Ngu?i Trung Qu?c x?u xí (Bá Duong) - Ph?n 10

Ngu?i Trung Qu?c x?u xí (Bá Duong) - Ph?n 10

Cú cỏi van húa khụng cú van minh?

H? Cỳc Nhõn
Bỏo " Lu?n dn ", Los Angeles, ngy 6/2/1985.

"Van minh" v "Van húa" l hai khỏi ni?m hay b? nh?m l?n. Van minh th?t ra l gỡ? Cũn cỏi gỡ g?i l van húa? é?nh nghia nhu th? no? Thu?ng thu?ng m?i ngu?i m?i cỏch.

M?t vi ngu?i trớ th?c Trung Qu?c sụ-vanh cú cỏch núi r?t c? quỏi ly k? l Tõy phuong khụng cú van húa, ch? cú van minh. Ho?c xua tay m?t cỏch khinh mi?t: "Nu?c M? khụng cú van húa !", nhung khụng h? nghe h? núi nu?c M? khụng cú van minh.

Gi? s? chỳng ta l?i h?i m?t cõu: Trung Qu?c cú m?t van húa uu tỳ, nhung khụng cú van minh u? Ho?c h?i: Th? van minh quan tr?ng hay van húa quan tr?ng? Khụng cú van minh lm sao cú van húa ?

K? th?c van minh v van húa tuy hai m m?t, tuy m?t m hai, khụng th? tỏch r?i ra du?c. Chỳng ta cú th? núi cỏi tuong quan c?a chỳng nhu sau: van minh l s? th? hi?n c?a van húa, van húa l b vỳ nuụi c?a van minh.

Van húa khi du?c bi?u hi?n c? th? trong sinh ho?t v xó h?i, cỏi dú l van minh. L?y m?t vớ d? gi?n d? nh?t : l? phộp l s? bi?u hi?n c?a van minh. M Kh?ng T? h? th?ng húa ch? "l?", chớnh dú l van húa.

T?i Trung Qu?c t? hon 2.000 nam nay cỏi nghi l? c?a Kh?ng giỏo du?c th? hi?n trong ch? d? xó h?i, trong l?i núi v vi?c lm, ? sinh ho?t thu?ng ngy c?a nhõn dõn cung nhu qua d?p l? ti?t quanh nam b?n mựa v nh?ng nghi th?c khỏc. T?t c? nh?ng cỏi dú chỳng ta ph?i hi?u l van minh Trung Qu?c. Van minh chớnh l cu?c s?ng.

N?u chỳng ta ch?p nh?n cỏch núi ny thỡ ngu?i Trung Qu?c xem ra r?t dỏng b? chờ cu?i. Vỡ ngay c? van minh Trung Qu?c chỳng ta cung khụng cú, núi gỡ d?n cú th? cú cỏi th? xa x? l van húa. B?i vỡ cỏi van minh c?a chỳng ta (n?u nhu cú) thỡ d?i v?i cỏi van húa c?a chỳng ta nú th?t khụng tuong ?ng tý no. V?y lm sao nú th? hi?n du?c cỏi van húa c?a chỳng ta ?

Núi th? cú nghia l cỏi m chỳng ta th? hi?n trong sinh ho?t hụm nay khụng ph?i l cỏc giỏ tr? c?a van húa Trung Qu?c m ch? l nh?ng th? d?n t? van húa khỏc.

Vỡ v?y van minh Trung Qu?c ngy nay, n?u cú nú, thỡ nú l m?t th? con tu sinh m d?i v?i m? nú - van húa truy?n th?ng Trung Qu?c - khụng cú gỡ g?i l liờn h? huy?t th?ng nhi?u l?m.

G?n dõy tụi cú d?c tỏc ph?m m?i c?a ụng Bỏ Duong l "D?m lờn duụi nú", trong dú núi d?n ?n tu?ng c?a ụng khi sang tham nu?c M?. ễng th?y r?ng n?u so sỏnh thỡ ngu?i M? l? phộp hon ngu?i Trung Qu?c. éi?u ny cung l ?n tu?ng c?a tụi khi di du l?ch ? M?.

Ngu?i Trung Qu?c so sỏnh v?i ngu?i M? - nh?ng ngu?i bỡnh thu?ng trong cu?c s?ng hng ngy - thỡ tr? thnh nh?ng ngu?i "nguyờn th?y", "man r?", vỡ chỳng ta ngay c? "C?m on!", "Xin l?i!" d?u cung khụng bi?t núi.

éi?u ny hon ton khụng ph?i tụi d?t di?u. Nhõn dõn Trung Qu?c, v? l? d? - bi?u hi?n c?a van minh - khụng th? no sỏnh du?c v?i nhõn dõn M?, cung khụng th? sỏnh du?c v?i Nh?t B?n v Nam Hn.

N?u khụng cú cỏi van minh sinh ho?t co b?n, lm sao cú th? cũn huờnh hoang du?c v? cỏi van húa c?a t? tiờn dó b? mai m?t r?i ?

Khụng cú van minh lm sao cú du?c van húa ?

Cho dự cú van minh thỡ cung ch? l m?t th? van minh lai cang, cũn núi cỏi van húa Trung Qu?c no n?a ?


Khụng th? bụi nh? van húa Trung Qu?c

Luu Ti?n M?n

Bỏo " Lu?n én ", Los Angeles, ngy 6/3/1985.

T?i éi Loan, nh?ng ngu?i bi?t ti?ng ụng Bỏ Duong khụng ph?i ớt. Ngay c? tụi, tuy chua h? d?c tỏc ph?m no c?a nh van ny, nhung vỡ nghe d?n d?i mói v? s? t?ng tr?i, c?nh ng? c?a ụng r?i cung thnh ra bi?t.

Hai muoi nam tru?c Bỏ Duong vi?t t?p van ? éi Loan. Th?i ?y xó h?i éi Loan cũn l m?t xó h?i dúng kớn, khụ khan, nh?t nh?o. T?p van c?a ụng duong th?i dó l m?t thang thu?c mỏt m? thớch ?ng v?i nh?ng lũng ngu?i b? ng?t ng?t. Chớnh vỡ th? t?p van c?a ụng dó lm ụng n?i ti?ng.

Nhung ? d?i thu?ng nh?ng s? thu?n l?i d? dng nhi?u khi v?n mang l?i cỏi r?i ro r?t l?n. ễng vi?t r?t nhi?u, trờn tr?i du?i bi?n khụng chuy?n gỡ khụng d?ng d?n, l?i khụng bi?t che d?y d?u di?m, sao trỏnh du?c vi?c xỳc ph?m vo vựng d?t c?m, vo cỏc hỳy k? c?a th?i d?i. K?t qu? l sau dú ụng b? t?ng di L?c é?o d? dúng c?a nghi?n ng?m s? d?i.

é?n khi du?c phúng thớch, ti?ng tam c?a ụng l?i cng l?y l?ng; th?a th?ng xụng lờn, cỏi ngang ngu?c c?a ụng l?i cng ghờ g?m. Ch?i b?i m?t nhúm ngu?i chua dó, ụng bốn vung roi, phờ kim bỡnh c?. Ngay c? cỏi van húa 5.000 nam c?a Trung Qu?c cung b? ụng dỏnh toi b?i.

G?n dõy tụi du?c d?c trờn bỏo "Lu?n én" bi di?n thuy?t c?a Bỏ Duong t?i é?i h?c Iowa (M?) nhan d? "Ngu?i Trung Qu?c x?u xớ" ; d?c xong lũng d?y xỳc c?m. éỳng th? ! M?t nu?c to l?n nhu Trung Qu?c, m ngu?i c? nghốo, chớ c? th?p, cựng qu?n lõu di thỡ s? khụng th? no th?ng nh?t du?c mói, d?n lỳc no dú s? khụng kh?i b? tan ró. Ngay ngy hụm nay cung dó cú m?t b? ph?n ngu?i Trung Qu?c ? ngoi nu?c vu?t du?c qua trỡnh d? d?i h?c dó khụng cũn th?a nh?n mỡnh l ngu?i Trung Qu?c, v tuyờn b? th?ng th?ng l ch?ng cũn gỡ dớnh lớu d?n nu?c ny n?a.

Hi?n nay trờn th? gi?i cú l? ngoi cỏi lo?i ngu?i nhu Bỏ Duong, khụng cú m?t ngu?i dõn thu?ng no ? cỏc qu?c gia nghốo kh?, vỡ n?nh n?t ho?c oỏn h?n l?i v?i vng di bụi nh? d?ng bo v van húa m mỡnh v?n cũn s?ng nh? vo dú.

Nh khoa h?c l?n ngu?i Hy L?p ỏc-Si-Một cú núi: "Hóy cho tụi m?t di?m t?a, tụi s? b?y du?c c? qu? d?t". é?i khỏi Bỏ Duong cung mo tỡm du?c m?t di?m t?a - cỏi van húa hu tuong c?a ụng - v dựng di?m t?a ny d? t?n cụng vo v?n m?nh van húa c?a m?t nu?c l?n hon m?t t? ngu?i.

T?i nh?ng nu?c gi?u cú, ngu?i dõn núi v? s? x?u xa c?a qu?c gia mỡnh thỡ cung dó cú hai quy?n sỏch dó cho d?i. Sau é? nh? Th? chi?n, cú m?t v? ngu?i M? vi?t m?t quy?n g?i l "Ngu?i M? x?u xớ". M?t v? khỏc ngu?i Nh?t sau dú vi nam cung v?i vng vi?t cu?n "Ngu?i Nh?t x?u xớ". Hai tỏc gi? ny c?m th?y ngu?i nu?c mỡnh ho?c vỡ tớnh tỡnh kiờu xa, ho?c vỡ thi?u l? d? d?o d?c, m?i vi?t van c?nh t?nh m?i ngu?i.

é?c bi?t d? nh?n m?nh nh?ng di?u khụng d?ng tỡnh, ụng tỏc gi? Nh?t b?t ch?p dang ? gi?a nhi?m k? d?i s? t?i nu?c ngoi, dó cho in luụn. Vi?c ph?i d?n t?t d?n, cỏi hnh vi sai trỏi c?a m?t nhõn viờn nh nu?c ?y dó lm ụng m?t ch?c. Nhung qua vi?c ny ta cú th? th?y du?c t?m lũng thnh c?a ụng ta d?i v?i d?t nu?c nhu th? no.

Tụi dó s?ng ? M? hon 10 nam, khụng l? gỡ chuy?n ngu?i M? khỏ b?n r?n trong cu?c s?ng thu?ng ngy. Hng ngy, vỡ vi?c ny vi?c n? b?n d?n khụng cú th? r?t ra, nờn m?t quy?n sỏch d?u hay nhu quy?n "Ngu?i M? x?u xớ" cú l? cung ch?ng lm cho ngu?i M? bỡnh thu?ng no c?m th?y thớch thỳ du?c. Theo tụi, s? ngu?i M? bi?t d?n quy?n sỏch ny khụng nhi?u, d?c du?c k? nú cú l? cũn ớt hon n?a.

Tỡnh hỡnh ? éi Loan l?i khỏc h?n. Dự cụng thuong nghi?p dang phỏt tri?n m?nh m?, dự cu?c s?ng thu?ng ngy c?a ngu?i dõn ch?ng du?c nhn h? gỡ, nhung cỏi thỳ tũ mũ hi?u k? noi con ngu?i l?i khụng h? gi?m thi?u.

N?u cỏc ngi khụng tin thỡ c? d?n khu ch? Tõy Mụn é?nh, v?a di ch?m ch?m v?a ng?a c? nhỡn lờn tr?i, thỡ tụi b?o d?m v?i cỏc ngi r?ng ch? trong kho?nh kh?c nh?ng ngu?i chung quanh cung s? d?u ngh?n c? nhỡn lờn tr?i xem cú gỡ khụng.

Ngu?i dõn s?ng ? éi Loan d?i v?i nh?ng s? v?t xung quanh mỡnh d?u r?t tũ mũ. Cho nờn quy?n sỏch c?a Bỏ Duong v?a ra d?i m?t cỏi, dự khụng nhu gi?y quý L?c Duong, nhung ch?c ch?n bỏn r?t ch?y.

Nhi?u ngu?i Trung Qu?c khi cói nhau m?m mi?ng thu?ng thu?ng khụng l?a l?i, ch?i nhau d?n c? ba d?i t? tụng. Nguyờn nhõn vỡ ngu?i Trung Qu?c r?t tr?ng ch? hi?u, nờn d?ng d?n t? tụng t?c cú th? lm cho d?i phuong dau v gi?n nh?t.

Nhung Bỏ Duong - trong quy?n sỏch ụng vi?t - dó ch?ng t? k? thu?t ch?i c?a mỡnh cũn tinh thõm hon. ễng dố b?u c? m?t n?n van húa. éú l cỏch trỳt gi?n hay nh?t b?ng cỏch túm c? c? b?n Trung Qu?c cựng m?t lỳc.

N?u r?p khuụn theo cụng th?c c?a Bỏ Duong m núi thỡ "é?t no qu? n?y, xó h?i no nhõn ti ?y", v nhõn ti Bỏ Duong dỳng l dó lm du?c cỏi mỡnh mu?n. ễng dó ch?i c? bn dõn thiờn h? ngu?i Trung Qu?c.

L?ch s? hi?n d?i Trung Qu?c l l?ch s? c?a m?t dõn t?c d?y r?y tai h?a. Xõm lang t? bờn ngoi, lo?n l?c bờn trong, nghốo khú, kh? n?n lõu di lm cho d?c t? tin dõn t?c c?a ngu?i Trung Qu?c dó b? suy gi?m.

Qu?c gia chỳng ta ngy nay b? chia dụi. Trung C?ng ? l?c d?a thỡ, ụi thụi, nghốo kh?, l?c h?u ! ? éi Loan tỡnh tr?ng hi?n nay cú khỏ hon v?i l?i t?c trung bỡnh hng nam hon 3.000 dụ-la M?, nhung so v?i hai nu?c M?, Nh?t thỡ th?t ra v?n cũn l m?t x? s? b?n cựng.

Vỡ v?y ngu?i Trung Qu?c ? giai do?n ny nờn chỳ tr?ng d?n m?t cõu thớch h?p v?i cỏi tỡnh th? c?a mỡnh hon, dú l "B?n nhi vụ xi?n" (nghốo nhung khụng n?nh), cũn cỏi cõu "Phỳ nhi vụ kiờu" (gi?u nhung khụng kiờu), ho?c "Phỳ nhi h?o l?" (gi?u m bi?t cu x?) chua ph?i l chuy?n ngay tru?c m?t, e r?ng cỏi dú cũn ph?i ch? d?n m?t n?a th? k? n?a. é?n lỳc dú cú núi d?n quy?n "Ngu?i Trung Qu?c x?u xớ" c?a Bỏ Duong cung v?n chua mu?n.

Nhung dỏng ti?c l Bỏ Duong l?i quỏ quan tõm d?n danh l?i tru?c m?t nờn khụng nghi nhu v?y. ễng ta mu?n b?t chu?c ngu?i Nh?t, ngu?i M? d? lm ngu?i Trung Qu?c d?u tiờn bờu ri?u cỏi x?u c?a ngu?i Trung Qu?c ra, cng s?m ch?ng no cng t?t ch?ng dú.

K? ho?ch c?a ụng ta r?t l?n, ụng khụng ch? chu?n b? nú theo ki?u m?t ngu?i m?t ng?a, m hy v?ng m?i ngu?i cung nh?t t? xụng vo cựng ụng tham chi?n, cựng giỳp ụng lm cỏi vi?c bụi nh? Trung Qu?c cho du?c r?m r? thờm.

Cú l? vỡ cú du?c cỏi kinh nghi?m ph?i tr? giỏ d?t ? trong tự, Bỏ Duong bi?t r?ng phm vi?c gỡ mu?n thnh cụng ph?i suy nghi k? v cú muu sõu. ễng m?i m?i ngu?i cựng vi?t v?i ụng, d? th? nh?t : gõy thanh th? l?n, tang thờm hi?u qu? vi?c bụi nh? ny; th? hai: nh? khụng may g?p ph?i tai v? sau ny thỡ cũn cú ngu?i dua com nu?c vo nh lao cho. éỳng l nh?t c? lu?ng ti?n.

Bõy gi? chỳng ta hóy th? xem chi?n d?ch bụi nh? van húa Trung Qu?c do Bỏ Duong ti?n hnh gõy ?nh hu?ng d?n nh?ng ngu?i dõn luong thi?n nhu th? no b?ng cỏch l?y ngay nh?ng vớ d? m Bỏ Duong dó don c?:

Chuy?n di M? c?a v? ch?ng Bỏ Duong d?n Iowa m?t ph?n do ch? nh hng Y?n Kinh l ụng Bựi Trỳc Chuong ti tr?. Bỏ Duong tuyờn b? ụng Bựi dó th? l? v?i mỡnh nhu th? ny:

"Tru?c khi d?c sỏch c?a ụng, tụi cho r?ng ngu?i Trung Qu?c l ghờ g?m l?m. Sau khi d?c sỏch c?a ụng xong, quan ni?m c?a tụi dó thay d?i. Vỡ v?y tụi mu?n m?i ụng d?n d? g?p m?t".

Bỏ Duong núi thờm:

"Lỳc ụng Bựi dó th?y van húa chỳng ta cú v?n d? m?i t? h?i ph?i chang d?y l do ph?m ch?t c?a ngu?i Trung Qu?c chỳng ta cú v?n d? ?"

é?i v?i cõu h?i c?a ụng Bựi, Bỏ Duong dó dựng cỏi ki?n th?c uyờn thõm d? tr? l?i nhu th? ny:

"Tụi khụng nghi r?ng ph?m ch?t chỳng ta cú v?n d?, dú khụng ph?i l m?t di?u an ?i. Ngu?i Trung Qu?c cú th? l m?t trong nh?ng dõn t?c thụng minh nh?t th? gi?i. T?i cỏc d?i h?c M? nh?ng ngu?i x?p h?ng d?u b?ng thu?ng l ngu?i Trung Qu?c, nhi?u nh khoa h?c l?n - g?m c? ngu?i cha d? c?a n?n khoa h?c nguyờn t? l?c Trung Qu?c Tụn Quan Hỏn, du?c gi?i Nobel nhu Duong Ch?n Ninh, Lý Chớnh é?o d?u l nh?ng b? úc hng d?u.

Tụi cho r?ng ngu?i Trung Qu?c chỳng ta v?n cú ph?m ch?t cao quý".

M?t ph?m ch?t cao quý ? Thỡ ra cỏi ph?m ch?t m ụng ta mu?n núi dú ch? l th? ph?m ch?t sinh lý (sinh v?t) ch? khụng ph?i l ph?m ch?t van húa.

Nhung trờn phuong di?n sinh v?t h?c, cỏc dõn t?c v cỏc gi?ng ngu?i trờn trỏi d?t d?u cú m?t b? nóo khụng hon kộm nhau m?y v? kớch c?. Cỏc nh khoa h?c d?u khụng tin vo thuy?t cú s? sai bi?t v? ph?m ch?t c?a b? úc gi?a cỏc dõn t?c. T?i sao cú dõn t?c vo m?t th?i k? no dú l?i bi?u l? úc thụng minh d?c bi?t, nhung v? sau l?i b? suy d?i, tn l?i di ? T?i sao ngu?i Anh ? th?i d?i Newton (Newton) nhõn ti khụng ng?ng xu?t hi?n, m bõy gi? l?i nhu tu?i gi s?p ch?t, khụng cũn sinh khớ n?a ? Ngu?i Anh th?i nay v ngu?i Anh ? th?i d?i Newton d?u úc khụng gi?ng nhau hay sao ?

Chỳng ta th?y m?t di?u l ngu?i mự thu?ng v?n cú m?t thớnh l?c phi thu?ng. K? th?c cỏc t? bo thớnh giỏc c?a h? cung ch?ng khỏc gỡ nh?ng ngu?i khỏc, ch?ng qua vỡ ngu?i mự c?n ph?i khai thỏc ti?m nang thớnh giỏc c?a h? nhi?u hon so v?i ngu?i bỡnh thu?ng m thụi.

Ngu?i Trung Qu?c h?c r?t gi?i. Nang l?c trớ tu? vo b?c nh?t. Nhi?u nh xó h?i h?c, tõm lý h?c, giỏo d?c h?c dang tỡm hi?u xem vi?c ny cú ph?i do nguyờn nhõn van húa Trung Qu?c khụng. H? dõn t?c no m u?ng vo cỏi van húa cú d?y tớnh d?o dai, b?n b? m m?nh m? c?ng c?i ny d?u cú kh? nang tr? du?c b?nh lu?i v b?nh ngu. Gi?ng nhu Nh?t B?n, Nam Hn d?u l nh?ng vớ d? rnh rnh tru?c m?t.

Gi? nh?ng t?p chớ khoa h?c cú uy tớn c?a M? nhu "V?t lý quan sỏt" ta s? th?y m?i m?t k? s? lu?ng cỏc bi ngu?i Trung Qu?c g?i dang nhi?u kinh kh?ng. Cho nờn cú th? núi r?ng van húa l m?t y?u t? c?a ph?m ch?t thụng minh.

M?i khi tụi di trờn m?nh d?t l?n c?a Trung Qu?c, b?t k? ? xú x?nh no, d?i di?n v?i dỏm dụng ngu?i, noi tõm linh tụi thu?ng r?o r?c c?m th?y m?t th? trớ tu? mờnh mụng khụng b? b?n.

Cỏi "Hu tuong lu?n" c?a Bỏ Duong dó ch d?p van húa Trung Qu?c r?t nhi?u. Nhung mu?n m v?n khụng th? h? th?p du?c trớ thụng minh c?a ngu?i Trung Qu?c, nờn ụng dnh ph?i tỏch nú ra kh?i ph?m ch?t van húa c?a Trung Qu?c. é?y l vỡ Bỏ Duong khụng nhỡn l?i v?n d? nhõn qu?, "Hu tuong lu?n" l h?u qu? c?a m?t s? "xột doỏn" thi?u suy nghi trờn nhi?u m?t.

Bỏ Duong núi r?ng ngu?i Trung Qu?c dó c?ng hi?n r?t ớt cho van húa nhõn lo?i. T? th?i Kh?ng T? v? sau m?y nghỡn nam cung khụng s?n sinh du?c thờm m?t nh tu tu?ng no l?n n?a. Cỏi van húa ny nhu m?t d?m nu?c ao tự. éú l cỏi hu tuong van húa. Hu tuong b? th?i lm cho ngu?i Trung Qu?c bi?n thnh x?u xa. Cỏi cỏch suy lu?n ny n?u núi cho cú v? thanh nhó thỡ nú r?t nghốo nn, dung t?c; cũn n?u núi m?t cỏch s? sng thỡ nú l m?t s? gi?n m?t, dựa dai.

H?c trũ trung h?c d?u bi?t: sau Kh?ng T? cú M?nh T?, sau dú l?i cú Chu Hy, Vuong Duong Minh, v.v...l nh?ng nh lý h?c l?n (tri?t gia duy tõn). Nh?ng v? ny d?u l nh?ng nh tu tu?ng l?n, nhung khụng ph?i khụng cú th? d?m du?c trờn d?u ngún tay.

Ta hóy th? bn m?t tý v? M?nh T?.

Tu tu?ng chớnh tr? c?a Kh?ng T? du?c núi d?n trong thiờn "L? v?n" c?a "L? ký" r?t c? th?, cú h? th?ng ; nhung h? th?ng tu tu?ng ny khụng ph?i khụng cú ch? sai sút, so h?, v nú d?ng v?ng du?c nhu m?t qu?c sỏch hay khụng cung v?n cũn l m?t v?n d? c?n ph?i d?n do, cõn nh?c.

Kh?ng T? bn v? vua, lu?n v? dõn, nhung dỏng ti?c ụng dó khụng lm sỏng t? cỏi quan h? gi?a hai bờn v?i nhau. é?n th?i M?nh T?, cỏi lý lu?n chớnh tr? c?a nh nho m?i ti?n lờn m?t b?c v di d?n du?c ch? d?t phỏ.

M?nh T? núi: "Vua sai l?m l?n thỡ ph?i can giỏn. N?u l?i c? ti?p t?c sai m khụng nghe l?i can ngan t?c ph?i tru?t ngụi." (Quõn h?u d?i quỏ t?c giỏn, ph?n ph?c chi nhi b?t thớnh, t?c d?ch v?). L?i núi: "Dõn m?i quý, v sau dú m?i d?n nu?c nh, cũn vua thỡ khụng cú gỡ l quan tr?ng" (Dõn vi quý, xó t?c th? chi, quõn vi khinh). M?nh T? núi rừ r?ng qu?c gia v ch? d? quõn ch? d?u do dõn m ra, n?u lm vua m?t nu?c m khụng x?ng dỏng v?i ch?c v? c?a mỡnh thỡ ph?i ph? b? di.

Cỏi co b?n nh?t trong tu tu?ng trỏc tuy?t c?a Kh?ng T? l cõu "Thiờn h? l c?a m?i ngu?i" (Thiờn h? vi cụng), m ch? nghia l?y dõn lm g?c c?a M?nh T? dó núi rừ cỏi ch? "Cụng" ny nghia l "Dõn". Vỡ v?y, "Thiờn h? vi cụng" cú th? du?c túm lu?c vo hai ý ni?m dõn ch? l "c?a dõn" v "vỡ dõn".

Dõn t?c Trung Qu?c su?t 2.000 nam cựng xung t?ng Kh?ng T? v M?nh T? vỡ th?c ra M?nh T? dó phỏt huy r?ng rói v lm sỏng t? tu tu?ng c?a Kh?ng T?.

N?u núi d?n v?n d? ngu?i Trung Qu?c c?ng hi?n r?t ớt cho van húa nhõn lo?i thỡ theo tụi c?n ph?i gi?i thớch t? m?t gúc d? khỏc. S? truy?n bỏ c?a van húa nhõn lo?i hon ton tựy thu?c vo v?n d? thụng tin. M ? th?i c? d?i s? thụng tin d?u d?a trờn s?c ngu?i, qua l?i giao thụng du?ng th?y ho?c du?ng b? m lan ra.

Cho nờn y?u t? d?a lý d?i v?i s? phỏt tri?n, truy?n bỏ van minh c? d?i l m?t v?n d? then ch?t. Cho t?i ngy nay tỡnh tr?ng ny cung v?n v?y. M?t nu?c nh? ? du?i chõn nỳi Hy-ma-la-ya nhu nu?c Bu-Tan (Bhutan) th? h?i lm sao cú th? phỏt tri?n cụng thuong nghi?p nhu éi Loan, H?ng Kụng, Singapore ?

é?a th? Trung Qu?c n?m ? d?i l?c éụng ỏ, phớa tõy cú sa m?c l?n ch?y di, cỏc du?ng giao thụng v?i Tõy phuong d?u xa v?i v hi?m tr?. Cỏi di?u ki?n b?t l?i v? d?a th? ny lm cho ph?m vi ho?t d?ng c?a Trung Qu?c b? gi?i h?n vo m?t gúc ỏ chõu.

T? m?y nghỡn nam nay ngu?i Trung Qu?c phm vi?c gỡ cung ph?i t? l?c cỏnh sinh. ? vo hon c?nh thi?u s? ti?p xỳc v?i bờn ngoi, n?n van húa Trung Qu?c tr? thnh m?t th? van húa riờng bi?t, r?t l? loi, tro tr?i.

Th? gi?i Tõy phuong l?i hon ton khỏc h?n. Cỏc khu v?c, cỏc dõn t?c c? nghỡn nam cú giao luu, n?i li?n v?i nhau, t?p trung trớ tu? r?ng rói nờn thu du?c nhi?u k?t qu? l?n. Van húa Tõy phuong vỡ v?y dó nam l?n b?y lu?t cú nh?ng bu?c d?t phỏ d? d?n du?c thnh t?u nhu ngy hụm nay.

N?u vớ th? t? xua d?n gi? khụng t?n t?i nh?ng tr? ng?i d?a lý d?i v?i vi?c trao d?i van húa gi?a éụng-Tõy, ho?c gi? Trung Qu?c l m?t nu?c n?m t? xua ? Chõu u, thỡ chỳng ta cú lý do d? tin tu?ng r?ng s? c?ng hi?n c?a ngu?i Trung Qu?c s? c?c k? nhi?u v tr?ng d?i d?i v?i van húa nhõn lo?i.

Cỏi tu tu?ng l?y dõn lm g?c c?a Nho gia Trung Qu?c t? 2.000 nam nay ch?c ch?n cú ?nh hu?ng tớch c?c d?i v?i s? gi?i phúng cỏc xó h?i La Mó, Hy L?p th?i k? nụ l?. T?n Th?y Hong sau khi bói b? du?c ch? d? phong ki?n dó tri?n khai m?t ch? d? chớnh tr? trong dú nh?ng ngu?i dõn bỡnh thu?ng cung du?c tham d? vo vi?c chớnh tr?. S? ki?n ny cú l? cung dó th?c t?nh du?c u chõu trong th?i trung c? phong ki?n.

L?i cũn cú m?t lo?t phỏt minh l?n lao c?a ngu?i Trung Qu?c, nhu k? thu?t ?n loỏt, n?u du?c dua vo u chõu s?m hon 500 nam thỡ th? gi?i th? k? XX ny ch?c ch?n khụng nhu ngy hụm nay.

Van húa Trung Qu?c phỏt tri?n d?n m?t d?nh cao no dú thỡ ng?ng l?i, nhu dó núi, ch? y?u vỡ b? h?n ch? b?i hon c?nh d?a lý; v vỡ th? mang l?y cỏi thi?t thũi c?a m?t n?n van húa riờng l?.

Nhung ngu?i Trung Qu?c khụng ph?i l m?t dõn t?c d?m chõn t?i ch?. Th?t ra d?i v?i van húa tu tu?ng t? bờn ngoi d?n, Trung Qu?c khụng ph?i l nu?c bi ngo?i m?nh. M?t tram nam g?n dõy t?i Trung Qu?c phỏt sinh m?t lo?t nh?ng s? ki?n l?ch s? d?y k?ch tớnh. Cỏch dõy b?y muoi nam, cỏi ch? d? quõn ch? lõu d?i t? m?y nghỡn nam dó s?p d? ch? b?i ti?ng sỳng c?a cu?c kh?i nghia Vừ Xuong.

Kh?ng T? - trong 2.000 nam dó thõm nh?p v chi?m gi? cỏi d?a v? t?i cao trong lũng ngu?i Trung Qu?c - nhung r?i dó khụng ch?u n?i nh?ng ti?ng hũ hột c?a dỏm thanh niờn h?c sinh trong phong tro Ngu T?, v phỳt ch?c b? m?t ch? d?ng.

Sau phong tro Ngu T?, ch? nghia Mỏc cú g?c gỏc t? u chõu, v?a du?c d? xu?ng dó l?p t?c vang d?i kh?p nu?c Trung Qu?c d? tr? thnh m?t lo?i h?c thuy?t l?y l?ng. Chi?n tranh Trung-Nh?t ch?m d?t, sau b?n nam n?i chi?n, Chớnh ph? Qu?c gia (Qu?c Dõn é?ng) rỳt ra éi Loan thỡ Trung Qu?c l?c d?a dó tr? thnh m?t nu?c c?ng s?n ch? nghia.

Qua 34 nam c?a ch? d? c?ng s?n, chớnh ph? c?a m?t t? ngu?i Trung Qu?c l?i tuyờn b? m?t cỏch chớnh th?c v?i m?i ngu?i r?ng ch? nghia Mỏc khụng th? gi?i quy?t du?c nh?ng v?n d? Trung Qu?c v?n cú.

Ngu?i Trung Qu?c dỏm lm, dỏm ch?u, dỏm thay d?i. Trung Qu?c bõy gi? m thnh ra nụng n?i ny khụng ph?i vỡ nú ch? khu khu ụm l?y cỏi "hu tuong" c?a mỡnh m khụng dỏm d?p v?.

Cỏch M?ng Van Húa Trung Qu?c l?i chớnh l m?t tru?ng h?p trong dú ngu?i ta ph? nh?n hon ton giỏ tr? van húa truy?n th?ng, cho nờn m?i ch?u cỏi h?u qu? kh?n kh? d?n nhu v?y.

Bỏ Duong b?o: "Cỏi b?n c?a ngu?i Trung Qu?c l m?t trong nh?ng cỏi x?u xớ c?a h?", v l?i cũn b?o: "Cú l? so v?i ngu?i ?n é? l?i cũn b?n hon m?t tý". Tụi cho r?ng tuy?t d?i da s? ngu?i Trung Qu?c s? khụng d?ng ý v?i cỏch nhỡn c?a Bỏ Duong.

N?u so sỏnh cỏc nu?c ? ỏ éụng, ta th?y m?c d? s?ch s? c?a ngu?i Nh?t ch?ng thua b?t c? nu?c no trờn th? gi?i, nu?c Trung Qu?c dõn qu?c ? éi Loan tuy cú ph?n kộm hon, nhung ?n é? thỡ ph?i núi l t? nh?t.

M?y nam tru?c, lỳc t?ng th?ng M? Carter di tham nu?c ?n, trong chuong trỡnh tin t?c bu?i t?i ? truy?n hỡnh M? chi?u c?nh ti?c chiờu dói c?a chớnh ph?, trong dú ai cung th?y m?t chiờu dói viờn ?n d?ng sau lung Cỏc-to tay c?m m?t cỏi v? d? d?p ru?i cho v? thu?ng khỏch. N?u dem so sỏnh di?u ki?n kinh t?, Nh?t B?n l nu?c gi?u nh?t, éi Loan ? m?c trung bỡnh, cũn ?n é? thỡ vo lo?i nghốo. Nhu v?y chỳng ta cú th? núi tỡnh tr?ng v? sinh c?a m?t dõn t?c g?n li?n v?i di?u ki?n kinh t? c?a nu?c dú.

? Los Angeles cú hai khu ph? Tu (Chinatown), m?t cỏi ? trung tõm (noi ụng Bỏ Duong b?o t?t c? d?u cú xu hu?ng b?n, lo?n) v m?t cỏi ? khu cụng viờn Mụng-to-rõy (Monterrey Park). Khu ph? Tu th? hai s?ch s? hon khu th? nh?t nhi?u. C? hai khu ny d?u do ngu?i Trung Qu?c lm ra, nhung ph?i th?y l s? khỏc bi?t gi?a hai khu ny l?i tựy thu?c vo m?c d? giỏo d?c v thu nh?p c?a ngu?i Trung Qu?c ? m?i noi.

Ngu?i Trung Qu?c khi tỏn g?u r?t ?n o to ti?ng. Cỏi chuy?n khụng bỡnh thu?ng ny cung du?c Bỏ Duong quột vo trong cỏi thựng tớnh x?u c?a ngu?i Trung Qu?c. ễng b?o:

"T?i sao ti?ng núi ngu?i Trung Qu?c l?i to ? B?i trong lũng h? khụng c?m th?y du?c yờn ?n. C? tu?ng ti?ng cng to thỡ lý l? cng m?nh. Ch? c?n to ti?ng, cao gi?ng thỡ lý l? s? v? mỡnh, n?u khụng t?i sao c? ph?i gõn c? lờn nhu th? ?"

ễng Luong Th?c Thu trong bi "Nhó xỏ ti?u ph?m" núi r?ng v?n d? ngu?i Trung Qu?c núi to cú th? vỡ co b?n h? v?n cũn l ngu?i ? m?t nu?c nụng nghi?p. Nụng dõn bu?i sỏng ra d?ng thu?ng cho h?i nhau t? nh?ng kho?ng cỏch xa nờn ph?i l?n ti?ng.

Cú ngu?i l?i b?o ti?ng h? to vỡ v?n d? õm di?u c?a ti?ng Hoa. Vỡ ngu?i Tụ Chõu n?u dựng ti?ng Ngụ Nựng (vựng Chi?t Giang), õm di?u r?t th?p, thỡ c? lỳc cói nhau thanh õm cung v?n c? nh?.

Theo tụi vỡ ti?ng Trung Qu?c l ti?ng don õm, ch? d?ng õm quỏ nhi?u, m?i õm l?i cú d?n b?n õm ti?t khỏc nhau (ti?ng tiờu chu?n). Cho nờn lỳc núi n?u khụng d? to thỡ r?t khú hi?u. Nh?t l khi núi nhanh, n?u khụng núi l?n l?i cng khụng cú cỏch no hi?u du?c.

Chỳng ta d?u cú kinh nghi?m khi di xem xi-nờ b?ng ti?ng Trung, thu?ng thu?ng n?u cựng lỳc khụng cú ph? d? b?ng ch? Hỏn tr? giỳp, m ch? nghe ti?ng khụng thụi, thỡ khụng th? hi?u du?c. éú l vỡ lý do trờn.

V? m?t van ph?m, ti?ng Trung Qu?c l?i cung ch?ng gi?ng lo?i ti?ng no c?. Nú khụng cú th? gi? d?nh (Subjunctive mood) nhu ti?ng Anh, khi?n ngu?i Trung Qu?c lỳc núi thu?ng ph?i hoa chõn mỳa tay d? giỳp m?m mi?ng lờn b?ng xu?ng tr?m cho ý tu?ng di?n d?t c?a mỡnh du?c rừ rng hon. Núi ti?ng Trung, n?u mu?n núi nh?, ph?i núi th?t ch?m v rừ rng, kộo di ph?n phỏt õm c?a t?ng ch? ra thỡ ngu?i nghe m?i hi?u rừ.

Theo tụi nh?n th?y cỏi b?nh núi to c?a ngu?i Trung Qu?c ch?ng cú thu?c no ch?a du?c. N?u dó khụng cú thu?c ch?a thỡ chỳng ta cung cú th? xem cỏi d?c tớnh núi oang oang ny l m?t lo?i qu?c h?n qu?c tỳy. Nhu v?y khụng du?c hay sao?

Cỏi giao thụng h?n lo?n ? éi Loan thỡ ai cung bi?t r?i. éú l m?t s? th?c khụng th? ch?i cói. Nhung d?i v?i Bỏ Duong, ngu?i l?y di?m xu?t phỏt l nh?ng cỏi x?u xa, thỡ nú l?i l m?t y?u t? d? quy t?i cho cỏi van húa Trung Qu?c. ễng ta b?o:

"Cung chớnh vỡ cỏi hu tuong sõu khụng lu?ng du?c ny nờn d?i v?i bi?t bao v?n d? ngu?i Trung Qu?c d?u khụng dựng tu duy c?a mỡnh d? t? gi?i quy?t, m ph?i b?t chu?c, ph?i dựng cỏi tu duy c?a k? khỏc. Cỏi nu?c ao tự ny, cỏi hu tuong ny cú v?t m?t do vo cung s? bi?n thnh c?t khụ.

Nh?ng th? ngo?i lai m?t khi vo Trung Qu?c cung bi?n ch?t. Ngu?i ta cú dõn ch?, chỳng ta cung cú dõn ch?. Nhung dõn ch? c?a chỳng ta l "my l dõn, tao l ch?". Ngu?i ta cú phỏp ch?, chỳng ta cung cú phỏp ch?. Ngu?i ta cú t? do, ta cung cú t? do. Ngu?i ta cú gỡ, ta cú n?y. Anh cú ch? dnh riờng cho b? hnh sang du?ng, tụi cung cú, di nhiờn, nhung ch? dnh cho b? hnh c?a chỳng tụi l ch? d? d? d? h? d?n cho xe cỏn ch?t ".

Tụi cung dó suy nghi v? v?n d? ny nhi?u nam, xin dua ra dõy vi ý ki?n d? dúng gúp v?i nh?ng ngu?i quan tõm d?n nú. Cỏi tr?t t? giao thụng ? éi Loan m?i nam m?i ti?n b?, vỡ s? xe c? cng ngy cng dụng. Trờn du?ng c? cng nhi?u xe thỡ ỏp l?c ngy cng tang d?i v?i ngu?i lỏi xe, lm cho h? ph?i cng tụn tr?ng lu?t di du?ng, dú l cỏi h?u qu? t?t y?u c?a vi?c "v?a s?ng v?a h?c t?p".

T?i M? tr? nh?ng ngu?i lỏi xe bỡnh thu?ng ra, tụi v?n thu?ng nghe núi cũn cú lo?i ngu?i lỏi xe "t? v?". Nh?ng ngu?i lỏi xe "t? v?" ny khỏc nh?ng ngu?i lỏi xe "tiờu chu?n" ? ch? h? cú thờm hai d?c tớnh : khụng s? d?ng quy?n uu tiờn c?a mỡnh, v d?i v?i nh?ng ngu?i ph?m lu?t khỏc h? khụng tỡm cỏch tr? dua.

? éi Loan nh?ng ngu?i lỏi xe bỡnh thu?ng ớt nhi?u cung cú m?t ho?c hai d?c tớnh ny, nhung b?n thõn h? v?n chua ph?i l nh?ng ngu?i lỏi xe "tiờu chu?n" thụng thu?ng. Vỡ v?y giao thụng éi Loan m?i phỏt sinh cỏi hi?n tu?ng "b?t lo?n trong cỏi d?i lo?n", v cỏi "d?i lo?n r?t l kinh d? trong cỏi b?t lo?n dú". T?i sao cú chuy?n ngu?i Trung Qu?c v ngu?i M? khi lỏi xe l?i khỏc nhau?

N?u chỳng ta so sỏnh cỏch thi b?ng lỏi xe ? hai bờn b? Thỏi Bỡnh Duong thỡ s? th?y ngay manh m?i c?a vi?c ny.

Ngu?i M? h?c lỏi xe ngay ? ngoi du?ng, t? lỳc b?t d?u dó ph?i h?c v tuõn theo cỏc quy t?c an ton c?a giao thụng. é?n lỳc di thi cung thi ngoi du?ng, ngoi v?n d? lỏi ? nh?ng noi cú r?t nhi?u xe cũn ph?i ki?m soỏt t?c d?, c? ly sau tru?c, qua ngó tu, ch?n tuy?n ph?i trỏi, chuy?n du?ng, gi? uu tiờn,v.v...Nhu v?y trong tõm lý ngu?i thi d?ng th?i hỡnh thnh du?c cỏi khuụn phộp c?a m?t ngu?i lỏi xe "tiờu chu?n" d? cú th? dựng vo vi?c lỏi xe trong th?c t? sau ny.

T?i éi Loan l?i khụng nhu th?. Lỳc h?c lỏi xe trong nh?ng khuụn viờn c? d?nh c?a nh tru?ng, ngu?i t?p lỏi h?c cỏc d?ng tỏc b? lỏi, d?p phanh, nh?n ga v.v... Sau dú lỳc di thi h? du?c tr?c nghi?m b?i nh?ng thi?t b? di?n c?a S? L?c l?. é? xong cỏi m?nh b?ng dú, thay vỡ g?i l b?ng lỏi, nh? ra ph?i g?i l b?ng "thao tỏc" thỡ m?i dỳng. é?n khi lỏi ra du?ng l?n, trong lũng hon ton chua cú khuụn phộp, v?n r? ngang d?o d?c nhu m?t k? dó man khụng theo m?t quy t?c no c?.

Ngay d?n nh?ng ngu?i dó lỏi xe mu?i nam ho?c m?y muoi nam, trong lũng tuy dó cú khuụn phộp thnh th?c, nhung d?u cung khụng ph?i l nh?ng tay lỏi tiờu chu?n, nờn tựy lỳc, tựy th?i d?u cú th? bi?n d?ng. Tụi g?i dựa dú l ki?u ti x? "cao su".

Vỡ v?y cú th? núi v?n d? giao thụng ? éi Loan cu?i cựng khụng ph?i l v?n d? con ngu?i, cng khụng ph?i v?n d? van húa no dú, nhung l m?t v?n d? chớnh sỏch. Do chớnh sỏch khụng dỳng ngay t? d?u, chớnh quy?n sau ny khú cú th? c?i ti?n cho nú khỏ hon du?c.

Vi?t d?n dõy tụi l?i nh? d?n m?t chuy?n m?y nam tru?c, lỳc ụng Alexander Solzhenitsyn (A-l?ch-xan-do Giụn-xờ-nhớt-xin) - m?t cõy bỳt ngu?i Nga du?c gi?i thu?ng Nobel v? van h?c - du?c phúng thớch d?n M?.

ễng du?c m?i d?n di?n thuy?t trong m?t bu?i l? dún ti?p. Ai cung ch? d?i ụng s? núi d?n nh?ng di?u hay ho v? v?n d? t? do, nhõn quy?n. Nhung tru?c s? ng?c nhiờn c?a m?i ngu?i, ụng l?i quay sang phờ bỡnh v? kinh t? M?. ễng cụng kớch nh?ng nh buụn M? vỡ l?i nhu?n dó tỏng t?n luong tõm, b? vo th?c an nh?ng ch?t húa h?c dựng b?o qu?n th?c ph?m r?t d?c h?i.

ễng di?n thuy?t v?a xong thỡ t? bỏo l?n c?a M? The NewYork Time (Th?i bỏo New York) dó lờn ti?ng. T? bỏo vi?t:

"Dự ụng Solzhenitsyn (Giụn-xờ-nớt-xin) ? t?i Liờn-xụ dó kinh qua m?i kh? n?n m khụng h? khu?t ph?c, vi?c ny lm cho m?i ngu?i r?t ngu?ng m?, nhung khụng ph?i vỡ v?y m ụng cú quy?n du?c tựy ti?n phờ phỏn xó h?i M?".

T? dú v? sau khụng ai cũn nghe ụng Solzhenitsyn di?n thuy?t cỏi ki?u dú. Cú th? ụng dó t? cõm nhu h?n, ho?c cú th? khụng ai mu?n m?i ụng di?n thuy?t n?a.

Trong m?t nu?c cú ch? d? t? do ngụn lu?n, m?i ngu?i d?u cú kh? nang phỏt bi?u ý ki?n c?a mỡnh, ngay c? núi nh?ng di?u phuong h?i d?n k? khỏc m chớnh ph? hay phỏp lu?t khụng th? ngan c?m du?c. Nhung m?t t? bỏo l?n l?i cú th? tr? thnh m?t s?c m?nh tr?ng ti, v cú kh? nang lm cho ngu?i núi kia an khụng ngon ng? khụng yờn.

Ngu?i Trung Qu?c chỳng ta chua cú cỏi lo?i bỏo chớ cú th? quy?n uy nhu th?, song chỳng ta cú du lu?n qu?n chỳng.

V?y, nh?ng ngu?i Trung Qu?c cũn luong tõm xin hóy d?ng lờn, vỡ ngu?i Trung Qu?c chỳng ta, vỡ van húa Trung Qu?c m núi vi cõu cho l? ph?i.






Van húa Trung Qu?c : bụi nh? hay dỏnh ph?n
Truong Thi?u Thiờn

" Lu?n dn bỏo ", Los Angeles,
ngy 3-9 thỏng 4 nam 1985.

M?y thỏng tru?c ụng Bỏ Duong núi chuy?n ? Iowa v? "Ngu?i Trung Qu?c x?u xớ" lm cho c?ng d?ng ngu?i Hoa ? M? xụn xao, mói d?n bõy gi? v?n cũn g?n súng. T? hai thỏng nay trờn t? "Lu?n dn bỏo" co h? m?i k? d?u cú m?t hai bi th?o lu?n v? ỏng van "x?u xớ" c?a Bỏ Duong.

Trong s? ra g?n dõy nh?t tụi l?i du?c d?c bi c?a ụng Luu Ti?n M?n nhan d? "Khụng th? bụi nh? van húa Trung Qu?c". Ngoi v?n d? ch? trớch ụng Bỏ Duong dó bụi nh? van húa Trung Qu?c, ụng cũn dua ra r?t nhi?u gi?i thớch sỏch v? v? cỏc khuy?t di?m c?a ngu?i Trung Qu?c. Bi van ny c?a ụng Luu dó ch?ng t? ụng m?t khỏ nhi?u cụng phu d? suy nghi v? v?n d? van húa Trung Qu?c, l?i cung núi lờn cỏi nhi?t tỡnh c?a ụng d?i v?i nú.

S? nghiờn c?u v cỏi nhi?t tỡnh ny c?a ụng lm tụi r?t khõm ph?c. Nhung cú nhi?u lu?n di?m c?a ụng tụi l?i khụng th? ch?p nh?n du?c. Cho nờn ? dõy xin th?o lu?n nhu sau:

1- ễng Luu b?o ngu?i Trung Qu?c tru?c h?t nờn "b?n nhi vụ xi?n" (nghốo nhung khụng n?nh), cũn "phỳ nhi vụ kiờu" (giu nhung khụng kiờu) thỡ chua c?n kớp l?m.

Theo thi?n ý c?a tụi thỡ hai tõm tr?ng ny cú m?i quan h? nhõn qu? r?t l?n. Gi? s? m?t ngu?i cú ti?n, cú quy?n, h?t s?c kiờu cang, l?i thớch ngu?i ta n?nh n?t mỡnh thỡ nh?t d?nh s? cú nh?ng chuyờn gia n?nh hút (m Bỏ Duong g?i l "phỏi don v?y duụi") võy quanh ngu?i dú. Ch? khi no cỏc v? cú ti?n, cú quy?n, bi?t tụn tr?ng b?n bố nghốo thỡ nh?ng b?n bố nghốo m?i cú th? b?t d?u khụng n?nh n?t du?c.

2- ễng Luu b?o nu?c Anh ? th?i d?i Newton m?i phỏt xu?t nhõn ti, cũn th?i nay ch?ng khỏc no m?t nu?c khụng cũn sinh khớ, nhu d?n tu?i gi s?p ch?t.

V?y d? xem th? cỏi "tu?i gi s?p ch?t" c?a nu?c Anh bõy gi? ? m?c d? no, ta c? ti?n tay d? danh m?c cỏc ngu?i do?t gi?i Nobel t? nam 1960 cho d?n nam 1984 (khụng núi d?n cỏi t? l? cao c?a é?i d? qu?c Anh lỳc v?n cũn hung th?nh tru?c nam 1960). Ta s? th?y trong 25 nam dú t?ng c?ng trờn 153 ngu?i do?t gi?i ? linh v?c khoa h?c (v?t lý, húa h?c, sinh v?t v ba lo?i y h?c) thỡ ngu?i Anh dó chi?m 25 gi?i ru?i [nam 1975 m?t n?a gi?i húa h?c du?c chia cho m?t ngu?i qu?c t?ch ỳc lm vi?c hon ton ? Anh l John Cornforth.

T? tru?c d?n nay ngu?i g?c Hoa du?c gi?i v?t lý cú 3 v?, nhung vỡ d?u l qu?c t?ch M?, lm vi?c nghiờn c?u ? M? nờn trong danh sỏch h? ch?ng du?c xem l ngu?i Trung Qu?c n?a. Nhu v?y t? l? s? ngu?i Anh do?t gi?i chi?m dỳng 1 ph?n 6 c?a t?ng s? th? gi?i, v ch? d?ng sau nu?c M?.

éỳng l sau Th? chi?n Th? nh?t, nu?c Anh dó m?t d?a v? uu th? trong lónh v?c khoa h?c k? thu?t c?a th?i Newton, nhung n?u núi l nu?c ny dang ? vo tỡnh tr?ng "khụng cũn sinh khớ" thỡ ch?ng húa ra l quỏ phúng d?i lờn khụng ?

3- ễng Luu b?o vỡ ph?m vi ho?t d?ng c?a ngu?i Trung Qu?c th?a xua ch? loanh quanh ? m?t gúc chõu ỏ, cho nờn khụng cú l?i cho s? phỏt tri?n van húa.

Tụi th?y di?u ny r?t bu?n cu?i, ch?ng khỏc no ụng b?o tru?c khi Tõn Th? Gi?i b? chi?m lm thu?c d?a thỡ ph?m vi ho?t d?ng c?a ngu?i Tõy phuong khụng b? gi?i h?n trong m?t gúc u chõu v?y.

Trung Qu?c so sỏnh v? d?t dai v nhõn kh?u cung x?p x? tuong duong v?i u chõu. Thờm vo dú l?ch s? Trung Qu?c cũn cú m?t c?c di?n th?ng nh?t trong m?t th?i gian lõu g?p dụi u chõu (u chõu t? th?i Trung c? v? sau dó chia thnh bao nhiờu nu?c, m?i nu?c cú riờng m?t th? ti?ng, m?t van húa, chớnh tr?, tụn giỏo,... ch? cú cỏi no gi?ng cỏi no), cho nờn s? giao luu van húa gi?a cỏc khu v?c v?i nhau dõu ph?i du?c d? dng thu?n l?i hon Trung Qu?c nhu ụng Luu núi.

Th? t?i sao Th?i d?i Ph?c hung, Th? k? ỏnh sỏng, n?n Chớnh tr? L?p hi?n Dõn ch?, cu?c Cỏch m?ng Cụng nghi?p, t?t c? d?u dó ra d?i t?i cỏi gúc u chõu dú?

Theo thi?n ý thỡ van húa v cụng nghi?p Trung Qu?c cho d?n th?i nh T?ng dó d?ng l?i, khụng ti?n du?c vỡ b? gũ bú b?i tu tu?ng c?a cỏc nh Lý h?c.

Ngay t? th?i Hỏn tr? xu?ng, cỏi Nho h?c nh nu?c dó hon thnh vi?c d?ng lờn nhi?u tr? ng?i r?t l?n d?i v?i h?c thu?t v t? do tu tu?ng.

Th?i T?ng, nh?ng ngu?i nhu Trỡnh Di, Chu Hy, v.v...d?u l nh?ng nh Lý h?c l?n, nhung l?i dem thu nh? ph?m vi c?a Nho h?c l?i. H? cho r?ng m?i cỏ nhõn, ớt nh?t m?i cỏ nhõn nh?ng ngu?i dốn sỏch, d?u ph?i su?t d?i khụng cú con du?ng no khỏc ngoi con du?ng h?c lm nh?ng ụng thỏnh.

Cho d?n lỳc Lý h?c tr? thnh cỏi dũng chớnh c?a Nho h?c thỡ s?c s?ng c?a van húa Trung Qu?c li?n b? ch d?p. é?ng th?i t?ng l?p si phu, d? c?ng c? quy?n l?i, d?a v? cỏ nhõn, dó phõn chia m?t cỏch d?c doỏn xó h?i thnh 4 giai t?ng : si, nụng, cụng, thuong, v d?y d?a v? xó h?i c?a nh?ng nhõn ti chuyờn nghi?p (cụng), nh?ng nh buụn (thuong) xu?ng bựn den. Cỏc phỏt minh v? cụng nghi?p thu?ng thu?ng b? xem l th? "tranh dõm tranh x?o" (éua dũi t dõm v x?o trỏ), "diờu trựng ti?u k?" (ti?u x?o dựng t?c nờn cỏc con trựng - r?ng phu?ng), v r?t ớt du?c bỏo dỏp khớch l?.

V?i tõm lý xó h?i nhu v?y, nh?ng k? cú ti cao d?u nghi d?n vi?c lm quan. Cũn l?i nh?ng k? kộm ti hon m?i di lm cụng-thuong-nghi?p.

M?t xó h?i khinh r? cụng-thuong-nghi?p nhu v?y lm sao cú th? hy v?ng phỏt tri?n du?c khoa h?c k? thu?t, cụng nghi?p lm sao ti?n du?c ?

K? th?c vo th?i Nam T?ng, Trung Qu?c dó cú th? cú d? di?u ki?n cho tu b?n ch? nghia phỏt tri?n. N?u nhu th?i ?y cú t? do trong linh v?c h?c thu?t, nh nu?c khớch l? cụng thuong, cỏch m?ng cụng nghi?p r?t cú kh? nang x?y ra t?i Trung Qu?c tru?c khi ra d?i t?i nu?c Anh.

4- ễng Luu d?t cõu h?i: "M?t nu?c du?i chõn r?ng nỳi Hy-ma-la-ya nhu nu?c Bu-tan lm sao cú th? phỏt tri?n cụng thuong nghi?p nhu éi Loan du?c ?"

Tụi cú th? dỏp nhu th? ny: "Cỏi dú ch? tựy thu?c vo con ngu?i!"

ễng khụng th?y nu?c Th?y-Si ? du?i chõn nỳi An-po (Alpes) hay sao ? Di?n tớch cũn nh? hon c? Bu-tan, khụng nh?ng nu?c ny cú cụng thuong nghi?p phỏt tri?n, m trong nhi?u ngnh ngh? cũn d?ng vo hng d?u th? gi?i.

N?u can c? vo cỏi lý lu?n d?a trờn v? trớ d?a lý thỡ t?i sao Tõy Ban Nha, ý, Hy-L?p, Ai-C?p d?u l nh?ng nu?c cú d?a th? thu?n l?i l?i khụng th? phỏt tri?n cụng thuong nghi?p nhu Th?y-Si l m?t nu?c n?m gi?a l?c d?a du?i chõn nỳi. Chua k? d?n cỏc nu?c nhu Na-Uy, Th?y-éi?n l nh?ng nu?c n?m trong m?t gúc r?t bi?t l?p c?a u chõu ?

5- ễng Luu b?o Trung Qu?c dó thay d?i qu?c th?, chớnh th? v chớnh sỏch kinh t? m?t cỏch r?t d? dng. ễng mu?n ch?ng minh r?ng ngu?i Trung Qu?c d?i v?i tu tu?ng ngo?i lai cung khụng d?n n?i l nh?ng k? b?o th?.

Tụi mu?n h?i ụng Luu:

Th? t?t c? nh?ng th? thay d?i ụng núi ? trờn dú cú ph?i dó du?c thụng qua m?t cu?c trung c?u ý dõn ho?c l s?n ph?m c?a m?t qu?c h?i chõn chớnh do dõn b?u, nghia l b?ng nh?ng trỡnh t? h?p phỏp c?a m?t qu?c gia hay khụng ?

N?u dỳng nhu th?, thỡ lu?n di?m c?a ụng Luu m?i d?ng v?ng du?c.

Nhung n?u nh?ng thay d?i ny ch? l phỏp l?nh c?a nh?ng k? n?m quy?n, ho?c du?c thụng qua b?ng hỡnh th?c "con d?u cao su" c?a k? th?ng tr?, thỡ di?u dú ch? minh ch?ng m?t di?u l Trung Qu?c thi?u nhõn quy?n. Nh?ng k? th?ng tr? sau khi n?m chớnh quy?n, v?i sỳng d?n h? ch?n chớnh th? no thỡ ỏp d?t chớnh th? dú, ch?ng c?n bi?t nhõn dõn cú d?ng ý hay khụng.

"Van húa d?i cỏch m?ng" (Cỏch M?ng Van Húa), tuy kh?u hi?u thỡ hụ ho nh?m l?t d? van húa truy?n th?ng c?a Trung Qu?c, nhung b?n thõn l?i núi lờn r?t rừ cỏi tớnh ch?t d?c ti chớnh tr? truy?n th?ng v thúi quen xõu xộ l?n nhau c?a ngu?i Trung Qu?c.

Vỡ v?y, tụi v?n cho r?ng Cỏch M?ng Van Húa dỳng l s?n ph?m 100 % c?a cỏi "van húa hu tuong", nú khụng th? no cú th? phỏt sinh ? m?t nu?c tụn tr?ng nhõn quy?n v dõn ch? du?c.

6- ễng Luu b?o ngu?i Trung Qu?c núi to vỡ trong ti?ng Hỏn cú nhi?u ch? d?ng õm, nờn v?a ph?i núi to v?a ph?i hoa chõn mỳa tay m?i di?n d?t du?c ý nghia mu?n núi.

N?u ý c?a ụng Luu m dỳng thỡ chỳng ta khụng th? no gi?i thớch du?c lm sao ngu?i Trung Qu?c cú th? dựng di?n tho?i d? núi chuy?n v?i nhau, vỡ lỳc dú h? khụng th? hoa chõn mỳa tay m cung khụng th? núi th?t to du?c.

Cỏc d?c gi? khụng tin c? th? g?i ngay dõy núi cho ngu?i thõn hay b?n bố th? xem. Lỳc dú m?i th?y du?c cỏi lý lu?n c?a ụng Luu cú tớnh thuy?t ph?c hay khụng.

Theo ý tụi, ngu?i Trung Qu?c núi to l vỡ h? khụng du?c d?y d? v? cung cỏch núi chuy?n v trỡnh t? c?a h?i ngh?, khụng bi?t tụn tr?ng s? phỏt ngụn c?a ngu?i khỏc, nờn thu?ng khi d?i phuong núi chua d?t dó v?i ỏt l?i, bỏc b? l?i lu?n di?m c?a ngu?i ta.

Cỏi hi?n tu?ng gi?a ch?ng ng?t l?i k? khỏc trong xó giao thụng thu?ng l m?t vi?c luụn luụn x?y ra ? Trung Qu?c. B?i vỡ trong lỳc núi ai cung tranh nhau phỏt ngụn cựng m?t lỳc, nờn m?i ngu?i b?t bu?c ph?i gõn c? cng to cng t?t.

7- ễng Luu dó t?n khỏ nhi?u m?c d? gi?i thớch s? h?n lo?n giao thụng ? Trung Qu?c. ễng cho r?ng vỡ ngu?i Trung Qu?c h?c lỏi xe t?i nh?ng khu riờng bi?t c?a tru?ng d?y lỏi, khụng nhu nh?ng ngu?i M? h?c lỏi xe m?t cỏch th?c t? ? ngoi du?ng. Vỡ v?y ngu?i Trung Qu?c m?c dự thi d?u du?c b?ng lỏi xe, nhung v?n ti?p t?c xem ngoi du?ng nhu khu v?c riờng c?a tru?ng lỏi, v v?n c? ti?p t?c lỏi ngang, dõm d?c.

M?c dự tụi bi?t r?t ớt v? tỡnh hỡnh d?y lỏi xe ? éi Loan, nhung tụi cú th? hỡnh dung du?c khi d?y lỏi xe ch?ng ai d?y c? ph?i luụn luụn búp cũi ho?c d?ng nhu?ng ngu?i di b? ? ch? dnh cho b? hnh qua du?ng (n?u khụng tuõn theo l?i d?y thỡ lm sao d?u b?ng du?c? )

Th? t?i sao khi lỏi xe ra du?ng h? l?i khụng h? r?i cỏi cũi v khụng h? tụn tr?ng ngu?i b? hnh ? l?i dnh cho ngu?i di b? qua du?ng tý no c? ? Xin ụng Luu gi?i thớch giựm tụi.

Trờn dõy l m?t vi suy nghi c?a riờng cỏ nhõn tụi sau khi d?c bi vi?t c?a ụng Luu.

ễng Luu b?o ụng Bỏ Duong bụi nh? van húa Trung Qu?c. Tụi thỡ cho r?ng ụng Luu l?i di tụ son cho nh?ng cỏi v?t b?n c?a van húa Trung Qu?c.

Nhung dự cú nh?n m?nh trờn nh?ng khuy?t di?m hay che d?y sai l?m c?a van húa Trung Qu?c chỳng ta, tụi tin r?ng cỏi d?ng co c?a c? hai ụng d?u phỏt xu?t t? t?m lũng thnh.

Vỡ th? tụi cho r?ng khi ụng Luu núi Bỏ Duong xu n?nh nu?c ngoi thỡ ụng khụng nh?ng lm t?n thuong d?n s? trung h?u c?a ụng Bỏ Duong m cũn khụng dỳng v?i lụ-gớc.

N?u Bỏ Duong l lo?i ngu?i xu n?nh thỡ d?i tu?ng n?nh c?a ụng ta t?t ph?i l Qu?c Dõn é?ng ch? dõu ph?i l ngu?i Tõy phuong.

M?t ngu?i cú ti nhu Bỏ Duong, l?i v?n l ngu?i c?a C?u Qu?c éon (ụng dó t?ng l T?ng cỏn s? c?a "Hi?p h?i Cỏc nh van Thanh niờn" trong C?u Qu?c éon), ch? c?n n?nh n?t nh duong c?c m?t tý l ụng cung cú th? tr? thnh ngu?i du?c tin dựng t? bao d?i nay r?i.

H t?t ụng ph?i ch?n con du?ng muu sinh b?ng cỏch di vi?t t?p van d? kớch thúi hu t?t x?u c?a xó h?i, cu?i cựng xỳc ph?m d?n Qu?c Dõn é?ng, d? cho cỏi d?ng ny b?t nh?t ụng trong vũng 10 nam.

M?t ngu?i mang tỡnh c?m v tu tu?ng nhu ụng, cú th? cũn cú thỏi d? kiờu ng?o l d?ng khỏc, dõu lý no l?i di n?nh n?t.

Khụng bi?t ụng Luu cú th?y th? khụng ?



éỏnh th?ng 1 v?n quõn khụng b?ng t? th?ng lũng mỡnh