Mảnh đất lắm người nhiều ma - Nguyễn Khắc Trường

HAI MƯƠI MỐT ​

Giữa lúc cả một góc làng sôi độ ngầm ĩ đến như vậy, có cả đốt nhà và trùm áo ném nhau xuống ao, và người bị ném lại không dám khai, khiến cho xung quanh cứ tưởng là ma thật. Đến nỗi vợ Tám và vợ chồng Đào Văn Quàng đều lo lắng bảo hay là mời cô thống Biệu đến cúng giải cho, thì Tám cứ nằm co ro, đầu gối lên cái túi giả da đựng tiền, nói càu nhàu dấm dằn: Thôi thôi loại ma này khiếp lắm, cô thống Biểu không là cây đinh rỉ gì! Vợ Quàng chu chéo lên: Chú đừng có nói nhảm, sàm báng những người làm thầy là toi đấy! Quàng cũng thấy ớn cả sống lưng. Suốt đêm anh chàng khôn ranh như con cò lửa cứ chập chờn giở thức giở ngủ, chỉ sợ ma đến đây tìm Tám lé có khi sớ rớ kéo nhầm chân mình thì bỏ bố!
Hàng xóm nhộn nhạo đến như vậy, mà nhà ông Hàm vẫn lặng lẽ như tờ. Đúng là buồn như nhà có tang! Mọi biến cố của làng cứ như là vô nghĩa đối với bố con ông. Bây giờ chỉ còn ba bố con. Sau khi cúng cơm hết ba ngày cho bà Son, trưởng nam Trịnh Bá Dương lại tất tả khăn gói về trên kia ngay, vi vợ Dương đã đến tháng đến ngày ở cữ. Nhà vắng như chùa bà Đanh. Ban ngày mỗi người một việc, rồi cứ lùi lùi làm, lùi lùi ăn. Cả chủ nhà và chị Bé, tức người đàn bà làm thuê như chỉ còn dùng cái miệng vào việc ăn uống, chứ còn nói và cười thì cho qua! Diễn viên kịch câm còn gọi bằng cụ! Buổi tối ăn cơm xong, Đào lại sang nhà Minh tồ, chứ còn biết đi đâu? Mãi khuya khuya mới về. Bây giờ Đào đi chơi tối, ông Hàm cũng chẳng buồn giám sát nữa. Vừa mở cửa bước vào, cái Hoa đã từ trong buồng hỏi ra, tỉnh như sáo:
- Chị Đào về à?
Rồi nó choàng ngay dậy, tiếng đã như muốn khóc oà ra:
- Chị Đào, thầy... thầy đang ở dưới nhà ngang ý!
Đào vặn to ngọn đèn, nhìn sang giường ông Hàm thấy trống không. Thế là nỗi uất ức cuồn cuộn nổi lên. Đào mở toang cửa, rồi xống xộc xuống nhà ngang đấm cửa thình thình, giọng rất hách, đúng là ghen ông Hàm!
- Chị Bé, thầy tôi có trong ấy không?
Im lặng. Trong ấy tối mò mò!
- Chị Bé! Mở cửa! Định lôi thôi là không xong với tôi đâu nhá!
Vẫn im lặng như một trận địa chưa được phép phát hoả! cho nên không xong thì cũng phải xong! Đào đấm thêm mấy cái nữa vào cánh cửa, miệng nói: Rồi khắc biết tay tôi! Rồi hằm hằm bỏ lên nhà trên. Vốn không phải là người lu loa, nên cô đang nghĩ cách trừng phạt người đàn bà làm thuê kia, chứ không thèm khóc lóc làm gì. Vậy đích thực là thầy cô: ông Hàm đang cùng với đối phương cố thủ trong ấy. Chính ông không mở cửa chứ không phải người đàn bà làm thuê kia.
Cái Hoa khóc nấc lên. Vừa khóc vừa gọi: U ơi! U ơi!. Ông Hàm hiện ra ở cửa với cái dáng điệu ủ rũ. Thật ít khi ông có dáng điệu này trước con cái. Ông nói với giọng trầm và lạnh, rõ ràng là cái chất quyền biến thường ngày đã bớt đi nhiều lắm:
Chúng mày làm gì ầm ầm lên thế? Tao xuống hỏi về cái chuyện đồng nhập hôm trước chứ có gì! Xem có phải u mày về thật không! Có phải u mày muốn thế không! Thôi đi ngủ!
Chị etm Đào đứng sững ra. Vì chưa bao giờ dám cãi bố mẹ, nên Đào chưa biết nói thế nào, thì ông Hàm đã vặn nhỏ ngọn đèn để xuống chân bàn thờ, rồi ông buông màn. Trên tường con thạch sùng chép lưỡi chanh chách, như muốn nói rõ chán cho cái cảnh giấu đầu hở đuôi của ông chủ nhà vẫn được tiếng là quyền sinh quyền sát!
Sáng hôm sau, Đào sang nhà Thủ kể lại sự việc đêm qua. Thế là bây giờ hai chú cháu liên minh với nhau để tìm cách ứng xử với ông Hàm. Nghe xong Thủ tái mặt, dặn Đào:
- Mày phải ngậm ngay miệng lại, cấm không được bép xép với ai. Không được bép xép với mẹ con bà Cả. Để đấy chú xem thế nào.
- Nhưng phải đuổi ngay con mụ Bé khốn kiếp đi đã!- Đào cáu đến run môi.
Thủ ngăn lại:
- Hãy khoan, không khéo nó làm ầm lên, rồi cứ ôm chặt lấy thầy mày rồi rêu rao là thầy mày gạ nó, ép nó thì hỏng hết! Nó mất gì mà không dám la làng? Chả lẽ lúc ấy đi cãi lý với mấy đứa ăn mày à?
Đào ngớ ra. Thủ nói âm thầm như kêu với chính mình:
- Thế là hỏng rồi! Cái họ nhà này hỏng rồi!
Và Thủ thầm thì tự hỏi: Có phải là ác giả ác báo đấy không? Thủ càng bợt bạt cả người, Đào cũng hốt hoảng thấy ông chú mình bỗng run lên như phải gió!
Không ai tẻ nhạt ở trên đời. Mỗi số phận chứa một phần lịch sử.

HAI MƯƠI HAI​

Buổi chiều, hết giờ làm việc ở văn phòng Đảng uỷ, Thủ đạp xe về thằng nhà ông Hàm để xem binh tình thế nào. Đi qua rặng hóp vào cổng, Thủ thoáng thấy bóng người đàn bà làm thuê đang tung từng bó rơm mới lên cây. Cao thế, mà chị cứ tung lên tận đỉnh ngọn cứ ngon ơ. áo xắn tay quần xắn ống, làm thoăn thoắt xốc vác như đàn ông. Thủ ngạc nhiên thấy chị ta đầy đặn, nở nang ra nhanh như thổi, áo quần lành lặn sạch sẽ, không còn dáng điệu của người hành khất nữa. Thế là chết ông trưởng họ này rồi! Thủ dắt xe vào sân. Có tiếng nói ồn ào trong nhà.
- A bác Thủ đây rồi! May quá! - Bà Đồ Ngật đang nói xoe xoé với ông Hàm quay ra nhìn Thủ, ớ lên mừng rỡ. Ngồi lố nhố phía trong còn đến bốn bà nữa. Người nào cũng nhấp nha nhấp nhổm.
- Bá cáo với bác Thủ là thế này ạ! - Bà Đồ Ngật nhả miệng bã trầu, quệt đôi môi tím đen, bắt đầu nói dóng dả, trơn tru như róc mặt:
- Hơn tháng trước đói quá, nồi niêu nhẵn như đít bụt, em có đến giật nóng bác Hàm ít tiền, nhưng bác bảo tới chiêm là phải trả bằng thóc với giá mười hai ngàn một tạ mới cho vay. Vậy rằng là em phải bán lúa non đấy ạ? Buổi trưa bác Hàm có nhắn cho may chị em đây là tối nay chúng em phải giả thóc để bác dùng, cho nên mấy chị em cùng phải bán lúa non kéo nhau đến đây có lời xin bác, thôi thì lá lành đùm lá rách, một miệng đói bằng cả gói khi no, bác đã thương chúng em thì hãy thương cho trót! Cho chúng em được gửi lại bác bằng tiền! Vì giá cả bây giờ leo thang nhanh quá, nhanh như mèo trèo cây cau? Nên chúng em cũng chả dám để bác thiệt Chúng xin trả bác thêm mỗi tạ tám ngàn, vị chi rằng là 12, thì bây giờ chúng em xin trả bác 20, chứ bắt chúng em trả thóc thì chúng em chết! Trông mỏi mắt mới được mấy nồi thóc, lại mang trả nợ hết thì biết sống bằng gi? Ngay trả tiền thế này là chúng em cũng gay lắm! Tiện có bác Thủ là người chăm lo đời sống cho bà con cả xã ở đây chúng em xin thưa thế đấy ạ
Ông Hàm vẫn quần đùi áo lót ngồi một mình một đi-văng rít lạch xạch một hơi điếu bát, rồi nói gằn giọng trong khói thuốc:
- Thế là các bà thất hứa! Các bà lừa tôi! Các bà chỉ biết được việc mình.
Bà Đồ Ngật vẫn ngọt lừ như chè kho, đúng là một trưởng đoàn ngoại giao có tài:
- Thôi thì cái khó nó bó cái khôn! bác có trách chúng em, có chửi chúng em, thì chúng em cùng sống tết chết giỗ mang ơn bác! Bây giờ chị em chúng em xin chào bác. Từ bây giờ đến lúc gà lên chuồng là chúng em xin chạy đủ tiền mang đến hầu bác! Xin chào hai bác!
Chưa dứt lời, cả bốn người đàn bà đã nhon nhón bước ra cửa chạy như trốn. Đến thế thì dù ông Trương Phi có sống lại cùng không câu nổi! Lát sau ông Hàm mới tủơ ra đau đớn:
- Thế là mấy con mẹ thối thây này giết ta rồi! Chả là sáng nay, ông hàng phở và ông thợ sửa đồng hồ trên phố huyện cho người về báo với ông Hàm là chiều tối nay họ sẽ xuống lấy số thóc mà ông Hàm đã hứa bán và đã cầm tiền của họ từ hồi tháng 3. Lúc ấy ông Hàm đã ngồi ở giữa làm chân ăn phết phẩy ông nhận của những người trên phố theo định giá là 20 ngàn một tạ thóc để mua lúa non ở đây là 12 ngàn một tạ ông được lời 8 ngàn một tạ. Ông Hàm đã nhận tiền trước năm tạ, hứa đến gặt chiêm sẽ trả thóc. Bây giờ mấy bà nhất định không trả thóc, mà chỉ trả lãi suất chút đỉnh. Thóc bây giờ là 50 ngàn một tạ mà mấy bà chỉ trả 20, đúng cái giá ông bán cho mấy người trên phố. Chả nhẽ họ lại biết mánh của ông! Thế là chết đứt đuôi rồi! Bới đâu ra năm tạ thóc bây giờ để trả họ? Xúc ở nhà đi ư? Có mà tự cắt ruột mình đi còn hơn!
- Thì em đã bảo bác ngay từ dạo ấy - Thủ nói rầu rầu - Lúc đói đi vay, nói thế nào mà họ chả gật. Nhưng lúc phải gánh thóc đi trả nó xót xa lắm! Lại chơi phải toàn những tay khôn lỏi, họ thừa biết nhà mình không thể đôi co to tiếng với họ được. Còn nếu báo cáo với uỷ ban nhờ phân giải, thì chính những người mua lúa non sẽ bị khiển trách! Sẽ bị quy là học cách cho vay lấy lãi như địa chủ ngày xưa!
Ông Hàm ngồi lầm bầm. Cả hai anh em không ai nói thêm gì nữa, và tránh nhìn nhau. Ông Hàm biết Thủ đến không phải là đi chơi suông. Nhất định con Đào đã rỉ róc với Thủ rồi. Từ hôm qua đến giờ lúc nào mặt Đào cũng hằm hằm, khiến nhà chị Bé thấy rét, đi lại men mén. Đến bữa, chị ngồi đầu nồi, xới cơm xong mời lễ phép:
- Mời ông xơi cơm. Mời hai cô xơi cơm!
Ông Hàm khẽ ửm trong cố họng, còn Đào với cái Hoa cứ lặng thinh. Tất cả cắm cúi ăn, cứ như một đám người dân ăn cơm quán! Rồi chị Bé tranh phần cất dọn, rửa bát, cẩn thận như lau như li. Đào càng ức! Rõ ràng chị ta chơi bài lì đây! Buổi chiều gặp Thủ trên đường lên xã, Đào lại giục Thủ phải nhanh chóng sang nói chuyện với ông Hàm, chứ không thì cháu điên lắm rồi, không thể chịu được nữa! Thủ hắng giọng, rồi vẫn cứ nhìn xeo xéo, nói nhỏ:
- Bây giờ gặt hái xong rồi, vãn việc rồi, bác còn giữ nhà chị Bé ở đây làm gì!
Đã bảo mà! Chú cháu nó bắt đầu dồn ông đây! Ông Hàm chép miệng, nói nhỏ, vẫn thủng thẳng:
- Lo gì không có việc! Bây giờ lại hoá ra là nhà neo người. Chả nhẽ tôi phải ra đồng à?
Thủ ngước lên lộ vẻ ngạc nhiên, và bụng thì đã thầm kêu Thôi đúng là có chuyện ấy rồi? Ông này hỏng to rồi!
- Không ai bắt bác phải ra đồng. Anh em cả một góc làng, ngày mùa ngày vụ mỗi người xúm vào một tay. Vì bá vừa khất núi, giờ cứ để một người đàn bà lạ trong nhà mang tiếng. Phải bảo chị ta đi, để giữ điều lành cho bác, giữ cho cả họ mạc.
Ông Hàm đang sịt soạt uống nước, bỗng dằn chén nước xuống khay, giọng trầm nhưng nghiêm:
- Bây giờ thì chú hãy cứ giữ lấy cái danh của chú! Giữ lấy cái thân của chú. Không khéo phen này chú gay với bọn chúng nó! Lâu nay tôi vẫn nghĩ vây cánh chú mạnh, có nhiều người cắt máu ăn thề với chú. Nhưng đến vừa rồi thì chỉ thấy được thằng Cao. Nó được vì vốn là thằng ba trợn, nhưng chú đã thuần phục dắt mũi được nó thế là khá! Còn bọn khác xem ra đều là phường giá áo túi cơm, già dái non hột! Mấy thằng, mấy đứa trong họ được chú cho vào Đảng thì chỉ thấy ăn chạy đến, xun xun xoe xoe, nhưng thấy việc khó là lỉnh! Còn những người ngoài họ thì chỉ giỏi lập lờ nước đôi, gió đâu che đấy! Xem ra bây giờ cái máu hèn ở trong con người ta là phần nhiều! Người tiết tháo chẳng còn bao nhiều!
Ông Hàm e hèn một tiếng rất khinh khi, như là muốn nhổ vào cả cái đám chúng sinh tầm thường? Rồi giọng ông đanh lại:
- Còn tôi, mấy hôm nay, đêm nào tôi cũng thấy bà ấy về! Bà ấy ghé sát vào màn, nhìn vào tận mặt tôi mà hỏi: Vậy cuối cùng ông được những gì? Ngẫm ra xưa nay tôi chỉ có mất chứ chưa được gì cả! Mà tôi có phải thằng lười thằng vụng, thằng ngu thằng hèn đâu? Chưa bao giờ là thằng hèn. Vì tôi ghét nhất giống hèn?
Giọng ông Hàm đã rung lên, rít lên. Thủ bối rối nhìn ông trưởng họ xưa nay vốn cứng rắn như thép, chưa bao giờ chịu than thân trách phận, chưa bao giờ chịu nhận mình sai. Vậy mà bây giờ ông đang bị sốc! Thủ chợt nhận thấy mái đầu húi cua của ông đã bạc hơn trước rất nhiều, những nét góc cạnh trên khuôn mặt gân guốc càng nhô cao. Con ngựa đầu đàn đã già rồi! Một tình thương bỗng dâng lên trong Thủ khiến anh quên mất cái điều canh cánh đang nói với ông Hàm. Thủ còn thấy mình ích kỷ với ông nữa.
Hai anh em cùng im lặng. Ngượng ngập, bối rối, cùng đưa mắt lơ ngơ nhìn ra ngoài sân gạch đang sẫm lại khi vạt nắng cuối cùng đã rơi khỏi ngọn tre. Bỗng có tiếng xe máy phành phành ngoài.rặng hóp dưới cổng. Rồi một chiếc, hai chiếc, ba chiếc, tất cả đều đỏ rực, cứ như vừa từ trong đống lửa chui ra! Ba xe cõng ngất ngưởng ba người đàn ông: lao xịch vào, rồi phanh két trước sân. Đằng sau xe là những bao bì và dây chằng, khí thế hăm hở đến chở cả núi cũng được!
Ông Hàm tái mặt, chưa kịp đứng dậy chào thì ba bố con ông hàng phở đã nhảy xuống, bước vào sân. Đúng là nghề nào ăn nghề ấy! Ba bố con đầu nung núc béo tốt, mịn màng như tứa cả ra ngoài da! Ông hàng phở chỉ trạc tuổi Thủ, bỏ chiếc mũ vải trắng đã ngả màu cháo lòng ra khỏi cái đầu mum múp, nhếch cười:
- Chào bác Hàm! Trước hết xin chia buồn với bác về việc rủi ro của bác gái. Dạ, lúc sáng em đã cho cháu nó xuống báo bác trước. Bây giờ bác cho bố con em xin số thóc đã hợp đồng với bác - Ông quay sang phía Thủ nhã nhặn gần như nịnh nọt: - Dạ. em hỏi khi không phải, bác có phải là bác Thủ? Đã có lần bác với bác Thủ bác Bí vào dùng cơm ở quán nhà em.
Thủ cười gượng gạo: Vâng, vâng. Bởi anh thấy nguy cơ cho ông anh mình rồi! Ông Hàm rót nước mà tay run run. Ông đưa chén trà thơm mùi hoa sói cho ông hàng phở, rồi quay ra gọi hai anh con trai ăn vận rất bảnh chọe, không biết có phải hai chàng đã biết nhà này có hoa khôi không? Hai chàng vẫn đứng lớ xớ ngoài hiên.
- Mời hai cậu vào xơi nước.
Rồi ông Hàm quay sang ông hàng phở với nét mặt rầu rĩ:
- Lúc sáng cậu trên nhà có xuống báo, nhưng tôi chưa tiện nói chuyện. Bác để thư thư cho hôm khác có được không?
Ông hàng phở nhường cặp mắt trô trố lên sững sốt:
- Sao? Thóc đầy nình nịch ở trong bồ kia, bác định để làm gì?
Ông Hàm gãi gãi gáy, càng lúng túng như anh học trò dết bị truy bài:
- Nói thật với bác là thế này, tôi cầm tiền của bác và bác Lục thợ may trên ấy rồi đi đặt mua thóc ngay từ dạo lúa còn đang chắc xanh, chứ có được tiêu đồng nào đâu. Đã có năm nhà nhận bán. Tiền họ đã nhận ngay từ bấy giờ. Nhưng vừa mới lúc nãy đây, họ đến bảo không bán thóc nữa, mà lại trả tiền. Mà trả có hai mươi. Thế có giết người ta không! Bây giờ tôi đang chết dở đây! Chưa biết xoay sở thế nào với số thóc đã hứa với hai bác. Hay là bác thông cảm nhận cho bằng tiền?
Ông hàng phở đã mất hẳn vẻ sởi lởi dễ dãi, giọng tỉnh khô tỉnh lụi:.
- Nhận bằng tiền thì bác định trả anh em bao nhiêu?
Không ai tẻ nhạt ở trên đời. Mỗi số phận chứa một phần lịch sử.

Ông Hàm càng khổ sở:
- Thôi thì họ đã chơi bài bấy như thế, thì tôi với bác mỗi người đành chịu thiệt một tý vậy! Chứ bây giờ bắt tôi phải có đủ số thóc thi gay quá.
Ông hàng phở dồn sát sạt:
- Thì tiền cũng được, không ngán! Nhưng tôi hỏi cụ thể là bác định trả tôi bao nhiều? Thóc bây giờ cứ lấy giá chẵn là 50. Thóc đẹp còn hơn nữa đấy. Nhưng thôi cứ 50 cho dễ! Ông Lục bao nhiều tôi không biết, còn tôi là 3 tạ. Không có thóc thì bác cứ chồng đủ 150 ngàn ra đây!
Nhìn quanh một lượt, rồi ông hàng phở đánh vào tim đen đối phương:
- Tôi biết bác mua lúa non ở đây chỉ có 12. Thế là mỗi tạ bác được lời 8 ngàn, sao bác lại bảo không được tiêu đồng nào? Vì tôi ở trên phố, không quen được bà con, mới qua phải qua cái cầu là bác, thế mà bác lại đinh đánh tháo! Không ổn đâu! Quân tử phải nhất ngôn!
Mặt mũi ông Hàm đỏ tía lia như hơ lửa. Chưa biết nên xử nhũn hay hắt cả khay chén vào mặt lão hàng phở, thì bỗng một giọng phụ nữ hơi the thé vang lên ngoài thềm:
- Bác Hàm nói đúng đấy, bác mua thóc ạ! Vì mấy người nhận bán thóc ở đây giờ họ đánh tháo cả, nên bác Hàm mới phải nói khó với bác thế, chứ ai nỡ dối trá để mang tiếng. ý em rằng là thôi mỗi bác chịu thiệt một tý, chín bỏ làm mười để giữ cái tình đi lại.
Ông hàng vươn cổ ra nhìn người đàn bà cao, mình dây, da đỏ sậm, vẫn quần xắn móng lợn, rơm vương cả trên đầu, chị đứng nói gióng vào. Chị Bé? Phải, chính chị, người đang làm công làm mướn. Nhưng giờ thì chị đã thông tỏ hết mọi chuyện nhà ông Hàm rồi. Gảy rơm bên ngoài, nhưng chị vẫn chăm chú lắng nghe cuộc điều đình trong nhà. Đến lúc nay thì chị thấy mình phải nhảy vào cuộc.
- Bác Hàm đã có lời như thế, thì bác mua thóc cũng không nỡ hẹp lượng? - Chị Bé lại tiếp: - Em xin tham gia thế này, Bác Hàm đã nhận tiền của bác theo giá mỗi tạ là 20, nhưng giờ không có thóc thì xin nộp bù cho bác là 30 ngàn một tạ, coi như bác cho vay lấy lãi. Thế là bác vẫn có lời còn bác Hàm do tin người nên đành chịu thiệt.
Trong lúc chị Bé nói, ông hàng phở cứ dùng cái mũ trắng lau mồ hôi trên trán bóng nhảy, mông như mông đàn bà cứ nhấp nhổm, nhúng nhính. Ông nghĩ chắc đây là em cô, em dì, vì vợ ông Hàm mới mất, nên nhà chị này đến đỡ đần bố con ông Hàm. Nhưng ông vẫn quyết không nhân nhượng 30, giá mềm quá, không được! Đồng tiền liền khúc ruột, trả rẻ thế bằng chọc vào ruột ông! Tiền ông bỏ ra là phải một vốn bốn lời. Tiền chứ có phải vỏ hến đâu!
- Bây giờ thì các bác nói thế nào, tôi biết thế! - ông hàng phở cự lại - Dù bác có bị người ta lừa, thì bây giờ cũng không được lừa lại tôi! Cứ phải đủ như giao kèo!
Chị Bé cao giọng:
- Đàn ông đàn anh với nhau đã phải ngửa tay xin thế cũng là cực chẳng đã!
Ông hàng phở thấy cứ cò cưa với con mẹ trẻ khôn róc này thì mình đến đổ mất! Ông liền nghiêm giọng gắt lên:
- Chuyện đàn ông thì để đàn ông chúng tôi nói với nhau, xin chị đừng nói leo vào! - Rồi ông bỗng vỗ bộp vào tay ghế hét lên, như bây giờ mới phát hiện: - A thì ra là các ông các bà định dồn tôi, định quây tôi phải không? Định kéo cả anh em họ hàng đến để trấn tôi hả? Ông nhảy xổ ra thềm, chỉ tay vào mặt người đàn bà em cô em dì hét lên:
- Đây là việc của tôi, là tiền là thóc của tôi với ông Hàm, nhà chị là ai mà cứ leo lẻo xấn xổ vào?
- Là ai thì mặc xác tôi? - Mắt chị Bé cũng long lên không vừa, nốt ruồi to trên má cũng như muốn nhảy ra - Người ta đã nói hết nước hết cái mà ông vẫn cứ khăng khăng. - Nói để ăn người, ăn quịt, ai chả nói được! Chị đừng có cái thóc cuốc giật vào lòng!
Tưởng ông bố và người đàn bà sắp nhảy vào giao đấu đến nơi, nên hai cậu con trai cũng bước ra. Nhưng rõ thật khéo. chính lúc ấy Đào đạp xe lao vào sân. Cô lên phố về, nên ăn mặc không kém gì các cô gái hàng huyện. Quần ống chẽn, áo thun màu nước biển. Một mảnh băng tang đính bên ngực, mặt buồn như liễu rủ, nhưng quả nhiên là đẹp. Còn hơn những tiếng đồn! Không son không phấn, mà vẫn ăn đứt các cô trên phố. Đào xuống xe, ngây ra không hiểu nếp tẻ, còn hai chàng trai cũng ngây ra trước một bông hoa đồng nội!
Trong này ông Hàm cứ nhấp nhổm như kiến đốt, miệng như ngậm thị. Còn Thủ thì cay đắng ngồi chết lặng. Ông hàng phở đã bước ra giữa sân, quay lại ném những tia nhìn nóng hổi vào ông Hàm:
- Ông không sòng phăng với tôi là không xong đâu! - Rồi quay sang chỉ tay vào mặt người đàn bà đang làm ông muốn phát điên: - Còn nhà chị là cái thá gì mà cứ chõ mồm vào? Hỗn!
Tưởng ông đã biết gốc gác của mình, nên nói kháy, nói giễu, cho nên chị Bé cũng nhảy thách lên mà rằng:
- Là cái gì thì mặc xác tôi! Cũng không khiến ông phải cho mũi vào!
- Cô B...é!... Ông Hàm bước ra, tiếng đã muốn gầm lên.
Lập tức người em cô, em dì im thít, lui ngay vào chỗ cây rơm đang đánh giở. Ba bố con ông hàng phở nổ xe máy, phun khói xanh lè. Nhảy lên ngồi chễm chệ trên yên, ông hàng phở quay lại với bộ mặt đằng đsừng, tuyên bố:
- Ngày mai tôi với ông Lục lại xuống! Giả thóc hay tiền là tùy ông. Của tôi là 3 tạ thóc, còn giả tiền thì phải đủ 150 ngàn, cứ thế mà nôn ra, không boóng được của tôi đâu!
Ông Hàm gù gù cái lưng bước vào, gieo người xuống đi- văng. Trông ông lại già đi thêm vài tuổi! Ông lật bật nạp thuốc, hút. Vừa nhả những bụm khói đấng ngắt, ông vừa nói khàn khàn như hỏi riêng mình:
Chả nhẽ đã đến lúc giậu đổ bìm leo rồi sao?
Thủ thân người nổi da gà. Anh nói nhỏ:
- Cũng phải cố mà thanh toán cho xong, không thì chúng nó sẽ làm ầm lên, sẽ xuyên tạc thêm ra. Mai em sẽ đưa cho bác đủ số tiền để bác trả lão hàng phở, còn bác lo mà trả lão thợ may.
Rồi Thủ quay ra cất giọng rất nghiêm, gọi:
- Đào dâu? Lên chú hỏi đây.
Đào đang rửa chân tay ngoài giếng, vừa rụt rè bước vào, Thủ hỏi độp ngay:
- Mấy hôm nay thằng Tùng nó có gặp cháu không? Hai đứa còn gặp nhau nữa không?
Đào chợt tái mặt, nhưng rồi cô đã nhanh chóng trấn tĩnh lại ngay:
- Cháu gặp làm gì? Cái thứ người ấy thì cháu cần gì!
Thủ phà khói thuốc, nói trầm trầm:
- Thì chú cũng nhắc mày thế. Vì nghe đám thanh niên nó kháo nhau là thằng Tùng nó vẫn hay kiếm cớ tìm cách gặp mày. Phải cảnh giác! Hôm qua thằng Cao nó bảo là buổi trưa nó gặp lão Địch ngồi uống rượu với ông Khừu trong quán phở bà cả Lợi ở trên đầu cầu kia. Tay Địch vốn có phải là người ăn uống la cà đâu. Mà xưa nay hắn có thân sơ gì ông Khừu. Phải đề phòng cánh bên ấy nó đang có âm mưu gì! Việc tay Địch mời rượu ông Khừu chắc là có sự chỉ đạo của lão Phúc. Trong hai người em rể: Thì Địch chịu ơn bên nhà vợ hơn là Tính.
Thù ném điệu thuốc còn quá nửa, đảo mắt, rồi hạ giọng:
- Đã có người nói nhỏ là có nhiều nghi vấn về cái chết của bá có bàn tay đun đẩy của cánh bên ấy! Điều này hãy thận trọng. Anh em trong nhà phải dặn nhau để ý nghe ngóng xem có bằng chứng gì cụ thể, chứ không được phát ngôn hấp tấp.
Trong lúc ông Hàm còn đang ngớ ra như vừa nghe một tiếng sét, thì Thủ đã đứng dậy bước ra sân về thẳng.
Bóng chiều buông từ lúc nào, nhuộm tím các rặng tre. Một lúc lâu sau, khi cả Đào cũng đã lui xông nhà dưới với tâm trạng bàng hoàng, ông Hàm mới lờ rẫm đứng dậy, rồi còng còng cái lưng to bè bước lửng khứng vào căn buồng đã tối mờ mờ, nơi có chiếc giường của bà Son. Ông không muốn ai động đến mình, không muốn ai nhìn thấy mặt mình lúc này. Những sự việc ập đến dồn dập đã làm xương cốt ông rão ra, đâu óc váng vất. Ông nằm vật xuống giường, nơi đã in dấu là Son bao năm trời. Một mùi vị đầm đậm say say, lại khó gọi tên, nhưng đã quen thuộc với ông lắm, vẫn thoang thoảng đâu đây. Mặc dù theo lời bà Cả, Đào đã giặt hết cả chăn chiếu mùng màn, nhưng mùi vị của người chủ cũ vẫn lưu giữ, vẫn lan tỏa từ khắp các đô đạc trong buồng. Ông nhắm nghiền hai mắt, nằm im lìm. Đầu óc mụ mị, thiêm thiếp. Các dây thần kinh như được mở nút thả chùng tự do, khiến người ông nhẹ đần, nhẹ đần, rồi trôi dập đênh vào giấc ngủ mệt nhọc. Có phải là giấc ngủ, hay là một con sóng từ thời ông đi đi rừng chặt gỗ xuôi sông Công về đóng đô? Hay là một cây đu tre ở đầu làng thế nhỉ? Mà đang đẩy ông lên rất cao, vụt cái, lại thả ông xuống rất sâu. Rồi lờ mờ như có bóng người đang đứng đằng sau một bức mành, mở cặp mắt lom lom nhìn ông, cái nhìn ai oán, bong rát. Chợt bức mành bỗng tan ra, bay lả tả như tro tàn hàng mã được hóa vàng sau lễ cúng, và bà Son hiện ra ướt đẫm từ chân lên đầu. Bà cúi xuống, nước rỏ ròng ròng xuống cả người, cả mặt ông! Nét môi quả tim của bà run cái như cảm lạnh mấp máy hỏi:
Ông có biết làm sao tôi phải trầm mình không? Không phải tại ông hết cả đâu? Ông đừng lo nghĩ quá mà đâm bệnh. Dù ngọt bùi hay cay đắng thì cũng là đạo vợ chồng rồi còn chúng nó, bốn mặt con, đứa xa đứa gần, tôi vẫn phải có bổn phận với ông, với con.
Thế những ai đã bức mẹ nó? Có phải cánh nhà Phúc không? Chú Thủ cũng vừa bảo vậy. Nhưng đứa nào? Mẹ nó chỉ rõ ra để tôi gô cổ nó lại - ông Hàm há mồm định hỏi lại thế, nhưng không sao cất lời lên được. Bà Son như biết ý, cúi thấp nữa xuống đón lời ông, thì một luồng hơi lạnh toát dội xuống, lạnh tới mức như cả khối thạch áp vào, khiến ông Hàm giật nảy mình, miệng ú ớ bét lên như bị sặc nước. Chân đập đánh rình xuống chiếu.
- Thày! Cái gì thế hả thày?.
Đào đang gấp quần áo ở buồng trên này, nghe tiếng ú ớ và tiếng đập xuống giát giường, nên hốt hoảng cầm đèn chạy sang, thì cô càng sợ líu lưỡi khi thấy ông Hàm nằm chân co chân đuổi, đôi tay thô tháp đặt trên ngực, hai mắt mở trừng trừng ngây dại vô hồn. ánh lửa như giúp ông lấy lại khí sắc, xua tan cơn mộng mị. Ông Hàm ngồi bật dậy, xoa xoa mồ hôi lạnh rịn ra trên trán, và ông cảm thấy như cả căn buồng vẫn thấm đầy khí lạnh. Ông nói giọng rè đặc, nhợt nhạt:
- Tối rồi à? Thày vừa gặp u mày về!
- U con? - Đào thấy sởn cả gáy, nhìn ông Hàm bỗng chờn chợn như ông vừa đi lạc ở chốn mê cung nào về. Ông Hàm đứng dậy, nói nhỏ:
- Đi múc cho thày chén nước.
Rồi ông gù gù đi ra ngoài nhà, mặt âm thầm như vẫn chìm đắm vào những ảo giác. Ông đánh diêm châm cây đèn con trên bàn thờ, rồi kéo một góc chiếc màn gió. Trong góc ấy, ảnh bà Son đăm chiêu giữa khung kín nhỏ viền băng đen, ông Hàm đốt ba nén hương, rót một chén rượu. Đào bưng chén nước lã vào run run đạt bên cạnh, rồi nhìn ông hỏi khẽ:
- Có cần gì nữa không thày?
- Thôi đi xuống nhà, để thày nói chuyện với u mày!
Không ai tẻ nhạt ở trên đời. Mỗi số phận chứa một phần lịch sử.

Đào lại vào buồng trong. Dưới nhà bếp, chị Bé vừa nấu cơm, vừa thập thò nhìn lên bồn chồn. Chỉ có cái Hoa là không hay biết gì, đang dội nước tắm ào ào ngoài giếng.
Ông Hàm đứng sát vào bàn thờ, nhìn đăm đăm hình bà Son mờ tỏ sau làn khói xám. Ông sịt soạt dọn giọng, rồi nói rất nhỏ, gọi rất nhỏ, chỉ vừa đủ cho chính ông nghe. Có một niềm tin từ xa xưa của những tín đồ đạo Phật, rằng khi khấn, khi gọi hồn; người ở chốn dương gian chỉ cần nói thầm ra khỏi cửa miệng, nhưng phải gọi đúng tên, chỉ đúng chỗ người âm đang trú ngụ, là lập tức mạch thông tin giữa âm dương được nối liền. Và đường dây để truyền khẩu chính là khói hương đang tỏa mùi thơm huyền bí đấy! Khói hương sẽ đánh thức người đang ở chốn âm sâu lập tức vượt khỏi sự bịt bùng của ba thước đất mà cưỡi mây vượt gió trở về nơi cư gia của thân nhân đang thì thầm nhắn gọi!
- Bà Son, mẹ nó ơi! - ông Hàm rầm rì: - Mẹ nó đang ngự ở xứ đồng Cây Quéo vừa về báo mộng cho tôi phải không? Tôi chưa kịp nghe mẹ nói gì! Sống khôn thác thiêng bớt giận làm lành, mẹ nó phù hộ cho tôi, cho các con được đại an. Mẹ nó cần dặn gì đêm nay hãy về báo cho tôi, nhà đang có nhiều chuyện khó khăn lắm!
Trong lúc cả nhà ông Hàm đang trầm lắng, bảng lảng một không khí rất thiền, thì ở nhà Vũ Đình Phúc lại có cuộc họp của chi bộ gia đình. Vẫn ba cái chân kiềng chủ chốt: ông Phúc và hai ông em rể là chồng bà Lộc, bà Tài. Ông Phúc đã sai thằng cu Cân sang xóm Mới gọi Tùng, nhưng Tùng đi họp trên huyện đội chưa về. Ngoài Ban tham mưu này, chi họ Vũ Đình còn có ba đảng viên nữa đều do công lao ông Phúc gây dựng từ ngày ông còn làm chủ nhiệm. Đó là anh chàng Lương và cô Nụ, cô Bồng. Tất cả đều là cháu họ chi trên, gọi ông Phúc bằng chú. Nhưng bây giờ cái tổ tam tam ấy coi như thối! Lương thì vẫn được làm chân chạy vật tư cho hợp tác, cũng hay tắc lém thuốc sâu, phân đạm và đủ thứ linh tinh trong kho như cóc đớp mồi, nên họp hành cứ ngậm hột thị im thít. Còn cô Nụ, cô Bông, ngày xưa một cô là tổ trưởng tổ bèo dâu, một cô phụ trách nhà giữ trẻ. cả hai ông Phúc đều ưu tiên cho ăn công điểm loại 1, nên cũng hăng hái đáo để. Nhưng giờ vừa không còn hai cái chân đó, lại vừa chồng con lấn bấn, hai nữ đồng chí đó đã thành hai mẹ gái sẽ mắn đẻ, lúc nào cũng quân áo lôi thôi, vú mướp chảy dài tới bụng, ngồi họp chi bộ mà cứ mắt gà mắt vịt, chỉ muốn chuồn về chăn lợn và cho con bú! Ba người này ông Phúc chỉ còn nhờ được khi bỏ phiếu. Trước khi bầu bán ông rỉ tai hùn phiếu cho ai là họ phải y lời. Nhưng đâu phải cuộc họp nào cũng bỏ phiếu! Bây giờ ông đang cần một sứ giả thật dẻo lưỡi để đi phân hóa lực lượng đối phương. Phải đánh từ trong lòng đối phương đánh ra! Muốn bắt cái cây tuyệt sinh, thì phải thả con sâu vào đục từ trong ruột!
- Các chú xem có các nào gặp được bà Cả không? Phải là bà Cả, cô Cành, người cùng gốc cùng rễ mà tố ra thì mới có sức nặng, chứ ông Khừu vừa là người ngoài, lại vừa nát rượu, dựa vào đấy cũng chưa chắc ăn - ông Phúc hỏi lại lần nữa và vạch phương hướng hành động. Nhưng cả hai ông em rể vẫn im lặng, sịt soạt chén nước trong tay. Ông Phúc lại quay sang bà Dần đang ngồi trên giường vẫn lắng nghe chuyện của ba anh em. Giọng ông đã gắt:
- Bà đã thấy cái tính thiển cận của bà làm hỏng việc lớn của người ta chưa? Nghe nói chú cháu nhà Thủ nó đã xui tay Sửu chủ tịch sẽ gọi bà lên bắt phạt về tội chửi đổng?
Bà Dần chỉ còn biết ngồi thu lu im lặng nhận lỗi. Ông Phúc vẫn đay nghiến bực bõ:
- Đáng nhẽ lúc này là lúc tốt nhất để chia rẽ họ hàng nhà nó, phân tâm nhà nó, để nó tự vặt lông nhau cho phơi ra những mặt dơi mặt chuột giữa bàn dân thiên hạ. Thật là dịp may hiếm có, đến bỏ tiền ra cũng không mua được! Thế mà cái mồm hoác toác của bà đã làm hỏng ráo cả. Đang bạn thì biến thành thù! Vì xưa nay anh em nhà tôi có xích mích gì với mẹ con bà Cả đâu.
Thấy tham mưu trưởng đã nổi cáu, ông Tính liền dàn hòa:
- Thôi mà bác Phúc, việc đã thế rồi, giờ ta phải tìm cách gờ dần dần. Theo em chú Địch vẫn tiếp tục bám ông Khừu để khai thác. Nếu không có ông Khừu nói thì làm sao ta biết được cái đêm bà Son bỏ đi, bà Cả nghe tiếng động, rồi thấy như có người rình ở ngoài vườn nhà bà ấy. Cứ tiếp tục khơi nữa vào để tìm thêm tang chứng! Phải kiên trì bóc từng lớp vỏ rồi sẽ tới lõi! Cùng với việc bám ông Khừu, ta phải nghĩ xem có cách gì thêm nữa.
Cách gì ở đây là em ông Phúc đang nghĩ làm sao lôi kéo được mẹ con bà Cả, để bà Cả và cô Cành viết đơn hoặc đến gặp trưởng đoàn công tác cửa huyện, gặp ủy ban xã đề nghị xem xét về cái chết của bà Son có gì uẩn khúc với anh em ông Hàm không? Nếu mẹ con bà Cả lại có những chứng cớ để truy cứu trách nhiệm thì thật tuyệt! Đây là thời cơ có một không hai để hôm này vào học nghị quyết 04, anh em nhà Vũ Đình sẽ làm trong sạch chú cháu Thủ Cao, Cao Thủ như làm cỏ! Chỉ có dịp này mới có thể đánh tận gốc, trốc tận rễ vây cánh nhà Trịnh Bá ra khỏi mọi quyền lực từ thôn lên tới xã. Một cuộc cách mạng thay đổi đến triệt để! Giá không có cái mồm gà mái quang quác của bà Dần, thì anh em ông Phúc đã nắm chắc phần thắng rồi!
Không ai tẻ nhạt ở trên đời. Mỗi số phận chứa một phần lịch sử.

Để ngày mai em nói chuyện với thằng Tùng xem, nó vẫn có nhiều điều kiện thuận lợi hơn các bác và em - ông Địch chồng bà Tài, một cán bộ tuyên huấn cựu trào ở nông trường bò sữa lên tiếng. Địch cũng người gốc làng này, nhưng nhà nghèo, họ hàng chẳng có ai. Địch là anh em xa với bà Dần. Chính bà Dần dắt mối cho Địch lấy Tài. Ngày ấy Tài cũng là cô gái đẹp, cho nên Địch lấy được Tài là may lắm. Đúng như Thủ đã nói với bố con ông Hàm lúc chiều, là trong hai người em rể, thì Địch chịu ơn vợ chồng ông Phúc hơn là Tính. Và cũng đúng là hôm qua Địch đã kéo được ông Khừu chồng bà Cả vào quán bà Lợi béo khi hai người cùng đi chợ Đầu Cầu. Nhưng mới khai vị được ba chén, câu chuyện bắt đầu đi vào chiều sâu, đang có vấn đề thì ông Khừu đâ rượu vào lời ra, cười nói ầm ầm, khiến Cao đang chữa cái Babetta gần đấy liền chạy sang. Thế là hỏng bét. Cái thằng CIA cứ lảng vảng quanh quẩn bên cạnh thì còn chuyện trò được gì. Nhưng dù sao thì ông Khừu cũng đã hé mở được chút bí mật rất quan trọng để anh em ông Phúc tiếp tục lách lưỡi dao vào rồi! Địch chi một cút con hươu và đĩa cổ cánh đã không lỗ!
- Em sẽ nói cho thằng Tùng biết là không bao giờ tay Thủ nó dùng thằng Tùng. Thì cứ xem từ ngày vào được Đảng ủy, nhưng tay Thủ nó cho ngồi chơi xơi nước đấy chứ, có việc gì đâu! Thằng Tùng sẽ gặp vợ chồng cô Cành để nói chuyện. Đã mấy lần vợ chồng nhà ấy nhờ thằng Tùng hướng dẫn cho việc đóng gạch, đốt gạch. Em thấy vợ chồng nhà Cành có vẻ nể thằng Tùng lắm. Trong việc này cái chính lại là thằng Tùng. Nó phải có sự ham muốn lật tay Thủ xuống, thì lòng mới quyết tâm hành động! Thằng này xem ra còn hời hợt, nửa vời, nhìn người chưa tinh!
Ông Tính khẽ gật gù. Ông Phúc đưa cái nhìn tin cậy vào Địch, người chủ chốt trong việc soạn thảo những đơn từ văn bản để bắn vọt cầu vồng gửi lên huyện, lên tỉnh, từng làm Thủ nhiều phen cuống đi. Ông Phúc nói giọng dịu lại, như cung cấp thêm cho Tính và Địch về con người Trịnh Bá Thủ:
- Đúng là chú phải nâng cao nhận thức cho thằng Tùng! Chứ không để mắc hợm với tay Thủ như chơi. Tay Thủ ấy hắn là người biết làm chính trị đấy? Tức rằng là mọi việc hắn cứ làm như không? Yêu ai cũng không sàm sỡ, ghét ai cũng không hầm hè, cứ lặng lẽ làm để đạt tới mục đích. Cứ ngón cái ngày hắn đi học dài hạn ở tỉnh về là đủ biết. Vừa học xong một khóa đào tạo cán bộ cho cơ sở, thì đúng dịp xã đại hội đảng bộ. Thế là hắn lao vào làm đủ mọi việc thượng vàng hạ cám. Từ việc trang trí, lên huyện mời đội chiếu bóng, rồi tiếp khách ở xa, giúp ông Đáng bí thư viết báo cáo. Chỗ nào người ta cũng gọi anh Thủ, đồng chí Thú việc này lại phái đồng chí Thủ! Hắn có mặt ở khắp mọi nơi, kể cả việc nấu nướng hắn cửng sắn tay nhảy vào chỉ đạo. Thế là ai cũng trầm trồ: Anh Thủ vừa đi học một năm rưỡi ở trường đảng tỉnh về đấy. Đến là giản dị, xông xáo và quần chúng quá thê! Hắn đã tự quảng cáo trước khi bầu đấy mà! Trong đại hội ấy, chỉ trừ hắn còn tất cả những người ở Giếng Chùa đều mất phiếu. Thế là hắn muốn nói hắn là bộ óc của cả Giếng Chùa chứ gì!
Giọng ông Phúc nghe đã rin rít gằn gằn. Ông muốn thú nhận nốt rằng kỳ đại hội ấy ông đã trượt vỏ chuối. Nhiều ý kiến phê bình ông hôm ấy, ông dám chắc là do Thủ xúi. Nhất là mấy anh có máu cơ hội, đánh hơi tài lắm, biết chắc ông Phúc sẽ đổ, nên thí luôn, chẳng hơi đâu bảo vệ! Xưa nay người ta chỉ phù thịnh chứ ai phù suy. Rồi sau đó nhân sự thay đổi hàng loạt. Thay từ nhân viên trên xã đến đội trưởng sản xuất ở các làng. Vai trò của Thủ ở khắp mọi nới. Thủ bao sân tất. Khối anh ấm ức, nhưng lại cứ phải thi hành theo ý Thủ, vì cái thế của họ còn yếu. Anh em nhà Vũ Đình thì càng ngày càng thấy mình bị ép như ép giò mà không biết quậy bằng cách nào. Càng ngẫm, Phúc càng thấy Thủ càng hiểm hơn Hàm nhiều. Mưu sâu, lại cộng với đang có quyền chức, nên Thủ càng dễ dàng thực thi những ý đồ của mình một cách sát sạt mà vẫn kín nhem, bởi Thủ có cái áo giáp nhân danh tổ chức, nhân danh Đảng ủy. Để đối lại, anh em nhà Vũ Đình chỉ còn mỗi một sách là thỉnh thoảng lại phóng một lá đơn tố cáo, nhưng chẳng khác bắn một mũi tên vào giữa trời đất, thật là tít mù bóng chim tăm cá , không còn biết kết quả ra sao!
- Nhưng bây giờ thì nó cụt vòi rồi chứ? - ông Tính lên tiếng. Là người cũng ham đấu đá, lại luôn ý thức về cái chức từng là quản đốc của mình, nên mới về có dăm tháng nay, nhưng nay đã có đến vài cuộc họp đảng, Tính phát biểu ngược với Thủ, ý muốn nói Thủ chưa đủ trình độ và lịch lãm bằng mình được.
- Em thấy bây giờ hắn xoay xở là khó rồi đấy - Tính tiếp - Đảng viên ở làng ở xã bây giờ có nhiều thành phần, nhiều đối tượng, mấy anh cán bộ xã không nắm được yết hầu của họ như ngày xưa nữa, nên bây giờ không thể hống hách được.
- Thằng Thủ không hống hách, mà nó mị dân? - ông Phúc giải thích - Nó có hét lác ai đâu mà cứ dim dỉm mật ngọt chết ruồi!
Có thật Thủ mị dân? Thủ mật ngọt chết ruồi như ông Phúc nói? Thì hãy chờ xem! Có điều chính lúc này, khi Bộ tham mưu của chi họ Vũ Đình đang bàn luận về Thủ, đang mong chờ Tùng, thì có lạ lùng không? Chính họ, Thủ và Tùng đang nâng chén chúc nhau ở tại nhà Thủ! Luyến dọn mâm lên giường ở nhà trên, rồi cười vui vẻ nói với Sửu và Tùng:
- Mời anh em, chú cháu đi xơi cơm, ăn muộn thế này chắc là đói lắm rồi?
Ba người vẫn đang ngồi nói chuyện ở sa-lông. Thủ đứng dậy treo cây đèn to lên cái móc trên trần cho ánh sáng tỏa cả trong nhà ngoài sân, rồi mở các cửa sổ cho mát. Sửu quay sang bảo Luyến:
- Chị với các cháu lên cả trên này cho vui.
Thôi mẹ con tôi ở dưới này, đâu cũng thế. Các cháu nó quấy lắm. Anh em uống rượu đi - Luyến quay sang Tùng cười hồn hậu: - Cậu Tùng đừng làm khách nhá! Mấy anh em, chú cháu cùng làm việc với nhau, mà chả mấy khi thấy cậu đến chơi.
Tùng cười gượng gạo không biết trả lời sao. Anh biết Luyến nói rất thực lòng. Xưa nay Tùng vẫn nghĩ mấy bà con dâu của họ nhà này: Bà Son, bà Bích vợ ông Long và Luyến đều là những người đàn bà phúc hậu. Sao Đào không giống các bà ấy nhỉ? Tùng hoàn toàn bất ngờ về bữa rượu này. Hôm qua bõ Vòi mang giấy mời họp của Ban chỉ huy quân sự huyện đến, ở góc lại có mấy chữ của Thủ dặn rằng khi đi họp ở huyện về, Tùng nhớ rẽ vào nhà Thủ có chút việc, kẻo hôm sau Thủ bận đi vắng. Lúc nãy về đến đây trời nhá nhem tối, Tùng đã thấy Thủ và Sửu ngồi rì rầm bên bàn. Dưới nhà, mẹ con Luyến đang vặt lông vịt. Thấy Tùng, Thủ tỏ ra mừng rỡ. Thủ rót nước cho Tùng, rồi hỏi về cuộc họp chiều nay ở trên huyện. Tùng trả lời mạch lạc, đúng như báo cáo với bí thư đảng ủy, rồi đứng dậy cười nói ra vẻ bỗ bã, nhưng vẫn rất đúng phép tắc trên dưới:
- Xin phép hai bác, em về ạ!
Thủ kéo vai Tùng:
- Thong thả đã, hôm nay ở đây ăn cơm với mình. Có cả anh Sửu đây, mấy khi anh em mới có dịp ngồi với nhau! Chắc ông vẫn nghĩ là tôi sống khắt khe lắm hả? Rồi sẽ hiểu nhau dân dần Tùng à! Tôi với ông Sửu làm một hai năm nữa, rồi thì bàn giao cho lớp trẻ các ông chứ cho ai! Vậy mà gần đây có nhiều những tin tức thất thiệt quá! Khiến đồng chí với nhau mà người nọ cứ ngờ vực như người kia! Ta phải có trách nhiệm phải xua đi những ám khí!
Sửu cũng nói thêm vào, khiến Tùng không thể chối từ. Và đúng như Luyến trách khéo, đây là lần đầu tiên Tùng chén chú chén anh ở nhà Thủ. Thịt vịt luộc vàng ngậy, xếp đầy hai đĩa to. Thêm món canh măng. Chỉ có vậy, chứng tỏ chủ nhà không cầu kỳ màu mè, rất giàu tính thực tiễn!
- ăn uống thật lòng nhá! - Thủ rót rượu ra ba chén Ai uống được đến đâu thì cứ uống, tửu bất khả ép. Tôi thì có thói quen phải vừa ăn vừa uống. Nào, lên đũa đi! Rồi vừa ăn, vừa chuyện.
Thủ thật xứng đáng là ông chủ, là người cầm lái, hướng cả Sửu và Tùng vào những điều làm anh băn khoăn dằn vặt. Bữa rượu nhâm nhi, nâng lên đặt xuống lâu lắm; nhưng đến khi buông đũa vẫn không có người nào say! Và Tùng thì rất nhớ Thủ dặn rằng: Lúc này đang có nhiều thông tin sai lạc, lòng người dễ ly tán, các Đảng viên chúng ta phải tỉnh táo, phải nêu cao tinh thần đoàn kết, phải bảo vệ uy tín cho nhau. Thôi thì không bảo vệ được như con ngươi của mắt mình như lời hứa trước khi vào Đảng, thì cũng cố gắng bảo vệ như chân tay da thịt mình, nhân dân cả xã đang nhìn vào mình?
Cho đến khuya khuya, Tùng mới ra về. Tới nhà đã thấy bà Sang và Mai em gái Tùng đi nằm. Thằng Tú dạo này đang ôn thi hết lớp 12, nên cu cậu đi học tổ suốt ngày suốt đêm: Vừa đẩy cửa vào nhà, bà Sang nam trong màng đã hỏi ra:
- Anh vừa ăn cơm nhà ông Thủ đấy à?
Tùng sửng sốt:
- Ai bảo mà U biết?
Bà Sang vẫn thủng thẳng:
- Ông Thủ đốt đèn sáng như ban ngày. Anh với ông Sửu, ông Thủ ngồi xếp vàng giữa giường ở trên nhà ai mà cả biết! U nói thì anh lại bảo U biết gì công việc của anh. Cơ mà anh làm sao biết bụng dạ người làng này! Đến tôi đấy sống gần hết đời mà vẫn chả hiểu được họ là người thế nào? - Ngừng một lát, bà Sang lại tiếp: Lúc tối cậu Phúc cho thằng Cần xuống tìm anh đấy, giờ khuya thì mai phải lên xem cậu ấy bảo gì..
Tùng bỗng thấy miệng đắng ngắt. Cái Mai nằm ở giường bên kia bỗng phì cười, nói gióng sang:
- Anh Tùng ăn cơm nhà ông Thủ là phải rồi! Muốn ấy cháu người ta thì cũng phải năng đi lại cho thân tình chứ!
Tùng càng giật thót người liền gắt lên:
- Con ranh! Biết cái gì mà hóng hớt!
Thì con ranh càng cười lên khinh khích, tưởng như nó sắp vùng dậy mà múa may trước mặt Tùng:
- Đừng tưởng em không biết nhá? Vải thưa cứ muốn che mắt thánh! Gốc nhãn ở đồng Dốc Cạn cứ là nhẵn thín nhá! Chắc là tổ phụ lão trồng cây đã thuê anh đi canh giữ hả? Hí hí!
Tùng làu bàu lấp liếm:
- Đừng có nhí nhố! Ngủ đi!
Nhưng trong bụng Tùng thì càng hoang mang. Con khỉ! Sao nó lại biết rõ thế nhỉ? Hay là nó với thằng An, người yêu của nó cũng dắt nhau ra thấm thúi ở gần đó mà mình không biết? ờ nếu mình lấy được Đào. Đào về đây, ở liền với cái con bà cô này thì không biết sẽ ra sao! Giặc bên Ngô không sợ bằng bà cô bên chồng. Mai cùng tuổi với Đào, và công bằng mà nói, nó chỉ hơi béo quá, con gái mà đi lại cứ ruỳnh ruỵch! Nhưng mặt mũi thì Mai không kém Đào bao nhiêu. Còn tính nết lại càng không chịu thua Đào một ly! Kẻ tám lạng người nửa cân! Nó với thằng An ở trên xóm Đầu Cầu đã ăn hỏi rồi. Nó cứ bắt nạt thằng An như nhện bắt ruồi. Với lại làm gì còn chuyện Đào bước đến cái nhà này mà lo! Và ông Thủ nữa, ông ấy gọi mình đến mời cơm rượu như khách quý, đèn thắp sáng choang, cửa chính cửa phụ mở toang, người qua lại ngoài đường nhìn rõ mồn một, làm thế để làm gì nhỉ? Chắc chắn không phải để quảng cáo ông cháu rể tương lai!
Không ai tẻ nhạt ở trên đời. Mỗi số phận chứa một phần lịch sử.

HAI MƯƠI BA​

Làng Giếng Chùa lại ồn ĩ lên hai sự kiện.
Thứ nhất là ông Quản Ngư, người với hai bàn tay trắng mà đã lần mò sang cả đất Tây từ ngày còn bóng tối, người vừa rồi đóng cửa ăn cháo cám, vì chả gì thì ông vẫn được tiếng là Tây học, nên dù có đói rã họng, ông cũng quyết không nhận lòng trắc ẩn của người khác. Nhưng từ hôm vào gặt đến giờ, thì bố con ông Quản lại sênh sang lắm rồi. Chưa tính thóc gặt ruộng nhà, chỉ riêng cái máy say sát của ông, từ hôm chữa xong, ngày nào cũng xình xịch xát gạo từ sáng tới tối mịt. Người cả mấy làng quanh đây ngày nào cũng kìn kìn chở thóc đến sát. Người thì trả tiền người trả gạo, riêng số trả công máy ấy, bố con ông Quản đã thừa cơm rượu cả ngày. Nhà ba bố con toàn đàn ông, suốt ngày cởi trầntrùng trục cả lúc ăn lúc ngủ, cứ như phường lục lâm thảo khấu. Bà Đồ Ngật ngày ngày đến mua cám nhà ông Quản về nuôi lợn nái. Một buổi chiều ông Quản đẩy giúp bà Đồ xe cám, tiện thể ông đến bắt một con lợn giống về nuôi. Bà Đồ ở goá có đến gần chục năm nay, có mỗi mụn con gái đã đi lấy chồng, bây giờ bà ở một mình. Là người dễ ăn, dễ ngủ, từ hôm có thóc có rượu bà uống rượu cứ thun thút người hồi lại rất nhanh, nên dù đã ngoài năm mươi, nhưng da dẻ còn tươi đáo để. Bà Đồ vứt năm rau khoai rử lợn cho ông Quản xem. Một tá lợn con đẹp như vẽ nháy loi choi tranh nhau. Bà Đồ cúi gập lưng xách tai từng con một, miệng nói liếng láu:
- Ông xem con lang này đẹp không? Hay con trắng? Hay con đen này, mõm có khí dài nhưng béo hơn cả.
Bà Đồ không biết lúc ấy ông Quản chẳng còn thiết nhìn ngắm lợn liếp gì nữa. Mắt ông sáng rực đưa cái nhìn vuốt ve tấm lưng bà Đồ với hai lườn thịt sao mà căng thế kia? Và nhất là cái mông bà Đồ sao còn tròn quá, cứ núng nính sau lớp vải đen như mời mọc thúc giục ông Quản, rằng ông hãy mạnh dạn với tay ra? Cô Ngật đấy mà chứ ai mà lo! Cô Ngật đi lấy lẽ ông Đồ Bản hơn cô những hai chục tuổi. Từ ngày ông Đồ Bản mất, cô Ngật cũng có đi hoa lá với hai anh có vợ, đến nỗi vợ con họ phải om xòm cả lên. ồ, thế mà sao tận hôm nay ông Quản mới để mắt đến trái hồng chín nục này nhỉ? Một chục quả hồng nuốt lão sáu mươi. Cái cụ nói thế là nói ngược đấy! Các cụ là mình ăn sành chơi lắm chứ đứng tưởng! Ông Quản mới sít soát sáu mươi, răng còn chắc, gân còn săn cuồn cuộn lên đây một chục quả hồng ông nuốt veo!
- Ông thích con nào? - Bà Đồ vẫn khua khua tay trong chuồng lợn.
Và ông Quản đã vỗ đét vào mông bà, lưỡi ông lại đá ngược lên tận mái ngói để cho miệng văng ra một câu tiếng Tây bồi độn lẫn tiếng ta:
- Con này mới grasse! Con này mới doong
Bà Đồ tròn xoe mắt, mặt đỏ rờ như say rượu nếp. Bà lại hỏi đến là ngớ ngẩn:
- Ông bảo cái gì?
Ông Quản vừa nhắc lại vừa dịch nghĩa, và bàn tay đỏ ửng của ông vẫn xoa xoa nắn nắn một cách đầy biểu cảm vào mông bà. Đúng là người có Tây học cũng có hơn, miệng nói tay làm đến như thế mà mặt ông cứ tỉnh bơ!
- Grasse này! Doong này! Nghĩa là con này mới béo! Con này mới đẹp.
Thế rồi bà Đồ bỏ đàn lợn mở cửa cho ông Quản vào. Rồi bà đóng cửa. Rồi bà lại mở cửa. Lúc ấy trời đã nhá nhem tối. Ông Quản chẳng còn thiết lợn giống lợn má gì nữa. Ông ra về, người như đi trên mây trên gió, nhìn cái gì cũng thấy đáng yêu quá! Hôm sau ông tuyên bố với hai cậu quý tử là ông sẽ tục huyền với bà Đồ.
- Rồi chúng mày có vợ có con, nhất vợ nhì giời lúc ấy tao dựa vào ai? Con nuôi cha không bằng bà nuôi ông!
Cậu cơn cả đã ngoài hai mươi, lúc đầu hằm hằm, nhưng rồi ông Quản bảo:.
- Anh nhắm con nào đi, rồi tôi cưới cho anh, vợ chồng anh sẽ sang cái thổ bà Đồ mà tung hoành ngang dọc, thổ ấy những ba sào. Giữa lúc đất chật người đồng này, một đống vàng đấy chứ bỡn! Nhưng nhớ là không được hở ra với ai, không thì cái Ngà con bà ấy nó lại về làm om lên!
Ngẫm nghĩ, cậu cả thấy phải quá. Máu giận bay biến mất, bụng còn ngầm phục cụ bô tưởng là tào phào mà tính toán khôn róc trần đời.
Bây giờ thì bà Đồ ngày ngày đến nhà ông Quản lấy cám chứ không phải là mua nữa. Tiền trả ông Hàm ngày bán lúa non cũng là tiền ông Quản. Hai má bà Đồ cứ mâng mâng như say trầu thuốc. Đám thanh niên đến sát thóc cứ nháy nhau hát ư ứ: Cuộc đời vẫn đẹp sao tình yêu vẫn đẹp sao!... Ông Quản mặc quần sóc, người để trần bóng nhẩy mồ hôi, chỉ tủm tỉm loe loé ánh vàng. Mặt phớt ăng-lê. Đúng là cách ứng xử của người kinh bang tế thế!
Nghe mọi người cười cợt tán nhảm chuyện ông Quản bà Đồ, cô thống Biệu lẩm bẩm: làng này đã đến lúc cái vượng, cái nghịch hiện hết lên đây! từ giờ trở đi làng này không còn lo đói, nhưng lại phải lo nhiều cái khác. Sự kiện thứ hai chính là cô thống Biệu. Dân làng thì thầm truyền tin nhau rằng cô thống Biệu đã giải phóng hết cái điện thờ của cô rồi. Điện thờ ấy người ta đã tính tới 50 bát hương lớn nhỏ. Vậy mà bây giờ cả hai gian nhà trên xưa nay vẫn xếp tầng tầng lớp lớp đèn nhang cờ phướn và những bát hương đủ loại, giờ bỗng sạch trơn, quang loáng. Cô đưa điện thờ đi đâu? Đưa đi lúc nào mà không ai hay? Và chính cô nữa, mấy hôm nay trông người cô lạ lắm, cứ lờ vờ thảng thốt như người mất hồn mất vía. Mấy bà già đánh bạo hỏi thì cô nói với giọng xa xôi nghe rờn rợn rằng cô đã hoàn lại cho các Ngài rồi, cô đà ăn lộc thánh làm việc thánh mấy chục năm nay, bây giờ chính cô cũng sắp về chầu các ngài rồi!.
Chỉ riêng có thằng Hữu con ông Hiển, cháu đích tôn cô thống Biệu, một gã trai choai choai 16 tuổi là biết rõ số bát hương kia ở đâu. ấy là đêm hôm nọ, ông nó tức cô thống làm lễ, rồi giở tất cả bát hương xuống chất vào hai bao tải, rồi bảo nó buộc lên xe đạp theo ông nó thồ ra sông Công, tới chỗ nước chảy xiết nhất ông nó lấy ra chiếc bát hương to nhất, bằng chiếc ấm rỏ tích, rồi cắm ba nén nhang, thắp lên; ông nó đứng cứng người sịt soạt khấn lầm rầm. Xong thằng Hữu đứng đằng sau đưa từng chiếc bát hương. Ông nó đứng sát mép nước, khom người lần lượt liệng từng chiếc xuống sông. Với cô thống, mỗi bát hương là một vị thần được sinh ra từ đất. Bây giờ các vị sẽ tắm rửa bụi trần, rồi dòng nước mát đưa rước các vị quay trở về với đất, trở về nguồn của mình! Các vị về trước rồi đệ tử các vị - cô thống sẽ về sau! Cô đã linh cảm là các ngài sắp gọi cô về rồi!
Khi cô thống liệng gần hết cả hai bao tải bát hương, bỗng một bóng người từ phía sau đi lại, đánh tiếng và ông cháu cô thống đã nhận ra một người đàn bà. Chị ta quỳ xuống nói run rẩy:
- Thưa cô! Lạy cô! Con muốn cô ban lộc cho con. Con muốn nối gót cô!
- Nhà ngươi là ai? - cô thống mở to cặp mắt bạc mờ mờ trong bóng tối ném cái nhìn gần như hằn học vào người đàn bà bỗng từ đâu dám đến quấy rầy công việc thiêng liêng của cô, giờ lại đang quỳ lạy như giã gạo thế này! Lạy cô, con là kẻ ăn mày nhà phật, nhưng chưa được lộc của Ngài. Con đang làm thuê ở nhà ông Hàm! Lúc nãy trên đường đi làm về, có bà già chỉ con ra đây ân xin cô. Dạ, nhân bảo như thần bảo ạ! Lậy cô, cô cho con ít vốn nhà phật để con sống mà hầu hạ các Ngài, hầu hạ cô! Đời con long đong lắm cô ơi!
Cô thống thở hắt ra: ngồi bệt xuống bờ cát, nhìn đăm đăm ra mặt sông tối thẫm, sóng nước đang vỗ lóc bóc. Gió sông thổi rào rát, ve vuốt mấy sợi tóc lơ phơ của cô. Cô đã hiện nguyên hình là một phù thủy già! Lát sau cô ra hiệu cho thằng cháu đích tôn về trước, rồi cô quay sang nói rì rầm như dặn dò người đàn là đang đứng lom khom tựa cái dấu hỏi trước mặt. Và điều kết cục thì thằng Hữu cũng không biết rằng người đàn bà đã run như dẽ, nói không nên lời, hai tay lật bật cởi chiếc khăn vuông mở ra bọc chiếc bát hương to bằng chiếc ấm rỏ, chiếc bát hương cô thống định thả sau cùng. Thế là vị thần lớn nhất, vị thần cả lại quay về trần thế một lần nữa!
Người đàn bà kính cẩn ôm bọc khăn vào lòng, lạy sống cô thống, rồi đi vùn vụt về làng. Những bước đi tự tin gần như thách thức. Như một tráng sĩ lâu nay gặp bước sa cơ vì không gươm không ngựa, bây giờ thanh kiếm báu đã lọt vào tay. Chị Bé đã có vốn, đã có vũ khí để đối mặt với đời!
Không ai tẻ nhạt ở trên đời. Mỗi số phận chứa một phần lịch sử.

HAI MƯƠI BỐN​

Rồi những gì cần đến, đã đến.
Sau mười ngày đội công tác về huyện báo cáo, nghiên cứu những đơn từ khiếu nại từ Giếng Chùa gửi lên, sáng nay đội lại về để chính thức bước vào triển khai nghị quyết 04. Buổi sáng, theo yêu cầu của các đảng viên, trưởng đoàn công tác đọc những lá đơn tố cáo với những lời lẽ đanh thép luận về tội tham ô tài sản hợp tác của những người đương chức hiện nay. Một bản thống kê dày đặc nào tiền, nào thóc, nào thuốc sâu phân đạm, gạch ngói gỗ lạt, xe bò xe cải tiến đã trở thành tài sản riêng của những ai. Ban chủ nhiệm hợp nhất phá bao nhiều nhà kho của Giếng Chùa, làm mất tích bao nhiều gà lợn khi giải tán chuồng trại. Rồi nhập nhèm biểu thuế giữa trung du và đồng bằng đến mấy năm nay mà không ai biết, số thóc chênh lệch ấy để đâu? Tiền gạo tham ô ở đội thuỷ lợi 202 quy ra thóc là một tấn rưỡi, đi đâu? Mấy sổ tiết kiệm lấy tiền công của xã làm thành sổ tiết kiệm cá nhân là có chỉ đạo, chứ không phải như Đào Văn Quàng thanh minh hôm trước. Rồi tiền thuế đò, thuế chợ hai năm nay thu về để đâu?... Nhiều, nhiều quá nghe đến rối cả óc. Đội trưởng đội công tác đọc xong, tất cá ngồi lặng im. Ông Tính hắng giọng, rồi không cần xin phép ai cứ nói thủng thẳng, từ lâu Thủ đã rất khó chịu với thái độ trịch thượng ấy.
- Nhiều bê bối đến như thế, nên đội 1, đội 2 người ta đòi tách khỏi hợp tác xã lớn để về hợp tác xã nhỏ cũng là đúng thôi. Bất công như thế ai chịu được! Lớn ăn miếng to, bé ăn miếng nhỏ, không từ cả thuốc sâu phân đạm, phàm ăn như cá trê phi. Đến lượt các xã viên chỉ có ăn rơm ăn cỏ! Vu, đội trưởng đội sản xuất con ông Vi, cũng có họ xa với chi họ Trịnh Bá, bật ngay dậy:
- Nếu so đo chi ly, ban chủ nhiệm trước đây còn bằng năm bằng mười! Nói người khác hãysờ lên gáy mình!
Ông Phúc liền hoa tay, tiếp cái giọng cha chú của Tính:
- Tôi là chủ nhiệm cũ đây. Anh thấy tôi tham ô những gì? Kể ra xem. Nói bịa đặt thì liệu đấy!
Cao đứng lên. vẫnchiếc áo phông bó lấy người, điệu bộ như một đấu vật bước lên sới:
- Ai thế nào rồi sẽ rõ. Đừng lên giọng vội. Còn những việc không liên quan gì đến tham ô nhưng ảnh hưởng cũng xấu không kém.
Ông Phúc đã đứng hẳn lên, quay ông nhìn thằng vào Cao:
- Đề nghị đồng chí nói cho rõ, đừng có mập mờ cái giọng kín kín hở hở ấy không ai sợ đâu. Cái thời cậy có một tí cấp chức để đi úm người ta đã qua rồi! Mà ngay cái chức phó ban công an của đồng chí, tôi báo cho mà biết, dịp này cũng phải xem xét lại?
Thế là anh chang trâu luộc cả con đã hoàn toàn phát cuồng. Cao gần như hét lên:
- Đồng chí bảo tôi nói cái giọng gì? Có phải giọng mật thám như ông đã nói vắng mặt tôi phải không? Tôi đề nghị hội nghị phải xem xét lại tư cách đảng viên của ông Phúc! Tôi cũng báo cho ông biết. Chiều mai vợ ông phải lên xã nộp tiền phạt vì tội chửi đổng!
Cùng lúc đến bốn người nhấp nhô đứng dậy: Rồi cùng vung tay. Mặt mày đỏ như tôm luộc, và cùng nói một lúc. Những âm thanh dập vào nhau chói chát, như đài chưa lọc sóng, khiến không ai nghe được bốn diễn giả đấu tranh cho chân lý đang nhả ngọc phun châu những gì!
Trưởng đoàn công tác- từ giờ là trưởng đoàn công tác điều hành cuộc họp chứ không phải là người của sở tại nữa, đứng hẳn lên bục cao, giơ cả hai tay lên như một lời khấn cầu hoà bình! Nhìn anh đang mấp máy, nhưng lại chưa biết nói thế nào thì cùng lúc trung tá Chỉnh và Thủ đứng lên. Thấy hai người ở hai thái cực khác nhau. Một người đương chức, một anh thứ dân, nhưng cả hai đều có vị trí đặc biệt trong chi bộ, nên bốn diễn giả tự động rút lui, rón rén ngồi xuống. Một tiếng nói to từ phía cuối:
- Để cho đồng chi Chỉnh nói trước. Trung tá nói trước!
Thủ nhũn nhặn ngồi xuống, ra hiệu cho Chỉnh nói. Trung tá Chỉnh cao lỏng khòng đứng dậy, mặt đen đỏ dãi dầu. Vẫn cách nói không màu mè rào đón, bởi đồng chí trung tá chỉ độc một bài là thẳng băng cán tàu. Đã ra trận là chỉ biết có nổ súng! Cho nên lúc này Chỉnh cứ đường hoàng hạ một nhát đại đao vào giữa đội hình của cả hai bên:
- Hai cuộc họp trước tôi bận với cái lò gạch nên không đi được Nhưng tôi nghe được dân người ta bàn tán những gì về những cuộc họp đảng của chúng ta. Xấu hổ lắm các đồng chí ạ! Ta vẫn luôn tự xưng là tiền phong gương mẫu, là đảng viên đi trước, làng nước theo sau. Là chí công vô tư. Nhưng sự thực thế nào? Người có quen thì tư túi chia chác nhau, động họp là động mâm. Biết bao vụ dân thắc mắc, sao chúng ta cứ lờ đi? Còn những đảng viên thường thì đứng ngoài dèm pha khích bác, bảo nhau dù không được gì thì cũng nói cho sướng miệng: Cho nên dịp này tôi đề nghị: Phải giải quyết hết những gì mờ ám về kinh tế, ai có tội phải chịu, ai vu cáo phải phạt. Rồi sau đó ta xem xét vấn đề đoàn kết trong chi bộ từ trước đến nay. Tại sao cứ lùng nhùng mãi? Tại sao cứ bằng mặt mà không bằng lòng?
Tất cả ngồi im như bị bấm huyệt. Chỉnh ngồi xuống. Thủ khoan thai đứng lên. Vẫn áo kẻ cộc tay, quần ka-ki màu be. Với nét mặt đượm buồn. Thủ nói thong thả:
Thưa các đồng chí! Tôi đồng ý với đồng chí Chỉnh. Tôi không dám vơ đũa cả nắm: nhưng đúng là chi bộ ta có nhiều vấn đề cần phải giải quyết. Mặc dầu vậy theo tôi, ta không nên lợi dụng một nghị quyết lớn của Đảng với ý nghĩa cao quý là nâng cao chất lượng đảng viên để ta sát phạt, bới móc nhau. Chúng ta không nên chấp vặt, chỉ vì không hợp tính nết người này, không thích tác phong người kia mà nâng lên thành quan điểm, rồi quy kết tội cho nhau. Làm như vậy chỉ thêm rối, thêm chia rẽ, và như vậy là trái với tinh thần nghị quyết của Trung ương! Chúng ta phải làm sao khi học tập xong, công tội rõ ràng nhưng sự đoàn kết phải được nâng cao, uy tín của chúng ta đối với dân phải được nâng cao, có như thế mới đúng phong cách của người cộng sản!
Thủ ngồi xuống. Quả nhiên những lời hoa mỹ và thái độ rất nhũn của anh dã tưới mát được những cái đầu bốc lửa. Nhiều ánh mắt liếc nhìn lúng túng. Thêm vài người trung dung phát biểu, nhưng không gây được sự chú ý gì. Cuộc họp buổi sáng dừng ở đấy. Trưởng đoàn công tác tuyên bố buổi chiều sẽ đi vào những việc làm cụ thể và những người cụ thể. Mọi người ra về, tránh nhìn nhau. Thủ ra trước, đi chầm chậm. Khi ông Phúc tới gần, Thủ nói nhỏ:
- Đồng chí đi sau tôi muốn nói chuyện một tí.
Ông Phúc đi chậm lại, khe nhìn Thủ dè chừng. Hai ông em rể chồng bà Lộc, bà Tài đi vượt lên. Những người ra sau cũng đi vượt lên, nhưng những ánh mắt kín đáo liếc lại xem hai thủ lĩnh đại diện cho hai chi họ sắp trình diễn tiết mục gì!
- Đồng chí đừng để tâm tới những lời thằng Cao nó nói - Thủ vừa đi chầm chậm vừa nói nho nhỏ - Dù nó chẳng còn trẻ mỏ gì, hơn cậu Tùng bên ấy đến gần chục tuổi: nhưng lại không chững chạc được như cậu Tùng. Còn cái chuyện bá Dần, anh Sửu có hỏi tôi. Tôi đã bảo anh Sửu là nên bỏ qua chuyện đàn bà.đàn ông ta nhắc nhau là đủ. Còn đồng chí, chắc từ hôm tôi sang nói chuyện, gia đinh không thắc mắc với đồng chí nữa chứ?
Ông Phúc hoàn toàn bất ngờ với cuộc ký tắt này, nên đâm lúng túng:
- Xong rồi! xong rồi!
Ra khỏi cổng, mỗi người phía, một lối, ông Phúc hơi ngập ngừng:
- Đồng chí còn nói gì nữa không?
Thủ vẫn khiêm nhường:
- Thôi tạm thế, đồng chí cứ yên tâm về tôi.
Rồi mỗi người rẽ một đường, cắm cúi đi không ngoái lại.
Ngày buổi trưa ở nhà ông Phúc. Ban thường vụ của chi họ Vũ Đình cấp tốc có cuộc họp bất thường để phân tích đánh giá tình hình đang có nhiều chuyển biến tinh vi và phức tạp! Thường vụ nhận thấy: Hoà với khí thế chung của cả xã, cả vùng, thời tiết chinh trị của Giếng Chùa lại bắt đầu sôi sục! Thường vụ nhận định: Mặc dù có nhiều khó khăn, cuộc đấu trí trong nghị trường còn nhiều trắc trở, đây là cuộc vờn miếng rất tế nhị, phải thận trọng không được có một lời nói hớ, nhưng rõ ràng cán cân của xu thế có lợi ngày một nghiêng về ta! Trước tình hình đó Thường vụ quyết định : Phải triệt để phát huy thế lợi ta đang có, suốt trong thời gian làm trong sạch này phải liên tục tiến công, tiến công và tiến công? Đây là thời cơ hiếm có! Vừa tiến công, đồng thời vừa lôi kéo, cảm hoá những phần tử của phái thứ ba, tức số trung gian xưa nay không ngả về bên nào. Trong số đó phải đặc biệt chú ý trung tá Chỉnh, đừng để cho vị trung tá húc này đơn thương độc mã, một mình một ngựa cứ phạt gươm lung tung trên chiến trường.
- Với ông Chỉnh, Tùng phải lo! Vi sẵn có mối quan hệ
mật thiết từ trước. Anh phải nói sao cho ông ấy hiểu Bên mình là những người ngay thẳng, chính trực! - ông Địch chồng bà Tài ngồi ngả trên ghế vừa nhổ râu tanh tách vừa quay sang Tùng nói ề à. Mặc dù Địch chỉ là là cán bộ tuyên huấn oòng èng của một nông trường nhỏ, nhưng vì là nông trường bò sữa nên Địch cũng có được cái dáng bệ vệ bụng to trán hói, giọng nói ề à.
Như hôm trước dượng đã nói với anh - ông Địch tiếp -
không bao giờ tay Thủ nó tin anh cả. Hắn còn giữ chiếc ghế bí thư thì anh còn ngồi phơi xơi nước, còn hữu danh vô thực! Cho nên đây là dịp may, là thời cơ để ta làm cho mọi người nhìn rõ chân dung tay Thủ là người thế nào, đồng thời để Tùng củng cố địa vị của mình ở ngay chi bộ này. Tại sao lúc nãy tay Thủ nó nhũn như con chi chi với bác Phúc? chính là vì nó sợ chiều nay nhiều mũi dùi chĩa vào nó! Phải tỉnh táo, chớ có xúc động vặt mà nể nả rồi thì đổ thóc giống ra mà ăn! Còn về phía bác Phúc, nếu bác có khuyết điềm dạo làm chủ nhiệm trước đây, mà chắc là có thôi. Vì làm gì có ông chủ nhiệm nào mà không chấm mút! Bác cứ nhận chuyện cũ lo gì! Có nhận thì mới càng có cớ để truy cái đám đương chức bây giờ! Dịp này không cho nó phơi áo thì còn dịp nào!
Không ai tẻ nhạt ở trên đời. Mỗi số phận chứa một phần lịch sử.

Cả mấy người cùng đớ ra trước lý lẽ của Địch. Thật đáng mặt là nhà tư tưởng! Sắc sảo đến tận chân tơ kẽ tóc. Địch tự thưởng cho mình bằng cách đủng đỉnh quay sang bắn một mồi thuốc lào rõ kêu. Nhìn ba vị thường vụ vừa bồn chồn vừa hăm hở, Tùng lau mồ hôi trán, nói rầu rầu:
- Nói thật với cậu và hai dượng, cháu không có mong muốn làm gì ở đây. Cháu không phải là người ham làm chính trị. Dạo này gặp nhiều chuyện buồn, cháu còn không biết nên ở nhà hay lại ra đi? Lúc nào cũng nghe lình sinh thất chán lắm!
Lại đến lượt ba ông thường vụ ngồi nghệch ra, ông Tính hỏi bằng giọng rất trầm:
- Thế anh định đi đâu?
- Đi làm quyền cao chức trọng thì cháu chả dám, chứ đi để bỏ sức lao động để kiếm ăn thì cháu nghĩ là không khó. Thủ trưởng cũ của cháu đang làm ở ban tuyển người đi lao động nước ngoài. Ông ấy bảo cháu muốn đi thì ông ấy giúp, không phải mất đến một điếu thuốc đút lót. Mấy hôm nay cháu nghĩ hay là làm nốt cái trần nhà cho u cháu rồi đi một chuyến cho biết đây biết đó.
Ông Phúc khẽ à một tràng nhỏ, như muốn nói thì ra ông cháu này cũng không vừa. Lòng dạ cũng lao lung nhấp nhỏm lắm! Đây cũng chưa phải là mảnh đất để hắn ăn đời ở kiếp!
Ông Dịch nhả hết bụm khói, rồi vẫn cái giọng à ới:
- Đi hay ở là việc lâu dài Nhưng trước mắt anh phải tham gia vào cùng làm cho ra ngô ra khoai trong dịp này! Với mấy anh đương chức ở đây thì im lặng cũng không được, nhường nhịn cũng không xong, thi cứ phải lóc tuột ra! Hạ cánh này xuống! Rồi ai làm thì hãy bàn sau, nhưng trước hết phải cho các hắn biết rằng động vào ta là động vào lửa!
Bà Dần bê một sàng mít đã cắt thành từng miếng vàng rười ừ nhà dưới đi lên.
- Anh em, cậu cháu ăn mít đã- Bà Dần đặt sàng mít xuống bàn rồi nhìn cả mấy người nói riết róng:
- Tôi nói có hai chú với cháu Tùng nghe nhé. Ông Sửu với nhà anh Cao mà gọi tôi lên xã bắt phạt, thì cũng phải gọi cô Cành con bà Cả lên, chứ không thi tôi không chịu!
Ông Phúc lừ lừ cặp mắt ba góc:
- Có im đi không, chuyện đàn bà chỉ lôi thôi!
Bà Dân đang hăng phải nguội ngay quay ra lụng phụng di xuống nhà dưới.
Trong lúc Ban thường vụ của chi họ Vũ Đình vừa ăn mít dai, vừa xem xét những diễn biến đời sống chính trị ở Giếng Chùa đã bước sang một giai đoạn mới và nhận định là cán cân có lợi đang nghiêng về ta, thì đương kim bí thư đảng uỷ Trịnh Bá Thủ mặc dù bên ngoài rất nhũn nhặn với tất cả vì anh thấy chiến thuật làm mềm lòng của anh xưa nay rất đắc đạo. Bên trong Thủ cũng rất bình tâm và cũng tự nhận định là về cơ bản ta vẫn nắm đằng chuôi! Thuận lợi củata vẫn là cơ bản, khó khăn chỉ là tạm thời! Thủ không cần nhóm họp, bàn luận, mà thói quen của anh là chỉ thị. Ngay cả những cuộc họp đảng uỷ nói là bàn bạc. nhưng Thủ đã đề xuất điều gì thì không ai dám bác. Trong thâm tâm Thủ nghĩ đó là những chỉ thị. Cho nên lúc nãy về, Thủ chỉ thị cho Cao phải góp ý Quàng để nhắc nhở Quàng hãy giữ vững ý chí! Về mấy cái sổ tiết kiệm, trước sau chỉ được nói một lời. Còn bố con Vi - Vu và anh em Hảo - Hán phải hoàn chỉnh số liệu về gạch ngói mà ngày ông Phúc làm chủ nhiệm đã nhập nhèm công tư giá trong giá ngoài, phân phối với điều hoà hàng mấy vạn viên bất hợp lý. Bố con ông Vi - Vu ở lò ngói từ trước tới nay nên biết rõ. Còn chuyện tiền gạo ở đội thủy lợi 202 nếu tay Lũng còn cứng đầu thì phải thí! Mặc dù Lũng có ủng hộ cho xã vài trăm ngàn nói là quà thưởng cho chủ tịch và bí thư đã chăm lo săn sóc cho đội 202 rất tận tình. Nhưng sổ sách không có gì làm bằng? Còn riêng biểu thuế - đây đúng là quả đậm, nguồn phúc~lợi chính của xã, thì đích danh Thủ đã chuẩn bị sẵn lý lẽ để bắt bẻ tay đôi với Phúc, vì cái quả tù mù này đã gặt hái đều đều từ thời Phúc còn làm chủ nhiệm. Còn những chuyện phá nhà kho, chuồng trại, lợn gà thất thoát thì bắn mũi tên sang Lê Văn Vinh, đương kim chủ nhiệm hiện nay để Vinh làm kiểm điểm với chi bộ khu vực 2.
Với sự tự tin thuận lợi của ta vẫn là cơ bản, khó khăn tạm thời. Thủ thong thả đi họp tiếp, cùng lúc anh em ông Phúc xác định cán cân có lợi đang nghiêng về ta, nên Ban thường vụ của chi họ Vũ Đình nện gót trên đường làng hăm hở lắm.
Chiều nay là quân ta đối mặt với quân mình. Ta với mình tuy một mà hai!
Mở đầu là Xuân Tươi tự kiểm điểm trước tiên, với người tào lao, thông minh phát tiết ra ngoài này, hội nghị dễ nhất trí. Trung tá Chỉnh chỉ nhấn mạnh là trong công tác Xuân Tươi phải giữ đúng nguyên tắc hơn, phải chín chắn và thận trọng trong giao tiếp, không nên nói tuỳ hứng. Xuân Tươi lại hề hề xin nhận tất! Để tiếp tục chương trình, trưởng đoàn công tác mỉm cười nói vui, cố tạo không khí dễ chịu, bởi anh đã thấy sợ dân Giếng Chùa. Các tướng ở đây hay làm những cú bất ngờ lắm!
- Phần của đồng chí bí thư nhỏ đã xong, bây giờ đến phần của bí thư to? Xin mời đồng chí Trịnh Bá Thủ!
Trưởng đoàn đóng tác nhìn mọi người cười cười, nhưng phút chốc anh đã thay những khuôn mặt nghiêm nghị hẳn! Thử ngồi đối diện ở phía bên kia. Lớp học của cô giáo Oanh đã nghỉ. nên những chiếc bàn học trò được dẹp vào một góc. Ghế kê theo hình vuông. ở giữa để trống. Cung cách ra dáng một hội nghị bàn tròn! Thủ hắng giọng, nói đều đều:
- Thưa các đồng chí! Về phần tôi mong các đồng chí đóng góp cho với chức trách là người làm công tác đảng, tôi chịu trách nhiệm về tình hìn chính trị trong toàn xã. Vậy trước những chính sách, chủ trương của Đảng, tôi đã cùng đảng ủy tuyên truyền và vận động mọi người thực hiện ra sao? Đúng sai thế nào. Với đảng ủy tôi đã làm hết chức trách của một bí thư chưa? ở đây có đồng chí Tùng gần gụi sẽ cho ý kiến. Còn với chi bộ sở tại và làng xóm láng giềng, tôi và gia đình đã chấp hành chính sách của đảng ra sao? Cá nhân tôi với việc xây dựng chi bộ ở đây thế nào?
Mọi người dỏng tai lên nghe, nhưng rồi ngơ ngác nhìn nhau Bởi vì Thủ càng nói, thì mọi vấn đề càng trở nên đơn giản và tròn trịa vô cùng. Lại thêm cách nói của Thủ vừa tha thiết, vừa thành khẩn cầu thị, khiến người nghe thấy không nỡ bắt Thủ phải liên hệ vào những việc quá cụ thể vì như vậy hình như nó tầm thường và nhỏ nhen cố chấp thế nào!
Thủ đã dừng được một lúc, ông Địch mới như bừng tỉng. rồi nhanh chóng lấy lại cái thế cán cân có lợi đang nghiêng về ta
-Đồng chí Thủ rất có tài đơn giản mọi vấn đề đến tối đa! Nhưng đồng chí Thủ đã nhầm! Đây không phải là cuộc họp kiểm điểm sáu tháng hay một năm, mà đây là xét cả một quá trình lâu dài. Tôi được biết đồng chí Thủ rất chuyên quyền, bao sân tất cả! Từ đảng ủy, ủy ban, đến hợp tác xã, việc gì không có ý kiến đồng chí Thủ thì không ai được triển khai. Đồng chí luôn luôn lấy danh nghĩa là Đảng lãnh đạo trực tiếp và toàn diện nên đã làm quá chức trách của một bí thư rất nhiều. Vấn đề ta phải xem xét cho rõ. Tôi được nghe ngay trong đảng ủy cũng hình thành phe phái. Ai cùng cánh với bí thư, thì có lộc có bổng. Ai không được ưa thi chỉ làm những việc cung quăng. Điều này hư thực thế nào? Phải cho rõ. Tôi không nói mò đâu, mà có bằng chứng, nhưng tôi chưa đưa ra vội vì còn những chuyện vật chất như nhiều người thắc mắc đồng chí Thủ liên quan đến mức nào? phải làm rõ. Ví dụ như mấy cái phiếu tiệt kiệm vừa rồi, không phải như đồng chí Quàng nói đâu, đảng đồng chí Quàng có muốn làng bia đỡ đạn để cứu chúa cũng không được. Rồi vụ biển thủ ở đội thuỷ lợi 202.
Cứ thế, Địch nhẩn nha nổ từng điểm xạ một cách đắn đót và khoái trá, khiến ông Phúc, ông Tính mặt mũi cứ nở nang, rạng rỡ ra. Ông Tính mới chỉ giỏi bắn chim bắn cò, chứ vào nghị trường vẫn chưa hoạt, hay hớ. Địch mới bách phát bách trúng. Nhưng sao thế kia? Thủ vẫn ngồi rất nghiêm ngắn, mắt nhìn thẳng, điềm tĩnh như những điểm xạ của Địch như là những tiếng nổ thiếu đầu đạn, chẳng sầy đến da. Không ngán, Địch vẫn dấn tới chất vấn về vụ đất dai xã cấp cho mấy hộ tách hộ khẩu làm nhà, nhưng thiếu công bằng, nên thành chuyện xích mích cho đến tận bây giờ. Có người hỏi, thì chủ tịch Sửu giải thích đó là quyết định của Thủ. Vậy đúng sai thế nào? Tại sao bí thư lại quyết định công việc của chủ tịch là người đứng dầu chính quyền? Khiến từ bấy đến nay người ta vẫn oán Sửu là bù nhìn, là ông phỗng!
Địch dừng lời và nói rằng hãy tạm hỏi một số điều như vậy để Thủ giải đáp, rồi sẽ hỏi thêm! Nhà tuyên huấn của nông trường bò sữa nhìn quanh, tự đắc về sự sắc sảo của mình, như muốn nói với tất cả: Từ giờ trở đi, họp hành đừng có ai giở bài bịp ra với tôi! Hơn hai mươi năm làm tuyên huấn, nắm ngọn cờ lý luận đây! Nhưng Thủ cũng không phải người dễ nắn gân, anh mát mẻ đến lạnh băng:
- Vâng xin cám ơn đồng chí Địch! Mời các đồng chi cứ phát biểu tiếp, rồi tôi giải đáp luôn một thể.
Nhiều ánh mắt liếc chéo vào nhau bối rối. Tất cả lặng hẫng đi. Xuân Tươi lại nhìn xung quanh tươi cười, muốn gây không khí dịu lại:
- Xin lỗi đồng chí Tùng! ở đây có đồng chi Tùng cùng làm việc gần gũi với đồng chí Thủ vậy có lẽ xin đồng chí Tùng cho vài ý kiến sâu sắc!
Không ai tẻ nhạt ở trên đời. Mỗi số phận chứa một phần lịch sử.

Tùng gần như giật nảy người trên ghế. Khác với lúc sáng, ngay từ đầu giờ của buổi họp chiều, những người tinh ý đều thấy Tùng thẫn thờ và bồn chồn thế nào. Tùng ngồi cạnh ông Chỉnh và hai người cứ thì thầm điều gì. Ba vị thường vụ của chi họ Vũ Đình thì nghĩ: Thằng cháu ngoại này còn dễ bị xiêu lòng lắm. Dượng địch đã khai hỏa dũng mãnh đến như thế thì nó còn ngại gì? Nhưng tất cả đã nhầm to! Cả Xuân Tươi tưởng Tùng đã kéo không khí dịu lại cũng nhầm to! Đúng là Tùng bồn chồn từ lúc trở lại họp đến giờ nhưng là bồn chồn thế này:
- Thưa hội nghị, trước sau tôi cũng phát biểu và sẽ nói nhiều vấn đề chứ không phải chỉ riêng đồng chí Thủ - Tùng vừa thong thả đứng dậy, vừa nói. Khuôn mặt vuông vức rám nắng cứ đỏ dần lên- Có điều tôi sẽ không làm cho nhiều người ở đây được hài lòng! Tôi có một số băn khoăn từ mấy hôm trước, còn đang nghĩ đã nên nói chưa, thì mới vừa lúc trước khi vào họp đây thôi. tôi và đồng chí Chỉnh có nhận được lá thư của một quần chúng. Thư nói rằng vì tin tôi và đồng chí Chỉnh, nên người đó đề nghị chúng tôi đưa ra một số vấn đề của các đảng viên chúng ta trong dịp họp này, và họ sẽ theo dõi chờ đợi xem ta giải quyết thế nào. Nếu ỉm đi thì họ sẽ có cách! Hôm nay chúng tôi chưa nói vội vì thấy cần làm việc trước với các đồng chí có trách nhiệm và những người có liên quan. Nhưng muốn lưu ý rằng những chuyện rồi sâu kín, rất ghê gớm của các đảng viên chúng ta không lọt qua con mắt quần chúng, họ biết tỉ mỉ lắm. Đã đến lúc chúng ta phải đánh bài ngửa tất cả, những ưu khuyết phải được công bố tất cả chứ không thể tù mù mãi được. Vừa qua vì nghe bàn tán nhiều nên tôi đã lần theo một vài đường dây để tìm hiểu những vụ việc mà dư luận đang xì xào, như những vụ vi phạm về kinh tế mà đây nhiều người đã nêu. Càng tìm hiểu, càng thất nhiều quá! Hầu như tất cả những người được giao nắm kinh tế đều có đính! Nhưng vì ăn chia không đều, nên mới thành mâu thuẫn, bây giờ mới vỡ chuyện. Tôi vẫn băn khoăn là có nên khơi lại chuyện cũ không? Vì nhiều lắm! Càng khơi càng rối! và tất nhiên những người bị chất vấn, bị kiểm tra sẽ phản bác lại, rồi sẽ nhùng nhằng, sẽ sa lầy vào những vụ việc mất hàng tháng mà vẫn không kết luận được như bên Phú Ngọc vừa rồi. Cuối cùng mục đích chính của đợt học tập là nâng cao chất lượng đảng viên và kiện toàn lại tổ chức cho vững mạnh thì không làm được. Mới nhìn qua thấy ai cũng hăng hái đấu tranh nhưng sự thực lại cùng nhau né tránh, không động đến những nguyên nhân cơ bản, cứ như là một cam kết ngầm phải chừa cái góc cấm ra, vì nếu khơi vào những điêu chính yếu thì cả hai sẽ cùng phải ra đi! Và có lẽ cách giải quyết nhẹ nhàng nhất để giữ uy tín cho Đảng, để lòng tin giữa dân với Đảng không bị xói mòn là mỗi chúng ta hãy thật thành khẩn và tự nguyện. Thành khẩn với ưu khuyết của mình và tự nguyện xử trí chính mình. Thấy mình không còn xứng đáng thì hãy tự rời vị trí! Đó là một biểu hiện cao của tính Đảng! Nói như thế không phải là tôi mong được thay thế đâu. Tôi biết là mình chưa đủ tín nhiệm và trong hoàn cảnh này tôi cũng không làm được. Hãy để cho những người không có vướng mắc gì trong quan hệ dây mơ làm má đứng ra lãnh trách nhiệm, cả trên đảng uỷ và ở cơ sở này không thiếu những người có năng lực. Sắp tới có thêm một vài quân nhân xuất ngũ là đảng viên đã được qua thử thách, họ không chướng bận gì trong quan hệ gia đình họ mạc, chắc chắn trong công việc họ sẽ vô tư, thẳng thắn và công khai. Một trong những cái khó nhất của người làm cán bộ bây giờ là phải công khai. ở đây chúng ta rất yếu về tính công khai, vì thế bây giờ mới tích tụ lắm chuyện, khơi ra một việc là động chạm cả dây chuyền, sẽ rối mù lên. Nhưng muốn làng xã thật sự có đổi mới thì ta phải cố gỡ ra thôi. Còn với đồng chí Thủ thì...
Tùng ngắc ngứ như chưa biết bắt đầu như thế nào. Đúng là chỉ trừ ông Chỉnh, còn tất cả đang giương mắt lên kinh ngạc, im ro không cả động cựa.
- Với đồng chí Thủ - Tùng lau mồ hôi trán, đôi môi cứ giật giật vì xúc động - Tôi có thể bảo đảm rằng đồng chí Thủ không phải là người tham vật chất, ăn uống đồng chí không ham, còn những vụ việc các đồng chí đã nêu, nếu có chỉ là do bị lôi kéo, phải hòa nhập vào với những người cộng sự của mình, cho nên mức độ khuyết điểm không lớn. Nhưng với việc trong chi bộ có sự mất đoàn kết âm ỉ lâu dài, càng ngày càng loang rộng ra ngoài quần chúng, đến mức hiển nhiên tồn tại một điều là những ai ở đây muốn có một chân dù nhỏ, từ đội sản xuất trở lên, và ai muốn phấn đấu vào đảng thì nếu không có họ hàng thân thích với những người đang nắm quyền, thì cũng phải là người được thu nạp vào trong vây cánh mới có điều kiện để phấn đấu! Còn nếu không mà muốn thành cán bộ đảng viên thì phải đi ra ngoài! Cứ như đảng ở đây có một thứ điều lệ riêng, một quy định riêng.. Đến mức những đảng viên ở nơi khác chuyển về đây sinh sống, nếu muốn yên, muốn tốt thì phải khuất phục, nếu không sẽ đủ thứ chuyện rầy rà. Như trường hợp khai trừ hai đảng viên về hưu ở xóm Đầu Câu hồi năm ngoái là điển hình của sự thanh trừng phe cánh. Còn riêng chi bộ ta đến ba năm nay không kết nạp được ai vào đảng, trong lúc thanh niên ngày một đông. Là người làm công tác đảng lâu năm từ cơ sở mà lên, chả nhẽ đồng chí Thủ không chịu trách nhiệm gì?
Tùng lại ngắc ngứ, như đang tính nên nói tiếp những gì, thì ông Chỉnh ngồi bên kéo Tùng xuống, rồi ông đứng lên. Đúng là lúc này chỉ còn vị trung tá húc là đủ sức xung trận, chứ kể cả bản lĩnh như Thủ cũng đã run trong bụng.
- Những ý kiến của đồng chí Tùng cũng là những suy nghĩ của tôi! - ông Chỉnh nói thong thả chứ không băm bổ như thói quen. Đồng chí trung tá đang phân tán mục tiêu đang hút hỏa lực, đang chia lửa với thượng sĩ Tùng. Bởi ông biết chắc Tùng sẽ bị công kích ở cả hai phía. Đúng là đến lúc chúng ta phải dũng cảm công khai các đồng chí ạ! Phải dám nói thẳng căn bệnh của mình...
Ông Chỉnh chưa nói dứt đâu. thì bóng có tiếng ầm ầm từ ngoài cổng, rồi bà Đồ Ngật xồng xộc chạy vào cuộc họp:
- ơi các ông, các bà đảng viên ơi! Người ta đánh nhau ngoài đồng kia kìa! Người ta tranh đất, tranh ruộng đánh nhau to ở Đồng Chùa kia kìa!
- Thế thì nghỉ đã! - Một tiếng hô át cả lời ông Chỉnh. Rồi vẫn đúng thói quen tự do thoải mái, rùng rùng đến dăm người đứng tụt dậy. Chủ tọa chưa kịp nói gì thì mấy người đó đã huơ tay lao la cửa. Trong lúc nhốn nháo, ông Phúc, ông Địch vẫn nhận n đó là những đàn em của Thủ.
Không muốn thì cuộc họp cũng dứt đoạn. Mọi người vội vã chạy tắt ra phía cổng làng. ở đấy là cánh đồng Chùa. Đồng Chùa nằm ở cửa ngõ phía nam của làng. Đó là tiền sảnh, là bộ mặt kiêu hãnh của làng. Đồng Chùa là một cánh đồng phăng phiu chỉ rộng hơn 20 mẫu Bắc Bộ với những thửa, những ô ruộng có từ thời sơ khai của vùng này. Đây là nơi thượng đẳng điền duy nhất, là cơm giữa nồi, gái giữa làng, là nơi ngày xưa các bậc kỳ hào tranh giành nhau đến chết để được là người chủ điền có ruộng ở Đồng Chùa. Ngoài sự mầu mỡ của đất đai, cày cấy được hai vụ, cái chính Đồng Chùa là niềm tự hào, là tiếng tăm của chủ nhân, là đầu gà má lợn của ngôi thứ. Chính nơi đây năm xưa chi họ Trịnh Bá đã phải nhượng lại cả mẫu ruộng sâu cho chi họ Vũ Đình khi tên Trịnh Bá liều đánh canh bạc cuối cùng mà cái chức lý trưởng vẫn tuột khỏi tay. Phải nhượng lại ruộng ở Đồng Chùa, dù có được giá gấp năm gấp mười nơi khác, nhưng như thế là có nghĩa đã phải bán cả máu của mình để ăn! Chỉ đến khi có hợp tác xã, những chủ nhân của Đồng Chùa mới chịu nhả đất ra không một lời cò kè, mặc dù ruột gan quặn lại như muối xát. Bây giờ đi vào khoán, giao đất cho từng hộ, thì nơi khó điều hòa, khó chia bôi nhất lại vẫn Đồng Chùa.
Gai anh em Hảo - Hán và Vu con ông Vi đúng là những đảng viên tiền phong đi đâu. Bà Đồ mới hào hển kể xong, họ đã băng đi, lao vọt qua ô cổng như ụ súng, chạy phóng ra cánh đồng. Kia rồi! Cuộc chiến vì đất đai giữa những anh em, xóm giềng với nhau đang nổ tung giữa nắng quái đỏ khé. Một đám đông nhốn nháo ầm ĩ. Hai chục, hay ba chục? Cả đàn ông, đàn bà, đang hò hét vung tay, vung nón giữa thửa ruộng vừa gạt xong, còn lô nhô những đụn rạ. Bỗng đám đông tóe rát ra khi một tiếng chửi tục gầm lên, rồi hai người đàn ông cùng quần đùi áo cộc, vung gậy lên đập chát vào nhau. Chát bốp! chát bốp? Chát choáng! Chát...
Tiếng gậy tre già phang thẳng cánh nghe rợn thấu xương! Mấy người đàn bà kêu la oai oái. Bỗng một tiếng hét phía sau trùm lên tất cả, rồi một bóng người cao lớn xách gậy từ xa lao bổ lại. Cũng quần đùi, áo cộc, còn thêm mái tóc chờm vai. Mọi người kêu lên khi nhận ra tay dao búa nhất nhì của làng - ưởng? Đúng, lại ưởng! ưởng gầm vang cái giọng ồm ồm của mình nghe đây hả hê thách thức:
- Bác Hàm lui ra
Phải? Một trong hai người đang giao đấu để chiếm mảnh ruộng dưới chân chính là ông Hàm. Và thật may cho ông, ông đang phải chống đỡ với một đối thủ trẻ, khỏe và nhanh hơn ông rất nhiều. Tiếng thét của ưởng làm cả hai cùng sững ra. Ông Hàm vừa né người sang bên, thì ưởng đã nhảy chồm tới như hổ thấy mồi. Mặt mũi tía sẫm lên như đồng hun.
- Thằng Hoạt hôm nay biết tay tao!
Không ai tẻ nhạt ở trên đời. Mỗi số phận chứa một phần lịch sử.

Vừa hét lên như tuyên án, ưởng vừa múa gậy vù vù thị uy. Đầu cây gậy cứ hoa lên nhoáng nhoáng như chớp. ưởng đang mong có dịp thực thi thấy miếng vừa học được! Thực ra không phải ưởng bảo vệ ông Hàm tới mức xả thân đâu, mà chính là ưởng khoái đánh nhau! Hễ cứ được ục là chân tay ưởng như được nối dài ra, toàn thân say sưa bừng bừng như kẻ nghiện được rượu, kẻ háo sắc được gái? Riêng với Hoạt thì ưởng đã có ý chờ dịp. Hoạt có họ hàng xa với chi họ Vũ Đình, hơn ưởng dăm tuổi, đôi bên đã vài lần va chạm. Giữa cái hôm bác cháu ông Hàm đi đào bới kia, khi ưởng đã bị trói bằng chạc trâu, Hoạt còn dí đầu gậy vào trán ưởng. ưởng đã rắp tâm sẽ chơi lại Hoạt từ hôm ấy.
Quả nhiên Hoạt thấy chờn trước sự hung hãn của con hổ non dám sẵn sàng thí cả tính mạng. Hoạt cũng đã là tay liều, nhưng liều để thắng: để được sống mà hưởng, chứ Hoạt không thích liều chết! Hoạt vừa lùi, vừa tìm cách chống đỡ, thì thật cũng phúc tổ cho Hoạt: anh em Hảo - Hán đã lao tới. Đôi bên cũng có họ xa với nhau, anh em Hảo - Hán còn là cành trên. Hán xông lại nắm ngay lấy gậy của ưởng, nói giật giọng:
- Cậu ưởng, thôi ngay - Rồi Hán quay sang Hoạt, giọng rất hách - Còn anh, cũng liệu đấy!
ưởng văng tay Hán ra rít lên:
- Phải táng bỏ mẹ nó đi chứ!
Nhưng Hán vẫn nắm cứng lấy cây gậy của ưởng, cây gậy cũng nóng như vùi vào lửa? Hán quay sang nói nhỏ: Thôi đi cậu đứng có ngốc! Việc chủ yếu là để bác Hàm lấy lại ruộng. Nếu nó còn láo thì sẽ choảng! ưởng bỗng rời tay ra, người đầm đìa nhẫy nhược mồ hôi như một cây cột mỡ, Hoạt đã nhanh chân chõm ngay lấy dịp may biến sớm rồi.
Bây giờ các đảng viên mới chạy tới nơi. Thủ giận đến tái mặt trừng mắt nhìn ưởng, nhìn ông Hàm mặt mũi tối sầm sầm đang lùi lùi lên bờ. Bà mẹ của Hoạt đầu tóc xác xơ, đi chui chúi sấn lại phía Thủ, nói the thé:
- Có ông Thủ mấy lại đủ mặt các ông tác bà đảng viên của làng chứng giám đây. Cái thửa đồng này ban chủ nhiệm đã cho tôi làm từ vụ chiêm, nói là ưu tiên gia đình liệt sĩ. Thế mà bây giờ ông Hàm lại bảo là đất hương hỏa của nhà ông ấy, phải giả ông ấy. Ông Hàm bảo ruộng này từ đời ông bà của họ Trịnh Bá dã đánh dấu bằng cột đá ong chôn ở đâu bờ, gia phả nhà ông ấy ghi như thế. Tôi chả biết gia phả với đá ong đá ve gì suất! Bây giờ còn làm gì áo đất hương hỏa. Ruộng đất là của hợp tác, thì hợp tác giao cho ai phải thuộc về người ấy chứ. Nói như ông Hàm thì chả hóa ra ai tách thửa ruộng nào chỉ việc đi đánh dấu trộm vào đâu bờ, bảo đấy là đất hương hỏa của nhà mình à?
Thủ đang lúng túng, thì bà mẹ của ưởng cũng không phải tay vừa, sấn tới trước mặt mẹ Hoạt nói như xóc ốc:
- Vụ chiêm vừa rồi hợp tác mới là tạm giao, chưa thuận. Bà không nhớ ngày ấy người ta đã thắc mắc ầm lên à? Bây giờ phải lại cho đúng. Ruộng từ thời cha mẹ ông bà nhà người ta phải đổ mồ hôi sôi nước mắt mới có. Bây giờ hợp tác không bắt góp tập trung nữa thì phải giả lại. Bà mẹ Hoạt cứ bám vào cái lý ưu tiên gia đình liệt sĩ, nên cũng không chịu. Ruộng này chính là xương máu của Bát, em Hoạt đã hy sinh ở đường 9 - Nam Lào.
- Bà không có con là liệt sĩ thì bà mới bảo phải chia lại!
Nghe vậy mẹ ưởng nhảy thách ngay lên. A thì ra bà ta kháy thằng ưởng nhà bà đi bộ đội chưa được một năm thì bị loại ngũ đây.
- Bà đừng có cậy suất ưu tiên liệt sĩ! Nếu ưu tiên thì phải là bà Điều, ông Diễm, cụ Một đang không có ai trông nom kia, con người ta cũng bỏ xác ở biên giới đấy, chưa đến lượt bà?
Nhưng mọi người đã không cho hai bà đành hanh phá ngang câu chuyện. Những tiếng nhao nhao át đi:
- Đề nghị xã và ban chủ nhiệm nhanh chóng giao đất giao ruộng cho chúng tôi. Vụ chiêm vừa rồi mới là giao thử chưa hợp lý? bây giờ vào làm mùa rồi phải giao lại, không nhanh thì để ruộng hoang à?
- Phải giao cho công bằng, chứ vừa rồi bao nhiều ruộng tốt là cán bộ với những người thân tín dấm dúi chia nhau, còn lại đầu trâu mõm bò đẩy cho dân là không được. Chúng tôi đã làm đơn xin tách khỏi hợp nhất để về hợp tác xã nhỏ, sao bây giờ vẫn ỉm đi? Hợp nhất mới chả hợp bét, làm ăn nát như tương, bắt chúng tôi đánh đu vào để mà ăn mày cả lũ à?
Một giọng đàn ông thủng thẳng như một lời kết luận:
- Không giao đất nhanh, không công bằng, còn choảng nhau to!
Xuân Tươi lại vỗ tay bồm bộp vào nhau, cao giọng:
- Đề nghị bà con giải tán. Chúng tôi sẽ báo cáo lên xã, lên huyện giải quyết nhanh chóng những yêu cầu của bà con. Những vấn đề này chúng tôi không đủ quyền hạn giải quyết. Còn việc chia đất thì tôi được biết chỉ vài hôm nữa ban chủ nhiệm sẽ công bố.
Một tiếng đế theo nghe đã có mùi bông đùa. Xuân Tươi quả là một cái van xì hơi rất hữu hiệu:
- Bà con cũng không dám yêu cầu bác Xuân Tươi giải quyết đâu, vì toàn những việc tẹp nhẹp cả, mà bác Xuân Tươi thì chỉ quen lo cách mạng thế giới thôi! Mấy hôm nay có vị tổng thống nào bị ám sát trượt nữa không? Hôm trước bác Xuân Tươi còn hỏi thầm tôi một mẫu là bao nhiều sào? Hớ hớ!
Thủ đi từng bước ủ rũ về phía bụi hóp ở đầu bờ, nơi ông Hàm và ưởng đang ngồi, như vẫn chờ để nhảy vào cuộc giao đấu mới. Lại cả chị Bé vừa chạy ai nữa. Vẫn quần xắn ống thấp ống cao, mặt chín rờ. Hai con mắt rừng rực như lên cơn sốt. Chị vừa cầm nón quạt phe phẩy, vừa nhìn ông Hàm với ánh mắt trung thành tuyệt đối, như sẵn sàng xông vào những cuộc giành giật nếu ông sai bảo. Chính chị lúc nãy đã nhận đi thay Đào ra thửa ruộng vừa đụng độ kia để phát bờ và khơi lại con mương cho nước vào để mai cày vỡ chuẩn bị làm mùa. Vừa phát được một quãng bờ thì Hoạt đã ra sừng sộ. Chị chạy về báo. Ông Hàm bỏ tràng đục, sập sểnh đi ra, nói ầm è:
- Tôi đã báo bà cụ nhà anh từ hôm trước rồi, rằng là thửa ruộng này của ông bà tôi từ ngày xưa, văn tự nhà tôi có ghi vẫn còn kia. Ngày làm chiêm nhà anh cày cấy, tôi lên mạn ngược mua gỗ không biết. Lúc về tôi đã nói ngay với ban chủ nhiệm giao ruộng thế là sai, anh Vinh đã hứa tới mùa sẽ điều chỉnh lại. Bây giờ ruộng ai phải về nhà ấy.
Hoạt mới bốn mươi tuổi, nhưng trông đã già và cũ kỹ, vốn cũng là anh bặm trợn nghe mẹ nói là phải giữ thửa ruộng này bằng được, nên khăng khăng:
- Của nhà ông từ thuở tám hoánh nào, bây giờ ai biết? Hợp tác xã bảo đây là ưu tiên ưu tiên cho u tôi có con liệt sĩ. Ông thắc mắc thì đi gọi ban chủ nhiệm ra đây.
Ông Hàm cũng quyết giữ cái lý của mình:
- Thì tôi đã bảo là ông Vinh chủ nhiệm đã hứa rồi. Ruộng đất bây giờ phải trả về tận gốc của nó. Anh không tin thì tôi sẽ cuốc cái góc ở chỗ đâu bờ kia cho anh xem. Dưới ấy có một cột đá ong dài nửa mét chôn đứng, có đánh dấu riêng của họ nhà tôi.
Thấy Hoạt bán tín bán nghi, lại pha chút hoang mang. ông Hàm liền xăm xăm vác cuốc lại chỗ góc đầu bờ, rồi bổ xuống hùng hục đầy tự tin. Mươi phút sau quả nhiên một cọc đá ong sần sùi màu da lươn hiện ra trước sự sửng sốt của Hoạt và một tốp gần chục người nghe thấy tiếng đã chạy đến. Nhưng khi ông Hàm nhờ một thanh niên nhảy xuống lay lay, rồi rút chiếc cột đá hình trụ nhỏ bằng gốc tre và dài tới đầu gối vứt lên bờ, thì Hoạt bỗng sực tỉnh như mình vừa bị đánh bùa mê, và kẻ bỏ bùa sắp công nhiên nẫng cả báu vật trước mắt mình. Hoạt liền lấy lại giọng sừng sộ:
- Không được, ông đừng có bịp bợm! Đừng có chơi cái trò cột mốc ăn người ấy!
Thế là cuộc cãi lý, cãi vã bắt đầu. Người đi làm xung quanh đổ đến. Người bênh Hoạt, kẻ bảo vệ ông Hàm. Rất nhanh đám đông chia thành hai phái, ầm ầm như chợ. Đến khi mẹ ưởng, tức người chị họ ông Hàm và bà mẹ của Hoạt đã kịp thời ra chi viện, mổ tay choi choi vào mặt nhau, thì bà Đồ Ngật lúc ấy trên đường đi đến nhà người tình, tức ông Quản Ngư Tây học để làm cám, dừng lại đóng vai quan sát viên liền nảy ra sáng kiến hòa bình là lao đến nhà mẫu giáo, nơi cả làng đang thì thầm bàn tán là các ông ấy đang cạo nhau như cạo khoai để thông báo cho chi bộ một tin rất.... cực!
- Giữa lúc này mà bác làm như thế là chỉ thêm rối việc, hỏng việc - Thủ nhìn lướt cả ba người, giọng khàn hẳn đi, mặt buồn rầu u uất. Chị Bé cúi đầu nhìn xeo xéo sang bên ông Hàm mặt vẫn tím sàm vì nắng. Cặp mất cá rói của ông lại vằn lên thách thức. Ông nói nhỏ, nhưng rành rẽ:
- Đây là việc của tôi, không động gì tới chú. Tôi đã nghe dân chúng đang sui nhau phải nhanh chóng chia phần chiếm hết cánh đồng Chùa này, đến khi ban chủ nhiệm lập xong phương án chia thì sự đã rồi. Ai có đất hương hỏa ở đâu phải đánh dấu trước, tức là phải phát bờ cuốc góc trước, chậm thì mất trắng mắt! Thửa ruộng này là cái túi, cái bao của cả Đồng chùa. Lộc cả đồng đều tụ hết vào đây. Gia phả nhà ta các cụ đã dặn dù thế nào cung phải giữ bằng được. Ngày xưa có lúc túng quá, các cụ đã phải mang ruộng ra gán nợ, nhưng qua vụ gặt có thóc liền chuộc lại ngay, mà cũng chỉ cần chuộc có cái mảnh ba sào này thôi. Con mẹ thằng Hoạt nó cũng biết cái thế đất ấy. Hôm trước tôi đã nói thẳng với ban chủ nhiệm là riêng thửa ruộng này, tôi còn sống thì đừng có ai động vào. Bao nhiều năm hợp tác hợp tếch làm ăn phá gia chi tử đã đủ lắm rồi! Ngay làm chiêm mới sểnh mắt một tý mà mấy anh đã chia bậy, chính dạo ấy chú vừa trúng bí thư, nên đã khuyên tôi nán chịu. Giờ thì mặc tôi! Mang tiếng là nhà nông, nhưng chú đã biết gì chuyện đất cát! Với nhà nông đất là ngọc điền. Đất phải thuận, phải vượng, thì cái lộc cái thọ mới ban. Mẹ con thằng Lộc có mọc thêm tay thêm đầu cũng không nhảy được vào thửa độc điền này
ưởng nhanh nhảu tiếp ngay:
- Mai cậu cứ cho người ra cày, cháu sẽ đứng kèm!
Không ai tẻ nhạt ở trên đời. Mỗi số phận chứa một phần lịch sử.