Lịch sử, địa lý, văn hoá, con người Xứ Nghệ

Lịch sử, địa lý, văn hoá, con người Xứ Nghệ

Những topic này beer thấy rất hay nhưng trong quá trình dọn dẹp bị bị chuyển sang ttvn5, beer có yêu cầu Admin chuyển về lại nhưng chắc là không làm được nên không thấy Min trả lời. Vậy beer post link ở đây để mọi người tiện xem nhé, bài viết mới thì post ở topic này, bên ttvn5 chỉ đọc được thôi.

Tự hào ta là người con xứ Nghệ

Danh nhân xứ Nghệ


Được bitter_beer sửa chữa / chuyển vào 10:38 ngày 31/08/2006

Bài viết có nội dung *********, vi phạm nghiêm trọng các quy định của TTVNOL và của Box Nghệ Tĩnh. (Xóa bởi natna)
u?c natna s?a vo 15:08 ngy 29/08/2006

Thấy Changes tìm Từ điển tiếng Nghệ, beer sang ttvn5 vác link về đây luôn nè, vì nghĩ nhiều người khác cũng cần. Chúc mọi người có thêm nhiều niềm vui!
Từ điển tiếng Nghệ

Cám ơn chị "say hay không say, xỉn hay không xỉn" nhé ! Em đã đọc lướt qua cái topic ấy rồi, có anh Chimcat và anh Zulu hay thật, chơi nguyên từ điển, giải thích rõ ràng mạch lạc. Em cũng chợt phát hiện, chỉ cần nói dấu nặng và giọng hơi ngọng 1 chút là ra tiếng Nghệ (xin lỗi, ngoài từ "ngọng" em không biết dùng từ gì cho chính xác hơn ).
(Không biết reply lại bài chị Bitter_beer ở đâu, đành post tạm ở đây).

[Xứ Nghệ là tên chung của vùng Châu Hoan cũ (bao gồm cả Nghệ An và Hà Tĩnh). Thực sự hai tỉnh này cùng chung một vùng văn hóa gọi là văn hóa Hồng Lam, có chung biểu tượng là núi Hồng, sông Lam. Mặc dù núi Hồng Lĩnh nằm trọn trong đất Hà Tĩnh và sông Lam nằm ở ranh giới giữa Nghệ An và Hà Tĩnh. Trung tâm của văn minh Xứ Nghệ nằm ở hai bên dòng sông Lam là phủ Đức Quang và phủ Anh Đô khi xưa, tức là các huyện Hương Sơn, Đức Thọ, Can Lộc, Nghi Xuân, thị xã Hồng Lĩnh của Hà Tĩnh và các huyện Thanh Chương, Nghi Lộc, thành phố Vinh, Hưng Nguyên, Nam Đàn, Đô Lương, Anh Sơn của Nghệ An ngày nay. Sắp tới đây, thành phố Vinh sáp nhập một số huyện của Nghệ An và Hà Tĩnh như Nghi Lộc, Hưng Nguyên, Nam Đàn, Nghi Xuân và trở thành đô thị loại một trực thuộc trung ương. Lúc đó Xứ Nghệ sẽ bị chia thành 3 đơn vị trực thuộc trung ương.
Lịch sử Xứ Nghệ
I- Đời Hùng Vương xưa và An Dương Vương
Xứ Nghệ là một trong 1/15 bộ của nước Văn Lang, có tên là Hoài Hoan
II- Thời một nghìn năm Bắc thuộc
- nhà Tần: Xứ Nghệ thuộc Tượng quận;
- nhà Hán: là huyện Hàm Hoan thuộc quận Cửu Chân;
- nhà Ngô: tách ra khỏi quận Cửu Chân, đặt làm quận Cửu Đức;
- nhà Tấn, nhà Tống vẫn theo như nhà Ngô;
- nhà Lương: chia đặt làm Đức Châu, Lỵ Châu và Minh Châu;
- nhà Tùy năm Khai Hoàng thứ 8 đổi Đức Châu làm Hoan Châu, Lỵ Châu làm Trí Châu; năm Đại Nghiệp thứ 3 hợp cả Minh Châu, Trí Châu và Hoan Châu, đổi lệ thuộc quận Nhật Nam;
- nhà Đường:
+ niên hiệu Vũ Đức chia quận Nhật Nam đặt làm Nam Đức châu, Lạo châu, Minh Châu và Hoan Châu,
+ năm Trinh Quán nguyên niên đổi Đức Châu lại làm Hoan Châu, còn Hoan Châu cũ thì đổi làm Diễn Châu;
+ năm thứ 16 bỏ Diễn Châu hợp vào Hoan Châu;
+ Đầu năm Thiên Bảo lại đổi là Hoan Châu, thuộc vào quận Nhật Nam;
+ từ năm Kiền Nguyên trở về sau gọi là Hoan Châu, rồi bỏ Tri Châu mà cho lệ thuộc vào Hoan Châu;
+ năm Quảng Đức thứ hai chia Hoan Châu đặt quận Long Trì thuộc Diễn Châu, lại gọi là quận Diễn Thủy.
III-Thời kỳ đất nước độc lập, tự chủ
- Nhà Đinh, nhà Lê: gọi là Hoan Châu;
- nhà Lý: đổi làm trại; năm Thiên Thành thứ 2 (năm 1030)đổi tên là Nghệ An,
mà Diễn Châu thì đứng riêng làm châu;
- nhà Trần:
+ năm Nguyên Phong thứ 6 lại gọi là trại,
+ năm Long Khánh thứ 3 đổi Diễn Châu làm Diễn Châu lộ, chia Hoan Châu làm 4 lộ: Nhật Nam và Nghệ An nam, Nghệ An bắc, Nghệ An trung, cũng gọi là Nghệ An phủ;
+ năm Quang Thái thứ 10 đổi Nghệ An làm Lâm An trấn, Diễn Châu làm Vọng An trấn;
- Đời nhà Hồ đổi Diễn Châu làm Linh Nguyên phủ, cùng với Thanh Hóa, Cửu Chân, Ái Châu gọi là tứ phụ;
- thuộc Minh lại đổi làm 2 phủ Diễn Châu và Nghệ An;
- nhà Lê:
+ năm Thuận Thiên nguyên niên thuộc đạo Hải Tây;
+ năm Quang Thuận thứ 7 đặt làm Nghệ An thừa tuyên;
+ năm Hồng Đức thứ 21 đổi làm xứ;
Lúc bấy giờ, Xứ Nghệ gồm tám phủ:
1- Phủ Đức Quang quản lĩnh 6 huyện: Thiên Lộc (Can Lộc ngày nay), La Sơn (Ðức Thọ), Chân Phúc (Nghi Lộc), Thanh Chương, Hương Sơn và Nghi Xuân;
2- Phủ Diễn Châu quản lĩnh 2 huyện: Đông Thành (Yên Thành và Diễn Châu) và Quỳnh Lưu;
3- Phủ Anh Đô quản lĩnh 2 huyện: Hưng Nguyên và Nam Đường (Nam Ðàn, Ðô Lương, Anh Sơn);
4- Phủ Hà Hoa quản lĩnh 2 huyện: Thạch Hà và Kỳ Hoa (Kỳ Anh và Cẩm Xuyên);
5- Phủ Trà Lân quản lĩnh 4 huyện: Kỳ Sơn, Tương Dương, Vĩnh Khang và Hội Ninh;
6- Phủ Quỳ Châu quản lĩnh 2 huyện: Trung Sơn và Thúy Vân;
7- Phủ Ngọc Ma quản lĩnh 1 châu: Trịnh Cao;
8- Phủ Lâm An quản lĩnh 1 châu: Quy Hợp.
- Thời nhà Tây sơn: đổi làm Trung Đô:
Hoàng đế Quang Trung cho xây Phượng Hoàng Trung Ðô ở thành phố Vinh ngày nay,
lại gọi là Nghĩa An trấn;
- Thời nhà Nguyễn
+ Bản triều năm Gia Long nguyên niên lại đặt làm Nghệ An trấn;
+ năm Minh Mệnh thứ 12 chia Nghệ An trấn thành 2 tỉnh: Nghệ An và Hà Tĩnh;
+ năm Tự Đức thứ 6 đổi tỉnh Hà Tĩnh làm đạo, hợp vào Nghệ An;
+ năm thứ 29 lại đặt tỉnh Hà Tĩnh như cũ.....
- Năm 1976, Nghệ an và Hà tĩnh hợp thành tỉnh lớn Nghệ Tĩnh.
- Năm 1991, Nghệ Tĩnh lại tách ra Nghệ An và Hà tĩnh.

Bài viết có nội dung *********, vi phạm nghiêm trọng các quy định của TTVNOL và của Box Nghệ Tĩnh. (Xóa bởi bitter_beer)
u?c bitter_beer s?a vo 14:07 ngy 12/09/2006

Từ Điển Dân Nghệ choa
Nghệ an choa miền trung lắm gió
Có cửa lò biển hát quanh năm
Cùng quê bác xứ sở nước tương
Với thanh chương, nhút mặn chua cà
Bà già con trẻ có ngôn ngữ riêng
Đứa mô chưa ghé một lần
Ráng học cho kỹ điển từ sau đây
Con trâu thì gọi là tru
Con giun thì gọi là trùn đó nha
Con gà thì kêu con ga
Còn con cá quả gọi ra cá tràu
Con sâu lại gọi là trâu
Bồ câu thì gọi cu cu đó nà
Con ruồi lại gọi là ròi
Con troi thì gọi con giòi nhớ chưa
Con bê còn gọi là me
Con mọi là muỗi khi nghe đừng cười
Mà cười là choa chửi thẳng tưng
Trốc cha mi khái cạp là đầu ****** hổ tha
Mả cha là ngôi mộ của ba
Mải Ông cha mi xéo là Ông ****** cút đi
Muốn ở đất nghệ phải biết chuyên cần
Học nhiều từ ngữ âm vần nghe chưa
Con người thì gọi con ngài
Còn từ ni nữa nói nghe cùng rầy(ngượng)
Mà có nói thì bây mới biết
Hun ?" hôn, cưa ?" tán, váy ?" mấn
Môi ?" mui, đầu ?" trốc, ngứa ?" ngá
Sờ - rờ, nằm mơ gọi là mớ
Nhớ ghi cho kỹ kẻo rồi lỗ to
Khủy chân thì gọi lắc lè
Cơn ?" cây, Chủi ?" chổi, gốc ?" cộc
Sân ?" cươi, đường - đàng, rú - núi
Nhởi ?" chơi, lười ?" nhác, mần ?" làm đó nghe
Đêm nằm nếu đói đừng lo
Nhảy vô nhà bếp tìm nồi nấu cơm
Ngọ nguậy là cái đũa bếp
Giáp đít là cái rế nồi hiểu chưa
nước ?" nác, đọi ?" bát, mươn ?" bàn
Nướng - náng, luộc ?" looc, muối ?" mói
Gói ?" đùm, chum ?" vại, rổ - rá
dái dê là quả cà dài
mắm tôm ?" ruốc, Thóc ?" ló, ngó - nhìn
Lỡ yêu ngài(người) ở đất quê choa
Thì nên chịu khó học từ nhiều mà cưa
Nhưng học ri vẫn chưa ăn thua

Bài này em đọc được trên blog của bạn em không biết đã có ở đây chưa

Còn nữa mà thày đồ xứ Nghệ ơi,
Nhớ thủa xưa, các vùng từ Thanh HÓa trở lên Bắc, các thày đồ xứ Nghệ tung hòanh một thủa, tới chừ vẫn rứa, mỗ nghe các cụ cao tuổi kể lại rồi, đáng kính!, đáng khâm phục lắm lắm!
còn nữa, hôm tuần trước, mỗ vô Nghệ An, vô Vinh, thấy cái quảng trường mới thật tuyệt tác, cũng ngưỡng mộ ghê cơ!

Con người thì gọi con ngài
thế nào mà trong truyện Kiều cụ Nguyễn Văn Du lại gọi là:
Vân xem trang trọng khác vời
Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang
phải là người mới đúng chứ nhẩy
Khủy chân thì gọi lắc lè cái này có phải Khuỷu hay khiử hay khỷu chân nhỉ??? có lẽ phải tra từ điển từ này thôi!

Một con người xứ Nghệ
Ai ơi, cà xứ Nghệ
Càng mặn lại càng giòn
Nước chè xanh xứ Nghệ
Càng chát lại càng ngon
Khoai lang vàng xứ Nghệ
Càng nhai kĩ càng bùi
Cam Xã Đoài xứ Nghệ
Càng chín lại càng tươi.
Ông đồ xưa xứ Nghệ
Càng dạy, chữ càng nhiều
Tính tình người xứ Nghệ
Càng biết lại càng yêu.
Ai đi vô nơi đây
Xin dừng chân xứ Nghệ
Ai đi ra nơi này
Xin dừng chân xứ Nghệ
Nghe câu vè ví dặm
Càng lắng lại càng sâu
Như sông Lam chảy chậm
Đọng bao thuở vui sầu
Ăn, xứ Nghệ ăn đặm
Đã nói, nói hết lòng
Đất này bền nghĩa bạn
Đất này tình thuỷ chung.
Đất này mẹ dạy con
Yêu anh hùng nghĩa khí
Giữ lòng đỏ như son
Nuôi thù sâu tựa bể.
Đất này đất Xô-viết
Đảng mở hội cờ hồng
Tự tuổi vàng đá biết
Mặn mãi tình công nông.
Tình xứ Nghệ không mau
Nhưng bén rồi sâu lắng
Quen xứ Nghệ quen lâu
Càng tình sâu nghĩa nặng.
Ôi xứ Nghệ, xứ Nghệ
Đất cổ nước non nhà
Đã trăm, nghìn thế hệ
Vẫn ưa nhút, ưa cà.
Dân thời đại Bác Hồ
Sống xã hội chủ nghĩa
Vẫn dáng dấp ông đồ
Hay chữ lại hay nghĩa
Ôi tâm hồn xứ Nghệ
Trong hồn Việt Nam ta
Có gì tự ông cha
Rất xưa mà rất trẻ
Giống như Bác của ta
Một con người xứ Nghệ
<Huy Cận>