Lượm lặt từ điển Anh-Việt.

Tôi đã đào xới và góp nhặt được một số khái niệm mà tôi cho là quan trọng, nào là:

- Định hướng (orient)
- Xu hướng (tendency)
- Đơn vị tích hợp tri thức (cái này do tôi nghĩ ra nên khỏi phải tây hóa[]_).
- Đa xu hướng: khái niệm này dẫn đến định nghĩa phát triển mới: Phát triển là thống nhất ngẫu nhiên trong một xã hội đa xu hướng..
- Giải phóng (liberty) hay Tự do: là vươn tới biểu tượng. Liberty hơi khác với "freedom", sự xuề xòa, suồng sả của người Việt cũng là một thuộc tính của tự do.
- Tri thức phát triển vào bên trong.
- Công nghiệp luôn đồng hành cùng thương mại: mấy năm trước người ta đặt mục tiêu đến năm 2020 Việt nam là nước công nghiệp hóa mà so với tình hình kinh tế, thương mại hiện giờ có vẻ khập khểnh. Có thể xem đây là một nguyên tắc về phát triển. Dĩ nhiên đây là qui luật của...tui. Chí ít nhà nước và chính phủ Việt Nam phải thường xuyên cân nhắc nguyên tắc này.

Bấy nhiêu đây cũng có thể xào nấu thành một...học thuyết. Hoàn toàn nghiêm túc. Chúng ta cần một nền kinh tế tri thức. Một cái tên rất kêu. Nhưng thế nào là nền kinh tế tri thức? Khoảng 24.000 vị tiến sĩ mỗi vị một chuyên môn và giữa họ chẳng có điểm chung nào cả. Tập hợp này giống như một đầu máy cổ lỗ xộc xệch. Bộ máy vận hành được là nhờ những răng cưa. Đấy là điểm chung nhất của chúng: chúng ăn khớp nhau. Sự vận hành của một bộ máy cũng loại trừ tính định-hướng của các cơ phận, chúng luôn vận hành theo chu kì. Khi chiếc bánh răng cưa này quay theo chiều kim đồng hồ thì chiếc bánh răng cưa ăn khớp với nó phải quay ngược chiều kim đồng hồ, và ngược lại. Một cách tương tự, có thể nói chúng ta không thể định hướng bộ máy nhà nước được. Như tôi đã kết luận: mọi hình thức định hướng của chính phủ đều kéo theo việc loại trừ và tâm lí ỷ lại.

Như thế cái gọi là "đơn vị tích hợp tri thức" phải có điểm gì chung, như những chiếc bánh răng cưa vậy, chúng chỉ khác nay về độ lớn nhỏ cùng số lượng răng cưa khác nhau. Điều này buộc tôi phải trở ngược lại với giáo dục mà quan trọng nhất là 3 năm trung họ. Nền giáo dục phải cấm phân ban và chuyên chọn, buộc mọi học sinh từ khá giỏi đến trung bình kém đều phải học chung trong một lớp học, để họ học tập lẫn nhau, bổ sung cho nhau như một xã hội thu nhỏ. Và học sinh nào xuất sắc đều có thể học vượt lớp, nghĩa là sẽ có một số học sinh sẽ vào ĐH ở tuổi 15. Đấy cũng chính là cơ sở cho cái gọi là "đơn vị tích hợp tri thức".

Tôi không phải chuyên gia kinh tế. Có lẽ phải có một thời gian tìm hiểu để viết tiếp...Bạn nào giỏi kinh tế và thống nhất với tôi luận điểm này xin mời bạn triển khai tiếp....

​

...

​

Đào xới Triết học, nhất là Giải Cấu Trúc giúp tôi tìm được những khái niệm then chốt. Trong những lớp trầm tích của nền giáo dục, tôi tìm được hình ảnh Cá Chép Vượt Vũ Môn Hóa Rồng. Trong hình ảnh này, tôi thấy có chữ Vượt tương ứng với chữ Việt và cũng là bản tính hay vượt của người Việt. Tôi có đề cập là nền Giáo Dục hãy cho phép những học sinh xuất sắc, có năng lực học tập được học vượt lớp, miễn là họ vượt qua được các kì thi học kì của các lớp. Tôi cũng cho rằng cần giữ các kì thi học kì và cuối cấp. Các kì thi là nét văn hóa truyền thống đẹp của Việt Nam. Khi xưa ta đã ví sĩ tử đi thi như những chú Cá Chép vượt vũ môn đó sao. Việc cho phép học vượt sẽ là một sự sàng lọc tự nhiên và công bằng hơn, nó còn giúp tiết kiệm tiền bạc và thời gian cho những học sinh có tài năng, có năng lực học tập thực thụ. Đổi lại nền Giáo Dục phải hủy bỏ chuyên ban hay trường chuyên lớp chọn (có thể chuyển sang tư thục). Việc các học sinh từ khá giỏi đến trung bình kém học chung cũng giúp cân bằng kiến thức (không để xảy ra hiện tượng như xé đề cương môn sử vừa rồi). Theo cô Hoàng Xuân Sính thì khác với Mỹ, ở Pháp khi vào ĐH là đi hẳn vào chuyên môn mà không qua đại cương. Ở Việt Nam thì sinh viên ĐH còn phải học đến 2 năm đại cương rồi mới đến chuyên môn. Như thế lại càng kéo dài hơn nữa, vì một số lớn sinh viên đã học đến 3 năm phổ thông chuyên ban (lệch lạc) rồi. Nếu bỏ chuyên ban và cho phép học vượt, sẽ có những học sinh vào ĐH ở độ tuổi 15, năm 20 tuổi có thể tốt nghiệp ĐH và học lên nữa. Như thế rõ ràng là kinh tế hơn so với phân ban. Tri thức về văn hóa xã hội, về cư xử cũng chững chạc hơn. Một ưu điểm nữa là số tiền dành cho trường chuyên sẽ được sử dụng để xây dựng hoặc nâng cấp các trường ĐH.

​

...

Tham khảo ý kiến của J.J Rouseau, triết gia Pháp 3 thế kỉ trước, người mở đường cho chủ nghĩa lãng mạn và chủ nghĩa tự do:

​

Tôi đã trình bày thí nghiệm tưởng tượng về lớp học toàn những người học giỏi và lớp học toàn những người học dốt. Xã hội ngày nay cho phép có những trường chuyên ban toàn những người học giỏi mà không cho phép có những trường dành cho những người học dốt ở giữa hoang đảo (như Mai An Tiêm bị đày ra hoang đảo thời các vua Hùng - điển tích này chứng tỏ người Việt đã di dân ra các đảo từ rất xưa). Đề nghị của tôi là dung hòa 2 loại lớp học này, nghĩa là chúng ta không phân ban nữa, cứ để học sinh dốt giỏi học chung cho đến kì thi tốt nghiệp PT. Tôi tạm trình bày bằng phác họa sau:

​

Ý niệm "cá chép vượt Vũ môn hóa Rồng" được hình thành như một câu chuyện thần thoại. Nó là sự tổng hợp của ý niệm rất xa xưa là điển tích Mai An Tiêm, của các kì thi của Nho giáo. Nó dung hòa giữa 2 thái cực trên. Nền giáo dục ngày nay hẳn nghiêng về Nho giáo. Vậy thì ta cũng nên dung hòa nó với điển tích Mai An Tiêm.

...

Ở trên tôi đã rút ra được một qui luật là mọi hình thức định hướng của Nền Giáo Dục đều kéo theo việc đào thải và tâm lí ỷ lại (và tôi thấy rằng qui luật này cũng đúng đối với kinh tế - xã hội). Thay vào đó là xu hướng hay thiên hướng của mỗi cá nhân học sinh. Thế thì điều gì chi phối xu hướng của một học sinh ? Đó là các mối quan hệ với phụ huynh, ban bè, giáo viên và kiến thức của chính học sinh. Chính các mối quan hệ giúp định hình một xu hướng, tuy còn mơ hồ, song nó là một điểm nhấn giúp định hình một tính cách. Tôi chưa thấy ai định nghĩa thế nào là một lớp học cả. Vì con người ta cần học tập để thích nghi với xã hội, thế cho nên tôi định nghĩa lớp học đơn giản là một xã hội thu nhỏ. Một lớp học lí tưởng là một lớp học đa thành phần. Khi bạn đã định hình một tính cách, bạn sẽ cóp nhặt tri thức để xây dựng tính cách đó. Xu hướng luôn là một khoảng rộng hơn định hướng. Xu hướng còn là sự chủ động, là cá tính. Tính cách hay cá tính quyết định giá trị của một học sinh trong lớp học hay trường học. Bên cạnh giá trị tự thân như thể chất và vật chất thì nhiệm vụ quan trọng nhất của Giáo Dục là giúp học sinh định hình giá trị xã hội, mà cơ sở của nó là quan hệ bạn bè trong lớp học (dĩ nhiên đây là lớp học nhà nước). Trong suốt quá trình học tập, xu hướng của học sinh luôn được củng cố và luôn bao quát. Xu hướng là khoảng trời bất khả xâm phạm của mỗi cá nhân học sinh. Tri thức chỉ giúp mở rộng hơn xu hướng và công việc (dù không đúng với nguyện vọng, sở thích) cũng không thể ảnh hưởng đến xu hướng của một con người. Như thế xu hướng rất gần với chủ nghĩa lãng mạn và chủ nghĩa tự do. Hãy suy ngẫm một triết lí của Rouseau về giáo dục:

Dạy dỗ trẻ nhỏ là một nghề nghiệp mà chúng ta phải biết cách lãng phí thời gian để tiết kiệm nó.
The training of children is a profession, where we must know how to waste time in order to save it.
Jean Jacques Rousseau

Nếu thời gian ngồi trên ghế nhà trường là hữu ích thì nó sẽ giúp định hình một xu hướng. Khi mỗi chúng ta đều có xu hướng thì chúng ta mới biết tận dụng thời gian để mở rộng và phát triển xu hướng đó. Bạn lưu ý ở đây lời của Rouseau là "hãy lãng phí, hãy phung phí thời gian", tức hãy hào phóng về thời gian cho giáo dục. Dĩ nhiên giáo dục phổ thông cũng phải có giới hạn, song học tập thì không bào giờ muộn cả. Khi bạn thấy rằng bạn đã lãng phí thời gian thì bạn cũng sẽ biết cách tiết kiệm, và qui trọng nó, cho cả những thế hệ sau.

Như thế nếu mỗi học sinh đều có một xu hướng, một tính cách nhất định thì tri thức hay môn học không còn là vấn đề hàng đầu. Với cái nhìn bao quát thì tri thức của các môn học đều như nhau, chỉ là những mảnh vụn hết sức rời rạc mà công việc của bạn chỉ là gán ghép theo một trật tự, một logic nhất định nào đó thôi. Việc chủ động định hướng đối với mỗi môn học cũng là một điều nguy hiểm như việc định hướng của nền giáo dục vậy. Nên nhớ rằng vi tích phân có ảnh hưởng rất lớn đến khoa học. Đó đơn giản chỉ là việc chia nhỏ đến mức có thể, đến hàng đơn vị một vấn đề, và, theo tôi, tri thức mọi môn học cũng nên được chia nhỏ đến hàng đơn vị, nhỏ đến mức mà tri thức của môn toán, tri thức của môn văn, sử, địa đều không mấy khác biệt. Nó chỉ khác biệt ở việc lắp ghép, tổng hợp của bạn. Thế thì năng lực học tập của bạn là gì ? Chính là khả năng chia nhỏ và tổng hợp, tức khả năng phân tích và trình bày, biểu đạt.

Thay vì nói về người trí thức, trong giáo dục chúng ta nên nói về những "đơn vị tích hợp tri thức".

​

Tôi minh họa ý tưởng về giá trị xã hội. Theo tôi đây mới là trách nhiệm quan trọng nhất của Nền Giáo dục Việt nam:

​

Hiểu theo giản đồ này là: các trường chuyên hay lớp phân ban đã không chú ý đến "quan hệ xã hội" và đặt tri thức lên hàng đầu. Hình thức "định hướng" của nền giáo dục hiện nay là như thế. Tôi bổ sung thêm một chiều kích nữa, đó là "quan hệ xã hội". Hai chiều kích "tri thức" và "quan hệ xã hội" giúp hình thành "xu hướng" của mỗi cá nhân học sinh. Chiều kích tri thức không thể thẳng đứng, vì ai, học cao đến đâu, cũng đều hướng đến xã hội, phục vụ lợi ích xã hội. Đấy là giá trị xã hội của họ.

Nếu lớp học của chúng ta đề cao giá trị xã hội thì nó phải đa thành phần, người giỏi toán, người giỏi văn, người thích sử, địa... Cũng có người chẳng giỏi gì cả, có thể cậu ta hay cô ta đang mê luyện đàn, cũng có thể họ thích thể thao, hoặc chỉ đơn giản là an phận thủ thừa. Tất thảy đều có quyền học trong cùng một lớp học.

Điển tích cá chép vượt Vũ Môn nói rằng, nếu cửa Vũ Môn quá thấp thì mọi con cá chép đều vượt qua được và đều hóa rồng. Nhưng tất thảy đều hóa rồng thì chúng chẳng thấy được giá trị của chúng (đây là trường hợp của trường chuyên hay phân ban). Chúng lại đề nghị Long Vương nâng cao Vũ Môn lên một mức. Thế nên chỉ có một số cá chép qua được Vũ Môn thành Rồng. Lưu ý bạn là tất thảy chúng ta đều bình đẳng từ cấp 1 cho đến cấp 3, và ai cũng đều có quyền thử sức mình qua Vũ Môn. Cơ hội này được kéo dài liên tục từ cấp 1 đến cuối lớp 12 cho tất thảy học sinh. Còn về phần những con cá chép không qua được Vũ Môn thì cũng chẳng phải là hết mọi cơ hội. Thất bại cũng là một trải nghiệm hữu ích. Đây lời khuyên của Bill Gates:

​

Microsofl: vừa nhỏ lại vừa mềm, như những con cá chép giữa ghềnh thác. Xã hội không thể phát triển chỉ với toàn những kẻ thành công. Hãy tạo nhiều cơ hội và hãy chia đều các cơ hội.

​

...

Một khái niệm khá thú vị và cũng chưa thấy từ điển nào cập nhật:

NEW LITERACIES

Tham khảo một số nguồn, có những khái niệm tương đương:

- 21st century literacies
- internet literacies
- digital literacies
- new media literacies
- multiliteracies
- information literacy
- ICT literacies, and
- computer literacy.


Tôi tạm dùng từ Việt tương đương là: Tương Tác Số.

Vị trí:

​

Một số định nghĩa. Tôi cũng định nghĩa theo khái niệm "Tương Tác Số", nghĩa là tôi không dùng ngôn ngữ nói-viết, tôi dùng những phương tiện số để định nghĩa:

Hoặc:



Tương Tác Số là môn học phổ thông ở các nước phương Tây:

​

...

Có lẽ từ "tương tác số" có tính chất kĩ thuật quá, tôi gợi ý một từ khác mang tính chất xã hội hơn:

Văn Học Số

Văn học số tích hợp một số kiến thức và kĩ thuật vi tính mà bất cứ ai cũng có thể nắm được. Ở VN, cụ thể trên các trang mạng, diễn đàn, blog hay FB đều có thể gọi là "tương tác số", hoặc có tính chất văn học hơn thì gọi là "văn học số". Tham khảo thêm một số mô hình khác:

​

Trong mô hình dịch thuật trước tôi có nhầm lẫn. "Cú Pháp" (syntax) và "Ngữ Đoạn" (syntagm) đều thuộc về trục hoành, trục tung là "Hệ Biến Hóa" (paradigm). Paradigm còn có nghĩa là "mẫu" hay "mô hình".

Paradigm là một từ rất đáng nhớ []

​

Tham khảo thêm:

"Quan hệ Ngữ Đoạn là khả năng kết hợp các từ thành câu. Quan hệ Biến Hóa là những tương phản về chức năng - là những vi biệt. Quan hệ ngữ đoạn qui nội-nguyên-bản (intratextually) về những kí-hiệu khác cùng tồn tại trong văn bản. Quan hệ biến hóa qui trung-gian-nguyên-bản (intertextually) về những kí-hiệu vắng mặt trong văn bản (Saussure 1983, 122; Saussure 1974, 123). "Giá trị" của một dấu hiệu được quyết định bởi cả hai chiều kích: Ngữ Đoạn và Hệ Biến Hóa. Ngữ Đoạn và Hệ Biến Hóa cung cấp ngữ cảnh có cấu trúc, trong đó dấu hiệu tạo nên ý thức, chúng đều là những hình thức có cấu trúc mà qua đó dấu hiệu được tổ chức thành những mật mã (Semiotics for Beginners - Daniel Chandler)

Trong mô hình Giáo Dục, tôi cũng đề cao "giá trị xã hội" và nó được qui về hai chiều kích: Tri Thức và Quan Hệ XH.

Type-token distinction

Khu biệt loại-phiếu

Cụm từ tiếng Việt tương đương nghe không hấp dẫn mấy, song đây là khái niệm khá quan trọng về ngôn ngữ và triết học, có khá nhiều bài viết, thậm chí cả một cuốn sách về khu biệt loại-phiếu này. Loại (type) là khái niệm trừu tượng, duy nhất và phổ quát. Phiếu (token) là hiện diện cụ thể của một loại nào đó.

- Quân bài là loại, gồm các phiếu là các lá bài cụ thể: Q, Ách, 5, 3, 2..
- Xe đạp là khái niệm phổ quát (loại). Xe đạp của ai mới là phiếu của loại đó.
- "Rose is a rose is a rose is a rose" có 2 cách đếm từ - theo loại: có 3 loại (rose,is,a) và - theo phiếu: có 10 phiếu (tất cả các từ trong câu văn hay bài văn).

​

Còn đây là ví dụ và nhận xét của riêng tôi - "Màu xanh"chẳng hạn, là một khái niệm khá trừu tượng, không có thù hình cụ thể nào cả. Màu xanh" là một loại (type). Nhưng khi ta "khu biệt", tức khoanh vùng không gian và thời gian đến mức có một thù hình nhất định thì đó là phiếu (token) của màu xanh (như chữ nhật xanh, tròn xanh...). Đến lượt, các token này lại được phân loại thành những khái niệm trừu tượng khác, những khái niệm chung như hình chữ nhật, hình tròn, vuông, tam giác.

​

Qui luật:

- Qui luật về loại: qui các vật có chung đặc tính về một loại.
- Qui luật về phiếu: là khu biệt loại theo đặc tính riêng của chúng.

...

Tớ bận đi làm nên không có thời gian làm "luận án Tiến Sĩ"[]. Nhưng thế hóa hay ! Tớ nghĩ ra những mô hình để diễn đạt ngắn gọn hơn. Đây là một mô hình về 2 lối tư duy: toán học và văn học. Ở đây tôi không có ý phân biệt hơn thua giữa 2 lối tư duy, chỉ để bạn có thể hình dung những nét khác biệt để cùng phát huy.

​

Tôi cũng có khả năng về toán. Thi chuyển cấp từ 9 lên 10 (3 môn), môn toán tôi được 10. Cấp 3 thì học hơi tệ. À còn trước đó nữa, những năm lớp 6,7 tôi rất mê khối Rubic. Nghĩ ra được cách giải riêng. Giải tốc độ nhanh nhất lúc đó là 47 giây (trung bình 3 lần vặn). Bây giờ vẫn còn nhớ phương pháp và vẫn có thể vặn dưới 1 phút. Với mô hình trên thì việc triển khai phân tích hay bình luận hay phê bình một tác phẩm văn học là quá trình giải mã ở 3 mức:

- Mức mục-tượng: là mức logic thực chứng nhất, sát với kinh nghiệm đời sống.
- Mức hình-tượng: là góc nhìn nghệ thuật của tác giả.
- Mức biểu-tượng: là khẳng định các giá trị của tác phẩm.
- Xuyên suốt tác phẩm chính là ý thức hệ, nó chi phối toàn bộ tác phẩm. Ý thức hệ là những biểu hiện tinh tế nhất của tác phẩm.

Tất thảy các mức phân tích này nằm trong ngữ cảnh của từng chương và của toàn bộ tác phẩm. Hai mức đầu thường là phân tích theo ngữ cảnh chiều ngang (chiều của cú pháp hay ngữ đoạn), hai mức phân tích sau theo chiều dọc (hệ biến hóa - thường là ngoài tác phẩm).

Toán học phát triển từ mức biểu tượng bề mặt, văn học phát triển từ mức sâu hơn, nhiều tầng hơn nên phân tích tác phẩm văn học là đào sâu những mức đã được mã hóa như trên.


...