Lịch sử, Văn hoá Việt nam và ...

Vngoodman
Cac bac ban nhieu chuyen qua ma quen chua noi toi 1 trang rat nho nhung vo cung quan trong trong Lich su VN : Phong trao Duy Tan va Phan Chu Trinh. Nho co no ma toi
voi cac bac ngay nay ko duoc doi khan xep voi mac ao the .
Gui cac bac Admin,
De nghi cac bac doi ten topic nay thanh Lich su VN+ Tau+ Tu Vi+ Ton Giao +...

cuoihaymeu
to bác vngoodman, bác ko thấy anh em đang vã mồ hôi ra đây mà còn gợi ý cái chủ đề vừa to vừa khó ấy ra?
Tôi cũng nhất trí là we nên thu gọn cái chủ đề này lại, và cuốn chiếu từng cái một thì dễ gậm hơn. Tuy nhiên có cái khó là sở trường sở đoản mỗi người trong chúng ta lại có phần khác nhau. Nên nếu bin tập trung vào hai ba chiếc thì có thể lại nhạt đi chăng?
Tôi có đề nghị thế này. Hay là ta ưu tiên tập trung vào những vấn đề lịch sử, văn hoá quốc nội, hoặc những cái văn hoá ngoại có liên quan mật thiết đến VN ta ( như Phật giáo ... chẳng hạn), hoặc là những cái ngoại nhưng vốn rất phổ biến trong nền VH thế giới . Như thế liệu có ích hơn không các bác nhỉ?
NIEM TIN, HOAC SU NGHI NGO CHINH LA KHOI NGUON CUA HANH TRINH DI TIM CHAN LY @

cuoihaymeu
to bác vngoodman, bác ko thấy anh em đang vã mồ hôi ra đây mà còn gợi ý cái chủ đề vừa to vừa khó ấy ra?
Tôi cũng nhất trí là we nên thu gọn cái chủ đề này lại, và cuốn chiếu từng cái một thì dễ gậm hơn. Tuy nhiên có cái khó là sở trường sở đoản mỗi người trong chúng ta lại có phần khác nhau. Nên nếu bin tập trung vào hai ba chiếc thì có thể lại nhạt đi chăng?
Tôi có đề nghị thế này. Hay là ta ưu tiên tập trung vào những vấn đề lịch sử, văn hoá quốc nội, hoặc những cái văn hoá ngoại có liên quan mật thiết đến VN ta ( như Phật giáo ... chẳng hạn), hoặc là những cái ngoại nhưng vốn rất phổ biến trong nền VH thế giới . Như thế liệu có ích hơn không các bác nhỉ?
NIEM TIN, HOAC SU NGHI NGO CHINH LA KHOI NGUON CUA HANH TRINH DI TIM CHAN LY @

anhquan
Hoan nghêng các bác cười hay mếu và vua mèo đã nêu ra các ý kiến rất đúng . Chi khó ở chỗ làm thế nào để tranh luận vừa nghiêm túc ( cái này thì ta cóthừa rồi) mà vẫn hấp dẫn và bổ ích ( có âm có dương thì mới OK được) ????
Nguyễn Anh Quân
anhquan

anhquan
Hoan nghêng các bác cười hay mếu và vua mèo đã nêu ra các ý kiến rất đúng . Chi khó ở chỗ làm thế nào để tranh luận vừa nghiêm túc ( cái này thì ta cóthừa rồi) mà vẫn hấp dẫn và bổ ích ( có âm có dương thì mới OK được) ????
Nguyễn Anh Quân
anhquan

Codoc
"Đọc đoan na?y, lại nghif tới một chuyện khác. Trước tôi đọc báo thấy có ba?i viết vê? ba? Lê Vi, vợ ông cựu đại sứ Peterson. Ba? na?y sang Úc khi co?n nho?, biết tiếng Việt nhưng không muốn nói tiếng Việt với ngươ?i Việt.
Đó la? ngươ?i cu?a thế hệ trước, co?n có rất nhiê?u thanh niên Việt Nam thuộc thế hệ sau, sinh ra ơ? nước ngoa?i đaf không thê? va?/hoặc không muốn nói tiếng Việt. Nhiê?u ngươ?i trong số họ cufng không thê? va? chắc la? cufng không muốn nói một câu "Tôi la? ngươ?i Việt Nam" du? bă?ng tiếng Việt hay tiếng Anh.
Tại sao lại như vậy? Có thê? do nhưfng ngươ?i na?ỵ mong muốn hoa? nhập nhanh chóng hơn va?o một xaf hội "văn minh, gia?u có" chăng? Có thê? họ muốn lâ?n tránh sự phân biệt đối xư? hưfu hi?nh hay vô hi?nh trong cái xaf hội "tự do, văn minh va? bi?nh đă?ng"? Hoặc họ ca?m thấy tự ti vi? có nguô?n gốc cu?a một dân tộc nhược tiê?u lại đang la? một trong nhưfng quốc gia nghe?o nhất thế giới ?
Du? la? lý do gi? thi? có lef chi? có thê? nói vê? hiện tượng na?y bă?ng một tư? "mất gốc". Nhưng câu ho?i la?? tại sao ngươ?i Việt nam có nê?n độc lập va? truyê?n thống văn hoá nga?n năm, lại khá thuâ?n chu?ng vê? mặt chu?ng tộc lại dêf da?ng "mất gốc" đến vậy"
Xin ho?i ba'c VNHL, tin tu*'c na`y ba'c la^y' tu*` dda^u? Tru*o*'c khi muo^'n pha't bie^?u pha?i co' da^?n chu*'ng ddan`ng hoa`n mo*'i khie^'n ngu*o*i` ddo.c phu.c. Ne^'u kho^ng co' ba(`ng chu*ng' thi` ddu*`ng co' pha't bie^?u lung tung. Ha^u` he^'t nhu*~ng ngu*o*i` Vie^.t Nam ha?i ngoa.i kho^ng ai phu? nha^.n mi`nh la` ngu*o*i` Vie^t. ca?. Lo*i` le? cu?a ba'c VNHL kho^ng nhu*~ng xi? nhu.c ngu*o*i` Vie^.t Ha?i ngoa.i ma` co`n xi? nhu.c ngu*o*i` Vie^.t Nam mi`nh nu*a?. Ngu*o*i` Vie^.t Nam mi`nh dda^u de^? gi` "ma^t' go^'c" nhu* ba'c VNHL nghi?. DDa'ng le? to^i kho^ng muo^n' xen vao`, nhu*ng vo*i nhu*ng lo*i` le? ke'm hie^?u bie^'t nhu* the^' ne^n to^i mo*i' ma.o muo^i. xen va`o.
Vai` lo*i` ta^m su*.
Ps: xin ca'c ba'c tha thu*' cho ca'c lo^i? chi'nh ta? cua? to^i.

Codoc
"Đọc đoan na??y, lại nghi?f tới một chuyện khác. Trước tôi đọc báo thấy có ba??i viết vê?? ba?? Lê Vi, vợ ông cựu đại sứ Peterson. Ba?? na??y sang Úc khi co??n nho??, biết tiếng Việt nhưng không muốn nói tiếng Việt với ngươ??i Việt.
Đó la?? ngươ??i cu??a thế hệ trước, co??n có rất nhiê??u thanh niên Việt Nam thuộc thế hệ sau, sinh ra ơ?? nước ngoa??i đa?f không thê?? va??/hoặc không muốn nói tiếng Việt. Nhiê??u ngươ??i trong số họ cu?fng không thê?? va?? chắc la?? cu?fng không muốn nói một câu "Tôi la?? ngươ??i Việt Nam" du?? bă??ng tiếng Việt hay tiếng Anh.
Tại sao lại như vậy? Có thê?? do như?fng ngươ??i na??ỵ mong muốn hoa?? nhập nhanh chóng hơn va??o một xa?f hội "văn minh, gia??u có" chăng? Có thê?? họ muốn lâ??n tránh sự phân biệt đối xư?? hư?fu hi??nh hay vô hi??nh trong cái xa?f hội "tự do, văn minh va?? bi??nh đă??ng"? Hoặc họ ca??m thấy tự ti vi?? có nguô??n gốc cu??a một dân tộc nhược tiê??u lại đang la?? một trong như?fng quốc gia nghe??o nhất thế giới ?
Du?? la?? lý do gi?? thi?? có le?f chi?? có thê?? nói vê?? hiện tượng na??y bă??ng một tư?? "mất gốc". Nhưng câu ho??i la???? tại sao ngươ??i Việt nam có nê??n độc lập va?? truyê??n thống văn hoá nga??n năm, lại khá thuâ??n chu??ng vê?? mặt chu??ng tộc lại dê?f da??ng "mất gốc" đến vậy"
Xin ho?i ba'c VNHL, tin tu*'c na`y ba'c la^y' tu*` dda^u? Tru*o*'c khi muo^'n pha't bie^?u pha?i co' da^?n chu*'ng ddan`ng hoa`n mo*'i khie^'n ngu*o*i` ddo.c phu.c. Ne^'u kho^ng co' ba(`ng chu*ng' thi` ddu*`ng co' pha't bie^?u lung tung. Ha^u` he^'t nhu*~ng ngu*o*i` Vie^.t Nam ha?i ngoa.i kho^ng ai phu? nha^.n mi`nh la` ngu*o*i` Vie^t. ca?. Lo*i` le? cu?a ba'c VNHL kho^ng nhu*~ng xi? nhu.c ngu*o*i` Vie^.t Ha?i ngoa.i ma` co`n xi? nhu.c ngu*o*i` Vie^.t Nam mi`nh nu*a?. Ngu*o*i` Vie^.t Nam mi`nh dda^u de^? gi` "ma^t' go^'c" nhu* ba'c VNHL nghi?. DDa'ng le? to^i kho^ng muo^n' xen vao`, nhu*ng vo*i nhu*ng lo*i` le? ke'm hie^?u bie^'t nhu* the^' ne^n to^i mo*i' ma.o muo^i. xen va`o.
Vai` lo*i` ta^m su*.
Ps: xin ca'c ba'c tha thu*' cho ca'c lo^i? chi'nh ta? cua? to^i.

anhquan
Bạn CoDoc thân mến
Tôi cũng là một người Việt nam ở nước ngoài và trong chuyện này tôi cũng có ít nhiều đồng cảm với bạn. Bà Lê Vi tại thơì điểm này, các Bác nên nhớ , là Đại Sứ phu nhân, và mang quốc tichk Mỹ. Tình về lý thì Bà ta phải đứng về nước Mỹ là Tổ quốc mới của Bà ta và nếu các bác rành về chuyện lễ tân trong ngoại giao thì chuyện bà ấy có lúc không chịu nói tiếng Việt cũng là lý do dễ hiểu . Trong cácbuổi tiếp tân mang tính cách chính thức thì các nhân vật mang trọnh trách ngoại giao cho nước mình bắt buộc phải nói bằng thứ tiếng của Quốc gia mình mang quốc tịch. Bà Lê Vi thật ra là ngưowì cũng không đến nỗi nào đâu . Báo chí nhiều lúc cũng nói quá ra thôi. Các Bác không biết chứ bọn Mỹ có rất nhiều các biện pháp bắt buộc trong lễ tân đối với các nhân viên ngoại giao của mình ( thậm chí còn khó tình hơn người bên ta nhiều). Tôi còn nhớ khi ra nước ngoài nhân viên ngoại giao của họ khi đi thuê nhà phải thuê loại nhà đắt tiền ( ví dụ từ 5000 U SD/ tháng trở lên ) để giữthể diện quốc gia.
Còn về chuyện bản sắc văn hoá dân tộc , tôi nghĩ đã là người Việt nam hay là bất cứ người nào thì chúng ta cũng không được phép quên nguồn gôc của mình. Còn trên thực tế thì tôi thấy trong thâm tâm sâu kín ai cũng yêu Tổ quốc của mình và nếu có cơ hội ai cũng muốn thể hiện những mặt mạnh hay bản sắc văn hoá của dân tộc mình vi nếu họ phủ nhận nguồn gốc Việt nam của mình thì họ cũng phủ nhận chính mình . Những người phủ nhận nguồn gốc của mình hoặc là những người cơ hội hay là những người hèn ( tại thời điểm đó),
Lờinông ý cạn mong các bác gópý nhé
Thân
anhquan

anhquan
Bạn CoDoc thân mến
Tôi cũng là một người Việt nam ở nước ngoài và trong chuyện này tôi cũng có ít nhiều đồng cảm với bạn. Bà Lê Vi tại thơì điểm này, các Bác nên nhớ , là Đại Sứ phu nhân, và mang quốc tichk Mỹ. Tình về lý thì Bà ta phải đứng về nước Mỹ là Tổ quốc mới của Bà ta và nếu các bác rành về chuyện lễ tân trong ngoại giao thì chuyện bà ấy có lúc không chịu nói tiếng Việt cũng là lý do dễ hiểu . Trong cácbuổi tiếp tân mang tính cách chính thức thì các nhân vật mang trọnh trách ngoại giao cho nước mình bắt buộc phải nói bằng thứ tiếng của Quốc gia mình mang quốc tịch. Bà Lê Vi thật ra là ngưowì cũng không đến nỗi nào đâu . Báo chí nhiều lúc cũng nói quá ra thôi. Các Bác không biết chứ bọn Mỹ có rất nhiều các biện pháp bắt buộc trong lễ tân đối với các nhân viên ngoại giao của mình ( thậm chí còn khó tình hơn người bên ta nhiều). Tôi còn nhớ khi ra nước ngoài nhân viên ngoại giao của họ khi đi thuê nhà phải thuê loại nhà đắt tiền ( ví dụ từ 5000 U SD/ tháng trở lên ) để giữthể diện quốc gia.
Còn về chuyện bản sắc văn hoá dân tộc , tôi nghĩ đã là người Việt nam hay là bất cứ người nào thì chúng ta cũng không được phép quên nguồn gôc của mình. Còn trên thực tế thì tôi thấy trong thâm tâm sâu kín ai cũng yêu Tổ quốc của mình và nếu có cơ hội ai cũng muốn thể hiện những mặt mạnh hay bản sắc văn hoá của dân tộc mình vi nếu họ phủ nhận nguồn gốc Việt nam của mình thì họ cũng phủ nhận chính mình . Những người phủ nhận nguồn gốc của mình hoặc là những người cơ hội hay là những người hèn ( tại thời điểm đó),
Lờinông ý cạn mong các bác gópý nhé
Thân
anhquan

cuoihaymeu
Lần trước chúng ta đã bàn khá nhiều về Nguyễn TriPhương. Nay tôi cọppy lại một bài của Mr Lưu Công Thành bên diễn đàn vn2k về nhân vật thứ hai đã tử thủ thành Hà Nội là Hoàng Diệu sang đây, để các bác đọc cho có thêm một hình dung về hai nhân vật LS này nhé.
Hoàng Diệu
Gia the^' - Gia phong
Hoa`ng Die^.u te^n chu+~ la` Kim Ti'ch, tu+. Quang Vie^~n, hie^.u Ti~nh Trai, sinh nga`y 10-2 na(m Ky? Su+?u (tu+'c nga`y 5-3-1829) ta.i la`ng Xua^n DDa`i, nay thuo^.c xa~ DDie^.n Quang, vu`ng Go` No^?i, DDie^.n Ba`n. O^ng la` mo^.t trong ca'c nha` khoa ba?ng ye^u nu+o+'c o+? que^ hu+o+ng dda^'t Qua?ng.
Theo gia pha? ho. Hoa`ng, la`ng Xua^n DDa`i vo^'n go^'c tu+` la`ng Hue^. Tru` (nay trong xa~ Lo^.c Tru`, huye^.n Nam Sa'ch, ti?nh Ha?i Du+o+ng). O^ng to^? ddo+`i thu+' nha^'t di cu+ va`o Qua?ng Nam, tho+`i gian dda^`u o+? la`ng DDo^ng Ba`n, sau mo^.t tra^.n lu.t lo+'n ddu+a gia ddi`nh ddi.nh cu+ o+? la`ng Xua^n DDa`i. Qua' tri`nh a^'y dde^'n the^' he^. Hoa`ng Die^.u dda~ tra?i qua 7 ddo+`i. Hie^.n nay, ta.i nha` tho+` ho. Hoa`ng o+? Xua^n DDa`i co`n giu+~ ca^u ddo^'i:
Ha?i dda.o Hue^. Tru` chi hu+o+ng, ba?n ca(n tha^m co^'
Nam cha^u Xua^n DDa`i thu+? ddi.a, di.ch die^.p hi long.
Lo+`i die^~n no^m cu?a Hoa`ng Die^.u:
Hue^. Tru` xu+' vo^'n la` co~i Ba('c, do to^? tie^n co^.i go^'c vu+~ng be^`n
Xua^n DDa`i cha^u nay thuo^.c mie^`n Nam, truye^`n con cha'u
gio^'ng do`ng hu+ng thi.nh.
Gia ddi`nh xua^'t tha^n nha` no^ng va` theo nho ho.c. O^ng tha^n sinh la` Hoa`ng Va(n Cu+. la`m hu+o+ng chu+'c, qua ddo+`i na(m 54 tuo^?i. Ba` tha^n ma^~u Pha.m Thi. Khue^ tho. 88 tuo^?i, ta^`n ta?o la`m ruo^.ng va` cha(n ta(`m, nuo^i da.y con ca'i. Gia ddi`nh co' 11 ngu+o+`i con, 8 trai, 3 ga'i. Lo+'n le^n va` ddu+o+.c ho.c ha`nh, 6 ngu+o+`i ddo^~ dda.t: mo^.t pho' ba?ng, 3 cu+? nha^n va` 2 tu' ta`i.
Khoa thi hu+o+ng ta.i Thu+`a Thie^n na(m 1848, Hoa`ng Kim Gia'm, 23 tuo^?i va` Hoa`ng Kim Ti'ch, tu+'c Hoa`ng Die^.u, 20 tuo^?i cu`ng ddo^~ cu+? nha^n (1). Ba^'y gio+`, cha'nh chu? kha?o - Tham tri bo^. binh Hoa`ng Te^' My~ va` pho' chu? kha?o - bie^.n ly' bo^. le^~ Phan Huy Thu+.c tha^'y trong va(n ba`i cu?a hai anh em co' nhu+~ng ddie^?m gio^'ng nhau ne^n ngo+` vu+.c. DDu+o+.c ta^'u tri`nh, Tu+. DDu+'c cho to^? chu+'c phu'c ha.ch rie^ng hai anh em, mo^~i ngu+o+`i ngo^`i mo^.t pho`ng o+? ta? vu va` hu+~u vu ddie^.n Ca^`n Cha'nh... Sau khi xe't duye^.t, Tu+. DDu+'c ngu+. phe^: " Va(n ha`nh co^ng khi', quy' dda('c cha^n ta`i, huynh dde^. ddo^`ng khoa, tha`nh vi my~ su+. " - nghi~a la`: Su+. ha`nh va(n la` vie^.c chung, co^'t dde^? cho.n cha^n ta`i, anh em ddo^~ ddo^`ng khoa la` vie^.c to^'t dde.p.
Hoa`ng Kim Gia'm kho^ng ra la`m quan, qua ddo+`i na(m 34 tuo^?i.
Hoa`ng Die^.u, 25 tuo^?i thi ddi`nh (1853) ddo^~ pho' ba?ng.
Mo^.t nha^n ca'ch cao dde.p
Ga^`n xa trong ti?nh, anh em Hoa`ng Die^.u no^?i tie^'ng hie^'u ho.c va` ho.c gio?i.
Ta`i lie^.u cu?a gia to^.c co`n che'p la.i ca^u ddo^'i tru+o+'c dda^y da'n tru+o+'c ba`n ho.c cu?a Hoa`ng Die^.u:
Hoa`nh Cu+` gia'o nha^n ho.c: ma.c tie^n nghi~a lo+.i chi bie^n
A u Du+o+ng ddo^'i kha'ch chi': thu+o+`ng ta.i so+n thu?y chi gian.
Nghi~a la`:
Hoa`nh Cu+` da.y ngu+o+`i ca^`u ho.c: pha?i tru+o+'c tie^n pha^n bie^.t
nghi~a tro.ng lo+.i khinh.
A u Du+o+ng tie^'p kha'ch dde^'n cho+i: thu+o+`ng nha`n ha. lua^.n ba`n
so+n thanh thu?y tu' .
(Die^~n no^m cu?a thi si~ Tha'i Can).
Tre^n ca'c bu+o+'c ddu+o+`ng la`m quan, theo DDa.i Nam chi'nh bie^n lie^.t truye^.n , Hoa`ng Die^.u "ti'nh ti`nh cu+o+ng tru+.c, thanh lie^m, la^m su+. quye^'t ddoa'n, co' phong ddo^. ba^.c dda.i tha^`n".
Ve^` pha^`n mi`nh, trong khi bo^n ba vo+'i co^ng vie^.c, Hoa`ng Die^.u luo^n giu+~ ne^'p nha`. Theo tu.c tho+`i a^'y, vu+`a nha^.n chu+'c ha`n la^m vie^.n kie^?m tha?o (giu'p vie^.c tru+o+?ng bie^n ta^.p, bie^n duye^.t sa'ch co' quan he^. dde^'n trie^`u dda.i", Hoa`ng Die^.u xin ve^` chi.u tang cha (1854) cho dde^'n ma~n tang. Cuo^'i na(m 1879, tru+o+'c khi ddi tra^'n nhie^.m to^?ng ddo^'c Ha` Ninh, Hoa`ng Die^.u ddu+o+.c ve^` tha(m me. gia` dda~ 80 tuo^?i. Va`o di.p a^'y, Tu+. DDu+'c ban thu+o+?ng sa^m, que^', lu.a va` ba.c, Hoa`ng Die^.u da^ng bie^?u ta. o+n, co' ca^u: "Tha^`n ba^.n vie^.c nu+o+'c ne^n chu+a da'm lo vie^.c nha`. Xin he^'t lo`ng la`m vie^.c co' lo+.i cho nu+o+'c..." (di.ch nghi~a).
Hoa`ng Die^.u dda?m nha^.n ca'c tro.ng tra'ch, cha me. va` vo+. cha'nh tha^'t ddu+o+.c vinh phong ca'c tu+o+'c hie^.u, nhu+ng gia ddi`nh o+? la`ng so^'ng ra^'t da^n da~. Khi tin Hoa`ng Die^.u tua^~n tie^'t ddu+o+.c ba'o ve^` la`ng, ba` vo+. ddang la`m o+? ngoa`i ddo^`ng dda~ nga^'t xi?u be^n bo+` ruo^.ng.
Sau tho+`i ha.n ma~n tang cha, Hoa`ng Die^.u ddu+o+.c bo^? la`m tri phu? o+? Tuy Phu+o+'c, Bi`nh DDi.nh. Do nha la.i la^`m la^~n a'n tu+`, o^ng bi. gia'ng chu+'c la`m tri huye^.n Hu+o+ng Tra`, Thu+`a Thie^n. Na(m 1864, xa?y ra vu. no^?i da^.y cu?a Ho^`ng Ta^.p, con hoa`ng tha^n Mie^n a' o, em chu' ba'c cu?a Ho^`ng Nha^.m tu+'c vua Tu+. DDu+'c, cu`ng vo+'i mo^.t so^' ngu+o+`i kha'c. Ba.i lo^., Ho^`ng Ta^.p va` Nguye^~n Va(n Vie^.n bi. a'n che'm. Hoa`ng Die^.u dde^'n nha^.m chu+'c tri huye^.n Hu+o+ng Tra` thay To^n Tha^'t Thanh bi. ddo^?i ddi no+i kha'c, ba^'y gio+` co' ma(.t trong lu'c ha`nh quye^'t dda~ nghe Ho^`ng Ta^.p no'i: " Vi` tu+'c gia^.n ve^` ho`a nghi. ma` bi. to^.i, xin cho+' ghe'p va`o to^.i pha?n nghi.ch ". Sau ddo' ca'c quan Phan Huy Kie^.m, Tra^`n Gia Hue^. va` Bie^.n Vi~nh ta^u le^n Tu+. DDu+'c, dde^` nghi. nha` vua ne^n theo gu+o+ng Ha'n Minh DDe^', tha^?m tra la.i vu. a'n. Tu+. DDu+'c pha'n la` vu. a'n dda~ ddu+o+.c ddi`nh tha^`n tha^?m xe't ky~, nay nghe Phan Huy Kie^.m no'i Hoa`ng Die^.u dda~ ke^? la.i lo+`i tra(n tro^'i cu?a Ho^`ng Ta^.p, be`n quye^'t ddi.nh gia'ng chu+'c Phan Huy Kie^.m, Tra^`n Gia Hue^., Bie^.n Vi~nh va` Hoa`ng Die^.u (theo DDa.i Nam thu+.c lu.c chi'nh bie^n, NXB Khoa ho.c xa~ ho^.i, Ha` No^.i, 1974).
Tha'ng 9 na(m Gia'p Ty' (1864), DDa(.ng Huy Tru+' ddang la` Bo^' cha'nh Qua?ng Nam, trong mo^.t ba?n so+' tie^'n cu+? ngu+o+`i hie^`n ta`i tri`nh le^n Tu+. DDu+'c dda~ vie^'t: "...O^ ng Nguye^~n Quy'nh, nguye^n Bo^' cha'nh Kha'nh Ho`a, ngu+o+`i trong ha.t cu?a tha^`n, o^ng Hoa`ng Die^.u, nguye^n chi phu? Hu+o+ng Tra` va` o^ng Phan Thanh Nha~, ca? ba ngu+o+`i na`y dde^`u cu+? nha^n, pho' ba?ng xua^'t tha^n, dde^`u la` ngu+o+`i cu+o+ng tru+.c, ma^~n ca'n tu+`ng kinh qua ddi.a phu+o+ng, phu?, huye^.n cai tri. kho^ng nhie^~u da^n, tuy ma('c lo^~i la^`m chu+a kho^i phu.c, nhu+ng khi o+? ddi.a phu+o+ng hoa(.c phu? huye^.n dde^`u ddu+o+.c so+? da^n tin ye^u, khi ra ddi mo.i ngu+o+`i dde^`u nho+'. Nhu+~ng ngu+o+`i nhu+ va^.y kho^ng co' nhie^`u. Ne^'u ho. ddu+o+.c nha` vua bo? qua lo^~i la^`m ma` ddem du`ng thi` o+? mo^.t huye^.n, ho. la` tri huye^.n hie^`n ta`i, o+? phu? co' the^? la` tri phu? to^'t, o+? ti?nh co' the^? giu+~ chu+'c quan tro.ng, nghi~ ra(`ng kho^ng ne^n vi` mo^.t chi tie^'t ma` dde^? mo^.t so^' ngu+o+`i suo^'t ddo+`i mai mo^.t. Huo^'ng chi lu'c na`y, nu+o+'c nha` ddang ga(.p nhie^`u vie^.c, la.i co' ngu+o+`i kho^ng co' vie^.c thi` tha^.t la` uo^?ng phi', trie^`u ddi`nh dda~ ma^'t nhie^`u na(m dda`o ta.o, da.y ba?o mo+'i ddu+o+.c nhu+~ng ngu+o+`i nhu+ the^'. Trong so^' na`y, o^ng Nguye^~n Quy'nh co' the^? dda?m nha^.n ddu+o+.c chu+'c bo^' cha'nh, a'n sa't mo^.t ti?nh lo+'n. Ca'c o^ng Hoa`ng Die^.u, Phan Thanh Nha~ co' the^? dda?m ddu+o+ng chu+'c tri huye^.n, tri phu? mo^.t no+i quan ye^'u co`n khuye^'t ...".
Nga`y 20 cu`ng tha'ng, Bo^. La.i nha^.n lo+`i cha^u phe^: "... Nguye^~n Quy'nh la~nh ngay chu+'c chi phu?, Hoa`ng Die^.u va` Phan Thanh Nha~ ddu+o+.c phu.c ngay chu+'c tri huye^.n ".
Qua duye^n tri ngo^. na`y, na(m 1871, Hoa`ng Die^.u vo+'i chu+'c tra'ch kha^m pha'i qua^n vu., dda~ cu`ng DDa(.ng Huy Tru+' ddi de.p phi? o+? bie^n gio+'i (tri'ch DDa(.ng Huy Tru+', con ngu+o+`i va` ta'c pha^?m do DDa(.ng Huy Co^n chu? bie^n, nho'm Tra` Li~nh xua^'t ba?n na(m 1990).
Na(m 1874, trong khi giu+~ chu+'c tham tri Bo^. La.i, kie^m qua?n DDo^ sa't vie^.n va` sung co+ ma^.t dda.i tha^`n, Hoa`ng Die^.u la.i bi. gia'ng hai ca^'p lu+u.
Na(m 1878, o+? Qua?ng Nam xa?y ra na.n lu.t ra^'t lo+'n go.i la` "na.n lu.t ba^'t qua'" vi` da^n chu'ng cho la` "ba^'t qua' nu+o+'c tra`n dde^'n sa^n la` cu`ng", i't dde^` pho`ng... Nhu+ng ro^`i nu+o+'c tra`n ve^` ra^'t ma.nh, cuo^'n tro^i nhie^`u nha` cu+?a tho'c lu'a va` su'c va^.t, mo^.t so^' ngu+o+`i che^'t tro^i, ddo^`ng ruo^.ng nhie^`u no+i nga^.p u'ng, hu+ ha.i. Tie^'p ddo', nhie^`u phu? huye^.n la^m va`o ca?nh be^.nh ta^.t, che^'t ddo'i, tro^.m cu+o+'p, da^n chu'ng pha?i a(n cu? chuo^'i tru+` bu+~a.
Tie^'p ddu+o+.c bie^?u chu+o+ng cu?a quan ddi.a phu+o+ng, Tu+. DDu+'c quye^'t ddi.nh xua^'t tie^`n ga.o co^ng quy~ dde^? cha^?n te^' va` ti`m ngu+o+`i giao pho' tra'ch nhie^.m.
Theo dde^` nghi. cu?a Hoa`ng Die^.u, va` bie^'t o^ng la` ngu+o+`i chi'nh tru+.c, am hie^?u da^n ti`nh, phong tu.c dda^'t Qua?ng, Tu+. DDu+'c trao cho o^ng chu+'c kha^m sai dda.i tha^`n ca^`m co+` tie^'t va` quye^`n "tie^.n nghi ha`nh su+.", lo vie^.c cha^?n te^' an da^n, de.p tru+` tro^.m cu+o+'p.
DDi sa't ti`m hie^?u da^n ti`nh, su+? du.ng quye^`n ha`nh tha^.n tro.ng, Hoa`ng Die^.u so+'m hoa`n tha`nh tro.ng tra'ch, o^?n ddi.nh la.i ti`nh hi`nh.
Ho^`i a^'y o+? la`ng Gia'o a' i co' mo^.t cu+o+`ng ha`o te^n la` Hu+o+ng Phi, lo+.i du.ng ti`nh hi`nh nhie^~u nhu+o+ng, to^? chu+'c mo^.t bo.n tay cha^n chuye^n ddi cu+o+'p bo'c da^n la`nh. Bi. kho^'ng che^', ba` con trong vu`ng so+. ba'o thu`, kho^ng da'm to^' gia'c vo+'i cu+?a quan. Hoa`ng Die^.u ddu+o+.c tin lie^`n mo+? cuo^.c ddie^`u tra, na('m ba('t ca'c ba(`ng chu+'ng xa'c thu+.c, ro^`i ba`n vo+'i quan ti?nh go.i Hu+o+ng Phi dde^'n xe't ho?i. Theo chu? tru+o+ng cu?a Hoa`ng Die^.u, nhie^`u na.n nha^n gu+?i ddo+n to+'i ti?nh ddu+o+`ng to^' ca'o to^.i a'c cu?a te^n gian te^'. Hoa`ng Die^.u cho nie^m ye^'t to^.i tra.ng cu?a Hu+o+ng Phi va` le^n a'n tra?m quye^'t. Da^n chu'ng ye^n ta^m, tin tu+o+?ng, va` bo.n cu+o+'p kho^ng da'm hoa`nh ha`nh nu+~a.
Cu~ng trong tho+`i gian a^'y, Hoa`ng Die^.u pha't gia'c ta.i ca'c ddi.a phu+o+ng trong ti?nh co' mo^.t ngu+o+`i ddo^~ cu+? nha^n khoa Bi'nh Ty' (1876) vi` dda~ nho+` ngu+o+`i kha'c la`m ba`i, va` hai ngu+o+`i mang danh "tu' ta`i" nhu+ng kho^ng co' thu+.c ho.c. Ca? ba dde^`u bi. trua^'t ba(`ng va` pha.t to^.i (theo Thu+.c lu.c cu?a Cao Xua^n Du.c, NXB Khoa ho.c xa~ ho^.i, Ha` No^.i, 1976). The^m nu+~a, hai "^ng tu' ta`i", nha^n na.n ddo'i, chuye^n mua re? ba'n dda('t, vo+ ve't dde^? la`m gia`u ne^n da^n chu'ng ca`ng oa'n ghe't. Hoa`ng Die^.u ti`m hie^?u chu dda'o, tru+.c tie^'p ga(.p ho. nhu+ nhu+~ng nha^n si~ trong vu`ng, qua ddo' tha^?m tra ho.c va^'n. DDu+o+.c ta^'u tri`nh, vua Tu+. DDu+'c cho to^? chu+'c sa't ha.ch rie^ng nhu+~ng ngu+o+`i a^'y dde^? co' quye^'t ddi.nh xu+? ly' mo^.t ca'ch danh chi'nh ngo^n thua^.n.
Mo^.t na(m lu+u la.i la`m vie^.c o+? ti?nh nha`, Hoa`ng Die^.u no^?i tie^'ng la` mo^.t ngu+o+`i ta`i tri' va` quang minh chi'nh tru+.c.
Su+. nghie^.p tre^n dda^'t ba('c
Phu.c chu+'c sau vu. "ta^?y oan" Ho^`ng Ta^.p, Hoa`ng Die^.u la^`n dda^`u ra ba('c na(m 1868, la`m tri phu? DDa Phu'c, ro^`i tri phu? La.ng Giang (Ba('c Giang), a'n sa't Nam DDi.nh, bo^' cha'nh Ba('c Ninh.
Trong chi'n na(m a^'y, o^ng la^.p nhie^`u qua^n co^ng, de.p tro^.m cu+o+'p va` an da^n. o+? dda^u o^ng cu~ng ddu+o+.c si~ da^n quy' me^'n.
o+? Qua?ng Nam ra Hue^', na(m 1878, Hoa`ng Die^.u nha^.n chu+'c to^?ng ddo^'c An Ti.nh (Nghe^. An - Ha` Ti~nh), nhu+ng vi` nguye^n to^?ng ddo^'c Nguye^~n Chi'nh va^~n lu+u nhie^.m ne^n o^ng o+? la.i Hue^', la`m tham tri Bo^. La.i ( Thu+.c lu.c cu?a Cao Xua^n Du.c).
Na(m 1879, o^ng ddu+o+.c cu+? la`m pho' su+', cu`ng vo+'i cha'nh su+' la` thu+o+.ng thu+ Bo^. Le^~ DDo^~ DDe^. ho^.i ba`n vo+'i su+' tha^`n Ta^y Ban Nha ve^` mo^.t hie^.p u+o+'c giao thu+o+ng. Tie^'p ddo', o^ng ddu+o+.c tha(ng thu+o+.ng thu+ Bo^. Binh.
DDa^`u na(m 1880, Hoa`ng Die^.u nha^.n chu+'c to^?ng ddo^'c Ha` Ninh (1) kie^m tro^ng coi co^ng vie^.c thu+o+ng cha'nh.
Bie^'t ro~ da~ ta^m xa^m lu+o+.c cu?a thu+.c da^n Pha'p lu'c ba^'y gio+`, Hoa`ng Die^.u ba('t tay ngay va`o vie^.c chua^?n bi. chie^'n dda^'u, kinh ly', bie^n pho`ng. Nhu+ DDa.i Nam chi'nh bie^n lie^.t truye^.n ne^u, to^?ng ddo^'c Ha` Ninh dda~ "cu`ng vo+'i to^?ng ddo^'c ti?nh So+n Ta^y Nguye^~n Hu+~u DDo^. da^ng so+' no'i ve^` vie^.c bo^' pho`ng, la.i cu`ng vo+'i Nguye^~n DDi`nh Nhua^.n ma^.t ta^u ve^` chu+o+'c pho`ng vi. sa(~n". Vua (Tu+. DDu+'c) khen. "Nhu+ng sau ddo' - nhu+ trong di bie^?u ne^u - vua la.i tra'ch cu+' lu+u binh... vi` so+. gia(.c"... "che^' ngu+. kho^ng ddu'ng ca'ch" (?)
Mo^.t ma(.t kha'c, Hoa`ng Die^.u quan ta^m o^?n ddi.nh ddo+`i so^'ng cu?a da^n chu'ng trong co^ng ba(`ng va` tra^.t tu+.. Nga`y nay, o+? O^ Quan Chu+o+?ng, dda^`u pho^' Ha`ng Chie^'u, co`n a'p o+? ma(.t tu+o+`ng co^?ng ra va`o mo^.t pha^`n ta^'m bia Le^.nh ca^'m tru+` te^. (Tha^n ca^'m khu te^.), nie^m ye^'t na(m 1881, cu?a to^?ng ddo^'c Ha` Ninh Hoa`ng Die^.u va` tua^`n phu? Ha` No^.i Hoa`ng Hu+~u Xu+'ng, nha(`m nga(n cha(.n ca'c te^. nhu~ng nhie^~u ddo^'i vo+'i nha^n da^n trong ca'c di.p ma chay, cu+o+'i xin cu~ng nhu+ na.n vo`i tie^`n, cu+o+'p bo'c tre^n so^ng va` o+? ca'c cho+., ke`m theo ca'c quy ddi.nh cu. the^? ca^`n thi ha`nh dde^'n no+i dde^'n cho^'n. Mo^.t di ti'ch quy' hie^'m no'i le^n ta^'m lo`ng u+u a'i cu?a ngu+o+`i co^ng bo^.c ma~i ma~i co`n gia' tri. cu?a no'.
Hoa`ng Die^.u so^'ng va` la`m vie^.c o+? Ha` No^.i non ba na(m; be^n mi`nh ha`ng nga`y chi? co' hai ngu+o+`i tu`y tu`ng. Mo^.t ngu+o+`i con trai ra tha(m cha, o^ng ba?o con tro+? ve^` so+'m.
Sau nhu+~ng nga`y chie^'n dda^'u quye^'t lie^.t, gian lao, tha`nh ma^'t va`o tay qua^n gia(.c va` Hoa`ng Die^.u tua^~n tie^'t ta.i Vo~ Mie^'u nga`y 25-4-1882 (tu+'c nga`y 8 tha'ng 3 na(m Nha^m Ngo.). Ngu+o+`i Ha` No^.i vo^ cu`ng ddau ddo+'n. Ngay ho^m sau, nhie^`u ngu+o+`i ho.p la.i, sa('m su+?a me^`n ne^.m tu+? te^', ru+o+'c quan ta`i cu?a Hoa`ng Die^.u tu+` trong tha`nh ra, to^? chu+'c kha^m lie^.m va` mai ta'ng ta.i khu vu+o+`n Dinh DDo^'c ho.c (nay la` ddi.a ddie^?m kha'ch sa.n Royal Star o+? ddu+o+`ng Tra^`n Quy' Ca'p ca.nh cho+. Ngo^ Si~ Lie^n, sau ga Ha` No^.i).
Ho+n mo^.t tha'ng sau hai ngu+o+`i con trai o^ng ra Ha` No^.i lo lie^.u ddu+a thi ha`i tha^n sinh ve^` an ta'ng o+? que^ qua'n va`o mu`a thu na(m a^'y.
Khu la(ng mo^. Hoa`ng Die^.u, theo quye^'t ddi.nh nga`y 25-1-1994 cu?a Bo^. Va(n ho'a Tho^ng tin, ddu+o+.c co^ng nha^.n la` mo^.t di ti'ch li.ch su+? - va(n ho'a cu?a nu+o+'c nha`.
Sau la^`n tru`ng tu thu+' nha^'t na(m 1982, nga`y 3 tha'ng 4 na(m 1998, co^ng cuo^.c tru`ng tu la^`n thu+' hai khu la(ng mo^. dda~ hoa`n tha`nh. Khang trang va` khie^m to^'n giu+~a mo^.t vu`ng ddo^`ng que^ va(n va^.t, tre^n die^.n ti'ch khuo^n vie^n khoa?ng 1.600 me't vuo^ng, co^ng tri`nh na`y ma~i ma~i to^`n ta.i trong lo`ng da^n dda^'t Qua?ng va` ca? nu+o+'c, phu` ho+.p vo+'i phong ca'ch Hoa`ng Die^.u va` tho?a lo`ng ngu+o+~ng mo^., u+o+'c mong cu?a mo.i ngu+o+`i.
NIEM TIN, HOAC SU NGHI NGO CHINH LA KHOI NGUON CUA HANH TRINH DI TIM CHAN LY @