Ngày này - Năm xưa

Ngày này - Năm xưa

Ngày này năm xưa​

01/01
Ngày 1/1/1801, nhà thiên văn học người Italia Giuseppe Piazzi đã phát hiện ra tiểu hành tinh (asteroid) đầu tiên: Ceres. Sau cuộc họp của IAU tháng 8/2006, Ceres được xếp vào nhóm hành tinh lùn (dwarf planet). Ceres có đường kính khoảng 950 km, nặng khoảng 9.5x10^20 kg. Ceres chuyển động xung quanh Mặt Trời trên một quỹ đạo nằm giữa Sao Hỏa và Sao Mộc theo chu kỳ 4.6 năm. Đây là thiên thể có đường kính và khối lượng lớn nhất nằm trong vành đai tiểu hành tinh giữa Sao Hỏa và Sao Mộc.

​

Ảnh: Giuseppe Piazi (1746 - 1826)​

« ....
Vào đêm ngày 1 tháng một năm 1801, đêm đầu tiên của năm đó, cũng là đêm đầu tiên của thế kỷ 19, Piazi đang kiểm tra vị trí của một ngôi sao quen thuộc vốn quá mờ nên mắt thường không nhìn thấy được, nhưng cũng đủ độ sáng để lọt vào kính viễn vọng của ông. Ngôi sao đó đã được ghi lại rồi, Piazi chỉ xem xem vị trí ghi lại đó có hoàn toàn chính xác không. Khi kiểm tra nó, ông chú ý đến một ngôi sao khác cũng sáng như vậy ở gần đó. Ông bèn ghi lại vị trí ngôi sao này. Nhưng vì nó không phải là một ngôi sao đã được xác minh nên đêm hôm sau ông trở lại để kiểm tra vị trí và để đảm bảo là mình không lầm lẫn. Ông ngạc nhiên thấy nó xuất hiện, nhưng vị trí lại không như vị trí ông đã ghi được. Mỗi lần ông quan sát lại, vị trí của nó đều thay đổi.
Rõ ràng ngôi sao đó đang chuyển động. Giống như Hecsen, Piazi thoạt tiên cho rằng mình khám phá ra một sao chổi mới. Lại cũng như trong trường hợp của Hecsen, khi Piazi quan sát thiên thể đó khá lâu, ông bắt đầu nghĩ rằng đó là một hành tinh. Căn cứ theo tốc độ chuyển động biểu kiến của nó, nó thậm chí có thể là hành tinh vốn được giả thiét nằm giữa Sao Hỏa và Sao Mộc đấy.
Tuy vậy, để đảm bảo chắc chắn, Piazi cần phải tính toán quỹ đạo của hành tinh mới này. Không may, ngày 11 tháng hai, ông bị ốm, không thể quan sát thêm được nữa. Khi ông khỏi bệnh, hành tinh mới ở gần Mặt Trời quá nên không nhìn thấy được.
Tất nhiên, Piazi vẫn có những quan trắc của ông từ ngày 1 tháng một tới ngày 11 tháng hai, nhưng những quan trắc đó hầu như không đủ để tính toán một quỹ đạo. Không biết quỹ đạo, thì sẽ phải tìm kiếm lại từ vạch xuất phát và sẽ không biết được đến khi nào lại tìm thấy nó. Xét đến cùng, nó không phải là một thiên thể sáng mà.
May thay, nhà toán học Đức trẻ tuổi Cac Friđêric Gaoxơ (Carl Friedrich Gauss) đã tới cứu nguy. Gaoxơ trình bày một phương pháp tính toán quỹ đạo chỉ căn cứ ở ba sự quan trắc đầy đủ. Khi khám phá của Piazi được công bố, Gaoxơ tiếp nhận các quan trắc của Piazi, và vào tháng mười một, tiên đoán về vị trí của hành tinh mới khi nó ở xa Mặt Trời đủ để có thể nhìn thấy được.
Ngày 1 tháng một, năm 1802, một năm sau ngày phát hiện của Piazi, Hainơric W.M Onbơ (Heinrich W. M. Olbers) (một trong nhóm các nhà thiên văn Đức săn tìm hành tinh) tìm thấy lại vị trí hành tinh ở chỗ mà Gaoxơ đã tiên đoán.
Piazi đề nghị đặt tên hành tinh mới đó là Xêret (Ceres), theo tên nữ thần nghề nông của La Mã (theo người Hy Lạp, tên nữ thần đó là Đêmête (Demeter)), yêu cầu của ông được thực hiện, Xêret cũng là nữ thần liên quan chủ yếu đến đảo Xixin.
... »
(Isaac Asimov, 1966. Hệ Mặt Trời, người dịch Đắc Lê, NXB Khoa Học và Kỹ Thuật, 1980)

​

Ảnh: Hành tinh lùn Ceres (kính thiên văn Hubble chụp)​

Được Hero_Zeratul sửa chữa / chuyển vào 08:25 ngày 01/01/2007

02/01
Ngày 02/01/1959, Liên Xô đã phóng thành công Luna 1, tàu thăm dò Mặt Trăng. Vào ngày 4/1/1959, Luna 1 bay qua (fly by) bề Mặt Trăng với khoảng cách 5995 km. Luna 1 trở thành tàu thăm dò không người lái đầu tiên của loài người tiếp cận được Mặt Trăng và là « hành tinh nhân tạo » đầu tiên của nhân loại. Luna 1 tiếp động chuyển động thêm 450 ngày trên một quỹ đạo hành tinh giữa Trái Đất và Sao Hỏa.
Luna 1 đã phát hiện Mặt Trăng không hề có từ trường và là thiết bị đầu tiên của nhân loại đo được gió Mặt Trời.

Ảnh: Luna 1​

Tài liệu tham khảo:
[1]. Tammy Plotner, 2007. What is up 2007, 365 days of skywatching, http://www.astrowhatsup.com/download-the-book/
[2]. http://nssdc.gsfc.nasa.gov/database/MasterCatalog?sc=1959-012A

03/01
Ngày sinh của nhà thiên văn người Nga Grigoriy N. Neujamin (1886 ?" 1946). Ông là người khám phá ra tiểu hành tinh Gaspra (Asteroid 951) vào năm 1916. Gaspra là một tiểu hành tinh nhỏ, tuy nhiên, gần đây, nó lại là tâm điểm chú ý của nhiều nhà thiên văn trên Thế giới. Ngày 22/10/1991, tàu thăm dò Galileo bay qua (fly by) Gaspra với khoảng cách 1600 km (đây là lần đầu tiên một thiết bị thám hiểm tiếp cận bề mặt một tiểu hành tinh). Tàu thăm dò Galileo phát hiện Gaspra có hình thù kỳ lạ (giống củ khoai tây) với các kích thước 20x12x11 km. Gaspra tự quay quanh trục với chu kỳ khoảng 7h.

Ảnh: Tiểu hành tinh Gaspra (tàu thăm dò Galileo chụp)​

Tài liệu tham khảo:
[1]. Tammy Plotner, 2007. What is up 2007, 365 days of skywatching, http://www.astrowhatsup.com/download-the-book/
[2]. http://www.solarviews.com/cap/ast/gaspra3.htm

04/01
Ngày sinh của nhà thiên văn nghiệp dư người Đức Wilhelm Beer (1797 - 1850). Ông là một chủ nhà băng yêu thích thiên văn, đã xây dựng một đài thiên văn ở Berlin và làm việc với nhà thiên văn Johann Heinrich von Mädler (1794 ?" 1874). Sau 7 năm miệt mài làm việc, năm 1836, Beer và Mädler đã hoàn thành Mappa Selenographica, tấm bản đồ Mặt Trăng có đường kính 1 mét.

Ảnh: Wilhelm Beer​

Mappa Selenographica được đánh giá là bản đồ Mặt Trăng chi tiết nhất mà con người vẽ được trước khi kỹ thuật chụp ảnh ra đời.

Ảnh: Một phần bản đồ Mappa Selenographica​

Tài liệu tham khảo:
[1]. Tammy Plotner, 2007. What is up 2007, 365 days of skywatching, http://www.astrowhatsup.com/download-the-book/
[2]http://fr.wikipedia.org/wiki/Guillaume_Beer
[3]http://www.astro.uiuc.edu/~uias/s-m/sm-apr-96.html

05/01
Tôi chưa tìm được các sự kiện thiên văn liên quan đến gày 05/01. Cứ post tạm bài này cho liền mạch, nếu có thể tôi sẽ bổ xung sau.
Rất mong nhận được sự hỗ trợ từ các bạn.

06/01
Ngày 06/01/1949, chiếc đồng hồ nguyên tử đầu tiên của Thế Giới được đưa vào vận hành tại Nha Tiêu chuẩn Quốc gia Hoa Kỳ - National Bureau of Standards (nay là Viện Tiêu chuẩn và Kỹ thuật Quốc gia Hoa Kỳ - National Institute of Standards and Technology). Về mặt lý thuyết, các đồng hồ nguyên tử hoạt động dựa trên quá trình đo các đặc tính từ trường của hạt nhân nguyên tử bằng phương pháp cộng hưởng (resonance method for recording the magnetic properties of atomic nuclei) của Isidor Isaac Rabi (giải Nobel Vật Lý năm 1944).

Ảnh: chiếc đồng hồ nguyên tử đầu tiên của Thế Giới (NIST ?" 1949)​

Tài liệu tham khảo:
[1]. Tammy Plotner, 2007. What is up 2007, 365 days of skywatching, http://www.astrowhatsup.com/download-the-book/
Được Hero_Zeratul sửa chữa / chuyển vào 05:35 ngày 06/01/2007

07/01
Ngày 07/01/1610, Galileo đã phát hiện ra 3 trong số 4 vệ tinh thuộc nhóm vệ tinh Galileo của Sao Mộc: Io, Europa và Callisto. Sau đó một ngày, ông phát hiện ra vệ tinh còn lại: Ganymede [1, trang 8]

Ảnh: Bài viết của Galileo trên báo Sidereus Nuncius (Tín sứ của các ngôi sao) tháng 3 năm 1610 thông báo về việc phát hiện ra các thiên thể chuyển động xung quanh Sao Mộc​

(Bản dịch tiếng Anh của bài viết trên có thể tham khảo tại tài liệu [2])
« Khi năm mới bắt đầu, Galilê khám phá ra một điều làm cả thế giới kinh ngạc. Vào ngày 7 tháng một năm 1610, ông hướng kính viễn vọng lên Sao Mộc. Nó lớn thành một quả cầu nhỏ. (Những ngôi sao không lớn được như thế. Ngay cả với kính viễn vọng hiện đại nhất, chúng vẫn chỉ là các điểm sáng mà thôi). Hình ảnh gây ấn tượng tức khắc cho Galilê là ba ngôi sao nhỏ ông nhìn thấy bên cạnh Sao Mộc (đêm sau, ông nhìn thấy bốn ngôi sao). Ông quan sát chúng hết đêm này đến đêm khác, và chẳng bao lâu rõ ràng thấy chúng chuyển động xung quanh Sao Mộc.
Có bốn mặt trăng nhỏ bé chuyển động xung quanh Sao Mộc giống như Mặt Trăng của chúng ta chuyển động xung quanh Trái Đất.
Đây là dẫn chứng cho biết Arixtôt và Ptôlêmê đều sai rõ ràng. Họ đã nói rằng mọi vật trên trời chuyển động xung quanh Trái Đất cơ mà. Không kể đến ai có thể nói gì về Mặt Trăng, Mặt Trời và các hành tinh, chỉ riêng bốn thiên thể nhỏ bé này cũng chuyển động xung quanh Sao Mộc đấy !
Galilê gọi chúng là Sidera Medicea (« Những ngôi sao Mêđixi theo tên của Côximô Mêđixi II, đại công tước của Tôxcan, là người Galilê đợi sẽ giao cho ông một việc làm (sau đó, Galilê nhận được việc làm). Tuy vậy, các thế hệ sau đã quyết định rằng niềm vinh dự đó đặt vào nhầm người. Khi Kêplơ nghe về những vật thể mới ấy, ông gọi chúng là các vệ tinh, cho nên bốn Mặt Trăng của Sao Mộc khi được gộp thành một nhóm thì được gọi là nhóm vệ tinh Galilê.
Từ vệ tinh hiện giờ được dùng để chỉ bất kỳ thiên thể nào ?" hoặc thậm chí cả vật thể do con người làm ra ?" chuyển động xung quanh một hành tinh. Các vệ tinh chuyển động theo một hành tinh, nói một cách khác là « hộ tống » nó, trong khi hành tinh chuyển động xung quanh Mặt Trời. Mặt Trăng là vệ tinh của Trái Đất. Các vệ tinh cũng được gọi là « các mặt trăng », nhưng thường gọi là « các vệ tinh » để cho rõ ràng hơn, còn chữ « Mặt Trăng » là để dành cho vệ tinh riêng của Trái Đất.
Các vệ tinh Galilê đều là những thiên thể rất lớn. Hai vệ tinh ở gần Sao Mộc hơn thì hầu như lớn bằng Mặt Trăng của chúng ta (vốn có đường kính 3450 km). Hai vệ tinh ở ngoài thật sự lớn hơn Mặt Trăng của chúng ta, thậm chí còn lớn hơn cả hành tinh Sao Thủy nữa.
Các vệ tinh Galilê đã được đặt tên theo những nhân vật trong thần thoại Hy Lạp vốn có liên hệ chặt chẽ với Jupite (tức Zơt, đều là tên của Sao Mộc theo tiếng La tinh hoặc Hy Lạp). Người làm việc này là nhà thiên văn Đức Ximon Mariut, người khám phá ra các vệ tinh đó chỉ một ngày (!) sau Galilê. Vệ tinh gần Sao Mộc nhất được gọi là Iô, rồi tới Ơrôpa, Ganimet (vệ tinh lớn nhất) và Calixtô. Đôi khi, chúng được gọi tên theo số: Jupite I, Jupite II, Jupite III và Jupite IV. » [3, trang 82, 83]

Ảnh: minh họa Sao Mộc và 4 vệ tinh Galileo. Từ trên xuống dưới là: Io, Europa, Ganymede và Callisto​

Tài liệu tham khảo:
[1]. Tammy Plotner, 2007. What is up 2007, 365 days of skywatching, http://www.astrowhatsup.com/download-the-book/
[2] Calvin J. Hamilton, 1995-2005 . Views of the Solar System,
http://www.solarviews.com/cap/jup/manuscr1.htm
và
http://www.solarviews.com/cap/jup/manuscr2.htm
[3] Isaac Asimov, 1966. Hệ Mặt Trời, người dịch Đắc Lê, NXB Khoa Học và Kỹ Thuật, 1980

08/01
+ Ngày 08/01/1642, Galilei Galileo qua đời (15/02/1564 ?" 08/01/1642). [1, trang 9]
+ 300 năm sau ngày mất của Galileo, một ngôi sao sáng xuất hiện trên bầu trời Vật lý Thiên văn: Stephan William Hawking (08/01/1942). Hawking hiện là giáo sư Lucasian, chức danh dành cho giáo sư toán học của Đại học Cambridge. Từng đảm nhiệm vị trí này là những nhà khoa học xuất chúng như Isaac Newton và Paul Dirac. Lĩnh vực chính của Hawking là nghiên cứu lý thuyết vũ trụ học và hấp dẫn lượng tử. Một số cuốn sách nổi tiếng của ông như:: Lược sử thời gian, Vũ trụ trong một hạt dẻ, ... đã được dịch sang tiếng Việt.[2]

Ảnh: Stephan William Hawking​

+ Ngày sinh của nhà thiên văn học người Đức Johannes Fabricius (08/01/1587 ?" 1616). Cùng với cha là David Fabricius, ông được coi là một trong những người đầu tiên tiến hành những quan sát bằng kính thiên văn đối với các vết đen trên Mặt Trời (những năm 1610, 1611). Ông mô tả các quan sát của mình trong tác phẩm De Maculis in Sole Observatis, et Apparente earum cum Sole Conversione Narratio ("Narration on Spots Observed on the Sun and their Apparent Rotation with the Sun", "Tường thuật về quá trình quan sát các vết đen xuất và quay cùng Mặt Trời).[3]
Tài liệu tham khảo:
[1]. Tammy Plotner, 2007. What is up 2007, 365 days of skywatching, http://www.astrowhatsup.com/download-the-book/
[2]. Wikipedia, 2006. , Stephen Hawking, http://vi.wikipedia.org/wiki/Stephen_Hawking
[3]. Al Van Helden, 1995. David (1564-1617) and Johannes (1587-1616) Fabricius, http://galileo.rice.edu/sci/fabricius.html
Được Hero_Zeratul sửa chữa / chuyển vào 23:11 ngày 08/01/2007

09/01
Ngày 8/1/1839, nhà thiên văn học người Scotland Thomas James Henderson (28/12/1798 ?" 23/11/1844) công bố kết quả đo đạc tiến hành bằng phương pháp thị sai (parallax) đối với sao Alpha Centauri.[1] Mặc dù những kết quả đo khoảng cách đã có được trong khoảng những năm 1832, 1833, tuy nhiên do sự không chính xác của dụng cụ đo, Henderson chỉ công bố kết quả vào 1839 (sau khi Friedrich Wilhelm Bessel công bố khoảng cách đo bằng thị sai đối với sao 61 Cygni vào năm 1838).[2]
Kết quả đo khoảng cách từ Trái Đất đến sao Alpha Centauri của Henderson là 3.25 năm ánh sáng, nhỏ hơn kích thước thật ngày nay đo được 33.7%. Kết quả đo khoảng cách của Bessel đối với sao 61 Cygni (10.4 năm ánh sáng) chính xác hơn, chỉ nhỏ hơn kết quả đo được ngày nay khoảng 9.6%. Tuy nhiên, hầu hết các tài liệu ngày nay đều công nhận Henderson là nhà thiên văn đầu tiên tiến hành đo khoảng cách các vì sao bằng phương pháp thị sai.
Vốn xuất thân là một luật sư, tuy nhiên, niềm yêu thích đối với thiên văn và toán đã khiến Henderson đến làm việc tại đài quan sát của chính phủ Anh tại mũi Hảo Vọng, Nam Phi. Sau đó 2 năm, ông quay về Edinburgh và trở thành nhà thiên văn hoàng gia đầu tiên của Scotland. Tác phẩm lớn nhất của Henderson là bản danh mục sao trong đó chứa vị trí của hơn 60000 ngôi sao. [1]

Ảnh: Bia tưởng niệm Henderson​

Tài liệu tham khảo:
[1]. Tammy Plotner, 2007. What is up 2007, 365 days of skywatching, http://www.astrowhatsup.com/download-the-book/
[2]. Wikipedia, 2006. Thomas James Henderson, http://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_James_Henderson
Được Hero_Zeratul sửa chữa / chuyển vào 12:29 ngày 11/01/2007