*Mơ Đăm San Trở Về : Âm nhạc và Văn hoá Tây Nguyên (Mục lục trang 1)

Đã hơn 1 năm rồi, thế bây giờ Lily đã được nếm chất nhạc của nó chưa ? Cay, đắng, mặn, ngọt, chua, chát ra sao ? Megai đã từng nghe bài này qua giọng của nhiều ca sĩ trong đó có Tường Vi, Mai Tuyết, Tâm Chừng... Sau này chắc cũng có các ca sĩ thế hệ trẻ hát lại, nhưng Megai chưa có tiêu hóa thử bao giờ. Megai chỉ thích nhất bài này của Trung Kiên thôi, nó nhiều tuổi hơn cả Megai lẫn Lily lận. Bài hát thật khỏe khoắn, hào hùng và vang vọng làm sao với sự thể hiện của ca sĩ Trung Kiên ngày ấy. Megai nhớ lại hình ảnh của các ca sĩ tiền bối như Lô Thanh, Trần Khánh, Trung Kiên... đứng cách micrô cả nửa mét mà giọng vẫn khỏe đến thế. Thế hệ ca sĩ bây giờ không ai sánh được.

http://www.freewebs.com/swnmegai/Nguoilaido.htm​

Lâu lắm rồi, Megai không còn nhớ được là đã đọc ở đâu, hay ai kể cho nghe nữa mà nay chỉ còn nhớ truyền thuyết về người anh hùng A Sanh trong bài hát này thôi. Bạn nào biết hơn thì xin bổ sung thêm hoặc đính chính dùm. Đối với Megai, truyền thuyết này đã khiến cho bài hát hay hơn gấp nhiều lần.
Bài thơ của Mai Trang viết về một bến đò thật, con sông thật và một người anh hùng thật trên tuyến đường Hồ Chí Minh huyền thoại gắn liền với cuộc kháng chiến thần thánh chống Mỹ. Chỉ có tên A Sanh là không thật, tác giả đã đổi đi cho có vần có điệu trong thơ hoặc vì lý do bí mật thời chiến. Người lái đò ngày ấy đã một mình, trong nhiều năm, thầm lặng chuyên chở qua sông không biết bao nhiêu lương thực, đạn dược, thuốc men, bộ đội, dân công.... để đưa vào tiền tuyến. Rồi lại chuyên chở thương binh, bệnh binh ngược từ tiền tuyến quay về hậu phương chữa trị cũng qua bến đò đó. Anh xứng đáng được nhận danh hiệu anh hùng LLVTND từ lâu cho việc anh đã làm. Megai chẳng rõ gần đây Nhà nước đã phong hay truy tặng cái ranh hiệu đó cho anh hay chưa ? Hay chỉ vì một sự cố trong phần cuối sự nghiệp đưa đò của anh ?
Bến đò đó cũng là một trọng điểm mà đàn chuồn chuồn, quạ sắt Mỹ vẫn thường tới thả bom, bắn phá. Một lần có một đoàn thương binh nặng cần được đưa gấp sang sông để được điều trị sớm. Lúc đó trời quang mây tạnh, không gian yên tĩnh, không hề có dấu hiệu của máy bay Mỹ. Với linh tính của người chèo đò dưới mưa bom đạn Mỹ nhiều năm khiến anh có cảm giác về một điều không hay, một khoảng khắc yên lặng đáng sợ. Anh nhất quyết không chịu chèo đò ngay. Trong khi đó đoàn thương binh thì lại giục giã anh phải đưa họ sang sông càng sớm càng tốt, không thì có người sẽ chết. Phần vì thương các đồng chí ấy mà anh đã quyết định chèo chuyến đò định mệnh đó. Lúc đến giữa sông thì cũng là lúc có một đoàn máy bay Mỹ tới....
Ngày ấy anh chỉ chèo bằng đôi tay đầy nhiệt huyết của người chiến sĩ Việt Nam thôi. Giá mà anh có mấy cái máy nổ hiệu Honda, National, Mitsubishi hay General Electric thì chắc anh đã là Anh Hùng Quân Đội từ lâu rồi.
________________________Trời ơi ! tôi đã mê em mất rồiTại em xinh quá nên làm khổ tôi

Ấy ơi, tớ thì tớ thấy Trung Kiên hát to thì to thật nhưng mà có cảm giác như cổ họng ông ấy ngắn quá, hoặc nhiều thịt quá, nên cứ nghèn nghẹn thế nào ấy... Xin bác Kiên thứ lỗi... Cảm tưởng như nó không thể vút lên cao, vang ra xa một cách thanh thoát được... Cảm tưởng như bác ấy đang... đang đánh vật để nặn ra được một thanh âm ấy.
Còn bài Người lái đò trên sông Pô Cô, tớ cũng được nghe ai đó hát rồi. Nhưng quên mất rồi... Mà bản Me cho, sao tớ không nghe được hả ấy? hic hic...
All the rivers run into the sea; yet the sea is not full: unto the place from whence the rivers come, thither they return again. (ECCLESIASTES)

lys

Ấy ơi, tớ thì tớ thấy Trung Kiên hát to thì to thật nhưng mà có cảm giác như cổ họng ông ấy ngắn quá, hoặc nhiều thịt quá, nên cứ nghèn nghẹn thế nào ấy... Xin bác Kiên thứ lỗi... Cảm tưởng như nó không thể vút lên cao, vang ra xa một cách thanh thoát được... Cảm tưởng như bác ấy đang... đang đánh vật để nặn ra được một thanh âm ấy.
Còn bài Người lái đò trên sông Pô Cô, tớ cũng được nghe ai đó hát rồi. Nhưng quên mất rồi... Mà bản Me cho, sao tớ không nghe được hả ấy? hic hic...
All the rivers run into the sea; yet the sea is not full: unto the place from whence the rivers come, thither they return again. (ECCLESIASTES)

lys

Lily thử download version mới nhất của RealOne tại đây http://www.real.com/realone/, rồi install xem nó có chịu hót không. Nếu vẫn không, thì hôm nào Megai mang tiếng hát to, giọng gào khỏe của Megai đến rống cho Lily xem, Megai đã từng giật giải "Karaoké Bàn Tay Vàng" từ phong trào Ca Nhạc Xóm Em đấy.
Phải có cái tướng mạo ấy thì mới thành quan phụ mẫu mà.

Lạc nước "tai to" đành bỏ phí
Gặp thời "mặt choắt" cũng làm quan​

________________________Trời ơi ! tôi đã mê em mất rồiTại em xinh quá nên làm khổ tôi

Lily thử download version mới nhất của RealOne tại đây http://www.real.com/realone/, rồi install xem nó có chịu hót không. Nếu vẫn không, thì hôm nào Megai mang tiếng hát to, giọng gào khỏe của Megai đến rống cho Lily xem, Megai đã từng giật giải "Karaoké Bàn Tay Vàng" từ phong trào Ca Nhạc Xóm Em đấy.
Phải có cái tướng mạo ấy thì mới thành quan phụ mẫu mà.

Lạc nước "tai to" đành bỏ phí
Gặp thời "mặt choắt" cũng làm quan​

________________________Trời ơi ! tôi đã mê em mất rồiTại em xinh quá nên làm khổ tôi

DẠO MỘT VÒNG TRÊN ĐÔI CÁNH ÂM NHẠC TÂY NGUYÊN





Mùa "ăn năm uống tháng" trên Tây Nguyên bắt đầu khi ma rừng dứt hẳn. Bạt ngàn những vạt hoa dã quỳ vàng rực rung rinh, nhảy nhót trong vũ điệu của những chàng gió phóng khoáng, kiêu hãnh vặn mình nhận sự ve vuốt từ những ngón tay óng vàng của mặt trời. Đây là lúc người ta tạm quên đi những vất vả của cuộc mưu sinh, để trả nghĩa với Thần linh, cha mẹ, giao đãi với bè bạn. Rượu cần sẽ tuôn chảy như suối mùa hè, và những cây đàn dân gian ngủ vùi trong suốt mùa mưa, lên tiếng hát ca lời vui, lời hẹn ước.
Các nhạc cụ dân gian Tây Nguyên có nhiều và rất độc đáo. Chỉ xin mời bạn dạo chi một vòng trên đôi cánh kỳ diệu của một vùng âm nhạc trên cao nguyên đất đỏ.
1. Những dàn chiêng đồng
Dân tộc nào ở Tây Nguyên cũng có những dàn chiêng đồng. Chiêng có thể coi như tiếng nói tâm linh của con người, nó gắn bó với đời sống cộng đồng từ lúc mẹ cha làm lễ "thổi tai" cho đứa con yêu dấu mời ra đời, cho đến lúc đi về "bến nước làng Trời". Mỗi dân tộc một âm điệu, mỗi dân tộc một cách diễn tấu khác nhau. Các bộ chiêng của ngời Tây Nguyên có tự bao giờ ? Xuất xứ ở đâu ? Chưa ai biết. Nhưng tiếng chiêng ngân nga trong mọi lễ hội, bao giờ cũng thể hiện tâm hồn và tính cách của các tộc người Tây Nguyên. Tuy vậy, không phải ngẫu nhiên mà người ta mời dàn chiêng Êđê làm đại diện cho "họ hàng nhà chiêng" các dân tộc Tây Nguyên tham dự Liên hoan âm nhạc Châu Á - Thái Bình Dương. Rồi lại lựa chọn 4 bài bản và một điệu hát ei rei Êđê đưa vào kho tàng tinh hoa âm nhạc khu vực. Chiêng Êđê có gì khác dàn chiêng của các dân tộc ở Tây Nguyên chăng ?
Chiêng Êđê một bộ có 10 chiếc. Ba chiếc có núm gọi là Ching, giữ trách nhiệm là bè đệm cho hòa tấu. Bảy chiếc không có núm gọi là knă, đảm nhận phần giai điệu chính (trừ chiêng Char). Thường người ta sử dụng có 9 chiếc, còn ching Moong chỉ dùng khi có đám tang. Những chiếc knă đối đáp với nhau, đuổi theo nhau trên bè trầm ngân nga của Char, của ana ching và nền trì tục của Mdu. Tiết tấu chiêng Êđê rất nhanh, dồn dập, sôi nổi như thác reo như gió thổi. Đòi hỏi trình độ diễn tấu của nghệ nhân phải rất điêu luyện mới có thể cùng hòa tấu được. Âm thanh dàn chiêng knă Êđê vang xa và mạnh mẽ, bởi sự va đập của cả bồi âm từ 9 chiếc chiêng cùng một lúc tấu lên. Cũng còn bởi dùi làm bằng chất liệu gỗ cứng, hoặc tre đực, gõ thẳng vào mặt phẳng của những chiêng bằng. Trường ca Đam San đã chẳng từng kể về tiếng chiêng Êđê :"Vút bay qua xà nhà vang lên tới 9 tầng mây xanh. Lọt qua sàn lan đến bảy tầng vực sâu đất đen..." đó sao ?
Một dàn chiêng khác cũng không kém phần độc đáo là chiêng Aráp của người Gia rai. Chiêng Aráp một bộ có từ 7-l0 chiếc : ba chiêng núm giữ trách nhiệm phần đệm, còn lại là chiêng bằng. Đi đôi với chiêng Aráp bao giờ cũng có điệu múa Xoang. Người ta thường tăng số lượng những chiếc chiêng núm lên để làm cho phần đệm thêm đầy đặn, do đó có khi bộ chiêng núm đôi khi còn có bọc. Tiết tấu chiêng Aráp cũng rộn ràng, nhưng ngân nga hơn, mời gọi tay nắm lấy tay, chân bước vào vòng xoang. Hãy cứ thử một chuyến xem: uống vài cữ rượu cần, rồi nắm lấy tay những chàng trai cô gái da nâu, mắt đen, ngực căng tròn như chiếc cần rượu cong kia. Đố bạn ra về nổi đấy !
2. Tù và
Mọi dân tộc ở Tây Nguyên đều sử dụng sừng trâu, bò làm tù và và người Êđê gọi là kipah. Người Mnông gọi Nung. Người Banar gọi T''diep... Chiếc sừng được cưa một đoạn ngắn, thủng cả hai đầu. Ở giữa, trên phần cong vào, khoét một lỗ nhỏ và đặt vào đó một chiếc "lưỡi gà" (như một chiếc dăm kèn), gắn lại bằng sáp ong. Khi thổi, tay trái cầm ngang thân kèn, ngón cái bịt đầu nhỏ, miệng ngậm vào "lưỡi gà". Tay phải day chặn ở đầu to để tạo ra những âm thanh khác nhau. Tiếng kèn dài hay ngắn, nhanh hay chậm là do điều khiển bằng lưỡi và luồn hơi, kết hợp với sự bịt mở các ngón tay ở cả hai đầu to nhỏ của kèn. Chiếc Nung của người Mnông đặc biệt hơn, gồm có hai chiếc lớn nhỏ. Nung lớn tiếng trầm hùng, vang dội thường được dùng làm hiệu lệnh chiến đấu hay báo hiệu, đặc biệt thuở tù trưởng N''Trang Long dũng mãnh đấu tranh chống Pháp suốt một vùng Tây Nguyên Mnông rộng lớn. Nung nhỏ tiếng thánh thót, lảnh lót. Thường được sử dụng trong các lễ hội có đâm trâu.
Những sáng sớm tinh m, khi sương mù còn che phủ núi rừng, hay những hoàng hôn bảng lảng buông trên những mái nhà sàn... tiếng tù và xa xăm nghe da diết và gợi nhớ.
3. Đàn T''rưng
Khác với dàn chiêng tù và chỉ được dùng có nơi, có lúc, Đàn t''rưng luôn gắn bó với mọi sinh hoạt đời thường của các dân tộc Gia Rai, Banar, Xê đăng... Trên nương rẫy, tiếng t''rưng xua đi cái mỏi mệt của một ngày lao động ''"lưng ngửa, mặt sấp", báo cho bầy thú sự hiện diện của con người, khiến chúng sợ không dám đến phá rẫy. Trong lễ hội là niềm vui say sưa, là rộn ràng tiếng hát. Có loại t''rưng tự hoạt động bằng sức nước : người ta treo những ống nứa to nhỏ, dài ngắn khác nhau, một đầu giữ nguyên mấu, bịt kín. Đầu kia vạt nhọn chỉ còn nửa thân ống, cùng một hệ thống với que gõ ở ngoài suối. Tất cả lại được nối với một chiếc gàu nhỏ. Nước chảy, gàu đầy, khiêng đi kéo theo sự chuyển động của hệ thống dây buộc những ống nứa, khiến nó va đập vào nhau, vang thành âm thanh, ngân nga suốt đêm ngày. Một loại đàn t''rưnq khác thường dùng trong buôn làng, cũng gồm những ống nứa khác nhau. Ống to, dài, có âm thanh trầm. Ống nhỏ, ngắn âm thanh cao, trong trẻo. Có khi chỉ một người gõ. Cũng có khi hai người cùng chi. Một người đánh ống trầm, giữ phần đệm, người kia chạy giai điệu trên những ống cao. Tiếng t''rưng như suối chảy, chim kêu, rộn ràng vui khắp buôn làng. Dáng t''rưng cong như dáng núi đồi. Chỉ là những ống nứa mà biết hát lên lời vui.
4. Klông put
Klông put là loại nhạc cụ rất đặc biệt của người Xê Đăng, Banar, Srá. Khác với T''rưng, Klông put là những ống nứa rỗng hai đầu. Cũng dài ngắn khác nhau. Ống dài cho âm thanh trầm. Ống ngắn cho âm thanh cao. Được đặt trên một giá đỡ. Người đánh đứng khom lưng trước hàng ống, hai bàn tay vỗ vào nhau, tạo nên luồng không khí, lùa vào làm chuyển động không khí trong lòng ống phát ra âm thanh. Tiếng Klông put khỏe khoắn, phóng khoáng, hi bí ẩn xa xăm bởi những tiếng bì bọp. Có thể đánh một người, nhưng cũng có thể vỗ mỗi người một đầu. Đây là loại nhạc cụ chỉ có phụ nữ sử dụng.
Đàn t''rưng và klông put đã được các nghệ sĩ chuyên nghiệp cải tiến, nhiều nốt đơn, đánh được những bài bản khó hơn, biểu diễn phục vụ trong nước và quốc tế, lúc nào, ở đâu cũng được yêu mến và khâm phục sự sáng tạo của các nghệ nhân Tây Nguyên.
5. Đàn Goong
Cây đàn goong (hoặc còn gọi là ting ning), của dân tộc nào cũng có cấu tạo cơ bản giống nhau, gồm một ống nứa có khoét lỗ để mắc những tay đàn. Dây đàn trước đây làm bằng cật nứa, nay đã thay bằng dây thép nhỏ. Có từ 6-12 dây, tùy theo tài nghệ diễn tấu của nghệ nhân. Dân tộc Banar có gắn thêm một quả bầu làm hộp cộng hởng, cho âm thanh vang hơn. Người Ê đê, Gia Rai không có quả bầu, nhưng khi đánh có thể kê lên một vật rỗng tạo sự cộng hưởng. Tiếng đàn goong thánh thót, có sức truyền cảm, những sợi dây đàn rung lên dưới bàn tay tài hoa của người con trai, là phương tiện tỏ bày tình yêu nam nữ. Chính vì vậy nên ngày nay vẫn còn nhiều thanh niên biết chơi đàn ting ning. Goong có mặt ở mọi nơi. Theo bước chân các chàng trai cô gái trên đường đi rẫy, kề bên nhau tâm sự trong ngày lễ hội ở buôn làng... Tính tang, tính tang... hãy lắng nghe đi bạn, lời yêu, lời thương đang chảy tràn khắp núi rừng núi đấy.
6. Dân ca
Khó có thể chỉ nói đôi lời về kho tàng ca hát của các tộc người Tây Nguyên. Bởi dù là giai điệu rộn ràng hay dịu êm, khỏe khoắn hay trữ tình, tự sự hay hoan ca... mỗi bài là một sự sáng tạo ngẫu hứng đầy đam mê. Nó phong phú về thể loại, sâu sắc về nội dung, dí dỏm, thông minh, đôi khi cả thâm thúy trong ý tứ.
Hãy nghe người già Ê Đê dạy bảo con cháu :
"Măng nhớ lời cây le
Tắc kè lớn nhờ cây cao
Con lớn nhờ vào cha mẹ
Người lớn nhờ có bạn bè
ta trăm ngàn... "
Hay lời chàng trai Gia Rai thở than khi xa cách người yêu :
"Chạm phải con đường xưa tim anh rũ rụng
Chạm phải con đường mòn tim anh nóng bừng"
Đây nữa, lời tỏ tình mãnh liệt của cô gái Mạ :
"Lược ngà anh dắt mái tóc xoăn
Để em về đêm thương ngày nhớ
Em muốn ôm anh vào trước ngực
Như được đắp tấm chăn êm... "
Bạn có thích không khi được cùng nhau hát rằng :
"Ước váy em treo cành cây Tang
Ước áo anh treo cành cây Tung
Ước người ta cùng sưởi
Bên lửa hồng
Xuống suối cùng em bắt cá
Lên rừng cùng anh hái rau"
Mời hãy một lần cùng dự mùa "ăn năm uống tháng? trên quê hương cao nguyên miền Tây của chúng tôi, bay lâng lâng trong men rượu cần, thêm hứng khởi bước vào vòng xoang và cùng hát, để cùng "mãi vui quên cả ... đường về".
H''Linh Niê
(theo tạp chí Ngok Linh số 2 ra tháng 60-2001)

------------------------------------
[red]
Nỗi đau ngày ấy là em ạ
Là chút hao mòn của bể dâu
Bể dâu sông bãi con thuyền bé
Trong cõi vô thường nhẹ cánh chao[/size=4][/red]

DẠO MỘT VÒNG TRÊN ĐÔI CÁNH ÂM NHẠC TÂY NGUYÊN





Mùa "ăn năm uống tháng" trên Tây Nguyên bắt đầu khi ma rừng dứt hẳn. Bạt ngàn những vạt hoa dã quỳ vàng rực rung rinh, nhảy nhót trong vũ điệu của những chàng gió phóng khoáng, kiêu hãnh vặn mình nhận sự ve vuốt từ những ngón tay óng vàng của mặt trời. Đây là lúc người ta tạm quên đi những vất vả của cuộc mưu sinh, để trả nghĩa với Thần linh, cha mẹ, giao đãi với bè bạn. Rượu cần sẽ tuôn chảy như suối mùa hè, và những cây đàn dân gian ngủ vùi trong suốt mùa mưa, lên tiếng hát ca lời vui, lời hẹn ước.
Các nhạc cụ dân gian Tây Nguyên có nhiều và rất độc đáo. Chỉ xin mời bạn dạo chi một vòng trên đôi cánh kỳ diệu của một vùng âm nhạc trên cao nguyên đất đỏ.
1. Những dàn chiêng đồng
Dân tộc nào ở Tây Nguyên cũng có những dàn chiêng đồng. Chiêng có thể coi như tiếng nói tâm linh của con người, nó gắn bó với đời sống cộng đồng từ lúc mẹ cha làm lễ "thổi tai" cho đứa con yêu dấu mời ra đời, cho đến lúc đi về "bến nước làng Trời". Mỗi dân tộc một âm điệu, mỗi dân tộc một cách diễn tấu khác nhau. Các bộ chiêng của ngời Tây Nguyên có tự bao giờ ? Xuất xứ ở đâu ? Chưa ai biết. Nhưng tiếng chiêng ngân nga trong mọi lễ hội, bao giờ cũng thể hiện tâm hồn và tính cách của các tộc người Tây Nguyên. Tuy vậy, không phải ngẫu nhiên mà người ta mời dàn chiêng Êđê làm đại diện cho "họ hàng nhà chiêng" các dân tộc Tây Nguyên tham dự Liên hoan âm nhạc Châu Á - Thái Bình Dương. Rồi lại lựa chọn 4 bài bản và một điệu hát ei rei Êđê đưa vào kho tàng tinh hoa âm nhạc khu vực. Chiêng Êđê có gì khác dàn chiêng của các dân tộc ở Tây Nguyên chăng ?
Chiêng Êđê một bộ có 10 chiếc. Ba chiếc có núm gọi là Ching, giữ trách nhiệm là bè đệm cho hòa tấu. Bảy chiếc không có núm gọi là knă, đảm nhận phần giai điệu chính (trừ chiêng Char). Thường người ta sử dụng có 9 chiếc, còn ching Moong chỉ dùng khi có đám tang. Những chiếc knă đối đáp với nhau, đuổi theo nhau trên bè trầm ngân nga của Char, của ana ching và nền trì tục của Mdu. Tiết tấu chiêng Êđê rất nhanh, dồn dập, sôi nổi như thác reo như gió thổi. Đòi hỏi trình độ diễn tấu của nghệ nhân phải rất điêu luyện mới có thể cùng hòa tấu được. Âm thanh dàn chiêng knă Êđê vang xa và mạnh mẽ, bởi sự va đập của cả bồi âm từ 9 chiếc chiêng cùng một lúc tấu lên. Cũng còn bởi dùi làm bằng chất liệu gỗ cứng, hoặc tre đực, gõ thẳng vào mặt phẳng của những chiêng bằng. Trường ca Đam San đã chẳng từng kể về tiếng chiêng Êđê :"Vút bay qua xà nhà vang lên tới 9 tầng mây xanh. Lọt qua sàn lan đến bảy tầng vực sâu đất đen..." đó sao ?
Một dàn chiêng khác cũng không kém phần độc đáo là chiêng Aráp của người Gia rai. Chiêng Aráp một bộ có từ 7-l0 chiếc : ba chiêng núm giữ trách nhiệm phần đệm, còn lại là chiêng bằng. Đi đôi với chiêng Aráp bao giờ cũng có điệu múa Xoang. Người ta thường tăng số lượng những chiếc chiêng núm lên để làm cho phần đệm thêm đầy đặn, do đó có khi bộ chiêng núm đôi khi còn có bọc. Tiết tấu chiêng Aráp cũng rộn ràng, nhưng ngân nga hơn, mời gọi tay nắm lấy tay, chân bước vào vòng xoang. Hãy cứ thử một chuyến xem: uống vài cữ rượu cần, rồi nắm lấy tay những chàng trai cô gái da nâu, mắt đen, ngực căng tròn như chiếc cần rượu cong kia. Đố bạn ra về nổi đấy !
2. Tù và
Mọi dân tộc ở Tây Nguyên đều sử dụng sừng trâu, bò làm tù và và người Êđê gọi là kipah. Người Mnông gọi Nung. Người Banar gọi T''diep... Chiếc sừng được cưa một đoạn ngắn, thủng cả hai đầu. Ở giữa, trên phần cong vào, khoét một lỗ nhỏ và đặt vào đó một chiếc "lưỡi gà" (như một chiếc dăm kèn), gắn lại bằng sáp ong. Khi thổi, tay trái cầm ngang thân kèn, ngón cái bịt đầu nhỏ, miệng ngậm vào "lưỡi gà". Tay phải day chặn ở đầu to để tạo ra những âm thanh khác nhau. Tiếng kèn dài hay ngắn, nhanh hay chậm là do điều khiển bằng lưỡi và luồn hơi, kết hợp với sự bịt mở các ngón tay ở cả hai đầu to nhỏ của kèn. Chiếc Nung của người Mnông đặc biệt hơn, gồm có hai chiếc lớn nhỏ. Nung lớn tiếng trầm hùng, vang dội thường được dùng làm hiệu lệnh chiến đấu hay báo hiệu, đặc biệt thuở tù trưởng N''Trang Long dũng mãnh đấu tranh chống Pháp suốt một vùng Tây Nguyên Mnông rộng lớn. Nung nhỏ tiếng thánh thót, lảnh lót. Thường được sử dụng trong các lễ hội có đâm trâu.
Những sáng sớm tinh m, khi sương mù còn che phủ núi rừng, hay những hoàng hôn bảng lảng buông trên những mái nhà sàn... tiếng tù và xa xăm nghe da diết và gợi nhớ.
3. Đàn T''rưng
Khác với dàn chiêng tù và chỉ được dùng có nơi, có lúc, Đàn t''rưng luôn gắn bó với mọi sinh hoạt đời thường của các dân tộc Gia Rai, Banar, Xê đăng... Trên nương rẫy, tiếng t''rưng xua đi cái mỏi mệt của một ngày lao động ''"lưng ngửa, mặt sấp", báo cho bầy thú sự hiện diện của con người, khiến chúng sợ không dám đến phá rẫy. Trong lễ hội là niềm vui say sưa, là rộn ràng tiếng hát. Có loại t''rưng tự hoạt động bằng sức nước : người ta treo những ống nứa to nhỏ, dài ngắn khác nhau, một đầu giữ nguyên mấu, bịt kín. Đầu kia vạt nhọn chỉ còn nửa thân ống, cùng một hệ thống với que gõ ở ngoài suối. Tất cả lại được nối với một chiếc gàu nhỏ. Nước chảy, gàu đầy, khiêng đi kéo theo sự chuyển động của hệ thống dây buộc những ống nứa, khiến nó va đập vào nhau, vang thành âm thanh, ngân nga suốt đêm ngày. Một loại đàn t''rưnq khác thường dùng trong buôn làng, cũng gồm những ống nứa khác nhau. Ống to, dài, có âm thanh trầm. Ống nhỏ, ngắn âm thanh cao, trong trẻo. Có khi chỉ một người gõ. Cũng có khi hai người cùng chi. Một người đánh ống trầm, giữ phần đệm, người kia chạy giai điệu trên những ống cao. Tiếng t''rưng như suối chảy, chim kêu, rộn ràng vui khắp buôn làng. Dáng t''rưng cong như dáng núi đồi. Chỉ là những ống nứa mà biết hát lên lời vui.
4. Klông put
Klông put là loại nhạc cụ rất đặc biệt của người Xê Đăng, Banar, Srá. Khác với T''rưng, Klông put là những ống nứa rỗng hai đầu. Cũng dài ngắn khác nhau. Ống dài cho âm thanh trầm. Ống ngắn cho âm thanh cao. Được đặt trên một giá đỡ. Người đánh đứng khom lưng trước hàng ống, hai bàn tay vỗ vào nhau, tạo nên luồng không khí, lùa vào làm chuyển động không khí trong lòng ống phát ra âm thanh. Tiếng Klông put khỏe khoắn, phóng khoáng, hi bí ẩn xa xăm bởi những tiếng bì bọp. Có thể đánh một người, nhưng cũng có thể vỗ mỗi người một đầu. Đây là loại nhạc cụ chỉ có phụ nữ sử dụng.
Đàn t''rưng và klông put đã được các nghệ sĩ chuyên nghiệp cải tiến, nhiều nốt đơn, đánh được những bài bản khó hơn, biểu diễn phục vụ trong nước và quốc tế, lúc nào, ở đâu cũng được yêu mến và khâm phục sự sáng tạo của các nghệ nhân Tây Nguyên.
5. Đàn Goong
Cây đàn goong (hoặc còn gọi là ting ning), của dân tộc nào cũng có cấu tạo cơ bản giống nhau, gồm một ống nứa có khoét lỗ để mắc những tay đàn. Dây đàn trước đây làm bằng cật nứa, nay đã thay bằng dây thép nhỏ. Có từ 6-12 dây, tùy theo tài nghệ diễn tấu của nghệ nhân. Dân tộc Banar có gắn thêm một quả bầu làm hộp cộng hởng, cho âm thanh vang hơn. Người Ê đê, Gia Rai không có quả bầu, nhưng khi đánh có thể kê lên một vật rỗng tạo sự cộng hưởng. Tiếng đàn goong thánh thót, có sức truyền cảm, những sợi dây đàn rung lên dưới bàn tay tài hoa của người con trai, là phương tiện tỏ bày tình yêu nam nữ. Chính vì vậy nên ngày nay vẫn còn nhiều thanh niên biết chơi đàn ting ning. Goong có mặt ở mọi nơi. Theo bước chân các chàng trai cô gái trên đường đi rẫy, kề bên nhau tâm sự trong ngày lễ hội ở buôn làng... Tính tang, tính tang... hãy lắng nghe đi bạn, lời yêu, lời thương đang chảy tràn khắp núi rừng núi đấy.
6. Dân ca
Khó có thể chỉ nói đôi lời về kho tàng ca hát của các tộc người Tây Nguyên. Bởi dù là giai điệu rộn ràng hay dịu êm, khỏe khoắn hay trữ tình, tự sự hay hoan ca... mỗi bài là một sự sáng tạo ngẫu hứng đầy đam mê. Nó phong phú về thể loại, sâu sắc về nội dung, dí dỏm, thông minh, đôi khi cả thâm thúy trong ý tứ.
Hãy nghe người già Ê Đê dạy bảo con cháu :
"Măng nhớ lời cây le
Tắc kè lớn nhờ cây cao
Con lớn nhờ vào cha mẹ
Người lớn nhờ có bạn bè
ta trăm ngàn... "
Hay lời chàng trai Gia Rai thở than khi xa cách người yêu :
"Chạm phải con đường xưa tim anh rũ rụng
Chạm phải con đường mòn tim anh nóng bừng"
Đây nữa, lời tỏ tình mãnh liệt của cô gái Mạ :
"Lược ngà anh dắt mái tóc xoăn
Để em về đêm thương ngày nhớ
Em muốn ôm anh vào trước ngực
Như được đắp tấm chăn êm... "
Bạn có thích không khi được cùng nhau hát rằng :
"Ước váy em treo cành cây Tang
Ước áo anh treo cành cây Tung
Ước người ta cùng sưởi
Bên lửa hồng
Xuống suối cùng em bắt cá
Lên rừng cùng anh hái rau"
Mời hãy một lần cùng dự mùa "ăn năm uống tháng? trên quê hương cao nguyên miền Tây của chúng tôi, bay lâng lâng trong men rượu cần, thêm hứng khởi bước vào vòng xoang và cùng hát, để cùng "mãi vui quên cả ... đường về".
H''Linh Niê
(theo tạp chí Ngok Linh số 2 ra tháng 60-2001)

------------------------------------
[red]
Nỗi đau ngày ấy là em ạ
Là chút hao mòn của bể dâu
Bể dâu sông bãi con thuyền bé
Trong cõi vô thường nhẹ cánh chao[/size=4][/red]

Hic hic đa tạ home đã đăng bài viết này của H''Linh Niê. Thế là có thêm một bài nữa trong bộ sưu tập các bài viết của H''Linh...
All the rivers run into the sea; yet the sea is not full: unto the place from whence the rivers come, thither they return again. (ECCLESIASTES)

lys


Được tigerlily sửa chữa / chuyển vào 09:46 ngày 23/11/2003

Hic hic đa tạ home đã đăng bài viết này của H''Linh Niê. Thế là có thêm một bài nữa trong bộ sưu tập các bài viết của H''Linh...
All the rivers run into the sea; yet the sea is not full: unto the place from whence the rivers come, thither they return again. (ECCLESIASTES)

lys


Được tigerlily sửa chữa / chuyển vào 09:46 ngày 23/11/2003

Tiếng hát từ Langbian
Ngôi làng Bonneur B nhỏ bé ở chân núi Langbian mới được biết đến như một địa danh kỳ lạ, đã sản sinh một lúc nhiều giọng ca đã và đang được công chúng biết đến. Một ngôi làng mà cha ông họ đã từng đón tiếp người khai sinh ra Đà Lạt: A. Yersin
Khoảng cuối tháng 10-2002 khi nghe tin Bonneur Trinh - người dân tộc Lạch trên cao nguyên Langbian đoạt giải nhất cuộc thi Tiếng hát Truyền hình TPHCM, già làng Panting Bố, 65 tuổi, ở cùng quê với cô ca sĩ trẻ này hào hứng nói: ?oỞ đây còn nhiều người ca hay như Bonneur Trinh lắm?...!
Nơi A. Yersin từng đến uống rượu cần.- Gần đúng một năm sau, cũng từ buôn làng này, hai dì cháu Kraran Út và Cil Pơi đã vượt gần 6.000 thí sinh trong cả nước để vào dự đêm chung kết Giải Sao Mai 2003 do Đài Truyền hình Việt Nam tổ chức tại đảo Tuần Châu - Quảng Ninh.
Những tưởng một làng mà có tới ba giọng hát như ba con sơn ca là rất hiếm. Nhưng khi trò chuyện với tôi, Krazan Pline, đội trưởng đội cồng chiêng ?oNhững người bạn Langbian? - tác giả nhạc phẩm Langbian S?Tning (Suy tư Lang bian) mang âm hưởng dân ca Lạch và đậm dấu ấn của núi rừng Tây Nguyên được Bonneur Trinh biểu diễn thành công trong đêm chung kết cuộc thi Tiếng hát Truyền hình TPHCM 2002, lại nói: ?oCác giọng ca đó chưa phải là những giọng ca hay nhất ở buôn làng này?... Tôi hiểu, không phải bỗng dưng mà Krazan Pline lại nói vậy!
Nằm dưới chân núi Langbian huyền thoại, đồng bào dân tộc Lạch sống tập trung ở các buôn B?Tnơ, buôn Đăng Gia và buôn Đưng với gần 500 hộ và 7.000 nhân khẩu ở xã Lát, huyện Lạc Dương, Lâm Đồng. Tổ tiên của họ cũng là những cư dân bản địa đầu tiên trên cao nguyên Langbian gặp gỡ và đón tiếp bác sĩ A. Yersin trong hành trình khám phá vùng cao nguyên xinh đẹp này vào ngày 21-6-1893.
Và giây phút lịch sử đó được bác sĩ A.Yersin ghi lại: ?o... Dân cư trong vùng thưa thớt. Vài làng người Lạch sống tập trung dưới chân núi Langbian. Họ làm ruộng lúa rất tốt và rất hiếu khách. Chúng tôi được tiếp đón trong nhà chung tại buôn Đăng Gia. Các chức sắc mang đến sáu ché rượu cần. Rất may, họ không đòi hỏi tôi uống lần đầu hết tất cả...?.
Âm nhạc lưu truyền từ trong máu.- Sống giữa núi rừng đại ngàn, cũng như đồng bào các dân tộc thiểu số khác trên Tây Nguyên, từ bao đời nay người Lạch rất thích âm nhạc. Họ cất tiếng hát khi ru con, giã gạo, phát nương làm rẫy, đi rừng, múa, sinh hoạt gia đình, dòng tộc, giao lưu bè bạn... với những câu hát ngắn, lặp đi lặp lại nhiều lần để diễn tả niềm vui, nỗi buồn...
Đặc biệt, theo nhạc sĩ Krazan Dick, Phó Trưởng Đoàn Ca múa nhạc dân tộc Lâm Đồng, người Lạch rất đam mê và nhạy cảm với âm nhạc. Rất nhiều người xem âm nhạc như là một nhu cầu tự nhiên như ăn uống, hít thở vậy. Thường khi thấy người lớn quây quần ca hát thì đám trẻ con trong làng bắt chước hát theo được ngay nên có thể nói cả làng ai cũng biết hát và rất thích hát, bất kể già trẻ, nam nữ. Cứ thế, nếu ai có may mắn có được chất giọng tốt, có ý hướng vào ?ocon đường ca hát? sẽ tự rèn luyện để có thể trở thành ?oca sĩ? của buôn làng, của xã, trường học, của huyện hoặc nếu có cơ may sẽ thành ca sĩ chuyên nghiệp của tỉnh và... xa hơn nữa.
Như ngày xưa mỗi lần lên rẫy lúa đuổi chim, cậu bé Krazan Dick thường cất tiếng hát khỏe khoắn vang cả núi rừng khiến ?ochúa sơn lâm? cũng tỉnh giấc. Riết rồi ca hát thành niềm đam mê cộng với giọng ca trời phú khá tuyệt vời và được một số nghệ nhân trong làng ?otruyền nghề? nên khi vừa tròn tuổi 22 (1984) Krazan Dick trở thành ca sĩ chuyên nghiệp nổi tiếng ở Đoàn Ca múa nhạc dân tộc Lâm Đồng. Hiện nay anh vừa là cán bộ quản lý, vừa là ca sĩ, tự mày mò nghiên cứu và sáng tác các ca khúc mang âm hưởng dân ca Lạch và các dân tộc thiểu số khác ở Nam Tây Nguyên như các tác phẩm Huyền thoại Langbian, Từ lời ru núi mẹ...
Không có ?oduyên may như Krazan Dick, Bonneur Trinh tuy có giọng ca bẩm sinh rất ngọt, đẹp tự nhiên lại có niềm đam mê ca hát rất mãnh liệt nhưng cũng phải chịu cảnh ?obầm dập? trong một thời gian dài rồi mới tìm được lối đi theo mơ ước như hiện nay.
Tương tự, từ gần 20 năm qua dù cuộc sống còn rất khó khăn vùng đất này vẫn luôn có những giọng hát tuyệt vời khiến giới ca nhạc ở Lâm Đồng và các nơi khác chú ý như Cil Glé, Panting Sally, Panting Ben Ziên, Krazan Pline, Krezan Drim, Krazan Doan, Krazan Dsoon... Nhiều người khi ?otan cuộc? lại trở về với buôn làng, nương rẫy, với khung dệt thổ cẩm và núi rừng thân quen và khi rảnh rỗi bên ché rượu cần họ lại ?otruyền nghề? cho lớp con cháu. Và thực tế là đã có nhiều người thành đạt từ các ?olớp học? này như Cil Trinh (Bonneur Trinh), Cil Pơi, Krazan Út và còn khoảng 10 người khác đang được đào tạo ở các trường nghệ thuật trong nước.
Ăn bảy con ve để có giọng hát hay.- Quả thật, dẫu tôi là người ?ongoại đạo?, chưa có dịp đi lại nhiều nơi nhưng có thể nói một vùng hẻo lánh mà lại sản sinh được nhiều ca sĩ như vậy là điều hiếm thấy. Nhạc sĩ Krazan Dick nói sở dĩ ở đây có nhiều giọng hát hay là do di truyền từ dòng họ, sự đam mê ca hát và một phần là do nhiều người phải thường xuyên la, hú í ới... để gọi nhau khi đi trong rừng nên thanh đới của họ rất khỏe.
Còn Krazan Pline từng là giọng ca ?ođinh? của Đoàn Ca múa nhạc dân tộc Lâm Đồng lại ?obật mí? một chi tiết mà theo anh là chưa ai biết. Anh kể: ?oTrước đây ông nội tôi (đã mất năm 1985) từng là giọng ca hay nhất của làng. Ông bảo muốn có giọng hát khỏe, hay thì phải ăn bảy con ve rừng vì tiếng kêu của nó rất vang và rất sâu. Nghe vậy, bố tôi đã tìm bắt bảy con ve đem nướng cho tôi ăn khi còn là một chú bé nên sau này giọng hát của tôi rất khỏe, rất vang...?.
Mặt trời khuất lần sau đỉnh núi Langbian. Pline mời tôi ở lại cùng chung vui đêm văn nghệ cồng chiêng với du khách. Đêm cao nguyên lành lạnh nhưng lữ khách vẫn cảm thấy lâng lâng bên ánh lửa hồng giữa ngôi nhà sàn dài, rộng, bên các ?osơn nữ? đang múa hát theo điệu nhạc truyền thống và các làn điệu dân ca Lạch.
Đêm văn nghệ cồng chiêng đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng lữ khách và nó còn mang ý nghĩa hòa quyện giữa sinh tồn và bảo tồn của người Lạch bản địa. Và tôi tin từ ?obệ phóng? này, mai kia sẽ có nhiều giọng hát trong những đêm văn nghệ cồng chiêng này vượt buôn làng để như những con sơn ca vút lên lời ca mang đậm giai điệu núi rừng Langbian đến với muôn phương như Cil Trinh, Cil Pơi và Krazan Út.
Theo NguoiLaoDong
http://www.tintucvietnam.com/Am-Nhac/2003/12/27602.ttvn
All the rivers run into the sea; yet the sea is not full: unto the place from whence the rivers come, thither they return again. (ECCLESIASTES)

lys