MỘT THÁI ĐỘ ĐÚNG ĐẮN ĐỐI VỚI NHO GIÁO 2

MỘT THÁI ĐỘ ĐÚNG ĐẮN ĐỐI VỚI NHO GIÁO 2

Một điểm cần bàn nữa của Khổng giáo phê bình tiểu luận của Đào Duy Anh là; tác giả của nó quá thiên về nhìn nhận Khổng tử với tư cách là người đại diện cho một giai cấp trong xã hội mà còn chưa chú ý thích đáng tới chính ông với tư cách là chủ thể của mọi tư tưởng và tình cảm đã được ông diễn tả sinh động trong Luận ngữ. Các triết thuyết của Phương Đông hầu hết là những thứ triết học nhân sinh. Những điều mà Khổng Tử nói ra là những tư tưởng thuộc loại minh triết ứng xử. Học thuyết của họ thường là những suy ngẫm, đúc rút, thể nghiệm một đời. Cuộc đời họ thường là những hiện hữu sinh động nhất cho chính học thuyết của họ. Theo cách quan niệm này, sự chú ý tới đời sống tâm lý, tình cảm, khát vọng của chủ thể tư tưởng là hết sức cần thiết để ta hiểu triết thuyết của họ. Nói như thế cũng có nghĩa là cần đặt tư tưởng trong con người sống động với những phần thuộc về nhân tính phổ biến để nhìn nhận
Về những điểm này, các học giả áp dụng các quan điểm giai cấp và kinh tế luận còn chưa chú ý một cách thích đáng. Từ cuối thế kỷ XX, các công trình nghiên cứu trên thế giới và ngay tại Trung Quốc - quê hương của Khổng giáo - đã chú ý rất nhiều tới các phương diện này của chủ thể tư tưởng và họ đã thu được rất nhiều thành tựu. Các công trình nghiên cứu về Nho giáo của Lý Trạch Hậu, Trịnh Gia Đống, Trương Lập Văn, Phương Khắc Lập ở Trung Quốc là những ví dụ tiêu biểu.
Việc nhắc đến hạn chế này của Khổng giáo phê bình tiểu luận chỉ là nhân việc đánh giá một công trình mà nhìn lướt lại một số vấn đề trong lịch sử nghiên cứu Nho giáo thế kỷ XX. Sau Đào Duy Anh ,đã có nhiều công trình nghiên cứu Nho giáo tiếp tục xuất hiện ở Việt Nam, nhưng việc chú ý tới những nhân tố phát triển nội tại của học thuật, vai trò của chủ thể tư tưởng, tính hệ thống và những mối liên hệ đặc biệt trong tư tưởng Nho giáo... vẫn chưa phải đã được đánh giá phân tích một cách đầy đủ. Sự đánh giá này cũng không ngoài mục đích lưu ý tới lượng công việc rất lớn, rất ngổn ngang mà những thế hệ hiện nay còn phải làm. Và điều đáng nói hơn là những hạn chế đó hiện nay nhiều người vẫn đi theo mà không có sự thay đổi điểu chỉnh khắc phục một cách mạnh mẽ có hiệu quả.
Nho giáo Việt Nam với những cách nhìn nhận và cách đánh giá mới mẻ, với những phương pháp không ngừng được đổi mới và hoàn thiện vẫn là những đòi hỏi không ngừng được đặt ra. Khổng giáo phê bình tiểu luận đã thực hiện sứ mệnh khởi đầu cho khoa nghiên cứu Nho giáo với tư cách là môn học thuật ở Việt Nam. Với tư cách khai nền đắp móng thời kỳ đầu, những ưu nhược như đã phân tích là không thể tránh khỏi.
Nhìn lại khoảng thời gian diễn ra các thảo luận về Khổng giáo đầu thế kỷ XX, chúng ta thấy dòng lớn của tư tưởng lúc đó là phản truyền thống. Việc mổ xẻ, nghiên cứu tư tưởng Nho gia nhằm mục tiêu ngăn chặn những di hại của nó được nhiều người công khai nói tới. Điều này được coi là tâm huyết với dân tộc và có trách nhiệm. Xu hướng nghiên cứu phê phán cũng là âm hưởng chính của tác phẩm Khổng giáo phê bình tiểu luận.
Đào Duy Anh không tán thành hai khuynh hướng, ủng hộ nhiệt thành và phê phán kịch liệt như diễn ra ở Trung Quốc, ông muốn bày tỏ quan điểm thái độ riêng, tức phân tích mổ xẻ đối tượng một cách khách quan khoa học với những gì nó vốn có với tất cả ưu nhược của nó, từ đó loại bỏ nhược điểm, phát huy ưu điểm. Việc vận dụng phương pháp luận Mác xít như vừa nói ở trên cũng không ngoài mục đích chỉ ra những ưu nhược một cách khách quan. Tuy nhiên những điều thuộc về Nho giáo được Đào Duy Anh chỉ ra phần lớn là những nhược điểm. Không khí chung của tác phẩm vẫn là phê phán. Điểm này là sự nhận thức trí tính mà ông không thể tránh được. Nó vẫn là xu hướng lớn của thời đại lúc bấy giờ. Một cách tất yếu Đào Duy Anh thấy Nho giáo để lại những di hại không thể chối bỏ. Ông cũng nhận thấy những mặt lỗi thời cổ hủ mà cuộc sống mới đã làm phơi bầy nó một cách rõ ràng. Nhưng Đào Duy Anh cũng không tán thành với quan điểm phủ định sạch trơn, coi khinh Nho giáo, quả quyết từ nay về sau Khổng giáo không còn có chỗ đứng gì trong đời sống xã hội nữa. Đào Duy Anh cũng lưu ý các nhà Tân học về thái độ đối với văn hóa truyền thống dân tộc nói chung và với Khổng giáo nói riêng. Ông nhìn nhận vấn đề có tính khách quan chừng mực hơn: ?oVậy theo ngu ý thì nghiên cứu Khổng giáo là một điều cần thiết cho các nhà trí thức ở nước ta, nếu họ muốn sinh hoạt nhịp nhàng với xã hội, chứ không phải ở trên đám đất chôn nhau cắt rốn của mình mà như người khách lạ qua đường?(4). Quan điểm biện chứng cũng đã đưa Đào Duy Anh tới cái nhìn phủ định có tính kế thừa. Đời sống văn hóa hiện đại sẽ vẫn bảo lưu những giá trị tinh thần của Nho giáo, Nho giáo vẫn có mặt tích cực, cái tích cực đó cần nghiên cứu kế thừa, cái ảnh hưởng tiêu cực cần gạt bỏ. Muốn kế thừa hay phủ định gạt bỏ điều cần thiết trước tiên là phải hiểu cho đúng chân tướng của nó. Đó là lý trí mách bảo và cũng là tình cảm nồng hậu, không thiên lệch ở người trí thức có tầm nhìn xa rộng. ?oKhổng giáo ở nước ta xưa nay chưa từng có ai nghiên cứu cho tường tận. Các nhà cựu học thì cho Khổng giáo là kim khoa ngọc luật, cứ học theo cho đúng chứ không cần phải dùng trí phê bình. Còn các nhà tân học thì khinh dẻ quá. Hiện nay ta phải đem phương pháp khoa học mà nghiên cứu Khổng giáo thì mới biết rõ địa vị và công dụng của nó trong lịch sử được?(5).
Rõ ràng, ngoài cái nhìn có tính khoa học cụ thể cố gắng đẩy việc nghiên cứu tới khách quan, ở Đào Duy Anh từ tâm thức vẫn tồn tại một tình cảm nồng hậu với Khổng giáo. Tuy nhiên trong cách cảm nhận của Đào Duy Anh, Khổng giáo không tồn tại một cách độc lập, mà tồn tại với tư cách một thành tố của văn hóa truyền thống dân tộc. Tuy nhiên do bối cảnh thời đại, Đào Duy Anh không đi sâu phân tích những giá trị tích cực, bền vững của Khổng giáo, ông chỉ lưu ý một thái độ cần thiết đúng đắn đối với Nho giáo, tránh cực đoan. Đó cũng đã là điều đáng quý trong nhận thức và tình cảm của trí thức dân tộc lúc bất giờ.
N.K.S
_______________
1, 2, 3, 4, 5. Khổng giáo phê bình tiểu luận, Quan hải tùng thư, Huế, 1938, tr.27, 42, 73, 152. Các trích dẫn từ kinh điển của chủ nghĩa Mác đều do Đào Duy Anh tự dịch từ nguyên bản tiếng Pháp và chú thích cụ thể xuất xứ.

Thành viên mới chưa đọc kỹ cách gửi bài à? Chủ đề này sẽ được khoá lại. Bài viết của bạn trong chủ đề này sẽ được admin ghép vào chủ đề cùng tên trước đó!