Ngu?i Trung Qu?c x?u xí (Bá Duong) - Ph?n 3

Ngu?i Trung Qu?c x?u xí (Bá Duong) - Ph?n 3

PH?N I - CC BI NểI CHUY?N

é?I S?NG, VAN H?C V L?CH S?

Di?n van d?c t?i Phõn khoa S?, é?i h?c Stanford, San Francisco, ngy 22-08-1981.

Cỏi ch? d? tụi du?c giao phú hụm nay d?i v?i tụi quỏ l?n, tụi c?m th?y h?u nhu khụng d?m duong n?i v s? khụng d? tu cỏch d? d? c?p d?n m?t ch? d? l?n nhu th?. Tụi ch? tỡnh nguy?n c? g?ng dúng gúp c?m tu?ng riờng tu v? nh?ng gỡ m 5.000 nam l?ch s? Trung Qu?c g?i ý cho tụi.

Tru?c khi b?t d?u, tụi xin núi d?n m?t c?m tu?ng khỏc v? ngu?i da d? chõu M? (ch? nhõn nu?c M?, cu dõn nguyờn th?y v chõn chớnh c?a chõu M?).

Tụi dó du?c di tham quan nh?ng vựng d?t hoang ph? c?a dõn da d? ? M?. Tụi cung dó d?n tham nh?ng khu bi?t l?p dnh riờng cho ngu?i da d? v g?p m?t s? ngu?i da d?. Th?i gian tuy r?t ng?n, khụng núi du?c nhi?u chuy?n, nhung ?n tu?ng d?i v?i tụi r?t sõu s?c. Tụi khỏm phỏ ra r?ng cỏc s?n ph?m th? cụng c?a ngu?i da d? ngy nay so v?i cỏc s?n ph?m c?a ngu?i da d? sỏu tram nam tru?c, khụng núi v? hỡnh th?c v hoa van, ch? núi v? nh?ng th? phỏp dan d?t v ch?t li?u s? d?ng thỡ khụng cú gỡ thay d?i. Ch? t? cỏi s? ki?n nh? dú, tụi suy nghi v t? h?i r?i khụng bi?t s? m?nh c?a dõn t?c ny s? di v? dõu ?

Chỳng ta khụng th? tu?ng tu?ng du?c m?t dõn t?c l?n v?i l?ch s? lõu d?i nhu th? l?i cú th? dang thoi thúp, ng?c ngo?i trong cỏc khu bi?t l?p t?i M? hi?n nay. C?nh ng? c?a chớnh nh?ng ngu?i da d? ny sau khi b? l?a g?t, tn sỏt v s? nh?c, so v?i cỏi l?ch s? bi thuong c?a ngu?i Trung Qu?c chỳng ta thỡ nờn nghi th? no cho ph?i?

Riờng tụi cú m?t ý nghi v nú lm cho tụi r?t chỏn n?n. éú l v?n d? tru?c m?t c?a ngu?i da d? ch?ng ph?i v?n d? d?o d?c ho?c kinh t? gỡ c? nhung don thu?n l m?t de d?a di?t ch?ng. Tụi khụng ph?i l m?t nh tiờn tri ho?c tu?ng s?, tụi ch? dựng s? suy doỏn riờng tu v can c? trờn nh?ng di?u b?n bố cho tụi bi?t. Chỳng ta cú th? doỏn r?ng 100, 500, 1.000 nam sau, cú th? s?m hon ho?c ch?m hon, m?t ngy no dú ngu?i da d? cú th? hon ton b? di?t ch?ng. B?i vỡ h? khụng ti?p thu du?c van minh hi?n d?i.

éuong nhiờn tru?c m?t, h? v?n cú nh?ng khu v?c riờng h? khụng xõm ph?m ngu?i khỏc, ngu?i ngoi cung khụng xõm ph?m h?. Nhung nh?ng khu ny l?i l d?t c?a nu?c M?, cú th? núi l do nh?ng ngu?i da tr?ng ban phỏt cho. Di nhiờn, trờn v?n d? lý lu?n ho?c tỡnh c?m chỳng ta cú th? núi khụng ph?i l ban phỏt cho, m do h? t? tranh d?u m?i cú du?c m?t ớt d?t cu v?n c?a h?. Nhung n?u cỏi tỡnh c?m c?a ta khụng dớnh dỏng gỡ d?n van h?c, tho ca nhung don thu?n v? lý tớnh thỡ chỳng ta s? th?y r?ng vi vựng d?t riờng ny l do õn hu? c?a nu?c M? da tr?ng. Cho nờn, n?u cú m?t ngy no dú, nu?c M? dụng dõn hon c?n l?y l?i nh?ng khu v?c ny thỡ cỏi k?t c?c c?a ngu?i da d? s? vụ cựng thờ th?m.

Ph?i chang chỳng ta c?n ph?i cú cỏch nhỡn nhu th? ny : S? h?y di?t c?a m?t dõn t?c l m?t di?u vụ cựng l?n lao, nhung khụng ph?i khụng cú th? x?y ra ?

Nh?ng lỳc tụi nhỡn th?y nh?ng khu hoang ph? c?a dõn da d?, v cỏi s? trỡ tr? v? van húa c?a chỳng ta l trong lũng tụi nhu dao c?t; khụng th? no khụng nghi r?ng m?t ngy no dú dõn t?c Trung Qu?c cung ch?ng khỏc gỡ dõn t?c da d?.

Cú m?t ngu?i b?n b?o tụi : "Khụng th? th? du?c, dõn t?c Trung Qu?c cú m?t l?ch s? lõu d?i, dõn l?i dụng nhu th?". Tụi nghi d?y ch?ng qua ch? l m?t cỏch an ?i v? m?t tinh th?n. Vỡ dem 5.000 nam l?ch s? ra d? b?o ch?ng cho s? b?t di?t c?a m?t dõn t?c thỡ khụng hi?u can c? trờn co s? no ? Vu tr? mờnh mụng, 5.000 nam ch? l m?t kho?nh kh?c, nhõn lo?i s? cũn t?n t?i d?n c? 5.000 ?c nam n?a l ớt. So v?i 5.000 ?c nam thỡ 5.000 nam cú l bao ! Cũn núi v? dõn s? nhi?u ớt, dú l m?t di?u ch?ng quy?t d?nh gỡ trong v?n d? hung vong c?a m?t dõn t?c. Th?i d?u, lỳc ngu?i chõu u d? b? lờn chõu M?, dõn s? ngu?i da d? cũn r?t l?n, l?n hon nhi?u so v?i ngu?i da tr?ng.

Cỏi ý nghi h? d? ny lm tụi r?t bu?n v th?y r?ng ngu?i Trung Qu?c chỳng ta dang g?p r?t nhi?u v?n d?. M?t v?n d? n?i b?t th?t khú hi?u l t?i sao d?n bõy gi? ngu?i Trung Qu?c khụng th? hựng m?nh ? Trong khi chỳng ta th?t ra cú d? cỏc di?u ki?n d? tr? nờn hựng m?nh. Th? thỡ nh?t d?nh cỏc di?u ki?n c?n tr? s? hựng m?nh c?a ta ph?i vu?t xa cỏc di?u ki?n giỳp chỳng ta hựng m?nh.

Tụi xin núi tru?c tụi nghiờn c?u l?ch s? khụng cú bi b?n gỡ c?, cung gi?ng ki?u luy?n thộp thụ so m ngu?i Trung Qu?c lm trong "Bu?c nh?y v?t l?n", nhung luy?n r?t chuyờn c?n nờn bõy gi? r?t tõm d?c, xin dúng gúp m?t ớt suy nghi sau dõy d? m?i ngu?i tham kh?o.

Tụi b?t d?u b?ng m?t cõu chuy?n th? ny : ? M? cú m?t cụng ty phỏi nhõn viờn c?a mỡnh di u chõu kh?o sỏt. Sau m?y thỏng ngu?i ?y tr? v? lm bỏo cỏo d?y c? 200 trang cho cụng ty, núi r?ng v? phuong di?n k? thu?t cung nhu qu?n lý chõu u d?u l?c h?u kinh kh?ng, khụng th? no bỡ du?c v?i M?.

Khi ban giỏm d?c d?c xong b?n bỏo cỏo li?n ra l?nh khai tr? nhõn viờn ny. T?ng Giỏm d?c núi : "Chỳng tụi g?i anh di chõu u d? t?n m?t khai thỏc nh?ng s? tru?ng c?a h? ch? khụng ph?i tỡm nh?ng s? do?n c?a h?. Chỳng tụi khụng c?n anh phỏt hi?n nh?ng gỡ mỡnh dó lm t?t r?i. Chỳng tụi c?n bi?t nh?ng di?m h? m?nh hon mỡnh v th?y du?c nh?ng khuy?t di?m c?a mỡnh d? s?a ch?a. Chỳng tụi khụng c?n nghe nh?ng l?i t? ca t?ng, cỏi dú nghe nhi?u s? b? ru ng?, lm cho ph?m ch?t s?n ph?m c?a chỳng ta xu?ng th?p, cụng ty ch?ng m?y lỳc m dúng c?a ".

Cõu chuy?n ny cú th? xem l m?t chuy?n ng? ngụn vỡ t? nú chỳng ta rỳt ra du?c m?t bi h?c l?n. Cỏi chỳng ta c?n hụm nay khụng ph?i l phỏt hi?n nh?ng th? hay ho c?a mỡnh m tỡm ra nh?ng cỏi ngan ch?n s? ti?n b? c?a dõn t?c Trung Qu?c, cho chỳng ta th?y du?c nguyờn nhõn dang c?n tr? s? hựng m?nh c?a d?t nu?c.

Lỳc nóy an com trua, cú vi ngu?i b?n quan tõm d?n vi?c h?c t?p c?a con chỏu chỳng ta, s? t?n kộm c?a h?c phớ d?i h?c. Tụi cung th?y du?c r?ng ngu?i Trung Qu?c dự kh? s? nghốo khú th? no di n?a cung d?u c? g?ng cho con chỏu mỡnh du?c h?c hnh. éú l m?t di?m m?nh, m?t uu di?m c?a dõn t?c Trung Qu?c, tụi khụng c?n cỏc b?n nh?c l?i quỏ nhi?u n?a. Cỏi tụi mu?n núi hụm nay l nh?ng khuy?t di?m c?a dõn t?c chỳng ta. Vỡ ch? núi uu di?m thỡ khụng th? t? c?u du?c mỡnh, mu?n t? c?u du?c mỡnh ph?i bi?t núi lờn nh?ng khuy?t di?m c?a mỡnh.



éi?m th? nh?t:

Trung Qu?c cú l?ch s? 5.000 nam. Trong 5.000 nam ?y, l?c lu?ng phong ki?n ch d?p lờn ph?m giỏ, nhõn tớnh con ngu?i khụng ph?i ngy cng gi?m thi?u m ngy m?t gia tang.

Th?i Xuõn Thu Chi?n Qu?c, vua v quan cũn g?n nhu cựng ng?i ngang hng nhau, cú th? núi n?m cựng gu?ng an cựng mõm. é?n th?i Tõy Hỏn, th? k? th? II tru?c Cụng nguyờn (206 BC-AD 25), Thỳc Tụn Thụng d?t ra nghi l? tri?u dỡnh du?i tri?u hong d? Luu Tri?t vo lỳc h?c phỏi Nho gia dang n?m quy?n. Nghi th?c ny bi?n d? vuong thnh m?t th? quy?n uy, khụng nh?ng r?t trang nghiờm, cung kớnh m cũn lm cho m?i ngu?i khi?p s?.

Khi é?i th?n vo tri?u ki?n Hong d? cú v? si kố kố bờn c?nh, b?t k? ai cú thỏi d? khụng h?p quy cỏch, nhu ki?u vụ tỡnh ng?ng d?u lờn nhỡn m?t cỏi cung cú th? b? x? ph?t. Nh?ng thay d?i ny lm cho vua chỳa xa cỏch nhõn dõn, lỳc no cung gi? m?t kho?ng cỏch, nhung du?i tru?ng Hong d? cỏc é?i th?n v?n cũn cú ch? ng?i.

é?n th? k? th? X du?i tri?u T?ng (960- 1279) thỡ cỏi d?a v? ny cung khụng cũn n?a. Vi?c T? tu?ng cựng ng?i v?i Hong d? d? lu?n d?o dó vinh vi?n m?t. Cỏi c?i cỏch r?t nh? ny nhung ý nghia r?t l?n. Nghia l gi?a vua tụi, quan dõn kho?ng cỏch cng ngy cng l?n.

é?n th? k? XIV du?i tri?u Minh (1368 - 1644), cỏi nhõn ph?m cũn b? ch d?p d?n d? khụng tu?ng tu?ng du?c. Nh vua d?i v?i th?n dõn c?a mỡnh khinh th? nhu c?u thự. Tri?u Minh ny l?p ra cỏi quan ni?m "vua cha". Vua l cha, Hong d? l b? c?a t?t c? m?i ngu?i trong nu?c. Cỏi quan ni?m ny khi du?c thi?t l?p r?i l?i sinh ra cỏc h? t?c khỏc khụng k? xi?t. Trong nh?ng th? ?y, cỏi dỏng s? nh?t l "dỡnh tru?ng". T? T? tu?ng d?n ti?u quan, ch? c?n b? xem l ph?m phỏp d?u cú th? b? n?c ra gi?a cung di?n, gi?a cụng du?ng, ho?c ngay t?i m?t ch? cụng c?ng, dựng g?y dỏnh cho d?n th?t roi mỏu vói. Cỏi ch? d? "dỡnh tru?ng" k?t h?p v?i tu tu?ng "vua cha" lm cho lũng t? tr?ng c?a ngu?i Trung Qu?c g?n nhu m?t h?n, lm cho nhõn cỏch c?a h? h?u nhu khụng cũn gỡ . Cỏch duy nh?t d? gi? du?c lũng t? tr?ng l c? g?ng khụng kờu la khi b? dỏnh. é? kh?i kờu la thu?ng nh?ng viờn quan kiờn cu?ng dó ch xỏt m?t xu?ng d?t m?nh d?n n?i sau dú rõu r?ng khụng cũn s?i no. Th?i dú, ph?n ?ng duy nh?t cú th? lm du?c l nhu v?y, khụng cú cỏch ph?n khỏng no khỏc.

Chỳng ta thu?ng b?o r?ng dõn Trung Qu?c l m?t dõn t?c cú s?c d?ng húa phi thu?ng, v cho d?n ngy nay v?n dỳng nhu v?y. Chỳng ta cú th? th?y bao l?n trong l?ch s?, sau khi chi?m du?c Trung Qu?c, nh?ng dõn t?c ngo?i xõm cu?i cựng cung d?u b? d?ng húa. S?m nh?t l th?i B?c Ng?y (368 - 534), Hi?u Van é? Thỏc B?t Honh (Ho?ng) sau khi chi?m du?c Trung Qu?c l?i s? d?ng h? th?ng chớnh tr? c?a Trung Qu?c d? c?i cỏch, canh tõn. Tri?u Món Thanh cung th?. Hai l?n b? xõm lu?c l?n nh?t ny l?i l hai l?n th?ng l?i l?n nh?t c?a van húa Trung Qu?c.

Nhung ta ph?i chỳ ý di?u ny : Nh?ng k? xõm lu?c c? nhiờn d?u h?p th? v k? th?a van húa Trung Qu?c, nhung l?i ti?p thu cỏi ph?n kộm nh?t c?a van húa Trung Qu?c, nờn k?t c?c cung ch?ng ra gỡ. Thay vỡ tr? nờn hựng m?nh thỡ c? dõn t?c h? l?n dõn t?c Trung Qu?c l?i cng suy thoỏi. Vớ d? nhu hong d? B?c Ng?y l Thỏc B?t Honh tuyờn b? c?m ngu?i Tiờn Bi (Ty) núi ti?ng Tiờn Bi, nh?t lo?t d?u dựng ti?ng Trung Qu?c, ngoi ra l?i d?i tờn h? mỡnh thnh tờn h? Trung Qu?c, ỏp d?ng ch? d? cung dỡnh phong ki?n, ch? d? gia th?, quý t?c Trung Qu?c m h? khụng h? cú. Tru?c kia h? l dõn du m?c trờn cỏc th?o nguyờn, d?u úc khoỏng d?t. Tụn ty tr?t t?, kho?ng cỏch gi?a cỏc giai t?ng xó h?i khụng l?n l?m. Nh?ng th? t?t d?p dú d?u b? phỏ ho?i c?.

Thớnh gi?: - Xin h?i "dỡnh tru?ng" l th? no?

"éỡnh tru?ng" l "dỏnh dớt". Ngu?i b? dỏnh n?m s?p, b?n ho?n quan gi? tay chõn bu?c ch?t vo c?c, sau dú dựng bao t?i trựm d?u, hai ho?n quan dố dựi sỏt xu?ng d?t. Vua ra l?nh dỏnh 100 tru?ng l dỏnh 100. Thụng thu?ng khụng dỏnh quỏ 100 tru?ng, vỡ 100 l cung d? ch?t r?i. B?n tay sai ch?p hnh l?nh quan sỏt s?c m?t vua. N?u vua ch? ghột thụi m khụng mu?n gi?t, thỡ dỏnh xong 100 tru?ng, k? b? dỏnh v?n cũn cú th? s?ng du?c. Nhung n?u ý ụng con tr?i kia l?i mu?n gi?t, thỡ ch? c?n ba b?n muoi tru?ng l d? toi m?ng.

Núi chung cỏc quan viờn hay ngu?i cú ch?c ph?n khi b? dỏnh ph?i dỳt lút cho b?n ho?n quan, b?n ny s? dựng th? phỏp dỏnh kờu r?t to, trụng r?t dau, mỏu th?t toi b?i, nhung l?i khụng ph?m vo gõn c?t, khụng ch?t ngu?i. B?n ny d?u du?c hu?n luy?n d?n d? cú th? dựng gi?y b?c m?t bú rom, dỏnh cho rom bờn trong nỏt m t? gi?y khụng h? rỏch. Ngu?c l?i h? cú th? dỏnh lm sao khụng d? l?i thuong tớch gỡ trờn da th?t m bờn trong gõn c?t d?u nỏt b?y. Ch? d? dỏnh dũn ny lm nhõn ph?m hon ton b? phỏ s?n. Th? k? XIV, XV t?i chõu u dó l th?i Ph?c Hung nhung t?i Trung Qu?c, h?i ụi ! v?n cũn l th?i k? dỏnh dớt.

Xin quay l?i v?n d?. Dõn Mụng C? l m?t dõn t?c r?t k? quỏi, sau khi dó xõm nh?p vo Trung Qu?c v?n gi? m?t thỏi d? ch?ng d?i van húa Trung Qu?c. Trong vũng 180 nam, lỳc d?n th? no thỡ ra di th? ?y, khụng h? b? nhi?m van húa Trung Qu?c.

Cũn nh Thanh, sau khi du?c thnh l?p l?i th?a k? c?u trỳc xó h?i v h? th?ng chớnh tr? c?a tri?u Minh, th?i k? h?c ỏm nh?t, lm cho chớnh quy?n m?i dó cú m?m m?ng b? d?c ru?ng d? cu?i cựng khụng th? no c?u vón du?c n?a.

Nhõn quy?n b? ch? d? phong ki?n, xó h?i phong ki?n ch d?p trong m?t th?i gian lõu di nhu v?y co h? ch?ng cũn gỡ. Cỏi ?nh hu?ng c?a vi?c ny r?t l?n d?i v?i ngu?i Trung Qu?c, nú lm ngu?i Trung Qu?c khụng gi? du?c lũng t? tr?ng n?a.

Cỏi t? tr?ng cũn l?i ch?ng qua cung ch? l cỏi tinh th?n t? d?i mỡnh nhu AQ trong truy?n c?a L? T?n. Cỏi tinh th?n dú v cỏi lũng t? tr?ng chõn chớnh khỏc nhau m?t tr?i m?t v?c. Vớ d? tụi d?n tham anh, th?y anh nh cao c?a r?ng, h?c v?n uyờn bỏc, trong lũng tụi kớnh ph?c, hõm m? anh. Trờn du?ng v? dỏng l? tụi nghi ph?i c? g?ng ph?n d?u, lm vi?c, h?c hnh d? cú th? du?c nhu anh. é?ng ny lỳc ra kh?i nh anh tụi l?i b?o: ? nh d?p th?! Khụng bi?t an c?p hay an cu?p ? dõu ra l?m ti?n! C?u tr?i cho ngy mai cú dỏm chỏy thiờu tr?i cỏi nh nú di cho r?i !

Tõm lý dõn t?c ta b? ?c ch? lõu ngy ch? bi?t dựng cỏi tinh th?n dú d? t? th?a món.



éi?m th? hai :

Trong su?t 5.000 nam l?ch s?, Trung Qu?c ch? cú ba th?i d?i hong kim. Th?i d?i d?u l Xuõn Thu Chi?n Qu?c (770 - 476 tru?c Cụng nguyờn) - th?i ny cú r?t nhi?u tru?ng phỏi tu tu?ng, nhi?u l?i s?ng khỏc nhau cựng xu?t hi?n. Th?i d?i th? hai ph?i l d?i éu?ng (618 - 907) - t? éu?ng Thỏi tụng Lý Th? Dõn d?n éu?ng Minh Hong Lý Long Co kho?ng 100 nam (650 - 756). Th?i k? th? ba l 100 nam d?u c?a nh Thanh (1644 - 1911).

Trong 5.000 nam l?ch s? Trung Qu?c ch? cú ba th?i d?i hong kim ny. Cũn hon 4.000 nam kia, co h? m?i nam, th?m chớ m?i ngy d?u cú chi?n tranh.

M?t h?c gi? Tõy phuong dó lm th?ng kờ ch?ng minh r?ng t? khi nhõn lo?i cú l?ch s? d?n gi?, khụng nam no khụng cú chi?n tranh. Hi?n tu?ng ny d?i v?i l?ch s? Trung Qu?c cung ch?ng khỏc.

Riờng tụi cung dó lm qua th?ng kờ, l?i cũn vi?t thnh m?t b? so c?o : "L?ch biờn niờn nh?ng th?i d?i chi?n lo?n c?a s? Trung Qu?c" (Trung Qu?c s? d?i chi?n lo?n biờn niờn l?ch) cho th?y ? Trung Qu?c nam no cung cú chi?n tranh. Nhung khụng th? dem Trung Qu?c so sỏnh v?i th? gi?i du?c. Th? gi?i l m?t don v? quỏ l?n so v?i Trung Qu?c, nh?t l vo d?i nh Minh thỡ b?n d? Trung Qu?c ch? b?ng th?i T?n ? th? k? th? II tru?c Tõy l?ch, nghia l b?ng kho?ng m?t n?a b?n d? hi?n nay.

Th? m trong m?t b?n d? nh? nhu th?, m?i nam d?u cú chi?n tranh ! Ch? can c? trờn nh?ng chi?n tranh l?n du?c ghi chộp l?i, cỏc chi?n s? nh? khụng thu?c ph?m vi th?ng kờ ny, thỡ cung cú th? th?y r?ng lo?n l?c, chi?n tranh ? Trung Qu?c dỏng s? vụ cựng.

Khi m?t tri?u vua ny thay th? m?t tri?u vua khỏc, cỏi th?i k? quỏ d? d?y h?n lo?n cú th? kộo di t? 30 d?n 50 nam. T? lỳc do?t chớnh quy?n d?n lỳc ?n d?nh, l?i c?n kho?ng 20 nam n?a. R?i ti?p dú l cỏi vũng lu?n qu?n b?t d?u b?ng s? th?i nỏt c?a chớnh quy?n v?a do?t du?c, cỏc l?c lu?ng ph?n khỏng l?i tr?i d?y, r?i kộo d?n nh?ng h?n lo?n l?n. Chi?n tranh l?i b?t d?u, r?i cỏi vũng tr? lo?n, tranh ginh, chộm gi?t c? ti?p di?n.

Cú th? núi r?ng ngu?i Trung Qu?c tru?ng k?, th?m chớ vinh vi?n, sinh ra v l?n lờn trong tham ụ, h?n lo?n, chi?n tranh, gi?t chúc, b?n cựng, cho nờn ch?ng bao gi? cú c?m giỏc du?c an ton, lỳc no cung ho?ng h?t, lo õu.

Chỳng ta cú l?ch s? lõu d?i, l?i cú d?t nu?c mờnh mụng, d?u úc t?t ph?i khoỏng d?t, l?n lao, c?i m?, t? tin. Th? m ngu?c l?i ch? vỡ b?n cựng, gi?t chúc, d? k? m?t cỏch lõu di thnh ra lũng d? chỳng ta thnh h?p hũi.

Ch? c?n ngy hụm nay cú th? qua di l du?c r?i, ngy mai th? no khụng c?n bi?t. Chi?n tranh s? cũn kộo di d?n m?c d? no, ai m th?y tru?c du?c ! Chi?n tranh ?nh hu?ng d?n th?y l?i, th?y l?i b? phỏ h?y r?i thỡ d?n h?n hỏn l?n, sau h?n hỏn l d?n n?n chõu ch?u.

Nh?ng tai h?a ny, h?n hỏn, ng?p l?t, chõu ch?u, r?i d?t hoang nghỡn d?m. Trong l?ch s?, cỏi cõu "Ngu?i an th?t l?n nhau" khụng bi?t dó xu?t hi?n d?n m?y ch?c l?n hay m?y tram l?n. N?u chỳng ta nghi r?ng chỳng ta l m?t dõn t?c cú van minh cao, sao l?i cú th? cú cỏi hnh vi dó man ?y ? Cung ch? vỡ nh?ng tai n?n d?i v?i chỳng ta quỏ nhi?u, l?i b? tai n?n quỏ lõu !

Ch?ng c?n núi qu?c gia dõn t?c gỡ c?, ch? núi t?ng cỏ nhõn, m?t con ngu?i n?u b?n cựng quỏ lõu ngy, quỏ u kh? s?, ngu?i ?y r?i d?i v?i b?t c? s? vi?c gỡ cung d?u sinh ra cỏi tõm lý nghi ng?.

M?y hụm tru?c khi ra tự, m?t quan ch?c kờu tụi ra b?o : " Tụi bỏo cho anh m?t tin m?ng, anh s?p du?c th? r?i! ". Tụi núi: " Tụi chỏn th?t th? l?m r?i! ". Anh ta b?o: "Anh khụng tin tụi ? Tụi núi d?i anh lm gỡ?". Tụi ph?i yờu c?u anh ta dem gi?y d?n cho tụi xem.

B?i vỡ tụi dó t?ng quỏ tin, t?ng b? g?t quỏ nhi?u, m?i l?n nhu v?y d?u th?t v?ng. M?t ngu?i b? n?n quỏ lõu cú quy?n khụng tin vo nh?ng tin t?c t?t. M?t dõn t?c cung v?y. B? dy d?a lõu ngy, m?i ngu?i cho r?ng sang m?t tri?u d?i m?i cú th? r?i s? nhu th? ny, th? n?. K?t qu? g?n nhu khụng cú m?t l?n no l khụng h?t h?ng.

Cú ngu?i h?i: t?i sao Trung Qu?c khụng cú ki?n trỳc l?n m nu?c ngoi l?i cú? - ?y l vỡ cỏc ki?n trỳc Trung Qu?c thu?ng lm b?ng g?, d? b? m?c. Tụi cho r?ng dú khụng ph?i l cõu tr? l?i dỳng m nguyờn nhõn l vỡ c? sau m?i m?t tri?u d?i m?i lờn l chỳng l?i b? dem d?t di.

Nh T?n d? l?i nh?ng cung A Phũng d?p nhu th?, nhung H?ng Vu cho r?ng dú l m? hụi nu?c m?t c?a dõn, do chớnh tr? b?o ngu?c lm ra, bốn cho m?t m?i l?a. Ch? m?y hụm sau, H?ng Vu l?i cho xõy m?t cung di?n khỏc. R?i qua m?y hụm n?a s? cú m?t k? khỏc phờ bỡnh cho r?ng d?y l b?o chớnh, l m? hụi nu?c m?t nhõn dõn, l?i thiờu r?i di. C? nhu th? m di d?n ch? mói mói nghốo xo xỏc, khụng cú cỏch no m? mang du?c d?u úc, xõy d?ng du?c lũng t? tụn.

L?i cú cõu cỏch ngụn " éa n?n hung bang " (nhi?u n?n thỡ d?ng du?c nu?c). Tru?c tiờn chỳng ta c?n hi?u r?ng cỏch ngụn thu?c v? c?m tớnh, trong m?t di?u ki?n d?c bi?t no dú, nú l chõn lý, nhung nú khụng h? cú tớnh khoa h?c. N?u "n?n" m quỏ nhi?u thỡ lm cỏch no "hung bang" du?c ? é?i v?i cỏch ngụn nh?t d?nh c?n cú nh?n th?c.

L?i l?y m?t vớ d? núi "Ai binh t?t th?ng" (Quõn lớnh dau bu?n thỡ s? th?ng tr?n), di?u ny cú th? khụng cú gỡ l ch?c ch?n. Ai binh ch?ng dó t?ng th?t b?i d?y r?y! M?t d?i quõn dự l?n m r?t cu?c b? tiờu di?t, lỳc dú khụng ph?i thnh ai binh thỡ l gỡ ? Gi?ng nhu khi Carthage (Cỏc-ta-gio ? B?c Phi) ch?ng l?i La-Mó, d?n lỳc cu?i cựng co h? c? nu?c d?u l quõn binh, cú th? núi " v?a khúc v?a dỏnh ", k?t c?c v?n b? La-Mó tiờu di?t. "Ai binh" chua ch?c dó th?ng. "N?n" m quỏ nhi?u ch?c gỡ dó d?ng du?c nu?c ? Ph?i núi r?ng "n?n" nhi?u dỳng m?c, dỳng th?i may ra m?i cú th? "hung bang" du?c.

Cũn Trung Qu?c thỡ sao ? Du?ng nhu cỏi "n?n" l?i quỏ nhi?u. Cung may l cỏi quỏ nhi?u dú chua d?t d?n d? tiờu di?t c? chỳng ta, nhung cung dó d?n cỏi ch? d? nhi?u d? lm cho chỳng ta m?t c? linh tớnh.



éi?m th? ba :

Chỳng ta phỏt hi?n du?c trong l?ch s? Trung Qu?c m?t hi?n tu?ng k? quỏi m cỏc nu?c khỏc khụng cú, dú l ch? d? khoa c?, hay g?i t?t l "Quan tru?ng".

Nh?t B?n h?p th? van húa Trung Qu?c m?t cỏch ton di?n. Khụng cỏi gỡ Trung Qu?c cú m h? khụng t?ng ti?p nh?n, t? cỏi nh? nhu manh chi?u (Tatami), dụi gu?c (Geta), d?n cỏi l?n nhu ch? d?, t? ch?c chớnh tr?, v.v.., nhung ch? cú m?t di?m m h? khụng ti?p nh?n, m di?m ny dó giỳp h? tr? thnh m?t nu?c hựng cu?ng r?t nhanh chúng trong th?i Minh Tr? Duy Tõn, dú l ch? d? khoa c?.

Ch? d? khoa c? Trung Qu?c cung cú nh?ng tỏc d?ng t?t, nhung l?i d? ra "v?n d? quan tru?ng". Quan tru?ng l m?t cỏi m?ng nh?n k? quỏi, nhỡn thỡ khụng th?y, s? khụng d?ng, nhung lỳc b? roi vo r?i m?i bi?t. Ta khụng th? dựng ch? Bureaucrats ti?ng Anh d? d?ch ch? "quan liờu" trong ti?ng Trung Qu?c du?c, b?i ch? ny khụng l?t t? h?t du?c cỏi d?c trung c?a nú. Quan liờu ch?ng trung thnh v?i qu?c gia, lónh t? gỡ c?, ch? t?n tõm t?n l?c v?i k? c?t nh?c nú lờn lm quan. Cỏc tri?u d?i Trung Qu?c cú th? thay d?i, song quan tru?ng v?n th?.

Ngu?i Món Thanh s? di th?ng tr? du?c ngu?i Tõy T?ng, ngu?i Mụng C?, ngu?i Hỏn vỡ bi?t nh?m vo nhu?c di?m c?a cỏc dõn t?c ny.

é?i v?i ngu?i Tõy T?ng h? dựng d?o L?t-ma, m?i nh?ng tang l? l?t-ma d?n B?c Kinh v d?i x? v?i h? c?c k? cung kớnh.

é?i v?i ngu?i Mụng C? thỡ h? dựng th? do?n hụn nhõn, g? nh?ng cụng chỳa cho nh?ng hong t? Mụng C?, con cỏi lai sinh ra thnh ra con chỏu c?a mỡnh, dem chỳng nuụi du?ng ? cung dỡnh nh Thanh. Cỏc vuong t? dú m?t khi l?n lờn khụng th? no ph?n l?i chỳ bỏc cụ dỡ c?a chỳng.

Trong khi dú cụng chỳa Món Chõu khụng bao gi? l?y ngu?i Hỏn. Ngu?i Món Chõu tr? ngu?i Hỏn b?ng phuong phỏp khoa c?. H? bi?t ngu?i Trung Qu?c cú cỏi khuy?t di?m l thớch lm quan. N?u tụi cho anh cỏi hy v?ng du?c lm quan thỡ anh cú th? ngoan ngoón dem giao ngay h?t c? ý th?c dõn t?c l?n ph?m giỏ con ngu?i.

S? di "Quan tru?ng" cú cỏi b? m?t c?a cỏc xó h?i th?n bớ vỡ nú mang nh?ng tiờu chu?n cu x? v nh?ng quan ni?m v? giỏ tr? r?t d?c thự.

Nú khụng trung thnh v?i vua, vua thay thỡ nú v?n lm quan. Nú cung khụng s? m?t nu?c, nu?c m?t, ch? c?n nú v?n du?c lm quan thỡ nú v?n lm. Cỏi xó h?i an choi, phự hoa l noi cỏc quan ra oai, t? nhiờn hỡnh thnh m?t h? th?ng tuong h? bao che gi?a cỏc quan v?i nhau - m?t quan h? vụ cựng ph?c t?p.

Quy?n sỏch "Quan tru?ng hi?n hỡnh ký" l m?t quy?n sỏch phõn tớch cỏi c?u trỳc c?a ch? d? quan tru?ng Trung Qu?c du?i c?p m?t nghiờn c?u nh?ng v?n d? xó h?i. B?i vỡ t? khi quan tru?ng du?c thi?t l?p, nh?ng quan h? gi?a ngu?i v?i ngu?i t?i Trung Qu?c cng tr? nờn tinh x?o. Cỏc v? ? M? lõu nam cú th?y r?ng cỏi quan h? gi?a con ngu?i ? M? so v?i Trung Qu?c thỡ quỏ don thu?n khụng ?

? Trung Qu?c cú m?t cõu núi: "Lm vi?c thỡ d?, lm ngu?i thỡ khú!". Lm ngu?i l th? no nh? ? T?c l lm sao cho cỏi quan h? gi?a con ngu?i v?i nhau du?c t?t d?p.

Cú m?t v? Kinh k?ch (k?ch B?c Kinh) nhan d? "Th?m d?u thớch thang" (khỏm d?u tỡm k? gi?t ụng Thang) trong dú cú m?t quan tũa, m?t v? b?i th?m v m?t gúa ph? nhan s?c xinh d?p m ch?ng v?a b? muu sỏt. Trong phiờn tũa ngu?i dn b gúa ụm m?t d?u ngu?i d?ng khúc. Nhi?m v? c?a tũa l ph?i xỏc minh xem d?y l d?u c?a ai. N?u dỳng l d?u c?a ch?ng b ta thỡ v? ỏn xem nhu cú th? k?t thỳc. Nhung n?u l d?u c?a m?t ngu?i khỏc thỡ v? ỏn ny cũn liờn quan d?n r?t nhi?u ngu?i, v cú th? s? cũn nhi?u ngu?i khỏc s? ch?t. ễng b?i th?m cú ý thớch ngu?i dn b gúa tr? d?p ny, v b ny cung ra ỏm hi?u cho ụng ta bi?t l b ta s? ung thu?n tỏi giỏ v?i ụng ?y, nờn ụng ny m?t m?c r?ng d?y l d?u c?a ch?ng b ta. Nhung sau khi xem ch?ng v? ỏn cú v? xong xuụi, b gúa bốn t? ý khụng mu?n l?y ụng b?i th?m n?a. ễng ny cung l?p t?c quay ph?t ra nh?t quy?t b?o cỏi d?u ?y l?i khụng ph?i l c?a ch?ng b ta n?a. V? k?ch ny tiờu bi?u cho cỏi ph?n phỳc trong quan h? quan tru?ng c?a ngu?i Trung Qu?c chỳng ta. é?u th?t, d?u gi? cho d?n phỳt cu?i cựng cung khụng ai cú th? bi?t nhu th? no.

Tụi nghi r?ng trong chỳng ta nhi?u ngu?i dó v? lm vi?c ? Trung Qu?c ho?c s? v? lm vi?c trong tuong lai, tụi tin ch?c khú khan cỏc v? g?p ph?i thu?ng khụng dớnh dỏng d?n b?n thõn cụng vi?c, m dớnh d?n nh?ng ngu?i cựng lm vi?c v?i cỏc v?.

Núi vớ d? anh lm vi?c ? m?t lũ nguyờn t?. Anh cú bi?t gỡ v? nguyờn t? hay khụng, dú l m?t v?n d? thu?c cụng vi?c. Nhung s? r?y r to n?u m?t hụm anh c?n m?t dinh ?c cho lũ ph?n ?ng m ngu?i qu?n lý ?c vớt l?i ngh? vi?c. Anh ta b? ?m, duong nhiờn xin ngh?, anh khụng th? c?m ngu?i ta ?m du?c. Nhung s? th?t anh ta l?i khụng h? c?m cỳm gỡ c?, ch? ngh? d? di dỏnh m?c chu?c? T?i sao?

B?i vỡ quan h? gi?a anh v ngu?i ?y khụng du?c t?t d?p. Cỏi lũ nguyờn t? c?a anh cú ho?t d?ng du?c hay khụng, th?m chớ cú b? n? tung di n?a, cỏi vi?c ?y ngu?i dú cung cúc c?n. N?u anh b?o nu?c nh b? thi?t h?i thỡ cung k?, tụi c? vi?c quan tụi lm.

éú l cỏi d?u úc quan tru?ng tớch luy t? m?y nghỡn nam, m?t ch?ng b?nh v?n cũn duy trỡ d?n cu?c B?c Ph?t c?a quõn Cỏch m?ng Qu?c dõn nam 1928.

V? m?t quõn s?, trong khi quõn d?i dỏnh d?p cỏc s? quõn ? mi?n B?c, thỡ v? m?t chớnh tr? cỏi ch?t d?c c?a quan tru?ng l?i trn xu?ng mi?n Nam. Tru?c kia gi?a nh?ng d?ng chớ cỏch m?ng tỡnh c?m r?t trong sỏng, nhung khi dó b? cu?n hỳt vo gi?i quan tru?ng b?ng tr? thnh ph?c t?p ghờ g?m, ph?c t?p d?n d? m?t ngu?i lnh m?nh khụng th? no ch?u n?i.

Cỏi quan h? gi?a con ngu?i v?i nhau tr? thnh m?t lo?i keo dớnh d?n d? h? dỏn vo r?i l khụng th? no g? ra du?c n?a. Cú ai trong cỏc v? th?y di?u dú khi v? nu?c khụng?

L?y m?t vớ d? khi anh v? nu?c, b?n bố m?i anh di an com, anh dỏm c? gan t? ch?i thỡ tỡnh b?n s? t? dú b? s? to?t ngay. éú l d?c tớnh c?a quan tru?ng, nú lm cho quan h? con ngu?i tr? nờn khỳc m?c ghờ g?m. T?i sao l?i nhu th? ? T?i sao anh ta ph?i x? s? nhu v?y ? B?i vỡ lm nhu th? thỡ cỏi d?a v? c?a anh ta m?i cng thờm v?ng ch?c.

Tụi cú m?t ngu?i b?n v? éi Loan du?c m?t ngu?i chua h? quen m?i an com. Sau khi an xong, ngu?i ny m?i nh? anh dem dựm v? M? m?t mún d?. Ngu?i ny lm ra v? nh? v? r?t t? nhiờn, nhu th? b?n bố v?n thu?ng giỳp d? nhau ch? khụng ph?i dỏnh d?i m?t b?a com d? l?y chuy?n dua d?.

Cỏi hi?n tu?ng quan tru?ng l nhu v?y, gi?ng ki?u anh lm lũ nguyờn t?, cỏi lũ ph?n ?ng h?t nhõn ny r?t nguy hi?m khụng ph?i ai cung mú vo du?c. Nhung ngu?i n? l?i cho r?ng dó l b?n bố v?i nhau cho anh ta s? d?n m?t cỏi thỡ dó sao.

Thu?ng thu?ng m?t ngu?i tru?c khi lm quan v sau khi du?c lm quan l hai lo?i ngu?i khỏc nhau. Th?t ra núi nhu v?y khụng lụ-gớc. Ch? cú th? núi r?ng h? cỏi "quan tớnh" c?a m?t ngu?i cng hung th?nh thỡ cỏi nhõn tớnh c?a ngu?i dú cng bi?n m?t di. Khụng cũn nhõn tớnh n?a, ch? cũn cỏi quan tớnh lỳc lm quan. Cho d?n m?t ngy t?t ph?i v? huu, lỳc dú cỏi nhõn tớnh may ra m?i h?i ph?c.

S? t?n t?i c?a quan tru?ng lm cho cỏch lm vi?c t?i Trung Qu?c tr? thnh r?t d?c bi?t, khi?n cho qu? d?o c?a s? phỏt tri?n van húa di l?ch hu?ng.



éi?m th? tu:

Tụi cho r?ng Kh?ng Khõu (Kh?ng T?) l m?t nhõn v?t vi d?i, tri th?c uyờn bỏc, l?i cú m?t t?m lũng nhõn h?u v nh?ng c?ng hi?n l?n d?i v?i xó h?i. Cỏi Nho giỏo do Kh?ng Khõu cựng nh?ng h?c phỏi Nho gia sau ny l?p ra d?u dó ?nh hu?ng d?n ngu?i Trung Qu?c m?t cỏch sõu r?ng, v cũn ?nh hu?ng ngay c? d?n chỳng ta ngy nay. Nhung tinh th?n nh Nho l m?t tinh th?n b?o th?, núi m?t cỏch nghiờm tỳc hon thỡ nh Nho khụng nh?ng r?t b?o th? m cũn ph?n ti?n b?.

Ch? "Nho" ny vo th?i Xuõn Thu Chi?n Qu?c ch? du?c dựng theo nghia s? d?ng trong nghi l? cỳng t?. M?t nh Nho l m?t ngu?i hi?u bi?t cỏi trỡnh t? cỳng t?. G?p lỳc qu?c gia c?n cỏc nghi l? m?i c?n lo?i ngu?i ny dúng gúp ý ki?n. B?n ch?t lo?i ngu?i ny v?n n? c?. Th?i dú chua cú l? nh?c m?i, ph?i dựng l? nh?c th?i c?. é? cú mi?ng com nh Nho ph?i gi? gỡn sao cho ngh? nghi?p c?a h? du?c ?n d?nh nờn sinh ra thúi n? c?. N?u chỳng ta khụng dựng t? n? c?, sựng bỏi nh?ng cỏi cu, vỡ cho r?ng nú cú nghia x?u thỡ cung ph?i b?o l h? r?t b?o th?.

Cỏi tinh th?n b?o th? ny ? Trung Qu?c dó tr? thnh m?t ý th?c b?n b?, lm cho xó h?i m?t h?t s?c sỏng t?o, m?t t?p quỏn t? tỡm hi?u, t? phờ phỏn.

B?n bố lỳc núi chuy?n v? nu?c M? (xin l?i, tụi c? mỳa bỳa tru?c c?a L? Ban, tụi mu?n núi choi thụi, xin quý v? c? nghe choi ch? d?ng tin th?t! ), cú ngu?i núi v? vi?c dn ỏp ch?ng t?c, no tn sỏt dõn da d?, ngu?c dói da den, k? th? da vng. Tụi dó t?ng di tham quan d?o Angel (En-gion), dó du?c nhỡn th?y ch? v nh?ng dũng tho ngu?i Trung Qu?c d? l?i núi lờn nh?ng s?u th?m v dau kh? c?a d?i h?.

Nh?ng khuy?t di?m ny c?a nu?c M? cú th?t khụng ? Di nhiờn l cú th?t, th?m chớ cũn hon s? tu?ng tu?ng c?a chỳng ta n?a. Nhung chỳng ta ph?i luu ý thờm m?t v?n d? khỏc, dú l d?i v?i cỏc khuy?t di?m kia h? cú kh? nang s?a d?i khụng? T? h? cú ý th?c du?c v?n d? khụng ? Tỡnh hỡnh hi?n nay so v?i tru?c cú khỏ hon khụng ? N?u khụng thỡ ti?n d? c?a nu?c ny ch?c ch?n cung khụng sỏng s?a gỡ. N?u cú thỡ chỳng ta ph?i th?y r?ng d?y l m?t qu?c gia vi d?i, cú m?t s?c s?ng d?i do.

Tru?c kia nu?c M? cú "cõy treo c? ngu?i", bõy gi? khụng cũn n?a. Xua kia nu?c M? d?i v?i tự nhõn cú dựng "nh lao nu?c". Bõy gi? khi b?t b? ngu?i, h? ph?i d?c di?u th? 9 c?a Hi?n phỏp cho ngu?i ?y. Nu?c M? dó cú nh?ng di?u sai l?c, nhung l?i cú nang l?c s?a sai.

Nhung dõn t?c Trung Qu?c chỳng ta l?i hon ton khụng cú nang l?c ny. Tỡnh tr?ng n? c? lõu di, khụng c?u ti?n, b?o th?, dó lm cho cỏi nang l?c ny tiờu tan.

Nhỡn l?i l?ch s? chỳng ta s? th?y Thuong U?ng - m?t nh tu tu?ng d?i T?n - dó dựng lu?t phỏp bi?n d?i nu?c T?n nhu th? no. Tru?c dú dõn chỳng sinh ho?t trong gia dỡnh, b? m?, con cỏi, anh ch? em, l?n nh? d?u n?m chung trờn m?t giu?ng g?ch l?n ( cỏi khỏng, m?t lo?i giu?ng xõy b?ng g?ch ho?c d?t, ? du?i cú b?p l?a v?a d? n?u an v?a su?i ?m vo mựa dụng).

Thuong U?ng d?y h? cỏch s?ng van minh b?ng cỏch b?t b? m?, con cỏi khụng du?c ng? chung phũng, anh trai, em gỏi cung v?y. éi?u ny cho th?y vo th?i dú chỳng ta l m?t qu?c gia man r? v l?c h?u d?n du?ng no.

Thuong U?ng ch?ng ph?i dó phỏt minh ra bom nguyờn t?, cung khụng ph?i dó c?i cỏch v? m?t v?t ch?t, nhung dó dựng phỏp ch? d? t?o ra m?t ch? d? m?i, m?t xó h?i m?i, giỏo d?c con ngu?i v? m?t van húa. V c?i cỏch dú c?a ụng co b?n dó thnh cụng.

Thuong U?ng l ngu?i c?a th? k? th? IV tru?c Tõy l?ch. Hon 2.000 nam sau dú chua cú ai d?t phỏ thờm m?t l?n n?a, lm du?c nh?ng c?i cỏch co b?n nhu v?y. C? m?i l?n cú ngu?i mu?n d?t phỏ, cu?i cựng d?u thõn b?i danh li?t, c?a nh tan nỏt, tớnh m?ng khụng cũn. Chớnh s? ph?n Thuong U?ng r?i cu?i cựng cung b? ngu mó phõn thõy. Nho gia h?c phỏi thu?ng thu?ng v?n l?y cỏi k?t c?c bi th?m c?a Thuong U?ng d? ran de nh?ng k? mu?n c?i cỏch v uy hi?p s? ti?n b? c?a ngu?i Trung Qu?c.

Trong l?ch s? Trung Qu?c cũn cú m?t nh c?i cỏch l?n n?a l Vuong An Th?ch, m?t ngu?i m d?o d?c, h?c l?c cựng s?c lm vi?c d?u khụng cú ch? no cú th? chờ du?c. Nhung nh?ng c?i cỏch c?a ụng ton g?p tr?c tr? l?n. Truong Cu Chớnh cung v?y, ụng cung g?p m?t k?t c?c thờ th?m nhu Thuong U?ng, lỳc v?a m?t thỡ nh b? niờm phong, con b? b? dúi cho ch?t. R?i d?n cu?c c?i cỏch nam M?u Tu?t (1898) c?a Khang H?u Vi cung ch?ng khỏc gỡ, t?t c? d?u th?t b?i !

Nho gia h?c phỏi cú m?t cỏch núi : " N?u khụng cú l?i mu?i ph?n thỡ khụng c?n c?i cỏch ! " (L?i b?t th?p, b?t bi?n phỏp). é?i ý mu?n núi r?ng n?u l?i ớch khụng d?t 100 % thỡ khụng nờn c?i cỏch. Cỏi quan ni?m ny l m?t nguyờn nhõn l?n nh?t lm cho dõn t?c Trung Qu?c chỳng ta khụng th? ti?n b?, khụng th? hựng m?nh du?c. Vỡ b?t c? m?t c?i cỏch no cung khụng th? dem l?i mu?i ph?n mu?i l?i ớch c?. Ch? c?n d?t l?i ớch l?y nam ph?n ru?i c?a mu?i ph?n cung l l?n l?m r?i.

T?i hụm qua cú vi v? núi chuy?n v? v?n d? phiờn õm ti?ng Hỏn, cú ngu?i d? c?p d?n khuy?t di?m ny, cú ngu?i núi d?n khuy?t di?m khỏc, nhung trờn d?i ny th? h?i cú cỏi c?i cỏch no m khụng cú khuy?t di?m ? Cỏi thỡ cú v?n d? v? m?t tỡnh c?m, cỏi thỡ v? m?t lý lu?n. N?u anh mu?n 100 % khụng cú v?n d? thỡ trờn d?i ny lm gỡ cú du?c cỏi chuy?n quỏi d? dú.

Vỡ tinh th?n nh Nho v?n b?o th? nờn cú l?n m?t v? hong d? tri?u T?ng h?i Tu Mó Quang: "Cú nh?t d?nh c?n c?i cỏch khụng? Vớ nhu c? gi? du?c lu?t phỏp c?a Tiờu H t? tri?u Tõy Hỏn m khụng thay d?i gỡ cú du?c khụng?" Tu Mó Quang dỏp: "éuong nhiờn l du?c, b?i vỡ cú quỏ nhi?u k? ngụng cu?ng, b?n hi?u s? c? mu?n s?a d?i lang nhang ch? t? t?o d?p may cho d?o t?c honh hnh. N?u khụng mu?n thay d?i gỡ thỡ nh?ng phong t?c t?t d?p t? th?i Nghiờu Thu?n cung cú th? gi? d?n ngy nay".

Tu Mó Quang l m?t ki?n tu?ng trong gi?i quan tru?ng th?i b?y gi?. Cỏi lo?i sõu m?t h?i nu?c, h?i dõn ny l m?t tr? l?c c?c l?n cho s? ti?n b? c?a Trung Qu?c.

Lỳc v?a lờn T? tu?ng, vi?c d?u tiờn Tu Mó Quang lm l xúa s?ch ton b? nh?ng lu?t phỏp m?i c?a Vuong An Th?ch, g?m c? d?o lu?t rừ rng mu?i ph?n hi?u qu? v? cỏch tuy?n ngu?i (M? d?ch phỏp). Tụ éụng Pha v con c?a Ph?m Tr?ng Yờm l Ph?m Thu?n Nhõn d?u d?ng ra ph?n d?i. Tu Mó Quang li?n tr? m?t ngay v?i h?.

éi?u ny cho th?y ? th?i d?i B?n Cu?c Th?ch b?n quan tru?ng ch?ng k? th? phi, ch?ng nghi d?n l?i ớch nhõn dõn, ch?ng trung thnh gỡ v?i nguyờn th? qu?c gia, m ch? trung thnh v?i l?i ớch b?n thõn.

Tu Mó Quang th?t ra cung ch?ng ph?i l m?t nh chớnh tr? gỡ c?, b?t quỏ ch? l m?t tờn quan tru?ng do b?n th? thụi.



éi?m th? nam:

V?n d? cu?i cựng tụi mu?n núi l cỏi tỏc h?i c?a n?n dõn s? quỏ dụng. C? sau cỏc cu?c n?i chi?n, thay d?i tri?u d?i l dõn s? n? bựng. Th? r?i cỏi vũng lu?n qu?n bi th?m l?i b?t d?u : chi?n tranh, tn sỏt, t? vong.

Cú ngu?i b?o cỏi d?t M? su?ng quỏ, m?c s?ng cao th? ! Khụng bi?t cỏc v? cú chỳ ý m?t di?u l dõn s? M? ch? cú 260 tri?u ngu?i. Gi? s? dõn s? M? tang lờn m?t t? ngu?i ho?c t?t c? dõn Trung Qu?c l?i d?n sang M? ? thỡ tỡnh hỡnh s? ra sao ?

V?n d? dõn s? l m?t v?n d? nguy ng?p. N?u Trung Qu?c mu?n tr? nờn giu m?nh t?t ph?i li?u m?ng gi?m dõn s?.

Cú cõu núi "Nhi?u ngu?i thỡ lm bang bang, ớt ngu?i thỡ an bỏnh mỡ h?p" (m?t lo?i bỏnh r? nh?t). Th?i xua thỡ cú th? nhu th? th?t nhung th?i nay thỡ khụng. Ngu?i nhi?u quỏ ch? t? th?t nghi?p. M?t tram ngu?i lm ch?ng b?ng m?t cỏi di?n nóo (mỏy vi tớnh).

Cõu "ớt ngu?i thỡ an bỏnh mỡ h?p" l m?t chõn lý dó l?i th?i. Thu nh?p gia dỡnh nuụi hai, ba d?a con thỡ cũn d? d? duy trỡ m?t m?c s?ng tuong d?i khỏ. Nhung n?u ch?ng may khụng d? ý m cú 200 d?a, thỡ l?y gỡ m nuụi chỳng nú ? Ti?n an, ?, ti?n h?c, ti?n qu?n ỏo,... l?y dõu ra ?

Trung Qu?c ngu?i quỏ dụng, nghốo kh? quỏ l?n, quan tru?ng quỏ m?nh, c?nh tranh quỏ kh?c nghi?t, nh?ng lý do ny sinh ra noi ngu?i Trung Qu?c cỏi hi?n tu?ng b?n, lo?n , ?n, xõu xộ l?n nhau. Ngu?i Trung Qu?c cú cõu "Khớ th? hung hang" (lai th? hung hung) d? núi vi?c chỳng ta khụng bi?t d?i x? v?i nhau m?t cỏch cú l? d?.

Lỳc tụi ? Los Angeles (Los Angeles) cú ngu?i h?i tụi c?m tu?ng v? nu?c M?. Tụi b?o nu?c M? l m?t nu?c tr?ng l? nghia. L?i h?i th? Trung Qu?c cú ph?i l m?t nu?c tr?ng l? nghia khụng ? Tụi cho l Trung Qu?c l m?t nu?c tuy?t d?i khụng tr?ng l? nghia. Ngu?i Trung Qu?c th?t thụ l?, h?u nhu lỳc no cung chu?n b? s?n m?t dũn d? dỏnh ph? d?u d?i phuong.

Cỏc v? ch?c ch?n cú th? th?y ngu?i Trung Qu?c r?t ớt cu?i. Ph?i chang vỡ quỏ nhi?u ho?n n?n, dau kh?, s?u nóo quỏ lõu lm cho h? khụng th? cu?i n?i n?a ? Cho nờn tụi m?i th?y dõn M? th?t l r?t vui su?ng, ớt nh?t dú l nu?c M? m tụi g?p, tụi ti?p xỳc. M?t nu?c r?t h?nh phỳc, luong thi?n, hay giỳp d? ngu?i khỏc. So sỏnh v?i ngu?i M? thỡ ngu?i Trung Qu?c lỳc no cung lo õu, lũng d?y nh?ng ý tu?ng h?n thự, ch? s? ngu?i khỏc lm cho mỡnh thi?t h?i. Trong cu?c s?ng lỳc no cung lo ngay ngỏy, dụi m?t d? t? v? lỳc no cung s?n sng long lờn sũng s?c.

Cú ngu?i núi ? M? ngu?i ta k? th? ch?ng t?c. Di nhiờn l cú, nhung s? th?t l khụng ph?i ch? riờng ? M?. ? nu?c no m khụng cú k? th? ch?ng t?c ? Nhung ớt nh?t nu?c M? cung cũn bao dung chỳng ta, khụng nh?ng bao dung con ngu?i m cũn dung tỳng c? nh?ng cỏi b?t l?ch s?, do b?n, h?n lo?n, ?n o v s? xõu xộ l?n nhau c?a chỳng ta n?a.

é?y l nh?ng di?u tụi dó "kh?o sỏt" du?c khi d?n M?. Tụi r?t tõm d?c v núi ra thnh th?c khụng d?u di?m. Cũn nh?ng uu di?m c?a chỳng ta, khụng c?n nh?c l?i lm gỡ, vỡ cú núi di núi l?i nú v?n cũn dú, khụng núi nú cung ch?ng di dõu m?t. Tụi ch? nh?c d?n khuy?t di?m d? chỳng ta cú th? t? ph?n t?nh. Nh?ng khuy?t di?m ny vụ cựng nghiờm tr?ng. Cỏi hu tuong van húa c?a chỳng ta ch?a d?ng bi?t bao v?n d? ph?c t?p. Ph?i lm sao bõy gi? ?

Tụi xin cú vi ý ki?n sau dõy:

Nh?ng v?n d? ny - n?u l v?n d? - thỡ d?i v?i chỳng ta cỏi ph?n ?ng d?u tiờn nhu m?t con ngu?i l ph?i t? mỡnh tỡm tũi, suy nghi. T? m?y nghỡn nam nay, ton nh?ng ngu?i khỏc - thỏnh nhõn, cỏc quan l?n ho?c nh?ng lo?i ngu?i nhu th? - dó thay chỳng ta suy nghi. T? mỡnh, chỳng ta th?y khụng c?n suy nghi ho?c khụng dỏm suy nghi xem nờn lm th? no m?i dỳng. Ngu?i Trung Qu?c t?a h? c? nhu k? cú nhu c?u luy?n t?p cho mỡnh thnh ngu?i ng?c di.

Sau khi bỏo chớ éi B?c dang tin con trai t? phỳ Rockefeller (R?c-co-phờ-lo) di thỏm hi?m New Guinea (Tõn Ghi-ne) b? th? dõn an th?t, t?c thỡ cú nhi?u ngu?i b?o : "Cú phỳc m khụng bi?t hu?ng, mỡnh m nhu nú thỡ di Ghi-nờ lm kh? gỡ !"

Khi ? Phoenix (Phờ-nic) tụi trỳ chõn l?i nh m?t gia dỡnh M? kho?ng nam, sỏu ngy. Con gỏi ch? nh tờn l Margaret (Ma-ga-rột), 16 tu?i dó di Honduras (ễn-du-rỏt) d? d?y cho ngu?i b?n x? hi?u du?c cỏch gi? gỡn dụi m?t. Trỡnh d? v? sinh ? nu?c ny cũn t? hon ? Trung Qu?c n?a, nghia l m?t noi r?t b?n. Th? m dỳng lỳc tụi ? dú thỡ cụ ta v? nh, k? chuy?n cho m? nghe, m?t my h?n h? b?o r?ng sang nam cụ s? l?i di n?a, vỡ cụ th?y c?n giỳp d? nh?ng ngu?i nghốo v l?c h?u ? noi dú. M? cụ khụng nh?ng d?ng ý m cũn khớch l? cụ.

Ngu?i Trung Qu?c chỳng ta cú l? s? nghi r?ng n?u l mỡnh ch?c ch?ng c?n di d?n cỏi noi kh? ho cũ gỏy dú lm gỡ. Nhung ngu?i m? ? nu?c M? kia l?i ca ng?i con gỏi mỡnh, cho r?ng con gỏi mỡnh cú ý th?c, cú lũng t?t, bi?t t? ra cú th? x? thõn vỡ ngu?i khỏc, v vỡ v?y r?t l?y lm hónh di?n. Th?t ra d?i v?i tụi b ta cung ch?ng cú nhu c?u khoe khoang cỏi lũng t?t c?a cụ con gỏi lm gỡ. M tụi cung khụng th? cho cụ ta lm quan hay ti?n b?c gỡ c?. Du?i m?t c?a b ta ch?ng qua tụi cung ch? l thnh viờn c?a m?t dõn t?c l?c h?u m thụi. Cỏi d?ng co trong thõm tõm ngu?i m? ?y ch? l lũng chõn thnh.

Trong nh?ng hon c?nh tuong t? ngu?i Trung Qu?c lỳc no cung s? quỏ thụng minh. B?i tụi nghi r?ng trờn th? gi?i ny khụng dõn t?c no, k? c? dõn t?c Do Thỏi, cú th? thụng minh nhu ki?u ngu?i Trung Qu?c du?c. N?u m?t d?i m?t, ngu?i Trung Qu?c t?t ph?i th?ng. Nhung n?u t? hai tr? di, ngu?i Trung Qu?c khụng th? no khụng thua, b?i t?a h? nhu thiờn tớnh c?a ngu?i Trung Qu?c l khụng don k?t du?c v?i nhau. ý nghia c?a don k?t l m?i ngu?i d?u ph?i hy sinh m?t ph?n quy?n v l?i c?a mỡnh. Vớ d?, cú hai v?t hỡnh trũn mu?n dớnh sỏt l?i v?i nhau thỡ ph?i g?t ra thnh hai hỡnh vuụng bộ hon m?t tý. Nhung ch? ai mu?n mỡnh b? g?t c?, ch? mu?n ngu?i khỏc b? g?t thụi, k?t c?c lm sao don k?t du?c ?

Ngu?i Trung Qu?c thụng minh d?n m?c no ? é?n d? khi b? dem d?n lũ sỏt sinh, cũn c? cũ kố v? giỏ c? c?a mỡnh, n?u ki?m thờm du?c vi d?ng thỡ ch?t r?t h? hờ.

Cỏi ki?u thụng minh quỏ c? ny nh?t d?nh s? thnh ki?u ớch k? quỏ c?. ? Trung Qu?c ngu?i no m khụng suy nghi m?t cỏch ớch k?, cu x? m?t cỏch ớch k? d?u b? ch? di?u l ngu ng?c.

Ngu?i Trung Qu?c khụng khoan dung, h? ai cú tõm d?a t?t, r?ng lu?ng v?i ngu?i khỏc, tỏn duong ngu?i khỏc d?u b? ch?i l d? ng?c. Cú ngu?i tỏt anh m anh l?i ph?n khỏng, cú ngu?i ph?m phỏp m anh l?i can ngan thỡ anh dỳng l ng?c. H? c? lm m?t vi?c m?o hi?m d? sau dú khụng th? lm quan, ho?c khụng th? phỏt ti, l m?i ngu?i duong nhiờn cho anh l th?ng ng?c.

Tụi cho r?ng d? c?u dõn t?c mỡnh, m?i ngu?i Trung Qu?c c?n cú ớt nhi?u cỏi ng?c dú, n?u khụng r?i cung s? d?n mũn suy d?i nhu dõn da d?.

T?c ng? cú cõu : "Ngu?i khụng ớch k? thỡ tr?i tru d?t di?t" (nhõn b?t t? tu, thiờn tru d?a di?t), nghia l ai m khụng ớch k? thỡ b? ngu?i khỏc xem l khụng cú cỏch gỡ c?u ch?a du?c. Chỳng ta khụng th? no t? mỡnh b?t d?u, khụng c?n d?a vo chớnh ph? ho?c ngu?i khỏc m vo chớnh b?n thõn mỡnh d? lm m?t vi di?u m m?i ngu?i cho l ng?c ngh?ch chang ?

é? k?t lu?n, tụi cho r?ng chỳng ta d?ng nờn lm cho cỏi quan h? con ngu?i tr? thnh ph?c t?p. Ph?i b?t d?u b?ng s? rốn luy?n b?n thõn mỡnh, con cỏi mỡnh. Vớ d? tr? con ? M? du?c m? chỳng d?y cỏch thu d?n, lau chựi bn an, v?t rỏc vo thựng sau khi an xong. Nh?ng th? giỏo d?c dú ph?i b?t d?u t? b?n thõn, b?t d?u t? t?m bộ. S? hu?n luy?n ny ph?i b?t d?u nhu m?t kh?i di?m cung nhu m?t l?ch trỡnh.

Ngu?i Trung Qu?c cú r?t nhi?u d?c tớnh, nhung dỏng ti?c chỳng ch? ? trờn sỏch v?. Bõy gi? chỳng ta mong r?ng chỳng s? xu?t hi?n trờn hnh d?ng. Hóy th? xem chỳng ta cú lm n?i hay khụng ?

Tụi xin d?t l?i vỡ dó l?m d?ng quỏ nhi?u thỡ gi? c?a quý v?, xin th? l?i v xin ch? giỏo.


éỏnh th?ng 1 v?n quõn khụng b?ng t? th?ng lũng mỡnh