m?i, chia l? tỏm lo?i d?i ngu, g?i l? "Tõn phuong bỏt tr?n" (tỏm tr?n phuong m?i). Ch? bỏt tr?n n?y cú nh?c l?i "Bỏt tr?n d?" c?a Kh?ng Minh. Tỏc gi? cho vi?c dựng thu?c ch?a b?nh cung nhu dựng binh dỏnh gi?c .
34.Ngo?i c?m: m?c b?nh vỡ khớ h?u th?i ti?t ? ngo?i, nhu giú, mua, núng, l?nh, ?m th?p. Lỳc m?i lõm b?nh, nờn cho u?ng thang "ngu s?i" m?t thang thu?c trong Tõn phuong bỏt tr?n cú v? 'sỏt h?" gi?i c?m.
35.L?c b?: sỏu b? m?ch. éụng y nghe m?ch ? ch? c? tay, chia bờn trỏi v? bờn ph?i, m?i bờn cú ba b? "th?n", "quan", "xớch", hai bờn th?nh sỏu b?.
36.B? quan bờn t?: cú m?ch gan, m?t.
37.Phự h?ng: m?ch di n?i v? b?c lờn.
38.Kinh l?c: cỏc du?ng truy?n d?n khớ huy?t trong thõn ngu?i, du?ng d?c l? kinh, du?ng ngang l? l?c.
39.M?ng mụn tu?ng h?a: theo thuy?t éụng y th?i tru?c, m?ng mụn l? m?t di?m ? gi?a hai qu? th?n, c?p duong khi (ụn d?) cho ngu?i c?.
40.Tam tiờu: thu?ng tiờu ? kho?ng b?ng trờn, ch? v? ph?i, tim; trung tiờu ? kho?ng b?ng gi?a, ch? v? tỡ, v?; h? tiờu ? kho?ng b?ng du?i, ch? v? gan, th?n. Thớch nhi?t: ch?a ch?t khớ núng.
41.Giỏng h?a: d?p h?a (khớ núng) xu?ng. Tu õm: l?m cho õm (nhu cỏc ch?t nu?c, huy?t, tõn d?ch...) sinh ra nhi?u. C? phuong cú b?i "tu õm giang húa" l?m cho õm sinh nhi?u d? d?p h?a xu?ng.
42.Hu?nh liờn, hu?nh bỏ, hu?nh c?m: ba v? thu?c mỏt d? ch?a núng. Núi ph?i dựng g?p b?i ba v? n?y d? ch?a núng.
43.V?n linh, ho?n tinh: hai phuong thu?c ch?a dau m?t: v?n linh d? di?m v?o m?t, ho?n tỡnh d? u?ng cho sỏng m?t.
44.é?n: d?t d?n cho th?y thu?c: ch? b?nh dua tru?c m?t s? ti?n, th?y thu?c cam doan s? ho?n l?i n?u khụng ch?a l?nh. éũi cu?c dũi d?n: dũi ch? b?nh ph?i d?t cu?c d?n v?i th?y.
45.Th?t t?i: g?c ch? Hỏn, cú nghia l? th?c t?i, cú t?i th?c s?.
46.C?u: nh? l?m m?t vi?c gỡ dú. Qua c?u: d?n nh? giỳp vi?c.
47.Búi hay dó d?y: d?y l? n?i ti?ng.
48.Núi nhõy: núi dai d?ng, núi dai nhu d?a, nhu r? rỏch.
49.ễn nhu?n: xem di xem l?i cho th?m. Chõu Di?c: Chu D?ch d?c ch?nh. Kinh d?ch d?i nh? Chu, sỏch tri?t h?c r?t c? c?a Trung Qu?c. Sỏch cú tỏm qu? chớnh (bỏt quỏi), m?i qu? nguyờn cú ba h?o (ba v?ch), sau ch?ng lờn th?nh sỏu h?o. Tỏm qu? cú sỏu h?o n?y, l?i giao d?i v?i nhau, th?nh 64 qu?, 384 h?o. Th? hi?n s? bi?n chuy?n c?a vu tr? v? xó h?i lo?i ngu?i.
50.Hu?nh kim, Dó h?c: hai sỏch núi v? thu?t búi toỏn.
51.L?c nhõm, L?c giỏp: hai mụn thu?t s? búi toỏn. L?c nhõm cú sỏch "L?c nhõm d?i to?n" núi v? cỏch xem "nhõm". L?c giỏp cú sỏch "K? mụn d?n giỏp" núi v? cỏch xem "d?n".
52.Can, chi: can l? th?p can (mu?i can), t?c: giỏp, ?t, bớnh, dinh, m?u, k?, canh, tõn, nhõm, quớ; chi l? th?p nh? chi (mu?i hai chi), t?c: tớ, s?u, d?n, móo, thỡn, t?, ng?, mựi, thõn, d?u, tu?t, h?i. Th?p can l? mu?i d?u hi?u thu?c v? tr?i (thiờn can) h?p v?i th?p nh? chi l? mu?i d?u hi?u thu?c v? d?t (d?a chi) d? ch? ng?y gi? thỏng nam. Vớ d? nam giỏp tớ, nam d?u tiờn c?a can chi, r?i l?i d?n ?t s?u... c? nhu th? luõn chuy?n trong 60 nam l?i quay tr? l?i. Can chi cũn ph?i h?p v?i "ngu h?nh": th?y, h?a, th?, m?c, kim, theo tớnh ch?t c?a nú. éõy núi: trong tay n?m v?ng qui lu?t can chi, tớnh toỏn du?c ng?y gi? v? ngu h?nh sinh kh?c, nờn vi?c tr?i d?t, vi?c ngu?i d?u t? c?.
53.Chiờm: búi xem.
54.L? trỡnh: kho?ng du?ng di; trong lỳc di du?ng.
55.Rựa, thi: mai rựa v? c? thi, hai th? dựng d? búi toỏn.
56.éinh Móo: nam v?n h?n c?a Võn Tiờn, g?p ng?y Giỏp tý l? ng?y xung nờn m?c b?nh (nguyờn t?c v? búi toỏn ) .
57.M?ng kim: b?n m?nh thu?c kim (v?ng), m?t trong ngu h?nh. Cung c?n (ki?n, cung thu?c qu? (ki?n, kh?m, c?n, ch?n, t?n, li, khụn, doỏi), thu?c v? kim. M?nh kim ? cung l? d?c d?a (? du?c ch? hay), nờn s? s? gi?u sang.
58.C?u t?i qu? ?y xa v?i: núi qu? n?y khụng ph?i ?ng v?o ngu?i di buụn bỏn (c?u t?i).
59.Ph?nh : l?a d?i. (theo nghia mi?n Nam)
60.Giao, sỏch, trựng: cỏch búi Dó-b?c (búi D?ch), c?m ba d?ng ti?n gieo xu?ng cỏi dia, m?t d?ng s?p l? "sỏch", ba d?ng s?p l? "trựng", ba d?ng cựng ng?a l? "giao". M?i l?n gieo ti?n s?p ng?a nhu th?, ghi l?m m?t h?o, gieo d? sỏu l?n l? sỏu h?o th?nh m?t qu?, s? theo tớnh ch?t m?i h?o trong m?t qu? m? doỏn s? vi?c. Qu? búi ? dõy, l?n th? nh?t gieo du?c h?o giao (ba ng?a), l?n th? hai h?o sỏch, l?n th? ba h?o trựng...
61.Trang: s?p d?t ra, trỡnh b?y ra. "Trang qu?, trang lỏ s?": trỡnh b?y n?i dung cỏi qu?, lỏ s?.
62.L?c xung: sỏu h?o trong qu? búi d?u xung kh?c v?i nhau.
63.Ph? m?u, t? tụn: theo sỏch búi Dó-h?c: sỏu h?o trong qu? búi, m?i h?o ch? v? m?t s? vi?c, nờn cú nhung tờn h?o: ph? m?u (cha m?), huynh d? (anh em), thờ t?i (v? v? ti?n c?a-g?i t?t l? h?o "t?i"), t? tụn (con cỏi), quan qu? (quan s? v? qu? th?n-g?i t?t l? h?o "quan"), trong dú l?i cú m?t h?o d?i bi?u cho b?n thõn g?i l? "th?", m?t h?o d?i bi?u cho ngu?i hay vi?c bờn ngo?i tr?c ti?p quan h? d?n b?n thõn g?i l? "?ng". Nh?ng h?o n?y, theo ngu h?nh, cú tớnh ch?t tuong sinh hay tuong kh?c nhau. ? dõy, h?o ph? m?u kh?c h?o t? tụn, ?ng v?o vi?c cha m? g?p n?n m? con chỏu dau thuong.
64.Du h?n: tờn qu? búi (h?n di choi v?n vo).
Qu? búi húa ra qu? du h?n, ch? vi?c Võn Tiờn b? long dong b?nh ho?n noi du?ng xa d?t khỏch.
65.Th? d?ng: h?o"th?" t?c h?o b?n thõn b? xung d?ng. H?o quan: t?c h?o "quan qu?" g?i t?t, quan ch? chung nh?ng s? vi?c: thi c?, cụng danh, van thu, ki?n t?ng. Th? d?ng kh?c h?o quan, ch? cu?c d?i c?a mỡnh b? bi?n chuy?n m? cụng danh tr?c tr?.
66.M?u tang: tang m?.
67.Th?y phỏp: phỏp su, th?y phự th?y.
68.Bụn bụn: bon bon.
69.?n: phự phộp c?a th?y phỏp d? b?t ma, tr? t?.
70.Phự chỳ: lỏ bựa v? cõu chỳ.
71.H? linh: b?u thiờng liờng.
72.Sỏi d?u th?nh binh: r?y h?t d?u th?nh binh lớnh di dỏnh tr?n du?c
73.Diờm vuong: vua ? õm ph?. Hai cõu n?y núi: sai du?c õm binh b?ng d?u, b?ng rom xu?ng phỏ th?nh vua õm ph?.
74.é?o h?a phú thang: D?m chõn lờn l?a chỏy, d?n mỡnh v?o nu?c sụi.
75.Ng?i guom, d?ng giỏo: ng?i trờn guom, d?ng trờn giỏo. Khai d?ng thiờn hoang: m? l?i di ? cừi tr?i xa v?ng chua cú ai t?i.
76.So do: cú nghia l? suy hon tớnh thi?t.
77.H?: ngu?i theo h?u, nhu núi "h? d?ng": chỳ bộ theo h?u.
78.Kinh quy?n: h?nh s? theo l? thu?ng l? kớnh, theo l? bi?n l? quy?n. Hai ch? n?y thu?ng dựng chung l? m?t danh t? d? ch? s? h?nh d?ng bi?t tựy th?i, khụng c? ch?p cõu n?.
79.Thuyờn: b?t dau, kh?i b?nh.
81.B?n c?: theo truy?n thuy?t Trung-qu?c. T?a ni?n ch?ng miờng (minh): ch?ng t? tru?c b?n th?
82.é?i thỏnh T? thiờn: t?c Tụn Ng? Khụng, m?t nhõn v?t chớnh trong chuy?n Tõy Du Ký. Ng? Khụng nguyờn l? m?t con kh? dỏ tinh quỏi, di c?u tiờn h?c d?o, cú nhi?u phộp l?, t?ng xu?ng th?y cung yờu sỏch Long vuong, v? xu?ng õm cung xúa s? Diờm vuong, Tr?i v?i lờn l?m B?t Mó ễn (ch?c coi ng?a nh? Tr?i), Ng? Khụng b?t món, l?m nỏo d?ng thiờn cung r?i b? v?, m?y tu?ng nh? Tr?i xu?ng b?t, d?u b? Ng? Khụng dỏnh b?i, Tr?i ph?i phong y l? T? thiờn d?i thỏnh (thỏnh to b?ng tr?i). Sau Ng? Khụng qui Ph?t, theo éu?ng Tam T?ng sang Tõy trỳc l?y kinh. Nhõn v?t T? thiờn d?i thỏnh ng?y n?y du?c coi tu?ng trung cho s?c m?nh vụ d?ch c?a nhõn dõn .

Luc Võn Tiờn - Nguy?n éỡnh Chi?u
Cõu 800 - 999.
Th?nh b? Vu H?u d?u li?n d?n dõy
Th?nh ụng Nguyờn soỏi Chinh Tõy
Cựng b? Vuong m?u sum v?y m?t khi
Th?nh ụng Ph?t t? A Di
Th?p phuong chu Ph?t phự trỡ giỳp ụng
L?i m?i cụng chỳa Ngu Long
Bỡnh Nam ngu h? h?i d?ng an dinh
Th?nh trong thiờn tu?ng, thiờn binh
Cựng l? tam ph? é?ng-éỡnh xớch lõn
Th?nh trong kh?p h?t qu? th?n
Cung d?u xu?ng ch?n duong tr?n vui choi
Cho ngu?i ba d?o phự tr?i
U?ng v?o kho? m?nh nhu l?i ch?ng sai,
Ti?u d?ng võng linh theo l?i
L?y phự tr? l?i toan b?i thu?c thang
V?o nh? thua v?i th?y Ngang
Phỏp phự dó du th?y toan phuong n?o?
Ngang r?ng cũn b?c trong bao
Th?i nguoi khỏ l?y m? trao cho th?y
é?ng r?ng: Tụi hóy ? dõy
B?nh kia d?u khỏ mỡnh n?y bỏn di
Tri?u Ngang bi?t ch?ng cũn chi
Ki?m l?i trỏo chỏc du?i di kh?i vũng
? dõu h?ng xúm khú lũng
E khi mua n?ng ai phũng d? che
é?ng r?ng: Trong gúi v?ng hoe
B?i tin nờn m?c, b?i lo nờn l?m
Nh?ng lo ch?y h?t m?t tram
M?t ve khụ xộp, ru?t t?m hộo don
Thuong thay ti?n m?t t?t cũn
Bo vo d?t khỏch thon von th? n?y
Thụi thụi g?ng gu?ng kh?i dõy
Tụi di khuyờn giỏo d? ng?y g?o rau
Võn Tiờn chi xi?t n?i s?u
Ti?u d?ng dỡu d?t qua c?u Lỏ Buụn
éuong khi mua giú luụng tu?ng
Ngu?i bu?n l?i g?p c?nh bu?n khỏ thuong
Xi?t bao an tuy?t n?m suong
M?n tr?i chi?u d?t d?m tru?ng lao dao
D?u cho t?i trớ b?c n?o
G?p con nguy bi?n bi?t sao cho thu?ng
Bo vo l? khỏch tha huong
Nhõn tỡnh n?o bi?t ai thuong m? nh?
Tiờn r?ng: di dó ng?t ngo
Tỡm cõy c?i b?i b? ngh? chõn
é?ng r?ng: Ch?c n?a kh?i r?ng
Tỡm noi quỏn xỏ s? d?ng ngh? ngoi
Non Tõy v?a khu?t m?t tr?i
T? th?y dỡu d?t t?i noi é?i d?
Tru?ng thi m?t lu v?a v?
Tr?nh Hõm xem l?i th?y k? h?i tham
Anh v? nay dó hai r?m
C? sao mang b?nh cũn n?m noi dõy
Tiờn r?ng:Tụi v?n ch?ng may
Ch?ng hay chu h?u khoa n?y th? nao?
Hõm r?ng: T? Tr?c d? cao
Tụi cựng Bựi Ki?m d?u v?o c? nhõn
M?t tụi v? tru?c vi?ng thõn
Hai ngu?i tr? vi?c cú l?n di sau
éuong con ho?n n?n g?p nhau
Ngu?i l?nh n? b? ngu?i dau sao d?nh
T? dõy t?i qu?n éụng th?nh
Trong mỡnh cú b?nh b? h?nh sao xong
L?n h?i d?n ch?n giang trung
Tỡm thuy?n ta s? thỏp tựng v?i nhau
Tiờn r?ng: Tỡnh tru?c ngói sau
Cú thuong xin khỏ giỳp nhau phen n?y
Hõm r?ng: Anh t?m ng?i dõy
Ti?u d?ng nguoi t?i tru?c n?y cựng ta
V?o r?ng ki?m thu?c ngo?i khoa
Phũng khi súng bi?n phong ba b?t k?
Ti?u d?ng v?i vó ra di
Mu?n cho d?ng vi?c qu?n gỡ lao dao
Tr?nh Hõm trong d? guom dao
B?t ngu?i d?ng t? trúi v?o g?c cõy
Tru?c cho hựm c?p an m?y
H?i Tiờn ph?i d?ng muu n?y m?i xong
Võn Tiờn ng?i nh?ng d?i trụng
Tr?nh Hõm v? núi ti?u d?ng c?p an
Võn Tiờn than khúc n?m lan
Cú dõu di? hóm thiờn bang thỡnh lỡnh
B?y lõu d?t khỏch luu linh
M?t th?y m?t t? l? trỡnh nuụi nhau
N?y d? hai ngó phõn nhau
Cũn ai nõng tru?c, d? sau cho mỡnh
Hõm r?ng: Anh ch? ng?i tỡnh
Tụi xin dua t?i éụng th?nh th?i thụi
Võn Tiờn chi xi?t l?y roi
Bu?m d? theo giú ch?y xuụi m?t b?
Ti?u d?ng b? trúi khụn v?
Kờu la ch?ng th?u b?n b? r?ng hoang
Ph?n mỡnh cũn m?t chi m?ng
Cỏm thuong h? L?c su?i v?ng bo vo
Xi?t bao nhung n?i v?t v?
éũ giang n?o bi?t, b?i b? n?o hay
Võn Tiờn h?n cú linh r?y
éem tụi theo v?i d? chõn tay cựng
Vỏi r?i l?y nh? rũng rũng
éờm khuya ng?i d?a c?i tũng ng? quờn
Son quõn ghộ l?i m?t bờn
C?n dõy m? trúi cừng lờn ra d?ng
Ti?u d?ng th?c d?y mo m?ng
Xem qua d?u v?t r?ng r?ng m?i hay
N?a m?ng n?a l?i s? thay
Ch?y ra ch?n cu ki?m th?y Võn Tiờn
M?t tr?i v?a kh?i mỏi hiờn
Ngu?i buụn k? bỏn ch? phiờn r?n r?ng
H?i tham b? quỏn gi?a d?ng
B?a qua cú m?y ngu?i tang chang l??
Quỏn r?ng: Thụi dó ra ma
Khi mai xúm l?ng ngu?i d? di chụn
Ti?u d?ng nghe núi kinh h?n
H?i r?ng bi?t ch? n?o chụn ch? ch?ng
Tay lau nu?c m?t rung rung
X?y nghe ti?ng núi d?u r?ng lao xao
Ti?u d?ng v?i vó bu?c v?o
Xúm l?ng m?i h?i: Th?ng n?o t?i dõy?
é?ng r?ng t? t?i ki?m th?y
Ch?ng hay ngu?i thỏc m? n?y l? ai?
Ngu?i r?ng: M?t gó con trai
? dõu khụn bi?t, l?c lo?i t?i dõy
Chõn tay, m?t mui t?t thay
éau chi nờn n?i nu?c n?y khỏ thuong.
Ti?u d?ng ch?ng k?p h?i han
N?m lan bờn m? khúc than m?t h?i
Ngu?i ngu?i xem th?y thuong ụi
Kờu nhau vỏc cu?c d?u lui ra d?ng
Ti?u d?ng n?m gi?a r?ng hoang
Che chũi gi? m? lũng toan tr?n b?
M?t mỡnh ? d?t é?i é?
S?m di khuyờn giỏo, t?i v? qu?y dom
D?c lũng tr? n? ỏo com
S?ng m? tr?n nghia, thỏc thom danh hi?n
Th? n?y d?n th? Võn Tiờn
Nam canh ng?i d?a be thuy?n th? than
Trong khan l?y nh? be thuy?n th? than
Cỏm thuong ph?n t? m?c n?n khi khụng
Lờnh dờnh thuy?n gi?a bi?n éụng
Riờng than m?t t?m cụ b?ng ng?n ngo
éờm khuya l?ng l? nhu t?
Nghờnh ngang sao m?c, m?t m? suong bay
Tr?nh Hõm khi ?y ra tay
Võn Tiờn b? ngó xụ ngay xu?ng v?i
Tr?nh Hõm gi? ti?ng kờu tr?i
Cho ngu?i th?c d?y l?y l?i phụi pha
Trong thuy?n ai n?y kờu la
é?u thuong h? L?c, xút xa t?m lũng
Võn Tiờn mỡnh l?y gi?a dũng
Giao long dỡu d? v?o trong bói r?y
V?a may tr?i dó sỏng ng?y
ễng ch?i xem th?y v?t ngay lờn b?
H?i con v?y l?a m?t gi?
ễng ho b?ng d?, m? ho m?t m?y
Võn Tiờn v?a ?m chõn tay
Ngỡn ngo h?n phỏch nhu say m?i r?i
Ng? l? mỡnh ph?i nu?c trụi
Hay dõu cũn hóy d?ng ng?i duong gian
Ngu ụng khi ?y h?i han
Võn Tiờn thua h?t m?i d?ng g?n xa
Ngu r?ng: Ngu?i ? cựng ta
Hụm mai h?m hỳt m?t nh? cho vui
Tiờn r?ng: ễng l?y chi nuụi
Thõn tụi nhu th? trỏi mựi trờn cõy
May m? trụi n?i d?n dõy
Khụng chi bỏo dỏp, mỡnh n?y tro tro
Ngu r?ng: Lũng lóo ch?ng mo
D?c lũng nhõn nghia, hỏ ch? tr? on
Nu?c trong r?a ru?t s?ch tron
M?t cõu danh l?i chi s?n lũng dõy
R?y doi mai v?nh vui v?y
Ng?y kia h?ng giú, dờm n?y choi trang
M?t mỡnh thong th? l?m an
Kho? quo ch?i kộo, m?t quang cõu d?m
Nghờu ngao nay chớch mai d?m
M?t b?u tr?i d?t vui th?m ai hay
Kinh luõn dó s?n trong tay
Thung dung du?i th?, vui say trong tr?i
Thuy?n nan m?t chi?c ? d?i
T?m mua ch?i giú trong v?i H?n Giang
Tiờn r?ng: V?y cung m?t l?ng
Vừ cụng ngu?i ? g?n d?ng dõy chang?
Ngu r?ng: Nh? ? cung g?n
Kh?i ba khỳc v?nh th?i l?n d?n noi
Tiờn r?ng: Xua dó gỏ l?i
Sui gia bao n? d?i d?i ch?ng thuong
V? ch?ng l? d?o t?o khuong
Chi b?ng t?i dú tỡm phuong g?i mỡnh
Tram nam mu?n tr?n õn tỡnh
éuong khi ho?n n?n ai d?nh b? nhau
Chỳt nh? c?u t? on sõu
Xin dua t?i dú tru?c sau cho trũn.
Ngu r?ng: L?m d?o r? con
Cung nhu s?i ch? m? lũn trụn kim
S? bay m? m?i cỏnh chim
Bo vo c?nh l? khụn tỡm cõy xua
E khi ch?m bu?c t?i trua
Ch? tin sụng cu b?n xua m? l?m
M?y ai ? d?ng h?o tõm
N?ng dun chúp nún mua d?m ỏo toi
M?y ai hay nghi s? d?i
Chỳ thớch:
1.Vu H?u: Vu Chi?u, v? éu?ng Cao Tụng, Cao Tụng ch?t, con l? Trung Tụng lờn k? ngụi, du?c m?y thỏng, b? ph? con t? l?p l?m vua, d?i hi?u nh? éu?ng l? nh? Chu. Sau b?n Truong Gi?n Chi phự Trung Tụng ph?c l?i ngụi vua, tụn hi?u b? l? T?c Thiờn d?i thỏnh ho?ng d?, ngu?i sau nhõn g?i l? Vu T?c Thiờn.
2.Nguyờn soỏi Chinh Tõy: theo chớnh s?, Ti?t Nhõn Quớ, m?t tu?ng t?i d?i éu?ng Thỏi Tụng, thu?ng dỏnh éụng d?p Tõy, phỏ du?c cỏc nu?c Cao-Ly, Khi?t-éan, é?t-khuy?t. Ngu?i sau dó nhõn s? tớch nỏy di?n th?nh ti?u thuy?t Chinh éụng chinh Tõy.
3.Vuong m?u: t?c Tõy Vuong m?u, cung l? g?i l? Kim m?u, m?t b? tiờn lónh d?o t?t c? cỏc n? tiờn, ? cừi Dao trỡ (noi Vuong m?u ? cú ao ng?c g?i l? Dao trỡ), thu?ng cú nhi?u chuy?n giao thi?p v?i tr?n gian.
4.A Di: t?c A Di é?, tờn hi?u v? Ph?t t? chớ tụn ? th? gi?i c?c l?c phuong Tõy. Di é? nguyờn l? m?t qu?c vuong xu?t gia, sau khi món qu? th?nh ph?t, do cụng d?c tu h?nh, Di é? dó t?o du?c m?t cừi qu?ng d?i trang nghiờm, trong dú ch? cú vui su?ng khụng cú kh? s?, g?i l? th? gi?i c?c l?c, nh?ng chỳng sinh ? th?p phuong, ngu?i n?o nh?t tõm ni?m ph?t, tu ph?t, d?u du?c Di é? ti?p d?n v? th? gi?i ?y.
5. Cụng chỳa Ngu Long: t?c Th?nh Long, H?c Long, B?ch Long, Xớch Long, Ho?ng Long, nam v? cụng chỳa (nam con gỏi Long vuong) trong truy?n "Thuy?t éu?ng", nam v? n?y tu tiờn ? nỳi Ngu-long, cú nhi?u phộp l?, t?ng b?y ngu tr?n "Ngu h?nh" giỳp nu?c Tõy phiờn dỏnh nhau v?i quõn nh? éu?ng.
6.Bỡnh Nam ngu h?: nam tu?ng m?nh nhu h? di dỏnh phuong Nam trong ti?u thuy?t "Ngu H? Bỡnh Nam". An dinh: dúng yờn dinh tr?i, núi d?n t? h?p noi b?n dinh
7.Tam ph?: Thiờn ph?, é?a ph?, Th?y ph?.
8.é?ng éỡnh: tờn m?t cỏi h? l?n d?p cú ti?ng ? t?nh H?-Nam Trung-Qu?c. Xớch lõn: khụng rừ tỏc gi? tỏc gi? dựng di?n gỡ. Xớch lõn: nguyờn nghia l? v?y d?, cú l? ch? th?n "r?ng" hay "cỏ" cú v?y d?, m?t v? th?y th?n ? é?ng-éỡnh, m? ph?i th?nh v? th?n gỡ ? h? ?y.
9.Duong tr?n: cừi duong b?i b?m, t?c cừi d?i.
10.Phỏp phựhộp v? bựa d? ch?a b?nh
11.Trỏo chỏc: tr? trỏo, d?i chỏc, t?c l? l?a d?i, tr? m?t.
12.V?ng hoe: ? dõy l? c?n h?t ti?n.
13.Khuyờn giỏo: di quyờn ti?n, di xin.
14.C?u Lỏ buụn: buụn (cú ch? vi?t l? buụm) l? m?t th? cõy g?i, cõy c? ? mi?n Nam, lỏ dựng l?m nún v? ỏo toi. Trung-qu?c thỡ khụng cú d?a danh Lỏ Buụn, nhung ? t?nh Biờn Hũa, cú cỏi r?ch (sụng nh?) g?i l? r?ch Lỏ Buụn, trờn cú m?t cỏc c?u g?i l? c?u Lỏ Buụn, du?ng quan l? t? Hu? v?o Gia é?nh di qua cỏi c?u n?y. (Theo Gia d?nh Th?ng chớ c?a Tr?nh Ho?i é?c).
15.Hai r?m: hai thỏng.
16.Chu h?u: cỏc b?n
17.Vi?ng thõn: tham cha m?.
18.Tr? vi?c: b?n vi?c
19.Giang trung: gi?a sụng t?c l? noi cú súng nu?c, noi b?n dũ.
20.Thỏp tựng: ch? "thỏp" chớnh õm l? "dỏp", núi dỏp thuy?n m? di cựng. Ti?ng n?y r?t ph? bi?n ? Nam b?.
21.Trong d? guom dao: do cõu ch? Hỏn "Phỳc trung h?u ki?m": trong b?ng cú guom, núi tõm d?a b?t nhõn, hi?m ỏc.
22.é?a hóm thiờn bang: d?t s?p tr?i s?p. Tai bi?n r?t l?n.
23.Luu linh: trụi n?i l?c lo?i, nay dõy mai dú.
24.Su?i v?ng: do ch? Hỏn "ho?ng tuy?n" , t?c cừi ch?t. éõy núi ti?u d?ng nghi thuong cho Võn Tiờn khụng ai dỡu d?t nuụi n?ng ch?c dó ch?t r?i.
25.éũ giang n?o bi?t, b?i b? n?o hay: núi h?n Võn Tiờn - cỏi h?n mự m?t - v?t v? khụng bi?t l?i m? di .
26.C?i tũng: g?c cõy thụng
27.Son quõn: vua nỳi, t?c l? c?p.
28.R?ng r?ng: rừ r?ng.
29.Ngu?i tang: ngu?i m?c qu?n ỏo tang, ch? Võn Tiờn.
30.Qu?y dom: cỳng l?
31.Be thuy?n: m?n thuy?n
32.M?c n?n khi khụng: b?ng dung m?c n?n
33.Cụ b?ng: cụ: l? loi, b?ng: mui thuy?n. Núi chi?c thuy?n l? loi m?t mỡnh.
34.V?i: kho?ng nu?c r?ng.
35.Phụi pha: ch? phụi pha dựng ? cõu n?y cú nghia: l?m cho nh? chuy?n di, che l?p vi?c di.
36.Giao long: con r?ng nu?c, r?ng b?, cú tớnh hung ton hay gõy súng giú. Võn Tiờn v? ti?u d?ng d?u l? ngu?i r?t t?t, nờn giao long hay son quõn cung c?m thụng m? d?n c?u giỳp. Sụng C?u-long cú nhi?u cỏ s?u, cung g?i l? giao long.
37.Bói r?y: bói n?y.
38.H?i: gi?c v?i. V?y l?a nhu nghia nhúm l?a
39.Nu?c trụi: núi ch?t b? nu?c cu?n di.
40.H?m hỳt: h?m: hu h?ng, bi?n ch?t (g?o h?m, du?ng h?m). Hỳt: (ti?ng mi?n Nam, núi v? g?o) khụng tr?ng, khụng ngon. Danh t? h?m hỳt dựng d? ch? th? g?o x?u, th?c an ngu?i nghốo, cung nhu núi rau chỏo. Cõu n?y núi: tuy nh? nghốo, nhung thõy m?t vui v? .
41.Trỏi mựi: trỏi chớm l?m. Võn Tiờn núi: trỏi cõy chớn mựi, t?t ph?i r?ng, cung nhu thõn mỡnh, b?nh ho?n ?m y?u nhi?u, t?t ph?i ch?t, s? ph? c? cụng on c?a ngu ụng .
42.Doi: d?i d?t thũi ra ngo?i b?, ngo?i sụng (doi b?, doi sụng).
43.Chớch: cỏi h?, cỏi d?m.
44.Kinh luõn: ụng ngu núi: ụng cú t?i ch?i lu?i, cung ch?ng kộm gỡ ngu?i tr? nu?c cú t?i kinh luõn .
45.Du?i th?: du?i d?i
46.T?m mua ch?i giú: t?m mỡnh b?ng mua, ch?i d?u b?ng giú. Do cõu ch? Hỏn "Tr?t phong m?c vu" : ch?i giú g?i mua, ch? s? c?n lao d?u dói ? ngo?i tr?i.
47.Gỏ l?i: nhu núi h?a l?i.
48.Sui gia: thõn gia, dõu gia, hai nh? g? con cho nhau.
49.C?u t?: c?u cho kh?i ch?t.
50.S?i ch? lũn trụn kim: lũn t?c l? lu?n. núi: s?i ch? ph?i v?a v?i trụn kim, cung nhu con r? ph?i h?p v?i nh? v?. ễng ngu s? r?ng: ng?y nay Võn Tiờn dó tang túc sa sỳt l?i deo t?t b?nh, ch?c s? b? nh? v? ru?ng r?y m? khụng nh?n n?a .
51.N?ng dun: dun: nung d?t, n?ng dun cung nhu núi n?ng nung. Chúp nún: hai ch? n?y cú l? l? "nún chúp" chộp l?n di. ? du?i d?t ch? "ỏo toi", thỡ dõy ph?i d?t ch? "nún chúp", van m?i súng nhau, v?y nờn d?i l?m "nún chúp" cho du?c dỳng nghia, dỳng van. Nún chúp l? th? nún lỏ hỡnh chúp, hỡnh chum ch?p

L?c Võn Tiờn - Nguy?n éỡnh Chi?u
Cõu 1000 - 1199.
Nh? noi nghốo kh?, quờn noi sang gi?u
éó ba th? túc trờn d?u
G?m trong s? th? thờm õu cho d?i
Võn Tiờn thua dó h?t l?i
Ngu ụng ch?ng dó tỏch r?i dua sang
D?t Tiờn v?o tru?c ti?n d?ng
Vu cụng xem th?y lũng c?ng h? nguoi
Ch?ng qua s? th? gian cu?i
M?t lũng gu?ng g?o ch?o ngu?i ng?y xua
Ngu ụng dó cú cụng dua
T?i ng?y sau s? lo l?a d?n on
Ngu r?ng lũng lóo ch?ng s?n
Xin trũn nhõn ngói cũn hon b?c v?ng
Nh? xua trong nỳi Lu san
Cú ụng ngu ph? dua ch?ng Ngu viờn
T?i sau dỡnh tru?ng d? thuy?n
Giỳp nguoi H?ng Vừ qua mi?n ễ-giang
Xua cũn thuong k? m?c n?n
Hu?ng nay ai dó quờn d?ng ngói nhõn
M?t l?i g?ng giỳp keo son
Ngu ụng t? gió lui chõn xu?ng thuy?n
Vừ cụng khụng ng?t lũng phi?n
?n tỡnh, th? l?i khú tuy?n d?ng vay
D?y Tiờn: Nguoi hóy ng?i dõy
Cho ta tr? l?i sau n?y lo toan
Cụng r?ng: H?i m? Qu?nh Trang
Dũ lũng ỏi n? Th? Loan th? n?o
M?c bay toan li?u l?m sao
V?n khụng ộp v?, n? n?o ộp con
Loan r?ng: Gút d? nhu son
Xua nay ai n? dem chụn xu?ng bựn
Ai cho sen mu?ng m?t b?n
Ai t?ng chanh kh? sỏnh ph?n l?u lờ
Th? khụng trút ch?u m?t b?
N? dem mỡnh ng?c d?a k? th?t phu
D?c lũng ch? d?i danh nhu
R? dõu cú r? dui mự th? nay
éó nghe ngu?i núi h?i n?y
R?ng Vuong T? Tr?c d?u r?y th? khoa
Ta d?u mu?n k?t sui gia
H? Vuong, h? Vừ m?t nh? m?i xinh
Cụng r?ng: Mu?n tr?n vi?c mỡnh
Ph?i toan m?t chu?c d?t tỡnh m?i xong
Nghe r?ng trong nỳi Thuong tũng
Cú hang tham th?m b?t bựng khụn ra
éụng th?nh ng?n d?m cũn xa
éem ch?ng b? dú ai m? bi?t dõu
Phỳt v?a trang dó d?ng d?u
Võn Tiờn ng?i tru?c nh? c?u th? than
Vừ cụng ra dú d? ch?ng
Xu?ng thuy?n r?i s? dua sang éụng th?nh
Ra di duong lỳc tam canh
D?t v?o hang t?i b? d?nh Võn Tiờn
B? r?i rún rộn bu?c li?n
Xu?ng gay chốo qu? d?i thuy?n tỏch xa
Tiờn r?ng: Cỏc chỳ dua ta
Xin dua cho t?i quờ nh? s? hay
Ghi lũng d?c tr?n th?o ngay
M?t phen m? kh?i, ng?n ng?y ch?ng quờn
L?ng nghe vang v?ng hai bờn
Tay l?n hang t?i dỏ trờn ch?p ch?n
Võn Tiờn khi ?y hói hựng
Nghi ra m?i bi?t Vừ cụng h?i mỡnh
N?c cu?i con t?o tr? trinh
Ch? duyờn trỏo chỏc, ch? tỡnh lóng xao
Nghi mỡnh tai n?n xi?t bao
M?i lờn kh?i bi?n, l?i v?o trong hang
Dõy s?u ai khộo vuong mang
Trỏnh noi lu?i th? g?p d?ng b?y cheo
Trong hang sau tru?c qu?nh hiu
Mu?n ra cho kh?i ai dỡu d?t di
Oan gia n? dó khộo gõy
ễi thụi thõn th? cũn gỡ m? toan
éó d?nh xa cừi nhõn gian
D?a mỡnh v?o ch?n th?ch b?n n?m co
éờm khuya ng?n giú th?i lũ
Suong sa lỏc dỏc, mua tro l?nh lựng
Nam ng?y nh?n dúi khỏt rũng
Nh? ba hu?n thu?c d? lũng hụm mai
Du th?n xem th?y ai ho?i
Xột trong mỡnh gó cú b?i phự tiờn
M?i hay l? L?cVõn Tiờn
Cựng nhau dỡu d?t d?u li?n dem ra
Kh?i hang m?t d?m v?a xa
é?n noi d?i l?c tr?i d? h?ng dụng
Du th?n tr? l?i son trung
Võn Tiờn cũn hóy gi?c n?ng mờ man
Lóo ti?u com gúi s?n s?ng
S?m mai sỏch bỳa di ngang qua r?ng
T?i du?ng d?i l?c l? ch?ng
X?y nghe cú ti?ng trong r?ng th? than
Hay l? yờu quỏi t? gian
Rung cõy nhỏt lóo l?m du?ng h?i nhõn
Lóo ti?u li?n bu?c l?i g?n
Thi?t l? m?t gó van nhõn m?c n?n
Chi b?ng lờn ti?ng h?i han
Nhõn sao m?c vi?c tai n?n th? nay?
Võn Tiờn nghe ti?ng m?ng thay
V?i v?ng gu?ng d?y trỡnh b?y tru?c sau
Lóo ti?u nghe núi gi? lõu
G?m trong th? s? l?c d?u th? than
ớt ngu?i trong tuy?t dua than
Khú ng?i gi?a ch?, ai m?ng doỏi thuong
Võn Tiờn nghe núi m?i tu?ng
Cung trang ?n d?t bi?t du?ng th?o ngay
Ng?a trụng lu?ng c? cao d?y
C?u trong m?t thu? on d?y tỏi sinh
Mai sau v? t?i éụng th?nh
é?n on c?u kh? m?i d?nh d? tụi
Lóo ti?u m?i núi thụi thụi
L?m on m? l?i trụng h?i sao hay
Gi? hay thuong k? th?o ngay
N?y thụi d? lóo d?t nay v? nh?
Tiờn r?ng: Trong d? xút xa
Nay d? sỏu b?a khụng hũa mựi chi
L?i thờm ru li?t t? chi
Mu?n di theo dú m? di khụn r?i
Lóo ti?u n?y ng? n?c cu?i
M? com trong gúi mi?ng m?i Võn Tiờn
G?ng m? an u?ng cho yờn
Lóo ra s?c lóo cừng Tiờn v? nh?
Kh?i ra r?ng t?i ngó ba
May dõu g?p m?t ch?ng l? H?n Minh
Lóo ti?u l?t d?t bụn trỡnh
H?n Minh theo h?i s? tỡnh m?t khi
Võn Tiờn nghe núi c? tri
V?i m?ng b?n cu cũn nghi n?i mỡnh
Minh r?ng: Dỏm h?i nhõn huynh
C? sao nờn n?i thõn hỡnh th? ni?
Tiờn r?ng: Ch?ng xi?t núi chi
Thõn n?y n?o cú khỏc gỡ cõy trụi
Lờnh dờnh giú d?p súng gi?i
R?i dõy mai dú, khụn r?i gian nan
Minh r?ng: éõy khú h?i han
Xin v?o chựa s? lu?n b?n cựng nhau
Ti?u r?ng: Ch?ng dỏm ng?i lõu
V?o r?ng d?n c?i bỏn ch?u ch? phiờn
H?n Minh qu? g?i l?y li?u
On ụng c?u d?ng Võn Tiờn b?n l?nh
Nay hai l?ng b?c trong mỡnh
Tụi xin bỏo dỏp chỳt tỡnh cho ụng
Ti?u r?ng: Lóo v?n tay khụng
M?t mỡnh ng?n ngo non tũng hụm mai
T?m lũng ch?ng mu?n c?a ai
Lỏnh noi danh l?i chụng gai c?c lũng
Kỡa non n? nu?c thong dong
Trang thanh giú mỏt, b?n cựng huou nai
Cụng h?u phỳ quớ m?c ai
L?c r?ng gỏnh vỏc hai vai thỏng ng?y
Võn Tiờn nghe bi?t ngu?i ngay
H?i tham tờn h? phũng ng?y d?n on
Lóo ti?u tr? l?i lõm son
Tiờn, Minh v?i vó ph?n ho?n am mõy
Tiờn r?ng: éó g?p khoa n?y
C? sao ng?c h?u ? dõy l?m gỡ?
Minh r?ng: Xua d?c xu?ng thi
G?p noi mi?u vừ cựng di m?t l?n
Anh thỡ tr? l?i vi?ng thõn
Tụi thỡ mang gúi tru?c l?n xu?ng kinh
éi v?a t?i ph? ễ Minh
G?p con quan huy?n é?ng Sinh l? ch?ng
Gi?u sang ? th? d?c ngang
G?p con gỏi t?t cu?ng gian khụng nghỡ
Tụi bốn n?i gi?n m?t khi
V?t ch?ng xu?ng dú b? di m?t giũ
Mỡnh l?m n? d? ai lo
Bú tay ch?u trúi n?p cho huy?n d?ng.
?n d?y ra qu?n Súc phang
Tụi bốn vu?t ng?c lỏnh d?ng d?n dõy
V?a may l?i g?p chựa n?y
Mai danh ?n tớch b?y ch?y nỏu nuong
Võn Tiờn nghe núi th?m thuong
L?i b?y m?i khỳc tai uong ph?n mỡnh
Minh nghe Tiờn núi d?ng tỡnh
Hai h?ng chõu l?y nhu bỡnh nu?c nghiờng
Tiờn r?ng: Thuong c?i thung huyờn
Tu?i cao tỏc l?n ch?u phi?n lao dao
Trụng con nhu h?n trụng d?o
Mỡnh n?y trụi n?i phuong n?o bi?t dõu
V?ng mõy giang b?c trờn d?u
Ba nam chua tr?n m?t cõu sinh th?nh
H?u tam b?t hi?u dó d?nh
Ti?u d?ng tru?c dó vỡ mỡnh thỏc oan
Tu?ng thụi nhu c?t ru?t gan
Qu?n dau chớn khỳc, ch?a chan m?y l?n.
Minh r?ng: Ngu?i ? trong tr?n
Cú khi phỳ quớ, cú l?n gian nan
Th?p cao v?ng bi?t tu?i v?ng
G?p khi l?a d? m?u c?ng thờm xuờ
Thụi thụi anh ch? v?i v?
? dõy nuong nỏu toan b? thu?c thang
Bao gi? h?t lỳc tai n?n
éem nhau ta s? l?p d?ng cụng danh
Cam La s?m g?p cung xinh
Mu?n m? Khuong t? cung vinh m?t d?i
Nờn hu cú s? ? tr?i
Bụn chụn sao kh?i, d?i d?i sao xong
Võn Tiờn khi ?y an lũng
? noi am t? b?n cựng H?n Minh
Vừ cụng l?m vi?c tr? trinh
Chỳ thớch:
1.Ba th? túc trờn d?u: d?u dó d?m b?c, cú ba th? túc den, v?ng (d? den d? tr?ng) v? tr?ng.
2.?u: õm chớnh c?a ch? "uu": lo
3.Lo l?a: lo tớnh , muu l?m m?t vi?c gỡ.
4.Lu-san: m?t nỳi cú nhi?u th?ng c?nh ? t?nh Giang-Tõy, Trung-Qu?c, d?i ?n, Chu, anh em Khuụn T?c l?m nh? ? ?n trờn nỳi n?y, nờn cung g?i l? nỳi Khuụng-Lu.
5. Ngu viờn: tờn t? l? T? Tu, m?t tu?ng t?i d?i Xuõn Thu, ngu?i nu?c S?, cha v? anh b? S? Bỡnh Vuong gi?t, T? Tu ch?y tr?n sang Ngụ. é?n m?t dũng sụng, g?p ngu ph?, ngu ph? th?y T? Tu dúi, di ki?m com cho an, v? ch? qua c?u thoỏt n?n. Sau T? Tu giỳp Ngụ dỏnh phỏ S?, bỏo thự cho cha anh.
6.éỡnh tru?ng: d?i T?n, Hỏn, c? mu?i lý d?t l?m m?t dỡnh, cú dỡnh tru?ng coi gi? tr?m cu?p, éỡnh cũn g?i l? nhung quỏn ngh? l?p d?c du?ng, nam d?m m?t "do?n dỡnh", mu?i d?m m?t "tru?ng dỡnh" .
7.H?ng Vừ (Vu): m?t tu?ng t?i cú s?c m?nh phi thu?ng, dó dỏnh phỏ nh? T?n, l?p nờn co nghi?p nu?c S?, t? xung l? Tõy S? Bỏ vuong, gi?nh thiờn h? v?i Luu Bang t?c Cao Hỏn T?, n?i ti?ng bỏch chi?n bỏch th?ng trong cu?c "Hỏn S? tranh hựng" . Sau cựng, H?ng Vu l?i thua to, ch?y d?n sụng ễ-Giang giỏp d?t Giang-dụng, x? s? c?a Vu. M?t ngu?i dỡnh tru?ng bi?t Vu, ch?o thuy?n m?i Vu qua sụng d? v? Giang-éụng. Vu nghi th?n v?i d?ng b?o v? x? s? c?a mỡnh, khụng ch?u v? v? l?y guom t? t?.
8.?n tỡnh th? l?i khú tuy?n d?ng vay: m?t bờn l? õn tỡnh, m?t bờn l? l? th? (quy?n th?, t?i l?i), mõu thu?n nhau, khú tr?n v?n du?c c? hai.
9.Ai cho sen mu?ng m?t b?n: khụng ai tr?ng cõy sen v? rau mu?ng trong m?t ch?u
10.Ph?n: ti?ng mi?n Nam, cú nghia l? h?ng ngu?i, nhu ta núi quõn n?y, quõn kia.
11.Th? khụng chút ch?u m?t b?: th? khụng ch?ng m? ? m?t mỡnh cũn hon.
12.Danh nhu (nho): ngu?i h?c trũ n?i ti?ng
13.Th? khoa: ngu?i d?u d?u trong khoa thi huong.
14.Nh? c?u: cỏi nh? ngang n?i nh? tru?c v?i nh? sau.
15.Tam canh: Canh ba (m?t dờm cú nam canh)
16.Gay: bu?c mỏi ch?o v?o c?c ch?o, s?a so?n boi thuy?n di.
17.Tr? trinh: trỏo tr?, d?nh hanh, trờu nguoi.
18.Cheo: tờn m?t con thỳ, thu?c lo?i súc.
19.Oan gia: chớnh ch? l? "oỏn gia", t?c (ti?ng t?c Trung-qu?c), g?i tr?i l? oan gia, ch? k? oỏn thự v?i mỡnh hay s? oỏn thự núi chung. éõy l? Võn Tiờn núi cú l? ki?p tru?c mỡnh cú n? oỏn thự gỡ v?i Vừ cụng, nờn m?i b? hóm h?i nhu th? n?y (núi theo thuy?t nh? Ph?t).
20.Th?ch b?n: b?n dỏ, t?ng dỏ l?n v? ph?ng.
21.Mua tro: (ti?ng mi?n Nam) mua b?i, mua phựn.
22.Du th?n: v? th?n di d?o cỏc noi d? xem xột nhõn gian
23.Phự tiờn: bựa tiờn d? gi? mỡnh, t?c d?o bựa c?a th?y Võn Tiờn cho khi Võn Tiờn di thi.
24.é?i l?c: l?c l? chõn nỳi, d?i l?c t?c du?i chõn nỳi l?n (theo Kinh thu).
25.Son trung: trong nỳi.
26.T?i du?ng d?i l?c l? ch?ng: ch?ng: m?c d? ?y, kho?ng ?y, núi ụng ti?u qua r?ng t?i kho?ng du?ng chõn nỳi thỡ nghe th?y ti?ng Võn Tiờn ? quanh noi d?y. Ch? "d?i l?c" ? dõy cung nhu ch? "d?i l?c" trờn kia, nhi?u b?n chộp l? d?i l? (du?ng cỏi), xột ra khụng dỳng nghia ch? n?y. Du th?n ch? dua Võn Tiờn ra kh?i hang m?t d?m t?i du?i chõn nỳi trong r?ng thụi, ch? khụng dua ra ngo?i du?ng cỏi, vỡ cõu du?i núi: "Cú ti?ng trong r?ng th? than", v? mói t?i du?i n?a l?i cú cõu: "Kh?i r?ng ra t?i ngó ba", rừ l? Võn Tiờn tru?c cũn ? trong r?ng, mói sau ụng ti?u m?i cừng ra du?ng cỏi.
27.Nhỏt (ho?c nỏt): d?a cho ngu?i ta s?
28.Trong tuy?t dua than (ho?c cho than): do th?nh ng? ch? Hỏn "Tuy?t trung t?ng thỏn": cho than d? su?i ?m khi tr?i tuy?t. T?ng Thỏi Tụng nhõn ti?t mua tuy?t, tr?i rột l?m, sai cho nh?ng ngu?i gi? y?u nghốo kh? than su?i v? g?o an. Nhõn dú, ngu?i ta thu?ng dựng ch? "Tuy?t trung t?ng thỏn" d? ch? s? giỳp d? ngu?i khi c?n kớp cựng qu?n.
29.Khú ng?i gi?a ch?, ai m?ng doỏi thuong: do cõu tho ch? Hỏn: "B?n cu n?o th? vụ nhõn v?n. Phỳ t?i thõm son h?u khỏch t?m" nghia l? ngu?i nghốo ? ngay gi?a ch? bỳa nh?n nh?p khụng ai h?i han, gi?u ? t?n trong nỳi sõu cung cú k? tỡm d?n.
30.?n d?t: ? ?n khụng theo th? t?c.
31.H?i: tr? l?i, d?n l?i. Núi l?m on m? trụng bỏo dỏp l?i sao nờn.
32.Bụn trỡnh: di v?i trờn du?ng, nhu núi r?o bu?c.
33.Cũn nghi n?i mỡnh: Võn Tiờn dó b? Tr?nh Hõm v? Vừ cụng trỏo tr? hóm h?i, nờn tuy m?ng g?p b?n cu, nhung v?n cũn nghi ng?i n?i mỡnh.
34.Nhõn huynh: ngu?i anh t?t, ti?ng xung hụ.
35.Bỏn ch?u: bỏn v?o bu?i ?y.
36.Non tũng: nỳi cú nhi?u cõy thụng.
37.L?c r?ng: l?c c?a r?ng cho (dõy l? c?i)
38.Lõm son: r?ng nỳi.
39.Ph?n ho?n: quay tr? v?. Am mõy: chựa trong mõy, t?c chựa trong nỳi. éõy l? ngụi chựa ? noi v?ng v?.
40.Ng?c h?u: b?n ng?c, b?n quớ nhu ng?c
41.Vi?ng thõn: tham cha m?
42.Cu?ng gian khụng nghỡ: l?y s?c m?nh m? hóm hi?p ph? n?
43.B? di m?t giũ: b? góy m?t chõn
44.Huy?n d?ng (du?ng ): dinh quan huy?n
45.Súc phang (phuong): cung nhu B?c phuong, núi qu?n ? phuong B?c.
46.Mai danh, ?n tớch: vựi tờn, gi?u tớch, khụng cho ai biột d?n mỡnh.
47.D?o: mua d?o, mua to.
48.Sinh th?nh: d? ra v? nuụi d?y nờn ngu?i, ch? cụng on cha m?
49.H?u tam b?t hi?u: rỳt ra ? cõu ch? Hỏn: "B?t hi?u h?u tam, vụ h?u vi d?i" nghia l? b?t hi?u cú ba di?u, khụng cú con l? di?u n?ng nh?t. éõy núi: mỡnh ph?i b? cu?c thi, chua l?p du?c cụng danh, d? bỏo dỏp cụng on cha m?, l?i deo t?t b?nh, chua l?p du?c gia dỡnh, d? n?i dừi dũng gi?ng, th?t l? di?u b?t hi?u to l?n.
50.Ti?u d?ng tru?c dó vỡ mỡnh dó thỏc oan: cõu n?y n?i cõu trờn núi: dó khụng v?n d?o con v?i cha m?, l?i khụng v?n tỡnh th?y v?i trũ, Võn Tiờn c?m th?y vụ cựng chua xút .
51.Cam La: ngu?i nu?c T?n th?i Chi?n qu?c, s?m cú t?i muu lu?c, mu?i hai tu?i dó di s? sang nu?c Tri?u, vua Tri?u thõn ra dún t?n ngo?i th?nh v? ph?i nhu?ng d?t cho T?n, khi th?nh cụng v? nu?c, du?c phong l? ch?c Thu?ng Khanh.
52.Khuong t?: ụng h? Khuong ("t?" l? ti?ng xung hụ chung v? nam gi?i c?a Trung-qu?c, nhu ta núi ụng, ch?ng, gó v.v...), t?c Khuong t? Nha, xem chỳ thớch ? cõu 515. Hai cõu n?y núi: cụng danh du?c s?m nhu Cam La (mu?i hai tu?i) c?ng hay, m? dự mu?n nhu Khuong t? (hon tỏm mu?i tu?i) cuy v?n v? vang .
53.Bụn chụn: v?i v?ng, h?p t?p, núng ru?t.
54.Am t?: am, chựa, chựa chi?n

L?c Võn Tiờn - Nguy?n éỡnh Chi?u
Cõu 1200 - 1399.
D?t tỡnh h? L?c, m?n tỡnh h? Vuong.
K? t? d?nh chu?c h?i ch?ng
Th? Loan h?n h? lũng c?ng thờm vui
Ng?y ng?y trang di?m ph?n gi?i
Phũng khi g?p g? d?ng ng?i cho xuờ
X?y dõu T? Tr?c v?a v?
V?o nh? h? Vừ tham b? Võn Tiờn
Cụng r?ng: Ch? h?i thờm phi?n
Tru?c d? lõm b?nh hu?nh tuy?n xa choi
Thuong ch?ng ph?n b?c ? d?i
Cung vỡ Nguy?t Lóo xe loi m?i h?ng
Nghe qua T? Tr?c ch?nh lũng
Hai h?ng nu?c m?t rũng rũng nhu mua
Than r?ng: Ch?nh nh? linh xua
Nghia d? k?t nghia, tỡnh chua ph? tỡnh
Tr?i sao n? ph? t?i l?nh
B?ng v?ng chua th?y ng?y xanh dó mũn
Cựng nhau chua d?ng vuụng trũn
Ngu?i d? s?m thỏc ta cũn l?m chi
Trong d?i m?y b?c c? tri
M?y trang d?ng d?o, m?y ngu?i d?ng tõm
Cụng r?ng: Lóo cung thuong th?m
T?i duyờn con tr? s?t c?m d? dang
Thụi thụi khuyờn ch? th? than
Lóo d? tớnh d?ng m?t d?ng r?t hay
T?i dõy thỡ ? l?i dõy
Cựng con gỏi lóo sum v?y th?t gia
Phũng khi hụm s?m v?o ra
Th?y Vuong T? Tr?c cung l? th?y Tiờn
Tr?c r?ng: Ngũi vi?t dia nghiờn
1230.Anh em xua cú th? nguy?n cựng nhau
V? Tiờn l? Tr?c ch? dõu
Ch? dõu em b?n dỏm dõu l?i nghỡ
Ch?ng hay ngu?i h?c sỏch chi
Núi sao nh?ng ti?ng d? k? khú nghe
Hay l? h?c thúi nu?c T?
V? ngu?i T? C? dua v? Ho?n Cụng
Hay l? h?c thúi éu?ng cung
V? ngu?i Ti?u L?c sỏnh cựng Th? Dõn
Ngu?i nay n?o ph?i ngu?i T?n
B?t Vi g? v? D? Nhõn l?y l?m
Núi sao ch?ng bi?t h? th?m
Ngu?i ta hỏ ph?i l? c?m thỳ sao
Vừ cụng h? th?n bi?t bao
Ng?i trõn khụn cói l? n?o cho qua
Th? Loan trong tru?ng bu?c ra
Mi?ng chỏo: Th?y C? tõn khoa m?i v?
Thi?p d? ch?ng tr?n l?i th?
L? b? s?a trỏp l?i b? nõng khan
Ti?c thay d? th? n?ng n?ng
éờm thu ch? d?i búng trang b?y ch?y
Ch?ng ung thỡ cung l?m khuõy
N? buụng l?i núi ch?ng vỡ, ch?ng kiờng
Tr?c r?ng: Ai L? Ph?ng Tiờn
Hũng toan dem thúi éiờu Thuy?n trờu nguoi
M? ch?ng ng?n c? cũn tuoi
Lũng n?o m? l? buụng l?i nguy?t hoa
H? hang v?y cung ngu?i ta
So lo?i c?m thỳ v?y m? khỏc chi
Võn Tiờn anh h?i c? tri
Su?i v?ng cú bi?t s? ni chang l?
Tay lau nu?c m?t tr? ra
V? nh? s?m s?a tỡm qua éụng th?nh
Vừ cụng h? th?n trong mỡnh
Nam ng?y nhu?m b?nh th?t tỡnh ch?t oan
Th? Loan cựng m? Qu?nh Trang
M? con dúng c?a cu tang trong nh?
éo?n n?y d?n th? Nguy?t Nga
H? khờ ph? ?y theo cha h?c h?nh
Ki?u cụng lờn ch?c Thỏi khanh
Ch? sai ra qu?n éụng th?nh chan dõn
Ra t? kh?p h?t xa g?n
H?i tham h? L?c tỡm l?n d?n noi
Khi?n quõn dem b?c thu m?i
L?c ụng võng l?nh t?i noi dinh ti?n
Ki?u cụng h?i truy?n Võn Tiờn
L?c ụng nh? d?n b?ng li?n khúc than
Thua r?ng: Nghe ti?ng d?n vang
Con tụi nhu?m b?nh gi?a d?ng b? thõy
Bi?t tin t? ?y nh?n nay
Phỳt nghe ngu?i h?i d? n?y x?n xang
Ki?u cụng trong d? b?ng ho?ng
Tr? v?o thu?t l?i cựng n?ng Nguy?t Nga
L?c ụng ngu?i núi cựng cha
Duyờn con r?y dó trụi hoa d?t b?o
Riờng than chỳt ph?n to di?u
Hỏn giang chua g?p, ễ ki?u l?i roi
N?ng r?ng qu? thi?t nhu l?i
Xin cha sai k? m?i ngu?i v?o trong
Nguy?t Nga d?ng d?a bờn phũng
Tay ụm b?c tu?ng khúc rũng nhu mua
Cụng r?ng: N?o b?c tu?ng xua
Nguy?t Nga con khỏ dem dua ngu?i nhỡn
L?c ụng m?t bu?i ng?i nhỡn
Tay chõn m?t mui gi?ng y con mỡnh
Nguy?t Nga l?y g?i phõn minh
L?c ụng khi ?y s? tỡnh m?i hay
Thuong con ph?n b?c l?m thay
Nguy?n xua cũn dú, con r?y di dõu
Nguy?t Nga chi xi?t n?i s?u
L?c ụng th?y v?y c?ng dau gan v?ng
Ki?m l?i khuyờn gi?i v?i n?ng
Gi?i con phi?n nóo k?o mang l?y s?u
Ngu?i d?i nhu búng phự du
S?m cũn t?i m?t cụng phu l? l?ng
Cung nhu d?ng t?ch d?ng s?ng
Cung chua nờn nghia t?o khang dõu m?
Cung nhu c?a s? ng?a qua
Nghi n?o m? ? m?t hoa cho phi?n
N?ng r?ng: Tru?c dó tr?n nguy?n
D?u thay mỏi túc ph?i nhỡn m?i to
Cụng r?ng: On tru?c ngói xua
Li?n dem v?ng b?c t? dua cho ngu?i
L?c ụng cỏo t? xin lui
Tụi dõu dỏm ch?u c?a ngu?i l?m chi
Ng? l? con tr? m?t di
Hay dõu c?t cỏch cũn ghi tu?ng n?y
Bõy gi? con l?i th?y dõy
T?m lũng thuong nh? d? khuõy d?ng n?o?
Ng?a than: é?t r?ng tr?i cao
Tre cũn mang m?t, l? n?o cho cõn
L?c ụng t? t? lui chõn
Ki?u cụng sai k? gia th?n dua sang
Nguy?t Nga nhu?m b?nh th? than
Nam canh l?y ng?c, x?n xang lũng v?ng
Nh? khi th? th?t gi?a d?ng
Chua nguụi n?i th?m, l?i vuong l?y s?u
Cụng d? ch? d?i b?y lõu
Th? khụng cho g?p bu?i d?u thỡ thụi
Bi?t nhau chua d?ng m?y h?i
K? cũn ngu?i m?t tr?i oi l? tr?i
Th? xua t?c d? ghi l?i
Thuong ngu?i quõn t? bi?t d?i n?o phai
Ti?c thay m?t b?c anh t?i
Ngh? van, ngh?p vừ n?o ai dỏm bỡ
Thuong vỡ dốn sỏch lũng ghi
U?ng cụng n?o th?y ti?ng l? gỡ dõu
Thuong vỡ hai tỏm trờn d?u
Ngu?i d?i nhu búng phự du l? l?ng
Thuong vỡ chua d?ng hi?n vang
Nu?c trụi s? nghi?p, hoa t?n cụng danh
Thuong vỡ dụi l?a ch?ng th?nh
Vựa huong, bỏt nu?c ai d?nh ng?y sau
Nam canh ch?ng ng?t gi?t chõu
M?t nhỡn b?c tu?ng ru?t dau nhu d?n
Duong gian nay ch?ng d?ng g?n
?m cung bi?t cú th?nh thõn chang l?
Ki?u cụng th?c d?y bu?c ra
Nghe con than khúc, xút xa lũng v?ng
Khuyờn r?ng: Con ch? cuu mang
G?m trong cũn m?t l? du?ng xua nay
é?n c?m ai n? d?t dõy
Ch?ng qua con t?o d?i xõy khụng thu?ng
N?ng r?ng: Khụn xi?t n?i thuong
Khi khụng g?y gỏnh gi?a du?ng ch?ng hay
1Nay d? loan ph?ng r? b?y
Nờm nghiờng, g?i chớnh ph?n n?y dó cam
Tram nam th? ch?ng lũng ph?m
Sụng Ngõn dua b?n, c?u Lam ru?c ngu?i
Thõn con cũn d?ng gi?a tr?i
Xin th? b?c tu?ng tr?n d?i th?i thụi
Ki?u cụng trong d? ch?ng vui:
"Con d?nh gi? ti?t tr?n d?i hay sao?"
Cú ngu?i sang c?, ngụi cao
Thỏi su ch?c tr?ng trong tr?o s?c phong
Nghe d?n con gỏi Ki?u cụng
Tu?i v?a hai tỏm, to h?ng chua xang
Thỏi su dựng l? v?t sang
Mu?n ngu?i mai chu?c k?t d?ng sui gia
Ki?u cụng khụn ộp Nguy?t Nga
L? nghi dua l?i v? nh? Thỏi su
Thỏi su ch?ng bi?t r?ng suy
éem di?u oỏn gi?n s?m ghi v?o lũng
X?y dõu gi?c m?i l?m hung
ễ-qua qu?c hi?u, binh nhung d?y lo?n
éỏnh v?o t?i c?a é?ng-Quan
S? vuong phỏn h?i lu?ng ban qu?n th?n
Sao cho v?ng nu?c an dõn
Cỏc quan ai bi?t muu th?n b?y ra
Thỏi su s?n cú c?u nh?
V?i v?ng qu? g?i tõu qua ngai v?ng
Thu? xua gi?c m?i d?y lo?n
Cung vỡ tham s?c phỏ t?n Trung Hoa
Mu?n cho an gi?c ễ-qua
éua con gỏi t?t giao hũa thỡ xong
.Nguy?t Nga l? gỏi Ki?u cụng
Tu?i v?a hai tỏm mỏ h?ng duong xinh
N?ng dó s?c khuynh th?nh
L?i thờm r?t b?c t?i tỡnh h?o hoa
éua n?ng v? nu?c ễ-qua
Phiờn vuong ung d? ?t l? bói binh
S? vuong nghe t?u thu?n tỡnh
Chõu phờ khi?n s? ra dinh éụng-th?nh
S?c phong Ki?u Lóo Thỏi Khanh
Vi?c trong nh? nu?c, tr?m d?nh c?y nguoi
Nguy?t Nga n?ng ?y nờn ngu?i
L?a ng?y thỏng chớn, hai muoi c?ng H?
Ki?u cụng võng l?nh nh? vua
L? n?o m? dỏm núi phụ di?u n?o
Nguy?t Nga trong d? nhu b?o
Chỳ thớch:
1.Hu?nh tuy?n (ho?ng tuy?n): su?i v?ng, cừi ch?t. Núi Võn Tiờn dó b? b?nh ch?t r?i
2.Xe loi: xe l?, xe d? dang.
3.Linh: ti?ng dựng d? ch? ngu?i dó ch?t r?i.
4.é?ng d?o: cựng theo m?t d?o lý. é?ng tõm: cựng chung m?t lũng .
5.Th?t gia: nh? c?a (nhu núi gia dỡnh), t?c v? ch?ng
6.Ngũi vi?t, dia nghiờn: bỳt nghiờn, hỡnh tu?ng n?y du?c dựng d? ch? tỡnh b?ng h?u thõn thi?t trong vi?c h?c h?nh.
7.V? Tiờn l? Tr?c ch? dõu: Tr?c ch? dõu t?c l? ch? dõu Tr?c, tỏc gi? theo cỳ phỏp ch? Hỏn. Ngu?i Trung-qu?c thu?ng coi ngu?i b?n thõn hon tu?i nhu anh ru?t, v? coi v? b?n nhu ch? dõu.
8.T? C?: con Hi Cụng nu?c T?. Hi Cụng ch?t anh T? C? l? Tuong Cụng lờn k? ngụi, chớnh s? r?i nỏt, b? b?y tụi l? Vụ Tri gi?t ch?t. Khi ?y T? C? ch?y sang nu?c L?, em l? Ti?u B?ch ch?y sang nu?c C?. Sau Ti?u B?ch v? nu?c tru?c, lờn l?m vua (t?c l? Ho?n cụng) sai ngu?i núi v?i vua L? gi?t T? C? v? l?i l?y v? T? C?.
9.éu?ng cung: cung nha éu?ng (618-907)
10.Th? Dõn: Lý Th? Dõn, t?c éu?ng Thỏi Tụng. Th? Dõn gi?t em l? Ti?u L?c v? l?y v? em. Tớch n?y trong éu?ng s? chộp l?i l? Nguyờn Cỏt, dõy núi l? Ti?u L?c, cú l? sai .
11.B?t Vi: Ló B?t Vi, ngu?i nu?c T?n, m?t lỏi buụn gi?u cú v? x?o quy?t. Khi B?t Vi d?n nu?c Tri?u, th?y chỏu vua T?n l? D? Nhõn dang l?m con tin ? dú, y núi: "Ngu?i n?y l? mún h?ng quớ cú th? tớch tr? d?u co du?c" (K? húa kh? cu), r?i y muu mụ cho D? Nhõn du?c v? nu?c lờn k? ngụi l?m vua, v? y l?m T? Tu?ng. B?t Vi cũn l?y m?t ngu?i thi?p r?t d?p, khi cú thai, dem gỏn cho D? Nhõn, ớt lõu sau sinh du?c ngu?i con trai, D? Nhõn v?n tu?ng l? con mỡnh, nờn du?c k? ngụi, t?c T?n Th?y Ho?ng . Sau B?t Vi vỡ thụng tinh v?i thỏi h?u (m? Th?y Ho?ng, t?c ngu?i thi?p c?a y tru?c), vi?c ti?t l?, b? d?y v?o T?-Xuyờn, r?i y u?ng thu?c d?c t? t?.
12. D? th?: lũng con th?, Th? Loan vớ v?i lũng mỡnh. Ngu?i xua b?o cung trang cú con th?, -l?i b?o con th? trụng búng trang m? ch?a. Hai cõu n?y: gi?i theo thuy?t trờn thỡ nghia l?: ụm n?ng t?m lũng, nhu con th? ng?i trong búng trang m? ch? d?i, hay theo thuy?t du?i, thỡ... con th? trụng lờn búng trang m? ch? d?i, nhung theo thuy?t du?i thu?n nghia hon. Th? Loan núi cú lũng ch? d?i T? Tr?c .
13.L? Ph?ng Tiờn: Ló Ph?ng Tiờn. L? B?, m?t vừ tu?ng d?i Tam qu?c, con nuụi v? chõn tay c?a é?ng Trỏc. Trỏc muu cu?p ngụi nh? Hỏn. Vuong Doón, m?t trung th?n nh? Hỏn, cú ngu?i con gỏi hỏt trong nh? (ca co) tờn l? éiờu Thuy?n, s?c d?p, b?n dựng k? ly giỏn: tru?c h?a g? cho L? B?, sau l?i dem hi?n cho é?ng Trỏc.
14.Th?t tỡnh: b? vi?c gỡ trỏi mỡnh m? u?t ?c phi?n nóo trong lũng .
15.Cu tang: d? tang, ch?u tang
16.Thỏi khanh: m?t ch?c quan to
17.Chan dõn: do ch? Hỏn "m?c dõn": tr? dõn.
18.Dinh ti?n: tru?c dinh.
19.X?n xang: xụn xao, th?n th?c, (ti?ng mi?n Nam)
20.Hỏn giang: cú b?n chộp l? H?n giang, xột ra khụng dỳng nghia. H?n giang t?c l? sụng Hỏn (sụng Ngõn) trờn tr?i; theo ch? Hỏn, sụng n?y cú nhi?u tờn: Thiờn h?, Thiờn hỏn, Ngõn h?, Ngõn hỏn, Võn hỏn, H? hỏn.
21.ễ ki?u: c?u ễ. Theo cỏc sỏch Ho?i Nam v? Phong t?c ký: éờm th?t t?nh (dờm m?ng b?y thỏng b?y õm l?ch) chim ụ thu?c (qu? v? v?t) s?p h?ng l?m c?u b?c qua sụng Ngõn cho v? ch?ng Ngõu g?p nhau. Cõu n?y núi: Nguy?t Nga chua du?c g?p Võn Tiờn m? nhõn duyờn l? d?, cung nhu v? ch?ng Ngõu chua du?c g?p nhau trờn sụng Ngõn, m? nh?p c?u ễ dó long m?t, roi m?t r?i .
22.Phự du: con v?, m?t th? trựng cú cỏnh, hay bay trờn m?t nu?c, s?ng m?t th?i gian r?t ng?n. núi d?i ngu?c, s?ng m?t d?i ngu?i ng?n ng?i .
23.é?ng t?ch d?ng s?ng: cựng giu?ng cựng chi?u, ch? v? ch?ng.
24.C?a s? ng?a qua: núi d?i ngu?i chúng qua nhu búng ng?a ch?y qua c?a s?
25.D?u thay mỏi túc ph?i nhỡn qua m?i to: d?u túc b?c tu?i gi? cung ph?i gi? l?y m?i to.
26.Cỏo t?: cung nhu cỏo t?, t? t? v?i ch? nhõn d? xin v?.
27.Dỏm ch?u: dỏm nh?n
28.Tre cũn mang m?t: núi cha gi? thỡ cũn, con tr? thỡ dó ch?t .
29.Gia th?n: ngu?i h?u h? trong nh? quan.
30.éốn sỏch ghi lũng: ký chỳ vi?c dốn sỏch .
31.Vựa huong: bỡnh huong
32.Duong gian: kho?ng cú m?t tr?i chi?u t?c cừi s?ng .
33.?m cung: õm ph?, ch? to?n búng t?i, t?c cừi ch?t.
34 Th?nh thõn: nờn v? nờn ch?ng, núi: s?ng khụng l?y du?c nhau, khụng bi?t ch?t xu?ng cừi õm cú du?c th?nh v? th?nh ch?ng khụng ?
35.Cuu mang: ụm ?p, b?n b?u, lo ng?i.
36.Loan ph?ng: hai ch? chim thu?ng dựng d? tu?ng trung cho v? ch?ng dụi l?a t?t d?p
37.G?i chớch: g?i ch?ch (l?ch). N?m nghiờng g?i chớch: núi loan ph?ng ph?i r? nhau, tỡnh c?m d?i xõy d?t ng?t n?m g?i nhu b? xụ l?n m? nghiờng l?ch di. Ch? Hỏn cung dựng: khi tr?m (g?i nghiờng).
38.Sụng Ngõn: xem chỳ thớch ? cõu 245, 246.
39.C?u Lam: ch? Hỏn Lam ki?u, t?c c?u trờn ngũi Lam (Lam Khờ) ? huy?n Lam-éi?n t?nh Thi?m-Tõy (Trung-qu?c). Theo sỏch Thỏi-Bỡnh qu?ng ký. Bựi H?ng d?i éu?ng g?p b? tiờn Võn Ki?u cho b?i tho, trong cú ch? Lam Ki?u, sau H?ng d?n tr?m Lam-ki?u, khỏt nu?c, v?o xin m?t b? lóo g?n d?y, du?c Võn Anh, con gỏi b? dua nu?c ng?c d?ch (th? nu?c tiờn) cho u?ng. H?ng th?y Võn Tiờn tuy?t d?p, mu?n l?y, b? lóo b?o: b? c?n dựng c?i ng?c v? ch?y ng?c d? gia (luy?n) thu?c huy?n suong (th? thu?c tiờn) n?u cú nh?ng th? ?y l?m sớnh l? thỡ g? cho. H?ng v? tỡm du?c c?i ch?y ng?c dua d?n l?i ? d?y gió thu?c tiờn cho b? m?t tram ng?y, r?i H?ng l?y Võn Anh v? hai v? ch?ng cựng th?nh tiờn (Truy?n Ki?u: "Ch?y suong chua n?m c?u Lam", suong t?c thu?c huy?n suong .
40.Ti?t: xem chỳ thớch ? cõu 6 v? cõu 164
41.Thỏi su: ch?c quan to nh?t tri?u dỡnh
42.Xang: xe ch?t, g?n bú
43.Mai chu?c (m?i chu?c): ngu?i l?m m?i trong vi?c l?y v?, l?y ch?ng
44.L? nghi: cỏc cu?c l? cú nghi th?c chuong trỡnh, cung cú nghia l? cỏc l? v?t. éõy l? cỏc l? v?t m? Thỏi su dua d?n d? h?i v? cho con.
45.ễ-qua: Theo Gia d?nh Thụng chớ thỡ ? mi?n Chõu-é?c H?-Tiờn tru?c kia thu?ng cú gi?c Qua Oa ? ngo?i b? v?o cu?p phỏ. Quõn Mi?n-éi?n xua, cũn g?i l? ễ-d? cung hay de d?a mi?n H?-Tõy, Chõu-é?c. Cú th? l? Nguy?n éỡnh Chi?u dó nh? l?i nh?ng gi?c xõm lu?c n?y m? d?t tờn nu?c ễ-qua chang.
46.Binh nhung: binh si, cung cú nghia l? khớ gi?i. éõy ch? binh si. D?y lo?n: l?m lo?n. Núi nu?c ễ-qua dem quõn qu?y nhi?u cừi biờn.
47.é?ng-Quan: m?t c?a ?i hi?m y?u ? biờn gi?i Hỏn H?.
48.Lu?ng ban: hai ban van vừ. Quõn th?n: b?y tụi trong m?t tri?u dỡnh
49.C?u: thự h?n
50.Khuynh th?nh: nghiờng th?nh. Lý Diờn Niờn d?i Hỏn cú cõu ca: "Nh?t c? khuynh nhõn th?nh, tỏi c? khuynh nhõn qu?c" (cú b?n chộp l? "Nh?t ti?u"... "tỏi ti?u"...), nghia l? m?t cỏi nhỡn l?m nghiờng th?nh, hai cỏi nhỡn l?m nghiờng nu?c (hay m?t cỏi cu?i... hai cỏi cu?i...), núi: cỏi nhỡn (hay cỏi cu?i) c?a ngu?i con gỏi d?p khi?n vua chỳa ph?i say mờ d?n n?i m?t th?nh m?t nu?c. Do dú, ngu?i ta thu?ng dựng danh t? "khuynh th?nh" "khuynh qu?c" d? ch? nh?ng ngu?i con gỏi cú s?c d?p .
51.H?o hoa: h?o l? khớ phỏch khỏc ngu?i, hoa l? van v? t? d?ng.
52.Chõu phờ: vua h? bỳt son phờ v?o t? chi?u ch? (chõu: son)
53.C?ng H?: dem dõng cho nu?c H? (t?c nu?c Hung-nụ ? phớa B?c Trung-qu?c, ngu?i Trung-qu?c thu?ng g?i l? nu?c H?)

L?c Võn Tiờn - Nguy?n éỡnh Chi?u
Cõu 1400 - 1599.
Canh ch?y ch?ng ng? nh?ng thao th?c ho?i
Th?t tỡnh trõm n? bi?ng c?i
D?a m?nh b? xừa túc d?i ng?i lo
Chiờu Quõn xua cung c?ng H?
B?i ngu?i Diờn Th? h?a d? gõy nờn
Hanh Nguon sau cung ch?ng yờn
Vỡ ngu?i Lu K? c?u hi?m cũn ghi
Hai n?ng ch?ng dó ph?i di
M?t vỡ ngay chỳa, m?t vỡ th?o cha
Chiờu Quõn nh?y xu?ng giang h?
Thuong vua nh? Hỏn, n?ng d? quyờn sinh
H?nh Nguon nh?y xu?ng Trỡ-linh
Thuong ngu?i Luong Ng?c duyờn l?nh phụi pha
é?n nay ph?n b?c l? ta
Nguy?n cựng b?c tu?ng trút d? chung thõn
1415.Tỡnh phu ph? nghia qu?n th?n
Nghia xa cung tr?n, on g?n cung nờn
Nghia tỡnh n?ng c? hai bờn
N?u ngay cựng chỳa l?i quờn on ch?ng
Sao sao m?t thỏc th?i xong
L?y mỡnh bỏo chỳa, l?y lũng s? phu
Ki?u cụng nuong g?i dang lo
Nghe con than th? m?y cõu thờm phi?n
Kờu v?o ng?i d?a tru?ng ti?n
L?y l?i d?y d? cho tuy?n thõn danh
Ch?ng qua l? vi?c tri?u dỡnh
N?o cho cú mu?n ộp tỡnh con chi
N?ng r?ng: Con k? chi con
Bo vo chỳt ph?n, m?t cũn qu?n bao
Thuong cha tu?i tỏc dó cao
E khi ?m l?nh bu?i n?o bi?t dõu
Tu?i gi? búng x? nh?nh dõu
S?m xem t?i xột, ai h?u cho cha
Cụng r?ng: Chi xỏ vi?c nh?
Hóy an d? tr? m? qua nu?c ngu?i
Hụm nay dó t?i m?ng mu?i
Khỏ toan s?m s?a hai muoi t?ng h?nh
N?ng r?ng: Vi?c ?y dó d?nh
Cũn lo hai ch? õn tỡnh chua xong
Con xin sang l?y L?c ụng
L?m chay b?y b?a tr?n cựng Võn Tiờn
Ngừ cho nhõn nghia v?n tuy?n
Phũng sau xu?ng ch?n hu?nh tuy?n g?p nhau
Ki?u cụng bi?t nghi tru?c sau
D?y dem ti?n b?c c?p h?u dua di
L?c ụng ra ru?c m?t khi
Nguy?t Nga v?o d?t l? nghi s?n s?ng
Ng?y l?nh gi? ng? dang d?n
An chay n?m d?t cho ch?ng Võn Tiờn
M? ra b?c tu?ng treo lờn
Trong nh? cho t?i lỏng gi?ng d?u thuong
Nguy?t Nga c?t ti?ng khúc than
Võn Tiờn anh h?i su?i v?ng cú hay
B?y ng?y r?i vi?c l?m chay
B?n dem ti?n b?c t? r?y L?c ụng
1455.Trụng ch?ng m? ch?ng th?y ch?ng
éó d?nh m?t ch? mỏ h?ng vụ duyờn
R?y vua g? thi?p v? Phiờn
Quy?t lũng xu?ng ch?n c?u tuy?n th?y nhau
Ch?ng chi cung g?i l? dõu
1460.Mu?n lo vi?c nu?c, ph?i õu vi?c nh?
M?t ng?y m?t bu?c m?t xa
C?a n?y d? l?i cho cha du?ng gi?.
L?y r?i nu?c m?t nh? sa
Ngựi ngựi t? gió bu?c ra tr? v?
Cỏc quan xe giỏ b?n b?
Nam muoi th? n? h?u k? chõn tay
Hai muoi nay dó d?n ng?y
Cỏc quan b?o h? dua ngay xu?ng thuy?n
Nguy?t Nga v?i khi?n Kim Liờn
Lờn m?i thõn ph? xu?ng thuy?n xem qua
Cụng r?ng: D? dó xút xa
Con d?ng dựn th?ng cho cha th?m s?u
N?ng r?ng: Nu?c non cao sõu
T? dõy xa cỏch khụn h?u th?y cha
Thõn con v? d?t ễ-qua
éó d?nh m?t n?i l?m ma d?t ngu?i
Hai phuong Nam B?c cỏch v?i
Con xin g?i l?i m?t l?i l?m khuõy
Hiu hiu giú th?i ng?n cõy
?y l? h?n tr? v? r?y tham cha
Ki?u cụng l?y ng?c nh? sa
Cỏc quan ai n?y d?u thuong
Ch?ng qua vi?c ? quõn vuong
Cho nờn ph? t? hai du?ng xa xuụi
Bu?m truong thuy?n v?i tỏch v?i
Cỏc quan dua dún ngựi ngựi d?ng trụng
Mu?i ng?y dó t?i ?i é?ng
Mờnh mụng bi?n r?ng dựng dựng súng xao
éờm nay ch?ng bi?t dờm n?o
Búng trang v?c v?c, búng sao m? m?
Tr?i trờn l?ng l? nhu t?
Nguy?t Nga nh? n?i túc to ch?ng trũn
Than r?ng: N? nu?c kỡa non
C?nh th?i th?y dú, ngu?i cũn v? dõu
Quõn h?u d?u ng? dó lõu
Lui ra m?t b?c rốm chõu m?t mỡnh
V?ng ngu?i cú búng trang thanh
Tram nam xin g?i chỳt tỡnh l?i dõy
Võn Tiờn anh h?i cú hay
Thi?p nguy?n m?t t?m lũng ngay v?i ch?ng
Than r?i l?y tu?ng vai mang
Nh?m dũng nu?c ch?y v?i v?ng nh?y ngay
Kim Liờn th?c d?y ho?ng thay
Cựng quõn th? n? m?t b?y d?u lo
Cựng nhau d?u ch?ng dỏm hụ
Th?m toan muu k? ch?ng lo l?u tỡnh
Vi?c n?y l? vi?c tri?u dỡnh
é?c quan hay d?ng ?t mỡnh thỏc oan
Mu?n cho c?n nhi?m tram d?ng
Kim Liờn th? l?y l?m n?ng Nguy?t Nga
Trỏ hụn v? nu?c ễ qua
Ai m? v?ch lỏ, ai m? tỡm sõu
Tớnh r?i xong x? chu?c m?u
Phỳt dõu thuy?n dó d?n d?u ?i quan
é?c quan xe giỏ s?a sang
Ki?u truong long ph?ng, ru?c n?ng v? Phiờn
Ai hay tỡ t?t Kim Liờn
é?ng l?m ho?ng h?u nu?c Phiờn tr?n d?i
Nguy?t Nga nh?y xu?ng gi?a v?i
1Súng th?n dua d?y v?o noi bói r?y
Búng trang v?a khu?t ng?n cõy
Nguy?t Nga h?n hóy choi r?y õm cung
Xi?t bao suong tuy?t dờm dụng
Mỡnh n?m gi?a bói l?nh lựng ai hay
Quan õm thuong gỏi th?o ngay
Bốn dem l?ng l?i d? r?y vu?n hoa
Dan r?ng: N?ng h?i Nguy?t Nga
Tỡm noi nuong nỏu cho qua thỏng ng?y
éụi ba nam n?a g?n dõy
V? ch?ng sau s? xum v?y m?t noi
Nguy?t Nga giõy phỳt t?nh hoi
é?nh h?n m?i nghi m?y l?i chiờm bao
Thi?t hu chua bi?t l?m sao
Bõy gi? bi?t ki?m noi n?o g?i thõn
M?t mỡnh lu?ng nh?ng bõng khuõng
Phỳt dõu tr?i dó r?ng h?ng v?ng dụng
M?t mỡnh mang b?c tu?ng ch?ng
X?y dõu l?i g?p Bựi ụng d?o vu?n
ễng r?ng: N?ng ? h? phuong
Vi?c chi m? t?i trong vu?n hoa ta
N?ng r?ng: Tr?n giú hụm qua
Chỡm thuy?n nờn n?i mỡnh ra th? n?y
T?i tam s?y bu?c t?i dõy
Xin soi xột t?i tho ngõy l?c du?ng
Bựi ụng d?ng ng?m tu?ng n?ng
Ch?ng tranh d?i cỏc cung h?ng trõm anh
é?u duụi han h?i s? tỡnh
N?ng b?n l?i thi?t vi?c mỡnh b?y qua
Bựi ụng m?ng ru?c v? nh?
Thay d?i xiờm ỏo nuụi m? l?m con
R?ng: Ta sinh d?ng ch?i non
Tờn l? Bựi Ki?m hóy cũn ? kinh
Trong nh? khụng gỏi h?u sinh
Ng?y nay l?i g?p minh linh phu?c tr?i
Nguy?t Nga ? dó an noi
éờm dờm nghi lu?ng s? d?i g?n xa
M?t lo v? nu?c ễ-qua
E vua b?t t?i cha gi? r?t oan
Hai lo ph?n gỏi h?ng nhan
S? khi b?o du?ng muu toan l? gỡ
Nguy?t Nga lu?ng nh?ng s?u bi
X?y dõu Bựi Ki?m t?i khi v? nh?
T? ng?y th?y m?t Nguy?t Nga.
éờm dờm tr?n tr?c phũng hoa m?y l?n
Th?y n?ng th? b?c tu?ng nhõn
Nghi?m trong tỡnh ý d?n lõn h?i li?n
Tu?ng n?y sao gi?ng Võn Tiờn
B?y lõu th? cú linh thiờng di?u gỡ?
N?ng r?ng: L?m ph?n n? nhi
M?t cõu chỏnh ti?t ph?i ghi v?o lũng
Tram nam cho tr?n d?o tũng
S?ng sao thỏc v?y, m?t ch?ng m? thụi
Ki?m r?ng: N?ng núi sai r?i
Ai t?ng bỏn d?t m? ng?i ch? trua
L?m ngu?i trong cừi giú mua
B?y muoi m?y m?t ngu?i xua th?y n?o
Chỳa xuõn cũn ? vu?n d?o
Ong qua bu?m l?i bi?t bao nhiờu l?n
Chỳa xuõn ra kh?i vu?n xuõn
Hoa t?n nh?y r?a nhu r?ng b? hoang
? d?i ai c?y sang gi?u
Ba xuõn d?u h?t ng?n v?ng khụn mua
Hay chi nhu vói ? chựa
M?t can c?a khộp, b?n mựa l?nh tanh
Lờnh dờnh m?t chi?c thuy?n tỡnh
Mu?i hai b?n nu?c g?i mỡnh v?o dõu
Ai t?ng m?c ỏo khụng bõu
An com khụng dua, an tr?u khụng cau
N?ng sao ch?ng nghi tru?c sau
Gi? ụm b?c tu?ng b?y lõu thi?t mỡnh,
N?ng r?ng: T?ng d?c s? kinh
L?m thõn con gỏi ch? trinh l?m d?u
Ch?ng phen thúi nu?c Tr?nh dõu
H?n ngu?i t?i gi?a vu?n dõu t? tỡnh
Ki?m r?ng: éó bi?t s? kinh
Sao khụng suy xột d? n?m khụng
H? Duong xua m?i gúa ch?ng
Cũn mo nhan s?c T?ng cụng cung v?a
H? co l?n nh? d?u ua
Chỳ thớch:
1.Chiờu Quõn: Vuong Tu?ng t? l? Chiờu Quõn, m?t cung nhõn c?a Nguy?n d? nh? Hỏn, sau b? gó cho vua Hung-Nụ. éi thuy?n v?o quỏ n?i d?a Hung-Nụ, Chiờu Quõn nh?y xu?ng sụng H?c-H? t? t?. "Chiờu Quõn c?ng H?" m?t d? t?i thu?ng du?c cỏc nh? tho van xua nay ca ng?i thuong ti?c.
2.H?nh Nguon (Nguyờn): m?t nhõn v?t trong truy?n Nh? é? Mai. Cung nhu Chiờu Quõn, H?nh Nguyờn b? b?t di c?ng H? v? cung t? t? nhung cú ngu?i c?u v?t.
3.C?u hi?m: thự cu
4.Ngay chỳa: trung v?i vua. Th?o cha: hi?u v?i cha. Núi m?t d?ng Chiờu Quõn, m?t d?ng H?nh Nguyờn theo m?nh cha, hai ngu?i ph?i tr?ng d?o trung v?i d?o hi?u m? d?nh di hi?n thõn cho nu?c H?.
5.Quyờn sinh: v?t b? cỏi m?ng s?ng, t? t?
6.Chung thõn: tr?n d?i, d?n khi ch?t
7.Nghia xa cung tr?n, on g?n cung nờn: núi nghia vua tụi cung nhu on (tỡnh) v? ch?ng cựng ph?i gi? cho tr?n v?n .
8.S? phu: th? ch?ng. núi: ch?t di thỡ m?i cú th? du?c c? hai b? : bỏo chỳa , th? ch?ng .
9.Tru?ng ti?n: tru?c m?n
10.Thõn danh: thõn mỡnh v? danh d?
11.?m l?nh bu?i n?o bi?t dõu: núi khụng bi?t lỳc n?o kho? lỳc n?o ?m .
47.Búng x? nh?nh dõu: nhu núi búng x? v? Tõy. Sỏch Ho?i Nam T? núi: m?t tr?i x? v? Tõy, gỏc búng trờn ng?n cõy, g?i l? "tang du" (tang: cõy dõu, du: m?t lo?i cõy cao, g? b?n ch?c, thu?ng dựng ch? khớ c?). Ngu?i sau mu?n dựng hai ch? "tang du" n?y d? ch? phuong Tõy hay vớ v?i tu?i gi?.
12.T?ng h?nh: ti?n ngu?i lờn du?ng.
13. éang d?n: lờn d?n t? l?.
14. B?c tu?ng: dõy l? b?c tranh truy?n th?n.
15.C?u tuy?n: chớn su?i, ch? du?i d?t sõu, t?c cừi ch?t, cung nhu núi "ho?ng tuy?n" (su?i v?ng).
16.Xe giỏ: xe dựng cho vua, gia dỡnh vua, ho?c cỏc b?c vuong h?u. éõy Nguy?t Nga du?c coi l? v? vua Phiờn, nờn cỏc quan dua xe giỏ d?n dún m?t cỏch r?n r?p.
17.Th? n? (con gỏi):con gỏi h?u trong cung vua, t?c cung n?. éõy Nguy?t Nga dó coi l? ho?ng h?u phi, nờn con gỏi dua d?n h?u n?ng, cung g?i l? th? n?.
18.B?o h?: gi? gỡn h? v?.
19.?i é?ng: c?a ?i é?ng-Quan, xem chỳ thớch cõu 1375
20.Túc to: k?t túc xe to, t?c tỡnh nghia v? ch?ng.
21.Rốm chõu: chớnh nghia l? m?t th? rốm b?n b?ng ng?c chõu, sau thu?ng dựng d? ch? chung nh?ng th? rốm quớ.
22.L?u tỡnh: ti?t l? tỡnh hỡnh d? cho ngu?i ngo?i bi?t chuy?n.
23.é?c quan: ch?c quan dụn d?c vi?c Nguy?t Nga di c?ng Phiờn.
24.C?n nhi?m: c?n th?n bớ m?t.
25.Trỏ hụn: gi? m?o trong cụng vi?c cu?i g?, nghia l? khụng dỳng ngu?i dó dớnh u?c.
26.Long ph?ng: l?ng che v? hỡnh chim phu?ng.
27.?m cung: õm ph?, cừi ch?t. núi Nguy?t Nga cũn mờ m?t chua tinh .
28.Quõn õm: t?c Quan Th? ?m, tờn m?t v? Ph?t, quan l? nghe xem, th? õm l? õm thanh c?a ngu?i d?i, v? Ph?t n?y thu?ng nghe xem nh?ng ti?ng kờu kh? n?n c?a ngu?i d?i m? tỡm d?n ch? gi?i c?u cho, nờn g?i nhu th?.
29.é?nh h?n: t?nh l?i, h?n du?c yờn d?nh l?i
30.H? phuong: phuong n?o, noi n?o?
31.é?i cỏc: dinh th? v? l?u gỏc, ch? noi quan ch?c quy?n quớ. Trõm anh: cỏi g?i túc v? cỏi d?i mu, ch? h?ng ngu?i sang c?.
32.Minh linh: m?t lo?i sõu (sau húa bu?m) thu?ng cu?n t? ? lỏ lỳa, lỏ rau m? c?n h?i. Kinh Thi cú cõu: "Minh linh h?u t?, qu? lừa ph? chi", nghia l? minh linh cú con, tũ vũ cừng v? nuụi, do dú, t?c g?i "con nuụi" l?: "minh linh". Vi?t nam cung cú cõu: "Tũ vũ m? nuụi con nh?n...". Nhung ngu?i xua dó khụng xột k?, tũ vũ b?t minh linh hay nh?n dua v?, l? d? l?m th?c an nuụi con nú, ch? khụng ph?i d? nuụi l?m con.
33Nghi lu?ng: nghi ng?i suy tớnh.
34.B?o du?ng: gi? gỡn v? nuụi n?ng. Nguy?t Nga s? r?ng: Bựi ụng b?o du?ng mỡnh l? cú muu toan gỡ chang ?
35.Phũng hoa: can phũng trang trớ d?p d?, van v?.
36Tu?ng nhõn: hỡnh ngu?i v?
37.D?n lõn: lõn la d?n d?n
38.Chỏnh ti?t: di?u trinh ti?t ch? y?u.
39.Bỏn d?t: ti?ng mi?n Nam l? d?t h?ng. núi: bỏn d?t h?ng sao khụng bỏn ngay m? l?i ng?i ch? trua nghia l? cú nhan s?c nhu Nguy?t Nga, ai ch? say mờ, vi?c chi m? ng?i d?i .
40.B?y muoi m?y m?t ngu?i xua th?y n?o: do cõu tho c?a é? Ph? d?i éu?ng. Nhõn sinh th?t th?p c? lai hy, nghia l? d?i ngu?i ta, xua nay ớt ai s?ng du?c b?y muoi tu?i.
41.Mu?i hai b?n nu?c: cú l? l? m?t th?nh ng? ch? con s? c?a sụng ho?c c?a bi?n c?a nu?c ta th?i xua. B?i tho c?a Lờ Quỏt d?i Tr?n cú cõu: "H?i mụn th?p nhi ngó ho?n son", nghia l?: m?t vựng mu?i hai c?a bi?n, ta v? nỳi ?n". éõy núi s? ph?n d?n b? lờnh dờnh, khụng bi?t rừ dõu l? b? b?n.
42.Bõu: c? ỏo. Cõu n?y l? m?t cõu ca dao cú s?n
43.Thúi nu?c Tr?nh: nu?c Tr?nh d?i Xuõn thu, cú ti?ng l? m?t nu?c nhi?u thúi phúng dóng, trai gỏi thu?ng t? trờn sụng Tran sụng V?, cựng nhau t?ng hoa thu?c du?c m? dựa b?n, cũn nh?ng chuy?n trốo tu?ng, dún ngừ, h?n nhau ngo?i n?i c?, thỡ r?t ph? bi?n ? trong nu?c.
44.Vu?n dõu: d?i Xuõn Thu cũn cú nu?c V? cung dõm t?c nhu nu?c Tr?nh, trai gỏi thu?ng h?n hũ nhau ? trờn sụng B?c ho?c trong vu?n dõu.
45.H? Duong: theo H?u Hỏn thu: H? Duong cụng chỳa, ch? gỏi vua Hỏn Quang Vu, gúa ch?ng du?c ớt lõu mu?n l?y T?ng Ho?ng (T?ng cụng) m?t d?i th?n c?a Quang Vu. Ho?ng khụng ch?u l?y, quy?t gi? tr?n tỡnh nghia v?i ngu?i v? "t?o khang" c?a mỡnh (Xem chỳ thớch ? cõu 410).
46.H? Co: m?t ngu?i d?n b? d?p nhung da dõm, l? con gỏi Tr?nh M?c Cụng (d?i Xuõn thu), l?y Ng? Thỳc, quan nu?c Tr?n, Ng? Thỳc ch?t, thụng tỡnh v?i Tr?n Linh Cụng v? cỏc quan tri?u l? Kh?ng Ninh, Nghi H?nh Ph?. Sau S? di?t Tr?n, l?i l?y Liờn Doón Tuong Lóo (Liờn Doón l? h?). Tuong Lóo ch?t, l?i l?y Thõn Cụng Vu Th?n nu?c S?

L?c Võn Tiờn - Nguy?n éỡnh Chi?u
Cõu 1600 - 1799
S?m dua Doón Ph?, t?i ng?a Tr?n Quõn
Hỏn xua L? h?u thanh xuõn
Cũn vua Cao t? m?y d?ng D? Ky
éu?ng xua Vừ h?u thi?t gỡ
Di Tụng khi tr?, Tam Tu lỳc gi?
C? trong sỏch v? núi ra
M?t d?i sung su?ng cung qua m?t d?i
Ai ai cung ? trong d?i
Chớnh chuyờn, tr?c n?t ch?t th?i cung ma
Ngu?i ta ch?ng l?y ngu?i ta
Ngu?i ta dõu l?y nh?ng l? tu?ng nhõn
Cho nờn ti?c ph?n h?ng nhan
H?c dũi Nhu ý v? ch?ng Van Quõ
Nguy?t Nga bi?t d?a ti?u nhõn
L?m thinh toan chu?c thoỏt thõn cho r?i
Bựi ụng ngon ng?t trau d?i
D? n?ng cho d?ng sỏnh dụi con mỡnh
L?m ngu?i ch?p nh?t sao d?nh
H? l? l?ch s?, cú kinh cú quy?n
T?i dõy duyờn dó bộn duyờn
Trang thanh giú mỏt c?m thuy?n d?i ai
Nh? cõu: Xuõn b?t tỏi lai
Ng?y nay hoa n?, e mai hoa t?n
L?m chi thi?t ph?n h?ng nhan
Nam canh g?i ph?ng m?n loan l?nh lựng
V?ng phu xua cung trụng ch?ng
Ng?y xanh mũn m?i mỏ h?ng phụi pha
Thụi thụi khuyờn ch? th? ra
V?y cựng con lóo m?t nh? cho xuụi
Nguy?t Nga gi? d?ng m?ng vui
Thua r?ng:Ngu?i cú cụng nuụi b?y ch?y
Tụi xin dỏm g?i l?i n?y
Hóy tua ch?m ch?m s? v?y nhõn duyờn
Tụi xin l?y t? Võn Tiờn
L?m chay b?y b?a cho tuy?n th?y chung
Cha con nghe núi m?ng th?m
D?n nh? s?a ch? d?ng phũng cho xuờ
Chi?u hoa g?i sỏch b?n b?
C? d? bỏt b?u ch?nh t? chung ra
X?y v?a t?i lỳc canh ba
Nguy?t Nga l?y bỳt d? v?i cõu tho
Dỏn trờn vỏch ph?n m?t t?
Vai mang b?c tu?ng k?p gi? ra di
Hai bờn b? b?i r?m rỡ
éờm khuya v?ng v? g?p khi trang l?
L? ch?ng du?ng sỏ bo vo
Cú b?y dom dúm sỏng nh? di theo
Qua truụng r?i l?i lờn dốo
D? kờu giang gi?i, suong gieo l?nh lựng
Gi?y s?nh d?p s?i th?ng xụng
V?a may tr?i dó v?ng dụng lú d?u
Nguy?t Nga di d?ng h?i lõu
Tỡm noi b?n th?ch ngừ h?u ngh? chõn
Ngu?i ngay tr?i ph?t cung vung
Lóo b? ch?ng g?y trong r?ng bu?c ra
H?i r?ng: N?ng ph?i Nguy?t Nga
Khỏ tua g?ng gu?ng v? nh? cựng ta
Khi dờm n?m th?t Ph?t b?
Ngu?i d? mỏch b?o nờn d? t?i dõy
Nguy?t Nga bỏn tớn bỏn nghi
é?nh li?u nh?m m?t theo di v? nh?
Bu?c v?o th?y nh?ng d?n b?
L?m ngh? bụ v?i l?a l? m? thụi
Nguy?t Nga d?nh d? ? r?i
T? dõy m?i h?t n?i trụi ch?n n?o
H?i tham qua ch?n ễ s?o
Quan san m?y d?m di v?o t?i noi
éo?n n?y t?i th? ra d?i
Võn Tiờn thu? ?y ? noi chựa chi?n
N?a dờm n?m th?y ụng tiờn
éem cho linh du?c m?t li?n sỏng ra
K? t? nhu?m b?nh du?ng xa
Thỏng ng?y th?m thoỏt k? d? sỏu nam
Tu?i cha r?y dó nam lam
Ch?nh lũng nh? t?i d?m d?m chõu sa
Võn Tiờn tr? l?i quờ nh?
H?n Minh dua kh?i nam ba d?m du?ng
Tiờn r?ng: Ta l?i h?i huong
On nhau sau g?p khoa tru?ng s? hay
Minh r?ng: Em ch?ng v?n may
Ng?y xua m?c ph?i ỏn d?y ch?n di
Dỏm dõu b?y m?t ra thi
éó d?nh hai ch? qui y chựa n?y
Tiờn r?ng: Phu?c g?p khoa n?y
Sao sao cung tớnh sum v?y, cựng nhau
M?y nam h?m hỳt tuong rau
Khú nghốo n? ph?, sang gi?u dõu quờn
Lỳc hu cũn cú lỳc nờn
Khuyờn ngu?i gi? d? cho b?n th?o ngay
H?n Minh tr? l?i am mõy
Võn Tiờn v? m?t thỏng ch?y t?i noi
L?c ụng nu?c m?t tuụn roi
Ai dố con s?ng trờn d?i th?y cha
Xúm gi?ng cụ bỏc g?n xa
é?u m?ng ch?y t?i ch?t nh? h?i tham
ễng r?ng: K? dó m?y nam
Con mang t?t b?nh an n?m noi n?o
Tiờn r?ng: Ho?n n?n xi?t bao
M? tụi ph?n m?, noi n?o vi?ng an
é?t b?y l? v?t nghiờm trang
é?c b?i van t? tru?c b?n minh sinh
Su?i v?ng h?n m? cú linh
Ch?ng cho con tr? lũng th?nh ng?y nay
Tu?ng b? ngu?n nu?c c?i cõy
Cụng cao ng?n tru?ng, ngói d?y chớn trang
Suy trang n?m giỏ khúc mang
Hai muoi b?n th?o ch?ng b?ng th?i xua
Võn Tiờn nu?c m?t nhu mua
T? r?i h?i vi?c khi xua ? nh?
ễng r?ng: Cú n?ng Nguy?t Nga
B?c v?ng mang giỳp, c?a nh? d?ng xuờ.
Nh? n?ng nờn m?i ra b?
Ch?ng chi khú dúi b? quờ di r?i
Võn Tiờn nghe núi h?i oi
Ch?nh lũng nghi l?i m?t h?i giõy lõu
H?i r?ng n?ng ?y ? dõu
é?ng con d?n dú dỏp cõu õn tỡnh
L?c ụng thu?t vi?c tri?u dỡnh
é?u duụi chuy?n vón t? tỡnh cựng Tiờn
Ki?u cụng r?y ? Tõy-xuyờn
Cung vỡ m?c n?nh bi?m quy?n du?i ra
Tiờn r?ng: Cỏm nghia Nguy?t Nga
Tụi xin qua dú tham cha n?ng cựng
Tõy-Xuyờn ng?n d?m th?ng xụng
é?n noi ra m?t, Ki?u cụng khúc li?n
Nguy?t Nga r?y ? Tõy phiờn
Bi?t sao cho d?ng do?n viờn cựng ch?ng
M?y thu H? Vi?t dụi phang
Cung vỡ mỏy t?o, ộn nh?n r? nhau
Th?y ch?ng d? l?i thờm dau
é?t tr?i bao n? chia bõu cho d?nh
H?p hũi d?ng chỳt n? sinh
Trụng cho ch?i qu? tr? nh?nh m?u don
Núi r?i l?y nh? dũi con
Cung vỡ m?t s? oỏn h?n nờn gõy
Thụi con ? l?i bờn n?y
Hụm mai th?y m?t cho khuõy lũng gi?
Võn Tiờn t? d?y lõn la
ễn nhu?n kinh s? ch? khoa ?ng k?
Nam sau l?nh m? khoa thi
Võn Tiờn v?o t? xin di t?u tru?ng
Tr? v? thua v?i xuõn du?ng
Kinh su ng?n d?m m?t du?ng th?ng ra
Võn Tiờn d? trỳng khụi khoa
H?n suy nhõm tớ thi?t l? nam nay
Nh? l?i th?y núi th?t hay
B?c phuong g?p chu?t con r?y nờn danh
Võn Tiờn v?o t? tri?u dỡnh
L?nh ban y móo hi?n vinh v? nh?
X?y nghe tin gi?c ễ-qua
Ph? võy quan ?i binh ba b?n ng?n
S? vuong phỏn tru?c ngai v?ng
Ch? sai qu?c tr?ng d?p lo?n b?y ong
Tr?ng nguyờn t?u tru?c b? r?ng:
Xin dõng m?t tu?ng anh hựng d? binh
Cú ngu?i h? H?n tờn Minh
S?c duong H?ng Vu, m?nh kỡnh Truong Phi
Ng?n xua m?c ỏn tr?n di
Ph?i v? nuong nỏu t? bi ?n mỡnh
Ch? sai tha t?i H?n Minh dũi v?
S?c phong phú tu?ng bỡnh di
Tiờn, Minh tuong h?i xi?t gỡ m?ng vui
Nh?t thinh ph?n phỏt oai lụi
Tiờn phong h?u t?p tr?ng h?i t?n binh
Quan son ng?n d?m dang trỡnh
Lónh c? binh t?c phỏ th?nh ễ qua
L?m trai on nu?c n? nh?
Th?o cha ngay chỳa m?i l? t?i danh
Phỳt dõu binh dỏo quan th?nh
ễ-qua xem th?y xu?t th?nh c? dang
Tu?ng phiờn hai gó du?ng du?ng
M?t ch?ng H?a H?, m?t ch?ng Th?n Long
L?i thờm C?t é?t nguyờn nhung
M?t hựm rõu d? tu?ng hung l? lựng
H?n Minh ra s?c tiờn phong
éỏnh cựng H?a H?, Th?n Long m?t h?i
H?n Minh dỏnh xu?ng m?t roi
Hai ch?ng d?u b? m?t h?i m?ng vong
Nguyờn nhung C?t é?t n?i xung
Hai tay xỏch bỳa dỏnh cựng H?n Minh
H?n Minh s?c ch?ng dỏm kinh
Th?y ch?ng húa phộp thoỏt mỡnh tr? lui
Võn Tiờn d?u d?i kim khụi
Tay c?m siờu b?c, mỡnh ng?i ng?a ụ
M?t mỡnh nh?m tr?n xụng vụ
Th?y ngu?i C?t é?t bi?n d? yờu ma
V?i v?ng tr? ng?a lui ra
Truy?n dem mỏu chú d?u thoa ng?n c?
Ba quõn guom giỏo d?u gio
Yờu ma xem th?y m?t gi? v? tan
Sa co C?t é?t ch?y hoang
Võn Tiờn gi?c ng?a bang ng?n du?i theo
éu?i qua kh?i d?ng b?y d?o
Khỏ thuong C?t é?t v?n nghốo n?i bao
Ch?y qua ngang nỳi ễ-s?o
Phỳt dõu con ng?a sa h?o thuong ụi
Võn Tiờn chộm C?t é?t r?i
é?u treo c? ng?a ph?n h?i b?n quõn
ễi thụi b?n phớa d?u r?ng
Chỳ thớch:
3.Doón Ph?: hai ch? n?y nghi cú sỏch chộp sai. H? Co thụng tỡnh v?i Nghi H?nh Ph? v? l?y Liờn Doón Tuong Lóo, v?y hai ch? n?y ph?i l? H?nh Ph?, vỡ theo nghia c?a cõu van, du?i d?t ch? Tr?n Quõn (vua Tr?n, t?c Linh cụng), thỡ trờn nờn d?t l? H?nh Ph?, hai ngu?i cựng thụng tỡnh, m? l?i d?ng th?i .
4.L? h?u: Ló h?u (ch? Ló chớnh õm l? L?), t?c Ló Tri, v? Hỏn Cao T? (Luu Bang). Ló H?u tu thụng v?i Th?m D? Ky, ngu?i n?y tru?c l? quan h?u c?n Ló h?u, sau cú cụng dỏnh gi?c, du?c phong tu?c h?u, khi Cao T? ch?t, Ló h?u thu?ng gi?u gi?m D? Ky ? noi cung c?m v? yờu duong tin dựng, c? l?m Th?a Tu?ng.
5.Vừ h?u: xem chỳ thớch ? cõu 800. Khi Vu h?u l?m vua, tin dựng b?n gian n?nh v? thụng tỡnh v?i anh em Truong Xuong Tụng v? Truong D?ch Chi, hai ngu?i cựng d?p trai, nguyờn tru?c c? v?o h?u h? trong cung, sau du?c Vu h?u yờu duong cho l?m quan ch?c ? tri?u.
6.Di Tụng, Tam Tu: b?n ch? n?y ghi cung chộp sai. Theo éu?ng s?. Vu h?u thụng tỡnh v?i Xuong Tụng v? D?ch Chi, ch? khụng v?i Tam Tu, t?c Vu Tam Tu, chỏu g?i Vu h?u l? cụ.
7.Tr?c n?t: hu n?t, x?u n?t. Cõu n?y ph?ng theo cõu ca dao: "Chớnh chuyờn ch?t cung ra ma, l?ng lo ch?t cung dem ra ngo?i d?ng".
8.Nhu í : m?t nhõn v?t chớnh trong m?t v? tu?ng T? S? g?p g? c?a Nhu í v? Van Quõn. Nhu í giỳp Van Quõn, m?t ch?ng thanh niờn t?i gi?i, tr?n trỏnh du?c kh?i tay quõn thự. V? sau hai ngu?i l?y nhau .
9.Ch?p nh?t: cõu n?, khang khang gi? m?t
10.L?ch s?: chớnh nghia l? tr?i (thụng th?o) vi?c d?i. Ta thu?ng dựng d? ch? nh?ng tỏc phong, c? ch?, an núi, an m?c cú tớnh cỏch ch?ng ch?c, trang nhó, ch?nh t?, d?p d?.
11.Xuõn b?t tỏi lai: xuõn khụng tr? l?i l?n n?a. núi: m?t tu?i m?t gi? di .
12.V?ng phu: trụng ch?ng. éõy l? m?t tớch cu dó ph? bi?n ? Trung-qu?c cung nhu ? Vi?t-nam. Hai cõu n?y núi: t?i gỡ m? l?m ngu?i v?ng phu cho u?ng m?t d?i ngu?i tr? d?p .
13.Th? ra: cung nhu núi ra.
14.Tua: nờn, ph?i. Do ch? Hỏn tu núi ch?ch ra.
15.Th?y chung: tru?c sau nhu m?t.
16.é?ng phũng: cú hai nghia: 1) can phũng sõu kớn núi chung; 2) can phũng d?nh cho vi?c tõn hụn c?a dụi v? ch?ng. éõy dựng nghia th? hai.
17.G?i sỏch: g?i g?p nhu ch?ng sỏch.
18.Bỏt b?u: (Bỏt b?o): tỏm th? v?t quớ. C? d? bỏt b?u dõy l? cỏc th? guom, giỏo, chựy, bỳa... l?m b?ng d?ng, b?c d? b?y trong nh? sỏch cho sang tr?ng.
19.Vỏch ph?n: tu?ng vụi
20.Trang l?: trang t?i, t?c l? khụng cú trang, vỡ dờm t?i khụng trang nờn du?i núi di nh? ỏnh sỏng dom dúm.
21.Truụng: vựng d?t b? hoang, cõy c? m?c th?nh b?i th?p.
22.B?n th?ch: t?ng dỏ l?n v? ph?ng.
23.Vung: b?o h?, ph? trỡ.
24.Bụ v?i: bụ do ch? b? v? v?i. Bụ v?i nhu núi v?i s?i.
25.Quan san: c?a ?i v? nỳi non. Ch? nh?ng noi cỏch tr? xa xụi.
26.Th? ra d?i: l?p chuy?n k? m?t nhõn v?t dang s?ng ?n mỡnh nay "ra d?i" ho?t d?ng. éõy núi L?c Võn Tiờn "ra d?i"
27.Linh du?c: thu?c m?u nhi?m, ch? thu?c tiờn.
28.Qui y: di tu, quy l? hu?ng theo, y l? nuong t?a, núi dem c? thõn th?, tõm chớ hu?ng t?a v?o d?o Ph?t.
29.Hu, nờn: nhu núi cú khi cựng kh?n nhung cung cú lỳc vinh quang.
30.Ph?n m?: m? m?. Vi?ng an: do ch? Hỏn v?n an, tham vi?ng xem cú du?c bỡnh an m?nh kho? khụng. ? dõy l? di vi?ng m?.
31.Minh sinh: minh tinh, t?c m?nh l?a hay v?i d?i cú vi?t h? tờn, ch?c tu?c c?a ngu?i ch?t d? ru?c di lỳc dua ma. ? dõy treo lờn b?n ? ch? cỳng.
32.Ngu?n nu?c c?i cõy: ngu?n c?a nu?c, c?i (g?c) c?a cõy. éõy dựng ch? cha m?.
33.Chớn trang: chớn thỏng. núi mang thai chớn thỏng.
34.N?m giỏ: Vuong Tu?ng d?i T?n, khi mựa éụng, nu?c dúng th?nh bang, m? gi? thốm an cỏ, ụng ra n?m trờn bang d? tỡm ki?m, bang tan, hai con cú chộp nh?y lờn, ụng b?t v? dõng m?. Khúc mang: M?nh Tụng ngu?i nu?c Ngụ d?i Tam qu?c, m? gi? thốm an mang, nhung mựa éụng khụng cú, ụng v?o r?ng tre khúc lúc c?u kh?n, r?i du?c mang m?c dua v?. éõy l? hai s? tớch trong sỏch "Nh? th?p t? hi?u" c?a Quỏch Cu Nghi?p (cú sỏch l? Quỏch Cu Kinh) d?i Nguyờn.
35.Ra b?: ra b? th?.
36.Bi?m quy?n: h? quy?n xu?ng, giỏng ch?c quan. Núi Ki?u cụng vỡ b?n n?nh th?n m? b? tu?c quy?n du?i v?.
37.éo?n viờn: ch? s? t? h?p sum v?y c?a v? ch?ng hay gia dỡnh, thõn thu?c.
38.H? Vi?t: danh t? n?y thu?ng dựng d? ch? s? xa cỏch nhau, m?i ngu?i m?t noi, nhu hai nu?c H? Vi?t, m?t ? t?n phuong B?c, m?t ? t?n phuong Nam.
39.ộn nh?n: ộn nh?n.
40.Chia bõu: chia r?, phõn ly.
41.N? sinh: con gỏi, cung nhu núi "n? nhi" (khỏc v?i "n? sinh" l? h?c sinh con gỏi).
42.ễn nhu?n: ụn t?p l?i cho th?m nhu?n thờm.
43.?ng k?: theo k? thi m? di thi.
44.Kinh su: kinh dụ.
45.Khụi khoa: d? d?u khoa, ? dõy l? d? tr?ng nguyờn.
46.Y móo (m?o): ỏo mu c?a vua ban.
47.Hi?n vinh v? nh?: l? thi th?i xua, nh?ng ngu?i thi d? ti?n si, sau khi d?, nh? vua cú ban mu, ỏo, c? v? t?m bi?n kh?c b?n ch? "?n t? vinh qui", nghia l? on vua cho du?c v? vang tr? v?.
48.Quan ?i: c?a ?i nu?c n? sang nu?c kia.
49.Ch?: l?nh c?a vua.
50.Qu?c tr?ng: tr?ng nguyờn c?a c? nu?c.
51.D?p lo?n: d?p lo?n
52.é? binh: dem binh di dỏnh gi?c.
53.Kỡnh: d?i d?ch l?i (kỡnh d?ch). Truong Phi: m?t danh tu?ng d?i Tam qu?c, cú s?c m?nh, gi?i dỏnh tr?n, k?t nghia anh em v?i Luu B?.
54.T? bi: yờu duong v? thuong xút ngu?i, tiờu bi?u c?a d?o Ph?t. ? dõy l? c?a Ph?t
55.Tuong h?i: g?p nhau, sum h?p cựng nhau.
56.Nh?t thinh (thanh) ph?n phỏt oai lụi: lụi l? s?m, m?t ti?ng truy?n l?nh, oai hựng nhu s?m, l?m ph?n kh?i m?i ngu?i.
57.Tiờn phong: toỏn quõn xụng tr?n ? m?t nu?c. H?u t?p: toỏn quõn ti?p ?ng v? dỏnh b?c phớa sau. T?n binh: ti?n binh (ch? ti?n chớnh õm l? t?n). Núi cỏc toỏn quõn tiờn phong h?u t?p nghe l?nh truy?n tr?ng dỏnh, d?u ph?n kh?i m? ti?n lờn.
58.Binh t?c: d?p gi?c.
59.Binh dỏo quan th?nh: binh d?n tru?c th?nh c?a quan.
60.C? dang (duong): ch?ng d?ch l?i.
61.Nguyờn nhung: nguyờn soỏi ch? huy to?n quõn.
62.Húa phộp: dựng phộp yờu quỏi d? dỏnh tr?n. Hai cõu n?y núi: H?n Minh th?y C?t é?t húa ph?p, s?c khụng d?ch du?c, ph?i thoỏt mỡy núy
63.Kim khụi: khụi l? th? mu dựng khi ra tr?n, d?i c? ch? b?ng da, d?i sau ch? b?ng s?t, v? cung ch? b?ng d?ng hay dỏt v?ng g?i l? kim khụi.
64.Ph?n h?i b?n quõn: tr? v? toỏn quõn c?a mỡnh

Cõu 1800 - 2080
Tr?i d? t?i m?t, l?c ch?ng g?n xa
M?t mỡnh l?c n?o, v?o ra
L?n theo d?ng nỳi, phỳt d? tam canh
M?t mỡnh trong ch?n non xanh
Bi?t ai m? h?i l? trỡnh tr? ra
éo?n n?y t?i th? Nguy?t Nga
? dõy tớnh dó hon ba nam r?i
éờm khuya chong ng?n dốn ng?i
Ch?ng hay trong d? b?i h?i vi?c chi
Quan õm thu? tru?c núi chi
ẫo le ph?nh thi?p lũng ghi nh? ho?i
éó d?nh dỏ nỏt v?ng phai
Cung nguy?n xu?ng ch?n d? d?i g?p nhau
Khụn trụng m?ng b?y dờm thõu
Khụn trụng b?y qu? d?i c?u dua sao
Ph?i chi h?i d?ng Nam T?o
éờm nay cho d?n dờm n?o g?p nhau
Nguy?t Nga gu?ng giói con s?u
X?y nghe nh?c ng?a ? dõu t?i nh?
Kờu r?ng: Ai ? trong nh??
éu?ng v? quan ?i ch? ra cho cựng
Nguy?t Nga ng?i s? hói hựng
Võn Tiờn xu?ng ng?a th?ng xụng bu?c v?o
Lóo b? l?t d?t h?i ch?o
? dõu m? t?i r?ng cao m?t mỡnh?
Võn Tiờn m?i núi s? tỡnh
Tụi l? qu?c tr?ng tri?u dỡnh sai ra
éem binh d?p gi?c ễ-qua
L?c du?ng d?n h?i tham nh? b? dõy
Lóo b? nghe núi s? thay
Xin ụng ch? ch?p tụi nay m? gi?
Võn Tiờn ng?i ng?m Nguy?t Nga
L?i xem b?c tu?ng lũng d? sinh nghi
H?i r?ng: B?c ?y tu?ng chi
Khen ai v? dung nghi gi?ng mỡnh
é?u duụi chua rừ s? tỡnh
Lóo b? khỏ núi tớnh danh cho tu?ng
Lóo b? ch?ng dỏm l?i gian
Tu?ng n?y v?n thi?t ch?ng n?ng ng?i dõy
Tiờn r?ng: N?ng xỏch l?i dõy
Núi trong tờn h? tu?ng n?y ta nghe
Nguy?t Nga lũng r?t kiờng dố
M?t th?i gi?ng m?t, cũn e l? ngu?i
Ng?i che tay ỏo h? nguoi
Võn Tiờn th?y v?y m?m cu?i m?t khi
R?ng: Sao n?ng ch?ng núi di
Hay l? ta h?i d?ng chi chang l?
Nguy?t Nga khộp nộp thua qua:
Ngu?i trong b?c tu?ng tờn l? Võn Tiờn
Ch?ng d? v? ch?n c?u tuy?n
Thi?p l?m tr?n d?o, lỏnh mi?n giú trang
Võn Tiờn nghe núi h?i phan
Ch?ng l? tờn ?y, v? r?ng tờn chi?
N?ng b?n t? thi?t m?t khi
Võn Tiờn v?i vó xu?ng quỡ vũng tay:
Thua r?ng: Nay g?p n?ng dõy
Xin d?n ba l?y, s? b?y ngu?n con
é? l?i th? h?i minh son
Mang on tru?c ph?i d?n on cho r?i
Võn Tiờn v?n thi?t l? tụi
G?p nhau nay dó ph? r?i u?c mo
Nguy?t Nga b?ng l?ng bo lo
N?a tin r?ng b?n, n?a ng? r?ng ai
Thua r?ng: éó thi?t l? ng?i
Khỳc nụi xin c? d?u b?i quõn ra
Võn Tiờn d?n tớch xua ra
Nguy?t Nga khi ?y khúc ũa nhu mua
?n tỡnh c?ng k? c?ng ua
M?ng cũn b?n r?n tr?i v?a sỏng ngay
X?y nghe quõn ú vang v?y
B?n b? r?ng b?i kh?p b?y can qua
Võn Tiờn lờn ng?a tr? ra
Th?y c? d? ch? hi?u l? H?n Minh
H?n Minh khi ?y d?ng binh
Anh em m?ng r? t? tỡnh cựng nhau
Minh r?ng: T?u t?u ? dõu
Cho em ra m?t ch? dõu th? n?o
Võn Tiờn dem H?n Minh v?o
Nguy?t Nga d?ng d?y mi?ng ch?o cú duyờn
Minh r?ng: Tu?ng ch? ? Phiờn
Quy?t dem binh mó sang mi?n ễ-qua
M?ng r?y sum h?p m?t nh?
Gi?c d? an gi?c, kh?i ca h?i tr?o
Tiờn r?ng: N?ng tớnh th? n?o?
N?ng r?ng: Anh hóy v? tr?o tõu lờn
Ng? nh? lu?ng c? b? trờn
L?nh tha t?i tru?c m?i nờn v? nh?
Tr?ng nguyờn t? gió lóo b?
D?n dũ g?i l?i Nguy?t Nga ớt ng?y
Tụi v? dem b?c tu?ng n?y
Tõu cho kh?i t?i, ru?c ngay v? nh?
Tiờn, Minh lờn ng?a tr? ra
éem binh tr? l?i tr?o ca d? hu?
S? vuong nghe tr?ng nguyờn v?
Sai quõn ti?p ru?c v?o k? bờn ngai
S? vuong bu?c xu?ng kim giai
Tay bung chộn ru?u thu?ng t?i tr?ng nguyờn
Phỏn r?ng: Tr?m s? nu?c Phiờn
Cú ngu?i C? é?t phộp tiờn l? lựng
Nay d? tr? C?t é?t xong
Th?t tr?i sinh tr?ng giỳp trong nu?c nh?
Ph?i chi s?m cú tr?ng ra
L?m chi nờn n?i Nguy?t Nga c?ng H?
L?nh truy?n m? y?n tr? dụ
R?y m?ng tr? d?ng gi?c ễ-qua r?i
Tr?ng nguyờn qu? t?u tru?c ngụi
Nguy?t Nga cỏc vi?c khỳc nụi rừ r?ng
S? vuong nghe t?u ng? ng?ng
Phỏn r?ng: Tr?m tu?ng r?ng n?ng ? Phiờn
Ch?ng ng? n?ng v?i tr?ng nguyờn
Cựng nhau tru?c cú nhõn duyờn thu? d?u
Thỏi su tru?c b? qu? tõu
ễ-qua d?y d?ng qua mõu cung vỡ
Trỏ hụn oỏn ?y gõy nờn
Nguy?t Nga n?ng thi?t t?i thỡ khi quõn
Tr?ng Nguyờn m?t d? ph?ng ph?ng
Bốn dem b?c tu?ng qu? dung l?m b?ng
S? vuong xem tu?ng phỏn r?ng:
Nguy?t Nga trinh ti?t vớ b?ng ngu?i xua
Thỏi su tru?c ch?ng lo l?a
Thi?u chua dõn th? ph?i dua t?i n?ng
D?u cho nh?t nguy?t rừ r?ng
Khụn soi ch?u ỳp cung mang ti?ng d?i
Ngay gian sao cung cú tr?i
Vi?c n?y vỡ tr?m nghe l?i nờn oan
Tr?ng nguyờn tõu tru?c tr?o d?ng
Thỏi su tr? du?ng tụi gian trong nh?
Tr?nh Hõm l? k? gian t?
H?i tụi bu?i tru?c cung d? ghe phen
S? vuong phỏn tru?c b? ti?n
Nh?ng ng? tu?ng ng? tụi hi?n m? thụi
V?y cung d?o chỳa nghia tụi
Thỏi su mu?n cu?p ngụi chớn trựng
Hỏn xua cú gó é?ng cụng
Nuụi dũng Ló B? cu?p dũng nh? Luu
é?i xua tụi n?nh bi?t bao
Thỏi su nay cung khỏc n?o d?i xua
Th?y ngu?i trung chớnh ch?ng ua
R?p ranh k? d?c, l?p l?a muu sõu
Tr?nh Hõm t?i dỏng chộm d?u
?y l? m?i h?t ngu?i sau gian t?
S? vuong phỏn tru?c tr?o ca
Thỏi su cỏch ch?c v? nh? l?m dõn
Tr?nh Hõm l? d?a b?o th?n
Giao cho qu?c tr?ng x? phõn phỏp hỡnh
Nguy?t Nga l? gỏi ti?t trinh
S?c phong qu?n chỳa hi?n vinh r? r?ng
Ki?u cụng xua m?c t?i oan
Tr?m cho ph?c ch?c l?m quan éụng-th?nh
Tr?ng nguyờn d?p gi?c dó bỡnh
Ki?u v?ng tỏn b?c hi?n vinh v? nh?
Bói ch?u chu tu?ng tr? ra
Tr?ng nguyờn m?i h?t d?u qua dinh ng?i
H? Vuong, h? H?n, h? Bựi
Cựng nhau u?ng ru?u d?u vui, d?u cu?i
Tr?ng nguyờn m?i h?i m?t l?i
Tr?nh Hõm t?i ?y cỏc ngu?i tớnh sao
Truy?n quõn d?n Tr?nh Hõm v?o
M?t nhỡn kh?p h?t, mi?ng ch?o cỏc anh
Minh r?ng: Ai mu?n kờu anh
Tru?c d? dem thúi ch?ng l?nh th?i thụi
Kộo ra chộm quỏch cho r?i
é? chi gai m?t, d?ng ng?i cam gan
Tr?c r?ng: Minh núng núi ngang
Gi?t ru?i dõu x?ng guom v?ng l?m chi
Xua nay m?y d?a vụ nghỡ
D?u cho cú s?ng l?m gỡ nờn thõn
Hõm r?ng: Nh? lu?ng c? nhõn
V?n tụi m?i d?i m?t l?n xin dung
Tr?ng r?ng: H? d?ng anh hựng
N?o ai cú gi?t d?a cựng l?m chi
Thụi thụi ta cung r?ng suy
Truy?n quõn m? trúi du?i di cho r?i
Hõm m?ng kh?i thỏc r?t vui
V?i v?ng cỳi l?y chõn lui ra v?
Cũn nguoi Bựi Ki?m mỏu dờ
Ng?i ch? b? m?t nhu s? th?t trõu
H?n Minh, T? Tr?c v?o tõu
Xin dua Qu?c tr?ng k?p ch?u vinh qui
M?t nguoi Bựi Ki?m ch?ng di
Trong lũng h? th?n cung vỡ mỏu dờ
Tr?ng nguyờn xe giỏ ch?nh t?
Sai quõn h? v? ru?c v? Nguy?t Nga
B?c v?ng dem t? lóo b?
Nguy?t Nga t? t? th?ng qua éụng-th?nh
Vừng di?u, guom b?c, l?ng xanh
Tr?ng nguyờn, T? Tr?c, H?n Minh lờn d?ng
Tr?nh Hõm v? t?i H?n Giang
Súng th?n n?i d?y thuy?n ch?ng chỡm ngay.
Tr?nh Hõm b? cỏ nu?t võy
Thi?t tr?i bỏo ?ng l? n?y r?t ung
Th?y v?y nờn d?ng d?ng dung
L?m ngu?i ai, n?y thỡ d?ng b?t nhõn
Ti?u d?ng tru?c gi? m? ph?n
Ng?y qua thỏng l?i dó g?n ba nam
C?a di khuy?n giỏo m?y nam
Tớnh dem h?i c?t v? tham quờ nh?
Hi?m chua thuờ d?ng ngu?i ta
Cũn duong tho th?n v?o ra é?i é?
Tr?ng nguyờn khi ?y di v?
Truy?n quõn b?y ti?c lo b? t? riờng
Ti?u d?ng h?n b?u cú thiờng
Th?a tỡnh th?y t? lũng thi?ng ng?y nay
é?c van nh? t?i chau m?y
éụi h?ng l?y ng?c tuụn ngay rũng rũng
Ngu?i ngay tr?i ph?t d?ng lũng
Phỳt dõu ngú th?y ti?u d?ng d?n coi
Tr?ng nguyờn cũn hóy s?t sựi
Ngú lờn b?i v? l?i xui lũng phi?n
Ti?u d?ng nh?m ng?a, nhỡn nghiờng
ễng n?y sao gi?ng Võn Tiờn cung k?
ễng n?o m?t xu?ng õm ty
ễng n?o cũn s?ng nay thỡ l?m quan?
Tr?ng nguyờn khi ?y h?i ch?ng
Ph?i ngu?i d?ng t? m?c n?n ch?n ni
M?y nam t? m?i g?p th?y
Cỳng nhau k? n?i d?ng cay t? ng?n
Ai d? cũn th?y b?n quan
Ba nam gỡn gi? m? hoang dó r?i
Tr?ng nguyờn khi ?y m?ng vui
T? th?y sum h?p t?i noi é?i é?
éo?n thụi xe gi? ra v?
Tu?n du phỳt dó g?n k? H?n Giang
Vừ cụng t? xu?ng su?i v?ng
Th? Loan cựng m? Qu?nh Trang deo s?u
M? con nh?ng m?ng lo õu
Nghe Võn Tiờn s?ng g?p ch?u cụng danh
Cựng ta xua cú õn tỡnh
Ph?i ra dún ru?c l? trỡnh h?a may
Loan r?ng: Mỡnh ? ch?ng hay
E nguũi cũn nh? nh?ng ng?y trong hanh
Trang r?ng: Con cú h?ng nhan
Cho ch?ng th?y m?t th?i ch?ng ?t ua
Vớ d?u cũn nh? tớch xua
M? con ta l?i d? th?a Vừ cụng
Cựng nhau b?n lu?n dó xong
Soi guong dỏnh ph?n ra phũng ru?c duyờn
Nay d? t?i th? Tr?ng nguyờn
H?n giang dó t?i, b?ng li?n dúng quõn
B?c v?ng chõu bỏu ỏo qu?n
Tr?ng nguyờn dem t? dỏp õn ngu ti?u
Ngu ti?u nay d?ng danh biờu
On ra m?t bu?i c?a nhi?u tram xe
Tr?ng nguyờn chua k?p tr? v?
Th?y Qu?nh Trang dó d?ng k? trong quõn
Trang r?ng: Tu?ng ch? hụn nhõn
M? con tụi d?n l? m?ng Tr?ng nguyờn
Vừ cụng dó xu?ng hu?nh tuy?n
Xin thuong l?y chỳt thuy?n quyờn ph?n n?y
Tr?ng r?ng: Bung nu?c bỏt d?y
é? ngay xu?ng d?t h?t r?y sao xong
Oan gia n? ?y tr? xong
Thi?u chi nờn n?i m? mong t?i dũi
H?n Minh, T? Tr?c d?ng coi
Cu?i r?ng: Hoa khộo l?m m?i trờu ong
Khen cho lũng ch?ng th?n lũng
Cũn mang m?t d?n dốo bũng n?i chi
Ca ca sao ch?ng ch?u di
V? cho t?u t?u d? khi xỏch gi?y
M? con duong th?n thựng thay
V?i v?ng cỳi l?y chõn qu?y bu?c ra
Tr? v? chua k?p t?i nh?
Th?y hai ụng c?p ch?y ra dún du?ng
Th?y d?u b?t m? con n?ng
éem v?o l?i b? trong hang Thuong-tũng
B?n b? dỏ l?p b?t bựng
M? con than khúc khụn trụng ra r?i
Tr?i kia qu? bỏo m?y h?i
Ti?c cụng trang di?m ph?n gi?i b?y lõu
L?m ngu?i cho bi?t ngói sõu
G?p con ho?n n?n cựng nhau cho trũn
é?ng d?ng theo thúi m? con
Thỏc d? m?t ki?p, ti?ng cũn bia danh
Tr?ng nguyờn v? t?i éụng-th?nh
L?c ụng tru?c dó xõy dinh d?u l?ng
B?y ra sỏu l? s?n s?ng
Cỏc quan di h? cu?i n?ng Nguy?t Nga
Sui gia dó x?ng xui gia
R?y m?ng hai h? m?t nh? th?nh thõn
Tram nam bi?t m?y tinh th?n
Sinh con sau n?i gút lõn d?i d?i
Chỳ thớch:
1.Ph?n h?i b?n quõn: tr? v? toỏn quõn c?a mỡnh
2.D? d?i: lõu d?i dờm, dờm cú nghia l? t?i tam, ch? noi t?i tam c?a ngu?i ch?t. "D? d?i" cung nhu "tuy?n d?i" (d?i su?i v?ng, t?c l? lõu d?i du?i d?t), nghia chớnh l? "cỏi m?", m? nghia búng l? núi cừi õm, cừi ch?t.
3.M?ng b?y dờm thõu (thu): dờm m?ng b?y thỏng b?y mựa thu. B?y qu? d?i c?u dua sao: sao ch? hai sao Khiờn nguu v? Ch?c n?. (Xem chỳ thớch ? cỏc cõu 245, 246 v? 1248). Nguy?t Nga núi, mỡnh v?i Võn Tiờn, khụn mong g?p nhau nhu Ch?c n? g?p Ngu 1248).
4.Nam T?o: theo th?n tho?i. Nam T?o v? B?c é?u l? hai v? th?n gi? s? sinh t? c?a tr?n gian.
5.Dung nghi: dỏng di?u
6.Tớnh danh: h? tờn
7.Kiờng dố: dố d?t, th?n tr?ng
8.Giú trang: ch? thúi dõm t? x?u xa
9.Phan: l?n (phan m?i ch?). H?i phan: h?i l?n cho bi?t
10.Th? h?i minh son: th? b? h?n non, t?c l? ch? b? ch? nỳi m? th?: l?i núi c?a mỡnh b?n v?ng nhu nỳi nhu b?.
11.Khỳc nụi: hay khỳc nhụi, nh?ng chi ti?t c?a s? vi?c, lai l?ch khỳc chi?t. é?u b?i: nhu núi cõu chuy?n. núi cõu chuy?n lai l?ch th? n?o, xin b?yt? cho bi?t .
12.Quõn ú vang v?y: quõn thột vang l?ng.
13.Can qua: m?c v? mỏc, d? binh khớ. núi: quõn gia kộo d?n chung quanh r?ng, la li?t nh?ng binh khớ.
14.T?u t?u: ch? dõu, dựng theo ti?ng b?ch tho?i Trung Qu?c. éõy H?n Minh coi Nguy?t Nga nhu ch? dõu, nờn xung hụ nhu th?. (Xem chỳ thớch ? cõu 1229)
15.Kh?i ca h?i tr?o: hỏt khỳc ca th?ng tr?n tr? v? tri?u.
16.Tr?o ca: tri?u dỡnh, tri?u ban.
17.é? hu?: d?t tay nhau cựng di. Nghia búng l? thõn thi?n m? dỡu d?t nhau.
18.Kim giai: th?m v?ng
19.Tr? dụ: noi dụ th? cú tri?u dỡnh.
20.Qua mõu: giỏo mỏc. D?y d?ng qua mõu: d?y binh xõm ph?m
21.Khi quõn: d?i vua, l?a vua. T?i khi quõn l? t?i to th?i xua
22.Dõn th?: cung nhu dõn chỳng. núi: thi?u gỡ con gỏi nhõn dõn m? l?i ph?i dựng d?n n?ng.
23.Ch?u ỳp: do ch? Hỏn "phỳ b?n", sỏch B?o phỏc t? cú cõu "Tam quan b?t chi?u phỳ b?n chi n?i" , nghia l? ỏnh tam quang (m?t tr?i, m?t trang v? cỏc vỡ sao) khụng soi v?o du?c trong lũng cỏi ch?u ỳp. Ngu?i ta thu?ng núi: "Phỳ b?n chi oan": cỏi oan ch?u ỳp, l? ch? s? oan ?c khụng gi?i b?y du?c. núi hai cõu n?y: dự sỏng su?t nhu m?t tr?i m?t trang m? khụng xột d?n n?i oan t?i tam thỡ cung mang ti?ng x?u v?i d?i .
24.Tr? du?ng: ch?a ch?p v? nuụi n?ng.
25.Ghe phen: (ti?ng mi?n Nam) nhi?u phen, cú phen.
26.Tu?ng ng?: ng? cú nghia l? trung, gi?i b?y c? t?m lũng th?nh th?c v?i vua.
27.Chớn trựng: do ch? "c?u trựng": chớn trựng c?a. S?-t? cú cõu: Quõn chi mụn di c?u trựng", nghia l? c?a nh? vua nh?ng chớn trựng, núi vua ? m?t noi sõu th?m. Nhõn th? ngu?i ta g?i noi vua ? hay b?n thõn vua l? "c?u trựng" . éõy núi: thỏi su mu?n cu?p ngụi vua.
28.é?ng cụng: é?ng Trỏc. (Xem chỳ thớch ? cõu 1251)
29.Nh? Luu: nh? h? Luu, t?c nh? Hỏn.
30.B?o th?n: k? b?y tụi t?n ỏc
31.X? phõn phỏp hỡnh: Theo hỡnh phộp nh? nu?c m? tr? t?i.
32.Gi?t ru?i dõu x?ng guom v?ng: núi ngu?i quõn t? khụng th?m gi?t k? ti?u nhõn, cung nhu guom v?ng khụng dỏng dem m? gi?t ru?i cho b?n guom. Cõu n?y do cõu ca dao: "é?n dõu b?n s?, guom dõu chộm ru?i".
33.Vụ nghỡ: phi nghia, b?c ỏc.
34.Dung: tha cho
35.Ch? b?: m?t t? ng? hỡnh dung cỏi b? m?t ờ ch? khi b? nho nhu?c.
36.S?: m?t th? r?, dan b?ng tre n?a, dựng d?ng d? v?t. S? th?t trõu: núi nhu cỏi r? th?t trõu trụng nh?y nh?a ờ ch? .
37.Vinh qui: v? vang tr? v?. Th?i xua, nh?ng ngu?i thi d? ti?n si, du?c vua ban mu ỏo, c? bi?n cho v? vang m? tr? v?, v? du?c nhõn dõn t? ch?c cu?c dún ru?c long tr?ng. K?p ch?u vinh qui: k?p th?i (bu?i, lỳc) vinh qui. Tru?c dõy Võn Tiờn thi d? xong, chua du?c vinh qui, ph?i di dỏnh gi?c ngay, nờn nay m?i xin vua cho k?p th?i tr? v?.
38.Ru?c v? Nguy?t Nga: t?c l? ru?c Nguy?t Nga v?. Cõu n?y cung nhu cõu: "V? Tiờn l? ch? Tr?c" ? ph?n trờn, d?o ng? gũ ộp d? cho cú v?n.
39.Bỏo ?ng: gi? l?i x?ng dỏng nh?ng vi?c mỡnh l?m. Theo thuy?t nh? Ph?t: l?m di?u thi?n thỡ g?p thi?n, l?m di?u ỏc thỡ g?p ỏc, dú l? l? bỏo ?ng. R?t ung: r?t ph?i, r?t dỳng.
40.M? ph?n: m? mó, cung nhu ph?n m?t.
41.H?i c?t: xuong ngu?i ch?t. Ti?u d?ng di khuyờn giỏo du?c m?t s? ti?n, d?nh thuờ ngu?i dua h?i c?t ch? (ngu?i ch?t m? ti?u d?ng nh?n nh?m l? Võn Tiờn) v? chụn ? quờ nh?.
42.Thi?ng: do ti?ng "th?nh" d?c ch?ch.
43.B?i v?: m?nh g? hay gi?y cú d? tờn tu?i ngu?i ch?t d? th? cỳng.
44.T? ng?n: t? d? ?y d?n nay.
45.B?n quan: b?n quan, cung nhu b?n ch?c, ti?ng t? xung hụ c?a ngu?i l?m quan th?i tru?c. ? dõy l? ti?ng c?a ti?u d?ng xung Võn Tiờn.
46.Tu?n du: di choi d? xem xột. Ch? "tu?n" nguyờn tru?c ch? nghia l? di m? xem xột, nhu núi "tu?n du" "tu?n thỳ" (s? di xem xột cỏc nu?c chu h?u c?a thiờn t? th?i xua), sau l?i dựng thờm nghia: di qua l?i m? xem xột, nhu núi "tu?n ti?u" (v? quõn s?), "tu?n c?nh" (v? c?nh sỏt).
47.H?ng nhan: s?c d?p.
48.é? th?a Vừ cụng: d? c? vi?c hóm h?i Võn Tiờn cho Vừ cụng.
49.Ra phũng ru?c duyờn: phũng l? ch?, hũng, núi Th? Loan trang di?m xong, ra noi l? trỡnh c?a Võn Tiờn d? hũng dún ru?c m?i duyờn.
50.Biờu: do ch? "tiờu" l? nờu d?c ch?ch di. Cú b?n chộp l? "bờu", cung do ch? "tiờu" m? ra, nhung tỏc gi? dựng ti?ng mi?n Nam v?i nghia t?t c?a nú (nờu), ch? khụng dựng theo nghia x?u (b?y ra m?t cỏch nho nhu?c) ? mi?n B?c, nhu núi: bờu d?u, bờu x?u, bỏn bờu.
51.Hu?nh tuy?n: ho?ng tuy?n (xem chỳ thớch ? cõu 1206)
52.Bung bỏt nu?c d?y, é? ngay...: núi tỡnh duyờn dó d?t, khụng th? n?i l?i, cung nhu bỏt nu?c dó d? xu?ng d?t, khụng th? h?t l?i d?y du?c n?a. Dựng tớch v? Chu Mói Th?n (xem chỳ thớch ? cõu 416) .
53.Oan gia: xem chỳ thớch ? cõu 1069. Võn Tiờn cho vi?c mỡnh b? nh? Vừ cụng hóm h?i l? cỏi n? oan gia, nờn b?o r?ng: oan gia n? ?y tụi dó gi? xong r?i, sao l?i cũn t?i dũi h?i?
54.Ca ca: anh (ch? n?y ta thu?ng d?c l? kha, nhung chớnh õm l? ca). Ch?u di: ung thu?n di.
55.T?u t?u: ch? Nguy?t Nga. H?n Minh v? T? Tr?c b?o Võn Tiờn sao khụng ung thu?n, cho Th? Loan v? d? xỏch gi?y cho Nguy?t Nga.
56.Thuong-tũng: cỏi hang m? Vừ cụng dó b? Võn Tiờn tru?c dõy
57.Qu? bỏo: ti?ng nh? Ph?t, ch? cỏi k?t qu? d?n l?i, gi? l?i nhung vi?c mỡnh dó l?m (núi chung c? vi?c thi?n l?n vi?c ỏc)
58.X?u cũn bia danh: ti?ng x?u cũn luu l?i nhu t?c bia, d? cho ngu?i d?i chờ cu?i m?a mai
59.Sỏu l?: sỏu l? trong vi?c cu?i xin th?i xua, t?c: n?p thỏi (dua l? kộn ch?n), v?n danh (h?i tờn tu?i), n?p cỏt (dua di?m t?t), n?p truong (dua sớnh l?), th?nh k? (xin ng?y cu?i), thõn nghinh (dún dõu).
60.Gút lõn: do ch? Hỏn "lõn chi" l? chõn con k? lõn, m?t lo?i thỳ tu?ng trung cho d?c tớnh nhõn h?u (ngu?i xua b?o con k? lõn khụng d?m chõn lờn cỏc sinh v?t bộ nh? v? l?n c? xanh tuoi). Tho "Lõn chi" ? Kinh thi khen ngoi con chỏu v? h? h?ng c?a Van vuong (vua t? nh? Chu) l? nhung ngu?i sang c? m? cú d?c t?t, nhõn l?y con lõn vớ v?i cha m? (Van vuong) v? chõn c?a nú vớ v?i con cỏi. Do dú, ngu?i ta g?i ngu?i con hi?n, con quớ l? "lõn chi". éõy núi Võn Tiờn l?i sinh du?c con hay, l?p nờn cụng danh, n?i dừi nghi?p cha lõu d?i

Angie