LỖI PHÁT ÂM Ở THNAH CHƯƠNG

LỖI PHÁT ÂM Ở THNAH CHƯƠNG

SỬA LỖI PHÁT ÂM CHO hỌC SINH Ở THANH CHƯƠNG
Th.s : Phan Bá Tiến
Thanh Chương là một vùng đất cổ của Nghệ An, điều này, ngoài các chứng cứ lịch sử còn có thể tìm thấy ở cứ liệu ngôn ngữ qua từ vựng, và đặc biệt qua ngữ âm. Người Thanh Chương hiện còn sử dụng nhiều từ gốc Việt -Mường như: đi rông- ti dông, trôốc cúi- tôốc cún, cái chưn - cái chin vv...Ngữ âm Thanh Chương có nhiều âm sắc rất đặc trưng của người Việt cổ, điều này ảnh hưởng tiêu cực không nhỏ trong hoạt động giao tiếp trong cộng đồng Việt ngữ, ngay cả với người Nghệ. Đây là một hạn chế mà nếu không được chỉnh sửa phát âm cho học sinh ở Tiểu học sẽ rất khó sửa ở các lớp trên khi các em trong giao tiếp với tiếng Việt văn hoá. Chẳng thế mà, trong một bài hát của nhạc sỹ Phan Thanh Chương, cái lý do nghi ngờ người ta ngại về Thanh Chương không phải chỉ là chuyện ?o ngái ngôi? chuyện ?onghèo đói? mà còn là chuyện ?o em vụng về câu nói?. Không ít người Thanh Chương đi ra, đáng lẽ biết khắc phục lỗi phát âm của quê mình theo chuẩn tiếng Việt văn hoá lại phát âm theo cư dân nơi mình sinh sống, thậm chí có người còn đem về quê khoe với bà con làng nước, tự hào như mình tiếp thu được một đặc sản văn minh xứ người. Chính vì vậy, việc chỉ ra những ưu điểm để phát huy cũng như nhược điểm để rút kinh nghiệm trong cách phát âm của người Thanh Chương nói riêng, Nghệ An nói chung so với tiếng Việt văn hoá là một việc làm cần thiết. Điều này đòi hỏi ngoài sự nỗ lực tham gia nghiên cứu của giới chuyên môn còn là sự đồng thuận tham gia của mọi người mới mong có kết quả khả quan. Ngành giáo dục- đào tạo còn cần phải nỗ lực hơn chỉ đạo sửa lỗi phát âm trong việc dạy học môn Tiếng Việt, trước hết là bậc Tiểu học.
Một trong những điểm mới của chương trình tiếng Việt ở bậc Tiểu học hiện nay là rèn luyện cho học sinh sử dụng tiếng Việt trong hoạt động giao tiếp với đầy đủ cả 4 kĩ năng: nghe, đọc, nói, viết. Bốn kĩ năng này phải được rèn luyện trong mối liên quan tương hỗ, không thể coi nhẹ kĩ năng nào. Nói, đọc đúng chuẩn (chính âm) sẽ viết đúng chuẩn (chính tả) và ngược lại. Đây là một nguyên tắc mà việc dạy tiếng Việt văn hoá trong nhà trường đang phải hướng tới. Sẽ rất vô lý khi một người có văn hoá lại phát âm sai tiếng Việt văn hoá. Gần đây, trên một số báo ?oNghệ An cuối tuần?, có bài?Tiếng Nghệ trên đất Nghệ? của Đặng Anh Dũng. Đó là một bài viết rất có trách nhiệm với việc giữ gìn những ưu điểm, sửa đổi những những khuyết điểm trong cách phát âm của người Nghệ.
Một đặc điểm dễ thấy nhất (và là nhược điểm) trong phát âm ở người Thanh Chương nói chung là phát âm không đủ thanh. Tiếng Việt văn hoá có 6 thanh (ngang, huyền, ngã, hỏi, sắc, nặng) thì ở Thanh Chương chỉ phát âm được có 5 thanh ( thanh ngã bị nhập vào thanh nặng: xã >xạ, nghĩa >nghịa vv...). Điều này rất hạn chế trong giao tiếp, hoà nhập với cư dân các vùng khác. Hơn thế, không hiểu do đâu, người Thanh Chương thường phát âm nặng và nói nhanh nên tiếng đầu của từ ghép hoặc từ láy thường bị chuyển đổi thanh điệu. Các thanh ngang, thanh sắc, bị chuyển sang thanh huyền: cô giáo > cồ giáo, cái áo > cài áo, đi chơi > đì chơi vv... Do nguyên nhân này mà ở Thanh Chương có chuyện uống nước chè xanh đủ ba chò. Khách lạ lần đầu nghe chẳng hiểu gì, tưởng đâu nước chè xanh đặc biệt: chò (cho) xanh, chò (cho) đặc, chò (cho) thơm.
Ngoài đặc điểm trên, ở Thanh Chương việc phát âm còn bị sai một số vần mà chủ yếu là sai âm chính, như vần ưt > it ( bứt cỏ > bít cỏ), ơn > ân ( cơn bão > cân bão), trong đó nặng nề nhất là lỗi phát âm nguyên âm a và những vần có cấu tạo từ nguyên âm a ở vùng chợ Cồn ( Thanh Lương, Thanh Dương), Nam Thái, Vân Diên (Nam Đàn) cũng chịu ảnh hưởng của lỗi này. Đó là lỗi âm a ở bị nhập vào âm e, nói cách khác, vùng này hệ thống nguyên âm thiếu mất âm a so với tiếng Việt văn hoá kiểu: Nem cọng nem bèng mười (Năm cọng năm bằng mười), Be con ké trèo rènh hẻn (Ba con cá tràu rành hẳn) Mời bè en trèo (Mời bà ăn trầu). Trong lúc đó, sự kết hợp của âm a với các âm khác để tạo thành vần trong tiếng Việt là rất lớn. Do âm a có xu hướng bị nhập vào trong âm e nên so với tiếng Việt văn hoá, tiếng chợ Cồn bị thiếu đi một số vần.Vì vậy, đối với người Thanh Chương nghe được tiếng Chợ Cồn cũng đã khó, huống hồ người nơi khác. Đây là một trở ngại trong giao tiếp nếu nhà trường không chỉnh sửa được cách phát âm cho học sinh.
Ngoài lỗi phát âm a đã nói trên, vùng Đại Đồng, (chủ yếu ở Thanh Tường, Thanh Văn, Thanh Hưng) không phát âm được các nguyên âm đôi mà có sự chuyển đổi: uô > ô, ươ > ơ, iê > ê. Học sinh vùng này đọc hai câu thơ sau trong bài "Dừa ơi" của Lê Anh Xuân như sau:
Con lớn lên đã thấy dờ trớc ngõ
Dờ ru tôi giấc ngủ tổi thơ
Vùng này các vần kết thúc bằng bán nguyên âm u, i khi phát âm có sự chuyển đổi như sau: Con gái > con gấy > còn gí; hạt gạo > hạt gấu > hàt gú vv... Ngược lại, vần có âm o bị chuyển thành uô: con bò > con bùa, cây to > cây tua; O đi mô đó > Ua đì môô đúa vv...
Ngoài ra ở Thanh Chương còn có lỗi phát âm của một số vùng như sau: Vùng Bích Hào (chủ yếu ở Thanh Xuân, Thanh Lâm) một số nguyên âm ngắn thường được chuyển thành nguyên âm dài: đi học > đì hoọc, đọc bài > đoọc bài, con ốc > còn ôốc, gốc cây > gôốc cây vv...Vùng Cát Ngạn ( chủ yếu Thanh Bình (cũ), Thanh Liên) các vần anh > enh : cảnh đẹp > kẻnh đẹp, ách cày > éc cày: xách tai > xéc tai vv... Các xã Ngọc Sơn, Thanh Lĩnh, Thanh Bình (cũ) âm ư được phát âm thành i và ngược lại: bứt cỏ > bít cỏ, mứt gừng > mít gừng, cái chân > cái chưn > cái chin, thứ nhất > thứ nhứt > thứ nhít; năm Thìn > năm Thừn, Lê-nin > Lê-nưn vv... ( Tiếng Việt văn hoá không có vần ưn); tựu trường >tịu trường, bưu điện > biu điện vv... Nhiều nơi trong huyện, âm ư được phát thành âm â (ơ ngắn): chúc mừng > chúc mầng (mơờng), củ gừng > cổ gầng (gơờng)vv..
Như vậy, nhìn chung trên địa bàn Thanh Chương không có vùng nào phát âm đạt chuẩn tiếng Việt văn hoá. Nghĩa là chuẩn tiếng Việt văn hoá có một số vần không tồn tại trong cách phát âm của Thanh Chương và Thanh Chương lại có một số vần không có trong tiếng Việt văn hoá . Đó là một trở ngại trong học tập và giao tiếp. Học sinh dễ đem những cái không chuẩn trong phát âm đó vào trong chữ viết gây ra những lỗi chính tả không đáng có. Đây là những lỗi chúng ta cần khắc phục, trước hết là ở các bậc làm cha làm mẹ dạy cho con tập nói, sau đó là trường Mẫu giáo và nhất là nhà trường Tiểu học- nơi các em bắt đầu rèn luyện 4 kĩ năng: nghe, đọc, nói, viết theo chuẩn tiếng Việt văn hoá.
Nhận thức rõ điều đó nên việc chỉ đạo các trường nghiêm túc tìm hiểu đặc điểm phát âm của học sinh địa phương mình để có biện pháp uốn nắn kịp thời ở tất cả các lớp rất được Phòng Giáo dục & Đào tạo Thanh Chương quan tâm. Riêng ở lớp 1, các tiết dạy âm vần chúng tôi kiên quyết yêu cầu giáo viên phải phát âm mẫu to, rõ, giúp học sinh nhận diện được âm qua nghe và thấy- thấy qua khẩu hình của giáo viên. Bằng cách làm này, những lỗi phát âm trên phần nào đã được khắc phục, nhất là phát âm a và các vần có âm a làm âm chính. Ngoài ra, giờ tập làm văn nói chúng tôi cũng đã chỉ đạo tích cực việc luyện phát âm của các em theo chuẩn tiếng Việt văn hoá. Hy vọng rằng, bằng cách làm này, những lỗi phát âm so với chuẩn tiếng Việt văn hoá sẽ không còn ở các nhà trường trên địa bàn Thanh Chương và cùng với quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá, câu hát được nhắc ở trên sẽ chỉ còn là kỷ niệm./.




































Thanh Chương là một vùng đất cổ của Nghệ An, điều này, ngoài các chứng cứ lịch sử còn có thể tìm thấy ở cứ liệu ngôn ngữ qua từ vựng, và đặc biệt qua ngữ âm. Người Thanh Chương hiện còn sử dụng nhiều từ gốc Việt -Mường như: đi rông- ti dông, trôốc cúi- tôốc cún, cái chưn - cái chin vv...Ngữ âm người Thanh Chương có nhiều âm sắc rất đặc trưng của người Việt cổ, điều này ảnh hưởng tiêu cực không nhỏ trong hoạt động giao tiếp ngay cả với người Nghệ. Đây là một hạn chế mà nếu không được chỉnh sửa phát âm cho học sinh thì sẽ rất khó sưả sau này trong giao tiếp với tiếng Việt văn hoá.
Có thể thấy được một đặc điểm chung trong phát âm ở người Thanh Chương nói riêng và người Nghệ nói chung là phát âm không đủ thanh. Tiếng Việt văn hoá có 6 thanh (ngang, huyền, ngã, hỏi, sắc, nặng) thì ở Thanh Chương chỉ phát âm được có 5 thanh ( thanh ngã bị nhập vào thanh nặng: xã >xạ, nghĩa >nghịa vv...) Hơn thế, không hiểu do đâu, người Thanh Chương thường nói nhanh nên tiếng đầu của từ ghép hoặc từ láy thường bị chuyển đổi thanh điệu. Các thanh ngang, thanh sắc, đều bị chuyển sang thanh huyền: cô giáo->cồ giáo, cái áo ->cài áo, đi chơi-> đì chơivv... Do nguyên nhân này mà ở Thanh Chương có chuyện uống nước chè xanh đủ ba chò: chò xanh, chò đặc, chò thơm .
Ngoài đặc điểm trên, ở Thanh Chương việc phát âm còn bị sai một số vần mà chủ yếu là sai âm chính, được phân bố như sau:
Âm a là một âm mở, có khẩu độ phát âm rộng nhất, âm a có một biến thể khác là a ngắn, được ghi bằng con chữ ă. Phát âm a ngắn cần có khẩu độ rộng hơn âm a, lưỡi hơi thụt vào . Âm a là âm dễ phát âm nhất, chả thế mà bất cứ ai khi gặp tình huống bất ngờ đều thốt lên một tiếng: A!
Tuy vậy âm a lại là một âm bị khuyết đi trong phát âm của cư dân vùng Chợ Cồn gồm các xã:Thanh Dương, Thanh Lương, Thanh Yên, Thanh Khai (các xã Thanh Văn, Thanh Hưng, Nam Thái, Vân Diên -Nam Đàn cũng mắc lỗi này nhưng không nặng bằng) Âm a ở cư dân vùng này bị nhập vào âm e, nói cách khác, vùng này hệ thống nguyên âm thiếu mất âm a so với tiếng Việt văn hoá. Sự nhập âm a vào âm e thể hiên trong tất cả các kiểu vần. Vần mở a > e, các vần nửa mở: ai, ay, > ei, (không có trong tiếng Việt văn hoá), ao, au -> eo (từ 2 vần trong tiếng Việt văn hoá còn lại 1 vần ở vùng này).. Các vần khép: ap, ăp, at, ăt, ac, ăc -> ep, et, ec (từ 6 vần trong tiếng Việt văn hoá còn lại 3 vần ở vùng này).Các vần nửa khép: am, ăm, an, ăn, -> em, en (từ 4 vần trong tiếng Việt văn hoá còn lại 2 vần ở vùng này). (; ang, anh, ăng -> eng, enh (từ 3 vần trong tiếng Việt văn hoá còn lại 2 vần ở vùng này). kiểu: Nem cọng nem bèng mười (Năm cọng năm bằng mười), Be con ké trèo rènh hẻn (Ba con cá tràu rành hẳn) Mời bè en trèo (Mời bà ăn trầu) ở Thanh Văn do phát âm sai các nguyên âm đôi nên nếu nói: Chiều mười bốn trống đánh rầm rầm- sẽ là Chèo mời bốn trống đeénh rẹm rèm vv Nghĩa là cư dân Chợ Cồn, trong phát âm của mình, do thiếu âm a, âm a bị nhập vào trong âm e nên so với tiếng Việt văn hoá bị thiếu đi một số vần, kèm theo đó là sự gia tăng ít nhắt 1 vần không có trong tiếng Việt văn hoá. Đối với người Thanh Chương nghe được tiếng Chợ Cồn cũng đã khó, huống hồ người nơi khác. Đây là một trở ngại trong giao tiếp nếu nhà trường không chỉnh sửa được cách phát âm cho học sinh.
Vùng Đại Đồng, ngoài lỗi phát âm a đã nói trên ( chủ yếu ở Thanh Tường, Thanh Văn, Thanh Hưng) không phát âm được các nguyên âm đôi,
uô->ô, ươ -> ơ, iê -> ê,nghĩa là chuyển sang âm ô, ơ, ê . Tác giả Nguyễn Hoài Nguyên (ĐHSP Vinh) không thấy sự chuyển đổi này so với chuẩn tiếng Việt văn hoá. (Xem: Đăc trưng ngữ âm của phương ngữ Nghệ Tĩnh- Thông báo khoa học - Tiểu ban ngữ văn- ĐH Vinh - 10-1999)
Đọc bài "Dừa ơi" của Lê Anh Xuân, học sinh đọc như sau:
Con lớn lên đã thấy dờ trớc ngõ
Dờ ru tôi giấc ngủ tổi thơ
Vùng này còn phát âm không đúng các vần kết thúc bằng bán nguyên âm u, i : Con gái -> còn gí, hạt gạo -> hàt gú vv..., ngược lại vần có âm o bị chuyển thành uô: con bò -> con bùa, cây to -> cây tua, O đi mô đó -> Ua đì môô đúa.
Vùng Bích Hào (chủ yếu ở Thanh Xuân, Thanh Lâm) một số nguyên âm ngắn thường được chuyển thành dài: đi học -> đì hoọc, đọc bài -> đoọc bài, con ốc -> còn ôốc, gốc cây -> gôốc cây vv...
Vùng Cát Ngạn ( chủ yếu Thanh Bình (cũ), Thanh Liên) các vần anh -> enh : cảnh đẹp ->kẻnh đẹp, ách cày -> éc cày: xách tai -> xéc tai vv....
Ngoài ra, Ngọc Sơn, Thanh Lĩnh, Thanh Bình (cũ) âm ư được phát âm thành i: bứt cỏ> bít cỏ, mứt gừng > mít gừng, cái chưn (chân) -> cái chin, thứ nhất ->thứ nhứt->thứ nhít ( Tiếng Việt văn hoá không có vần ưn); tựu trường-> tịu trường (trơờng) ,bưu điện -> biu điện(đện)
Nhiều nơi trong huyện, âm ư được phát thành âm â (ơ ngắn): chúc mừng> chúc mầng (mơờng), củ gừng> cổ gầng( gơờng)
Như vậy, nhìn chung trên địa bàn Thanh Chương không có vùng nào phát âm đạt chuẩn tiếng Việt văn hoá. Nghĩa là chuẩn tiếng Việt văn hoá có một số vần không tồn tại trong cách phát âm của Thanh Chương và Thanh Chương lại có một số vần không có trong tiếng Việt văn hoá . Đó là một trở ngại trong học tập và giao tiếp. Học sinh dễ đem những cái không chuẩn trong phát âm đó vào trong chữ viết gây ra những lỗi chính tả không đáng có. Đây là những lỗi chúng ta cần khắc phục, trước hết là ở các bậc làm cha làm mẹ dạy cho con tập nói, sau đó là trường Mẫu giáo và nhất là nhà trường Tiểu học- nơi các em rèn luyện 4 kĩ năng: nghe, đọc, nói, viết theo chuẩn tiếng Việt văn hoá.
Ngày Xuân, nhàn đàm về cách phát âm của Thanh Chương như vậy để thấy được rằng, chúng ta nói người nơi khác khó nghe, khó hiểu, không chỉ ở chỗ người ta không hiểu từ địa phương như bài thơ "Tiếng Nghệ"của Nguyễn Bùi Vợi mà còn do chúng ta phát âm sai với chuẩn phát âm của tiếng Việt văn hoá.

Phan Bá Tiến

Sao lại sửa nhỉ khi đấy là tiếng mẹ đẻ của người dân Thanh Chương , việc nói không đủ thanh dấu cũng không thể quy là nói ngọng được.Hơn nữa đó là cả một cộng đồng nữa việc sửa đâu phải muốn là được.Tôi biết có nhiều người Nghệ An ra Bắc học tập sinh sống họ đều nói giọng Bắc rất rõ ràng nhưng khi nói chuyện với nhau họ vẫn nói chuyện bằng tiếng nói của quê hương và họ luôn tự hào về điều đó.Họ thể hiện sự tôn trọng người đối thoại bằng việc nói giọng Bắc , nhưng nếu bạn cho thấy bạn muốn họ nói bằng giọng Nghệ An của họ thì họ sẽ rất tự hào đấy.