Ngu?i Trung Qu?c x?u xí (Bá Duong) - Ph?n 5

Ngu?i Trung Qu?c x?u xí (Bá Duong) - Ph?n 5

PH?N II - CC BI VI?T


Cỏi tri?t h?c b?t d?u b?ng kớnh v s?

Nam nghỡn nam van húa truy?n th?ng c?a chỳng ta l?y s? sựng bỏi lm n?n t?ng, lm cho cỏi quan h? gi?a ngu?i v ngu?i ch? d?a trờn s? kớnh s? hon l trờn tỡnh c?m yờu thuong.

Vi?t d?n dõy th? no cung cú ngu?i go lờn : "Cũn cỏi ch? NHN c?a chỳng ta thỡ sao ?"

N?u núi d?n ch? NHN ph?i phõn bi?t rừ hai m?t. M?t m?t l n?u b?o cú ch? nhõn thỡ t?t nhiờn l cú, nhung ch? cú trong sỏch v?, m trờn hnh d?ng thỡ cỏi thnh t? c?a nú quỏ nh? bộ. S? di chỳng ta hoi m?t tớ l lụi cỏi ch? "nhõn" ny ra ch? vỡ cú th? d? dng tỡm nú trong sỏch v? m khú tỡm du?c nú trong hnh d?ng. M?t khỏc, ch? "nhõn" t?a h? khụng ph?i l "ỏi" ; ch? "ỏi" t?a h? khụng ph?i l "nhõn". "Nhõn" l phe n?m quy?n, d?i v?i th? dõn ? du?i cú m?t chỳt tỡnh thuong xút v thụng c?m nờn m?i b? thớ, ban phỏt cho d? t? ra mỡnh d? lu?ng, kh?ng khỏi - nhu cụ trụng tr? d?i v?i tr? con ? vu?n tr?.

S? th?c l gi?a ngu?i v ngu?i d?y nh?ng "cung kớnh" v "s? s?t". Cú nhi?u ngu?i vỡ kớnh m thnh s?, ch?ng khỏc no con d?i v?i cha. Cú nhi?u ngu?i vỡ s? thnh ra kớnh, gi?ng gỏi di d?i v?i khỏch lng choi, nhu d?i th?n d?i v?i hong d?, ti?n dõn d?i v?i quan l?i, tự nhõn v?i cai ng?c.

Anh khụng th?y Chu Ton Trung tiờn sinh lm cỏi ti?t m?c gỡ lỳc hong d? m? qu?n th?n d?i y?n sao ? (ụng ny muu ph?n m tờn Ton Trung - nhung khụng trung- l?i l tờn vua ban) Anh ụng ta l Chu D?c tiờn Sinh m?ng : "Lóo tam, my lm ph?n nhu v?y khụng s? di?t t?c ?", lm cho m?i ngu?i c?t h?ng b? ra v?. S? sỏch l?p t?c xung t?ng anh ụng ta l d?i d?i trung th?n, k? th?t anh ụng ta ch? vỡ s? "di?t t?c" m thụi. Trong chớnh s?, cỏi lo?i ti?t m?c ny nhi?u l?m. B?t c? s? ki?n no, n?u lo?i b? cỏi ph?n s? hói di thỡ nh?ng tỡnh c?m cũn l?i ch? cú ý nghia gỡ n?a.

Trong H?ng Lõu M?ng, Gi? B?o Ng?c tiờn sinh vi?t cho Lõm é?i Ng?c n? si: "Trong lũng tụi, ngoi b n?i, cha, m? tụi, thỡ ch? cũn cú cụ thụi !" Tụi bõy gi? cung dó nhi?u tu?i, tụi nghi cõu núi ny l khụng th?t. Núi r?ng Gi? B?o Ng?c yờu b n?i, yờu m? thỡ khụng cú gỡ l gi? t?o, ch? núi yờu ụng b? thỡ tụi e r?ng v?n d? tr? nờn r?t to tỏt. Vỡ cú dựng kớnh hi?n vi d? soi ton b? tỏc ph?m cung khụng th? tỡm th?y du?c m?t tý v?t tớch no c?a cỏi tỡnh yờu dú, m ch? ton th?y s? hói s?. Ch? nghe b? g?i l Gi? B?o Ng?c dó r?ng r?i tay chõn. Tỡnh c?m c?a con d?i v?i cha nhu v?y thỡ noi ti?m th?c ch?c ph?i mong sao cho ụng gi anh ta ch?t ph?t di cho r?i.

Cỏi tri?t h?c kh?i t? kớnh, s? lm cho kho?ng cỏch gi?a vua v tụi, gi?a quan v dõn, cng ngy cng thờm xa cỏch. Cỏi tụn nghiờm c?a hong d? t?t ph?i " lờn cao d?n 33 thiờn du?ng, d? l?p ngúi cho Ng?c Hong thu?ng d? ". Cũn th?n dõn th?p hốn t?t ph?i " ch?t d?n 18 t?ng d?a ng?c, thay Diờm vuong do than dỏ ".

Trờn th? gi?i ny chua h? cú qu?c gia no l?i c?n d?n cỏi phong cỏch xui x?o d?n nhu Trung Qu?c v?y.

Trớch t? t?p "é?p tan hu tuong".


Ch? tr? tụi ra

Cỏi tinh tỳy trong nghia dõn ch? l "Tụi khụng du?c ngo?i l?". M?i ngu?i d?u khụng du?c vu?t dốn d? thỡ tụi cung khụng du?c. M?i ngu?i khụng du?c tựy ti?n kh?c nh? thỡ tụi cung v?y. M?i ngu?i tỏn thnh phỏp ch? thỡ tụi cung khụng th? dũi cú d?c quy?n. Cỏi gỡ dó thnh d?nh ch? r?i thỡ tụi khụng du?c phỏ ho?i.

Nhung cỏi c?a quý ny m?t khi vo d?n Trung Qu?c r?i, thỡ b?ng tr? thnh: "Riờng tụi l ngo?i l?" (Ch? ngó l? ngo?i).

Tụi ch?ng vi?c vu?t dốn d?, nhung dú ch? l ch?ng nh?ng ngu?i khỏc vu?t, cũn riờng tụi thỡ tha h?. Tụi ch?ng vi?c tựy ti?n nh? d?m, nhung ch? d?i v?i nh?ng ngu?i khỏc thụi, cũn tụi thỡ v?n cú th? lm. Tụi tỏn thnh chuy?n m?i ngu?i d?u bỡnh d?ng tru?c phỏp lu?t, nhung b?n thõn tụi thỡ khụng th? bỡnh d?ng nhu nh?ng ngu?i khỏc du?c. Tụi tỏn thnh vi?c xõy d?ng phỏp ch?, nhung ch? mong r?ng cỏc anh tuõn th? nú, cũn tụi vỡ thụng minh v ti trớ cao nhu th?, khụng th? no vo cỏi trũng dú du?c. Tụi du?ng du?ng m?t d?ng nhu v?y m l?i khụng th? l m?t ngo?i l?, l?i ch?u m?t m?t thỡ s?ng cũn cú gỡ thỳ v? n?a.

"Cỏi m?t" ? dõy l cỏi gỡ v?y ?

Ngu?i nu?c ngoi nghiờn c?u mói m v?n khụng hi?u n?i nghia. Cú ngu?i gi?i thớch l "da m?t", ý ch? mu?n chỳ ý d?n b? m?t ngoi m b? m?c khụng d?m x?a d?n n?i dung th?c c?a nú. Ngu?i thỡ gi?i thớch l "cỏi tụn nghiờm", ý mu?n d?t cỏi hu vinh c?a nú lờn trờn th?c ch?t.

Riờng ph?n mỡnh, tụi cho r?ng "cỏi m?t" cú l? l m?t s?n ph?m c?a s? suy nhu?c th?n kinh v c?a tớnh ớch k? d?i d?i b?n v?ng. Vỡ th?n kinh suy nhu?c lm cho cỏi lũng gian cng thờm hu h?ng, nờn ch? no cung ph?i dem cỏi kiờu ng?o m bự d?p cho cỏi t? ti.

Vỡ tớnh ớch k? quỏ b?n v?ng, ch? s? khụng chi?m du?c l?i th?, nờn lỳc no cung c?u : "du?c riờng mỡnh l ngo?i l?".

Cỏi lũng ớch k? con ngu?i ai cung cú, khụng nh?ng khụng th? chờ trỏch l quỏ dỏng m cũn cú th? xem nhu m?t d?ng l?c thỳc d?y cho xó h?i ti?n. Nhung m?t khi nú vu?t quỏ m?c d? l?i thnh m?t con b?nh n?ng, ch? dỏng khiờng d?n nh xỏc ch? cho nú t?t th? thụi.

ễi ! M?t k? ho?ch, m?t phuong phỏp, m?t h?i ngh?, m?t quy?t sỏch, th?m chớ m?t v? ki?n cung ch? d?u l cỏi c? d? cho dỏm ngu?i tham d? vo nghi ngay r?ng : "trong vi?c ny mỡnh cú l?i gỡ khụng ?" ho?c "ta s? ki?m chỏc du?c bao nhiờu ti?n dõy?", nh? nú ta "hu?ng du?c nh?ng quy?n hnh gỡ?", ta s? "cú du?c trỏch nhi?m l?n hay nh? ?".

M?t cõu m?t ch?, nh?t c? nh?t d?ng d?u lũng vũng trờn nh?ng th? dú. B? trờn cung v?y, c?p du?i cung th?. C? anh v tụi cung r?a, m?i ngu?i d?u ụm l?y chỳng d?n ch?t cung khụng buụng.

Trớch t? t?p " é?p tan hu tuong "



T?i sao khụng th? muu l?i du?c?

ễng Tụn Quang Hỏn cho r?ng "quan ni?m cu" v cỏi "hu tuong" tờn tuy khỏc nhau m th?t ra gi?ng nhau. Nhung tụi nghi hai cỏi ny t?a h? ch? cú m?t ph?n gi?ng nhau. Trong quan ni?m cu cung cú cỏi t?t, nh?ng hnh d?ng c?a nú cung cú nh?ng cỏi r?t xỏn l?n. Ch? cú cỏi quan ni?m d?y giũi b? c?a cỏi hu tuong, cho dự nú cú m?i hay cu, cung ch? l r?t sa d?a, d?c ỏc.

Trong quan ni?m cu cũn d?n ngy nay, ngu?i ta coi khinh vi?c buụn bỏn, cho r?ng buụn bỏn m?t cỏch chớnh dỏng d? ki?m ti?n cung l m?t th? di?n. Nú khụng ph?i khụng dớnh dỏng d?n chuy?n lm cho van húa dó di vo m?t bu?c ngo?t. Vỡ cỏi van húa chỳng ta v?n l quang minh chớnh d?o, nhung b? cỏi chớnh th? phong ki?n lõu di v cỏc h?c phỏi Nho gia h?p l?c xụ d?y cho roi vo trong cỏi hu tuong kia. Ban d?u cũn kờu khúc, nhung sau thnh giũi b? r?i thỡ cung ch?ng kờu du?c n?a, ngay c? nh?ng ti?ng rờn r? r?i cung thnh yờn l?ng.

H?c thuy?t c?a ụng M?nh Kha (M?nh T?) d?y r?ng : "Núi d?n l?i m lm gỡ, ch? cú nhõn nghia m thụi !" (H t?t vi?t l?i, duy h?u nhõn nghia nhi di). Cỏi ụng t? su khụng núi d?n l?i ny, vỡ ngn v?n con giũi trong hu tuong m lm ra cỏi m?t n? nhõn nghia, rừ rng dó b? b?nh tim la n?ng; m?t mui dó l? loột, nhung m?t khi deo m?t n? lờn l?i hột : "T?t c? m?i ngu?i hóy xem dõy, m?t ta d?p d?y ch? ?!"

Ngoi m?t cú v? tr?n tinh nhung tr?ng thỏi tõm lý bờn trong khụng yờn ?n, cỏc nh Nho d?i v?i thuong nhõn d?y khinh th?, d? k? v t?c gi?n. H? núi d?n thuong nhõn thỡ h? l?i g?i l "gian thuong".

Di nhiờn gian thuong thỡ cung r?t nhi?u, m trong gi?i viờn ch?c nh nu?c cỏi lo?i sõu m?t dú cung ch? thi?u, nhung chua bao gi? nghe ai g?i b?n dú l "gian quan" c?, nhi?u l?m cung ch? cú ch? "tang quan" (quan tham nhung), m?t t? m ta nghe th?y nhi?u vụ cựng t?n.

Nhung nh?ng ngu?i buụn bỏn dng hong, h?p phỏp ki?m du?c ớt ti?n, an ? tuong d?i khỏ m?t tớ t?c thỡ cú ngay nh?ng k? núng m?t cam thự. Cũn "ba nam lm tri ph? trong s?ch, cú du?c 10 v?n quan ti?n" (Tam niờn thanh tri ph?, th?p v?n tuy?t hoa ngõn) thỡ cỏi cao quý kh?n n?n dú l?i cú th? ch?p nh?n du?c, v m?i ngu?i d?u gio ngún tay cỏi lờn b?o: "Gi?i th?t!"

M?t sinh viờn l?p dờm c?a H?c vi?n Van húa Trung Qu?c k? v?i tụi v? giỏo viờn c?a anh ta l ụng Phú Tụng M?u. ễng ny gi?ng bi du?c h?c sinh r?t ua thớch, khụng ch? vỡ ụng núi hay m cũn sõu s?c n?a.

Hụm dú d? ch?m d?t m?t h?c k?, ụng dó dỏnh ph? d?u cỏi lo?i h?c thuy?t c?a Nho gia thớch l?i nh?i "ch? vỡ nghia m khụng vỡ l?i" (Chớnh k? ngh? b?t muu k? l?i). ễng khuy?n khớch sinh viờn c? dựng nh?ng phuong th?c h?p phỏp v chớnh dỏng m ki?m ti?n. ễng b?o "Muu l?i" khụng ph?i l m?t di?u s? nh?c, bn v? l?i l?c, ti?n b?c khụng ph?i l m?t di?u s? nh?c, trỏi l?i cũn l m?t di?u vinh quang.

Cỏi ki?u nh Nho, m?m khụng núi d?n l?i, d?n ti?n nhung lũng d? l?i d?y ? nh?ng quan ni?m quố qu?t v? l?i ti?n, n?u khụng s?a d?i l?i thỡ xó h?i, cu?c s?ng khụng th? no vuon lờn du?c.

Ngu?i sinh viờn khi thu?t l?i chuy?n ny gi?ng cũn d?y tụn kớnh ụng Phú Tụng M?u, m tụi lỳc nghe k? chuy?n cung v?y.

Cỏi d?c v?ng ti?m tng trong lũng ngu?i Trung Qu?c c?n ph?i xúa b? kia khụng ph?i m?t s?m m?t chi?u cú th? tiờu tan du?c. Cú cõu r?ng : "Khụng cú gỡ bu?n b?ng khụng bi?t x?u h?". Than ụi ! Vỡ khụng bi?t x?u h? nờn cỏi lũng ớch k? v?n muụn d?i.

Cũn cú m?t lo?i hi?n tu?ng, m khụng bi?t d?c gi? cú chỳ ý khụng, l ngu?i Trung Qu?c hay núi nhõn nghia, d?o d?c ? c?a m?m. Mi?ng lu?i thỡ khụng ai b?ng, thụng minh ti trớ, kh? nang phỏn doỏn tu?ng ch?ng nh?t thiờn h?. Nhung v?n d? l trong muụn v?n ngu?i ch?ng g?p du?c ? lũng ai cú ch?t ch?a nh?ng th? dú. Ch? c?n trong muụn ngu?i cú m?t thỡ t?t c? nh?ng th? mo h? v? v?n kia m?i tr? thnh s? th?t, v lm cho cu?c d?i lờn huong du?c.

Trớch t? t?p "é?p tan hu tuong"



Gi? mỡnh l thu?ng sỏch

Cú ụng thỏnh núi : "Bi?t m khụng lm, khụng ph?i bi?t th?t” (Tri nhi b?t hnh, b?t vi chõn tri). Bi?t v lm d?u quan tr?ng, khụng k?t h?p du?c hai cỏi dú v?i nhau thỡ khụng ph?i th?t l bi?t. Hi?u du?c don k?t l s?c m?nh, nhung trong hnh d?ng l?i khụng ch?u don k?t thỡ cung chua th? cho l hi?u du?c.

Can b?nh ny khụng h?n do b?n tớnh c?a ngu?i Trung Qu?c, m vỡ m?i ngu?i an ph?i b? c?a b?n Nho gia h?c phỏi, r?i khụng tiờu húa du?c. Th?t ra Kh?ng T? trờn nguyờn t?c d? xu?ng Ch? nghia cỏ nhõn hon l Ch? nghia t?p don. Kh?ng T? thu?ng l?i nh?i d?y d? cỏc mụn d?, nh?ng "ụng thỏnh b?c hai", v? cỏi g?i l "giỏo d?c d?i chỳng". Th?t ra cỏi giỏo d?c m ụng ta núi cung ch?ng khỏc no s? nh?ng h?t trõn chõu trong cỏc v? trai. Ph?n l?n nh?ng di?u d?y b?o c?a ụng ch? nh?m vo giỏo d?c cỏ nhõn, khuy?n khớch ch? nghia cỏ nhõn l chớnh.

Lý tu?ng c?a nh Nho co b?n g?m hai di?u:

M?t l lm sao cho dỏm dõn thu?ng cỳi m?t, cỳp duụi, khụng dỏm ngú ngng gỡ d?n chuy?n chớnh tr?, chuy?n qu?c gia d?i s?, ch? cũn bi?t lo cho gia dỡnh, ti s?n riờng, nhu cõu "Ngu?i khụn gi? mỡnh" (Minh tri?t b?o thõn), ho?c "Th?c th?i m?i l ngu?i ti gi?i" (Th?c th?i v? gi? vi tu?n ki?t). éõy l m?t cỏch lm cho s?c d? khỏng c?a m?t con ngu?i trờn phuong di?n xó h?i cng ngy cng y?u di.

Lý tu?ng th? hai l c?u xin k? n?m quy?n nuong tay d?i v?i dõn lnh vụ t?i, lỳc d?p lờn d?u h? thỡ d?p nhố nh? m?t tớ. Nờn cú ch? : "Hnh nhõn chớnh", nghia l thi hnh chớnh sỏch nhõn d?o.

Kh?ng T? cú m?t do?n van núi cỏch trỏnh tai h?a r?t cao siờu nhu th? ny: "Nu?c b? nguy thỡ khụng nờn vo, nu?c b? lo?n thỡ khụng nờn ?. Lỳc thiờn h? cú d?o lý thỡ ta xu?t d?u l? di?n, lỳc khụng cú thỡ ta ? ?n. Nu?c cú d?o lý m nghốo hốn l nh?c. Nu?c vụ d?o m phỳ quý cung l nh?c" (Nguy bang b?t nh?p, lo?n bang b?t cu, thiờn h? h?u d?o, t?c ki?n. Vụ d?o, t?c ?n. Bang h?u d?o, b?n th? ti?n, s? dó. Bang vụ d?o, hn th? quý yờn, s? dó).

Nh?ng di?u d?y b?o ny c?a thỏnh nhõn th?t l thụng minh, rnh m?ch : Con ngu?i s?ng ph?i theo chi?u giú, nhu hũn bi tron. Ch? cho ngu?i khỏc bỡnh thiờn h? xong r?i thỡ ta nh?y ra ki?m m?t ch?c quan. Lỳc d?u sụi l?a b?ng thỡ ta ? nh dỏnh giy cho th?t tron, v g?i v? con d?n nh?ng noi an ton nh?t.

é?i khỏi d? lm m?t nh Nho chớnh th?ng - cú th? lm h?i tru?ng H?i Kh?ng M?nh du?c - l ki?u nhu v?y. Nghia l tỡm cỏi th? l?i nh?t d? thớch ?ng, d? cho b?n thõn du?c an ton, "t?m thõn nghỡn vng khụng ng?i trong can nh s?p d?" (Thiờn kim chi t?, t?a b?t thựy du?ng). Nh?ng ph?n t? trớ th?c cho r?ng khụng bao gi? nờn d?n g?n m?t noi m m?t viờn ngúi cú th? roi vo d?u.

é?i v?i nh?ng th?i nỏt chớnh tr?, nh?ng dau kh? c?a dõn lnh, mỡnh ch?ng dớnh vo lm gỡ cho m?t thõn, cú nhỡn th?y cung c? tai ngo m?t l?p cho xong. Vỡ nhỡn th?y thu?ng khú trỏnh kh?i t?c gi?n, t?c gi?n thu?ng khú trỏnh kh?i núi toỏng lờn, núi toỏng lờn thu?ng khú trỏnh kh?i b? tai v?.

Than ụi ! Trong ton b? giỏo hu?n c?a nh Nho h?u nhu khụng cú gỡ khuy?n khớch con ngu?i suy nghi hay ho, r?t ớt núi d?n quy?n l?i, nghia v?, r?t ớt khớch l? c?nh tranh, m ch? mu?n h?c trũ mỡnh, r?i l?i h?c trũ c?a h?c trũ mỡnh an ph?n v?i hi?n tr?ng m ung dung t? d?c. Cỏi gỡ cung cú th? lm, mi?n l nú khụng dem d?n cho mỡnh cỏi gỡ nguy hi?m c?.

T?i sao Kh?ng T? ớt khen ai ngoi Nhan H?i - cỏi anh chng h?c trũ nghốo r?t mựng toi dú ? ễng h?t s?c tỏn duong s? ch?u d?ng nghốo kh? c?a anh h?c trũ ny m khụng h? tỡm hi?u trỏch nhi?m c?a cỏi xó h?i dó lm cho "ụng thỏnh b?c nhỡ" ny thnh nghốo kh? d?n nhu th?. L?i khụng h? nghi lm th? no d? c?i t? cỏi qu?n th? xó h?i dú, m ch? duong dụi m?t mự quỏng d?y d?i r?ng : "Nghốo cung h?nh phỳc du?c !".

N?u m?i ngu?i Trung Qu?c d?u h?nh phỳc ki?u dú, qu?c gia dõn t?c ch?c ch?n ph?i quay v? th?i k? d? dỏ m thụi !

Trớch t? t?p " é?p tan hu tuong ".


Loi d?ng v?t khụng bi?t cu?i

Vi nam tru?c cú ngu?i b?o di?n viờn ca mỳa dõn t?c m?t ch?ng bao gi? cu?i, ụng b?u hoi ng?c nhiờn, nhung r?i cu?i dỏp : - Cỏi mn dú g?i l "Cung n? oỏn", cung n? duong nhiờn m?t my ph?i s?u kh? ch? ! Nhung sau dú di?n d?n mn "Vui g?p g?", "S?ng lõu muụn tu?i" m?t my cỏc nng v?n ? d?t nhu cu, khụng hi?u ụng b?u kia s? núi th? no ?

Tru?c kia tụi cung t?ng nghi r?ng cú l? cỏi gi?ng da vng sinh ra khụng bi?t cu?i, ho?c khụng thớch cu?i. Nhung d?n Nh?t B?n r?i tụi m?i th?y h? cung da vng m l?i bi?t cu?i m?t cỏch hoan h?. Ngoi cụ lỏi xe cu?i, cỏc cụ gỏi di?u khi?n cỏi thang mỏy don di?u v gi?ng cỏi quan ti kia cung bi?t cu?i; b?i v?y tụi m?i gi?t mỡnh. Th? l tụi l?i di tỡm cỏi nguyờn nhõn lm cho m?t ngu?i Trung Qu?c khụng cu?i du?c dú.

Cú th? 100 nam nay chi?n tranh liờn miờn, khúc dó quỏ nhi?u, gi?ng d?nh lu?t ch?n l?c t? nhiờn c?a cỏc nh sinh v?t h?c, ngu?i Trung Qu?c ch? bi?t h?c khúc m d?n quờn m?t cu?i d? d?i phú v?i th?i cu?c dúi khú. B? m?t thi?u cu?i c?a ngu?i Trung Qu?c l m?t de d?a cho s? nghi?p du l?ch. Cỏi ?nh hu?ng x?u nh?t c?a nú l thỏi d? c?a ngu?i Trung Qu?c d?i v?i ngu?i l?. Tụi dó t?ng di kh?p cỏc t?nh Trung Qu?c v th?y r?ng, ngoi B?c Kinh, khụng cú noi no khụng cú hi?n tu?ng " b?t n?t ngu?i l? ".

Con ngu?i l m?t lo?i d?ng v?t bi?t cu?i. Nhung nh?ng cụ y tỏ, nh?ng cụ bỏn vộ xe ngu?i Trung Qu?c l?i l m?t ngo?i l?. V? vi?c ny hon 10 nam nay m?i ngu?i d?u than vón nhung cỏi b? ph?n qu?n lý xe buýt v nh thuong quỏ b?n v? vi?c an ti?n d? cú th? chỳ ý d?n nú. C? xem tỡnh hỡnh ny, tr? phi v?t ti?n vo m?t h?, thỡ ngay c? ụng tr?i cung ch?ng cú th? c?y m?m h? ra cho h? cu?i du?c.

Th?c ra guong m?t nh?ng cụ bỏn hng bõy gi? h?u nhu cung cú khỏ lờn dụi chỳt. Ngay lỳc anh bu?c vo c?a hng, gi?ng nhu con mốo th?y con chu?t vo ? c?a mỡnh, dụi m?t nh? c?a cỏc cụ nhỡn v? phớa anh ch?a d?y nh?ng dũ xột nhu d?i v?i m?t d?ch th?. Cỏc cụ b?t d?u b?ng vi?c dỏnh giỏ ỏo qu?n c?a anh, v núi m?t cõu gỡ dú ki?u: "?y, cỏi ny d?t l?m d?y!" N?u anh h?i: "Cũn th? gỡ t?t hon n?a khụng ?" thỡ s? du?c tr? l?i: "Cũn d?t hon n?a d?y!".

Tụi cú m?t ngu?i b?n, th?i cũn h?c é?i h?c Ngo?i ng?, d?n m?t c?a ti?m bỏn hng ?y thỏc n?m tru?c m?t Trung Son éu?ng ? éi B?c. Anh l?y ra m?t cỏi ỏo len giỏ ti?n tuong d?i d?t, 500 d?ng d? ng?m nghớa. Ngu?i ch? ti?m sau khi nhỡn k? huy hi?u tru?ng h?c ? c? ỏo anh dó núi khụng do d? : "Lỳc no c?u t?t nghi?p é?i h?c Ngo?i ng? xong, thnh thụng d?ch viờn luong m?i thỏng ớt nh?t l 500 d?ng cỏi dó. Bõy gi? c?u ph?i ti?t ki?m ch? !" K?t qu? dó hon ton ngoi d? doỏn c?a ụng ta, vỡ ngu?i b?n tụi dó mua cỏi ỏo dú.

Khụng cú gỡ kh? tõm cho khỏch hon cỏi vi?c sau khi vo xem m?t vi m?u hng trong ti?m r?i cỏo t? di ra khụng mua gỡ. Lỳc dú t? ch? ti?m cho d?n ngu?i bỏn hng, n?u khụng lu?m nguýt thỡ cung thỡ th?m ch?i r?a nhu v?a g?p tr?m cu?p, thỏi d? d?u l? rừ bờn ngoi khụng h? gi?u di?m.

Th? m cú ngu?i b?o: "Cú can h? gỡ dõu! B?n h? th?y ngu?i nu?c ngoi vo ti?m v?n tuoi cu?i d?y ch?!". Nhung ai cung nh?n th?y r?ng sau khi du l?ch phỏt tri?n, ngu?i nu?c ngoi vo nhi?u, m?t vi du khỏch ngo?i qu?c nghốo cung b?t d?u xu?t hi?n, lỳc ?y cỏi thúi cu kia l?i tr?i d?y. V cỏch d?i x? r?i cung ch?ng cú gỡ khỏc bi?t gi?a ngu?i nu?c ngoi v ngu?i b?n x?.

"Ng?i t?c-xi cú mỏy tớnh ti?n ? éi Loan khụng c?n cho bu?c-boa !", n?u cú di?u gỡ dỏng qu?ng cỏo rựm beng d? ki?m khỏch du l?ch thỡ dõy l m?t.

Vỡ v?n d? c? d?ng cho chuy?n d?ng cú hai giỏ khỏc nhau v?n l m?t chuy?n khụng tri?n khai n?i. Phm h? mua d? gỡ ? éi B?c, m?i ngu?i ai cung cú chung m?t n?i lo s? g?p ph?i giỏ c? trờn tr?i du?i d?t. Lỳc tr? ti?n th?c ra mỡnh cú b? l?a hay khụng ? Cỏi dú th?t ch? bi?t trụng c?y vo may r?i.

Cho nờn tru?c kia tụi cú phỏt minh m?t d?nh lu?t th? ny : é? kh?i b? h?, lỳc cú ý d?nh mua tụi b?t d?u b?ng cỏch tr? m?t cỏi giỏ co b?n th?t th?p, m tụi nghi v?i giỏ dú h? khụng th? no ch?u bỏn. Nhung k?t qu? l?i v?n khụng nhu tụi mong d?i.

Hụm tru?c tụi di tỡm mua m?t va-li da, th?y m?t cỏi d? giỏ 300 d?ng, tụi cho r?ng nú ch? dỏng 150 l cựng, ch? cú di?u cỏi hỡnh d?ng c?a nú tụi khụng thớch l?m nờn ch? tr? cho cú l? l 70 d?ng. C? tu?ng nghe cỏi giỏ ?y, ngu?i bỏn hng ph?i di t? t? ch? lm sao bỏn du?c, khụng ng? anh ta h?i h? b?o: " éu?c r?i, ụng l?y di! ".

ễi thụi ! khụng bi?t lm sao m núi cho du?c v? cỏi thi?n ý v lũng thnh kh?n c?a ngu?i Trung Qu?c d?i v?i nh?ng khỏch l?. Con du?ng du l?ch dõu ph?i ch? d? du l?ch m cũn l con du?ng d? h?c lm ngu?i n?a.

Trớch t? t?p "Con l?n d?p".


Nu?c cú l? nghia

Trỡnh d? giỏo d?c c?a m?t cỏ nhõn cựng ph?m ch?t c?a c? dõn t?c hon ton th? hi?n ra qua nh?ng ti?p xỳc giao t? b? m?t c?a xó h?i. Cỏc v? ch?c nh? tỏc ph?m tờn l "Kớnh hoa duyờn" (Truy?n hoa trong guong). éu?ng Ngao d?n "Nu?c quõn t?", d?nh nghia nu?c l? nghia no l "thỏnh nhõn truy?n l?i", "dựng l? nh?c d? giỏo húa",v.v...K? th?c ch?ng qua ụng ch? can c? trờn cỏi vi?c tr? con v ngu?i gi cú b? l?a khi di mua bỏn hay khụng. "Nu?c quõn t?" l noi h? khụng b? l?a, v m?i l?n g?p m?t nu?c nhu v?y ụng l?i qu? xu?ng vỏi.

? M?, chuy?n ngu?i gi v tr? con khụng b? l?a g?n nhu l m?t chuy?n duong nhiờn. Vỡ khụng nh?ng giỏ ti?n d?u du?c quy d?nh m thỏi d? ph?c v? cung khụng cú ch? chờ. Lỳc chỳng tụi ? Las Vegas v? tụi cú d?n m?t c?a hi?u nh? tỡm mua m?t cỏi ỏo khỏch (m?t lo?i ỏo cỏnh d?y v di - jacket). Trong ti?m cú m?t cỏi d? giỏ l 12 dụ. Ti?n dó tr? xong, ch? cũn ch? gúi hng, lỳc ?y v? tụi m?i ch?t th?y du?i cỏnh tay ỏo bờn ph?i hỡnh nhu cú m?t v?t den bộ b?ng h?t g?o, li?n núi : "ỏi d, cỏi gỡ th? ny ?".

B gi bỏn hng c?m lờn xem r?t k?, v núi nhu xin l?i : "Th?c ra v?t b?n ny cú th? gi?t s?ch, nhung cung cú th? khụng. N?u b v?n d?ng ý mua, tụi di h?i ch? ti?m xem cú th? b?t du?c ớt ti?n khụng ?" Núi xong l?t d?t lờn l?u, r?i l?i l?t d?t ch?y xu?ng b?o cú th? b?t cho v? tụi 2 dụla. Nghe v? tụi k? l?i chuy?n ny tụi hoi choỏng vỏng.

V?n b? ngu?i bỏn hng ngu?c dói dó thnh thúi quen, bõy gi? nhu b?ng cú m?t ng?n giú xuõn d?n lm roi mua xu?ng, tụi th?t tỡnh ch? mu?n d?n m hụn vo m?m b bỏn hng ?y m?t cỏi.

N?u chuy?n ny m x?y ra ? éi B?c hay H?ng Kụng, cú l? nú s? l m?t ti?t m?c d?u sỳng gi?a c?nh sỏt v an cu?p. Nh?t d?nh s? ?m i lờn nhu ki?u ny : n?u b khỏch ch?t ti?t kia dỏm c? gan b?i lụng tỡm v?t, ngu?i bỏn hng t?t ph?i phựng mang tr?n mỏ s?n s? ngay:

"Cỏi gỡ? Núi th? no? éen ? Bu?n cu?i th?t! B? ngu?i ta khụng cú m?t hay sao ? Dự cú den n?a di m ? du?i nỏch thỡ cú h? h?n gỡ. Ch?ng l? lỳc no cung c? do nỏch lờn cho ngu?i ta xem ?”

Mu?n b?i múc thỡ c? núi th?ng ra. Ngu?i mua cung cũn kh?i k? th?t th chỏn ! Bõy gi? dó ng? giỏ r?i cũn d?nh tr? hng l?i d?y ch?c? Gi?m giỏ ? Gi?i m hi?u du?c ! L?n sau cú di mua hng thỡ c? ph?i d?m tru?c h?u bao di cỏi dó. Ti?n khụng cú m c? lm b? nhu ta dõy gi?u l?m! Cỏi gỡ? Cũn khụng dỳng ?y ?

Ngu?i ta l con ngu?i c?a m?t nu?c l? nghia, van húa truy?n th?ng 5.000 nam, d?i v?i khỏch nhu d?i v?i k? v? nh, ch?ng l? khụng th?y du?c di?u ?y hay sao m cũn l?u b l?u b?u nhu ki?u b? ngu?i ta l?a mỡnh d?y!

C?a hng c?a ngu?i ta to th? ny m c? trụng mong vo m?y d?ng xu c?a cỏc ngu?i thỡ cú m ch?t dúi ! M?y cỏi d? ngo?i qu?c nh quờ, van húa nụng cho?t. Ch?ng bừ cụng cho ngu?i ta di kờu c?nh sỏt.

“C? núi hu?ch to?t ra! Mua khụng n?i ch? gỡ? Thụi! Quờn di! éua dõy!".

Las Vegas l m?t thnh ph? c? b?c ; 99% ngu?i d?n d?y l du khỏch v 99% trong s? ny cú l? ch? d?n dõy tham m?t hai l?n trong d?i h?. N?u nh?ng k? bỏn hng ? dõy mu?n l?a khỏch thỡ h? hon ton ch?ng ph?i lo ng?i gỡ d?n h?u qu? c?a nú c?.

Th? m h? v?n c? ch?ng khỏc gỡ nhu nh?ng noi khỏc trờn d?t M?, r?t thõn thi?t v d?ng d?n.

Trớch t? "D?m lờn duụi nú".



Ba cõu núi
Cỏi lỳng tỳng l?n nh?t c?a ngu?i Trung Qu?c khi m?i d?n M? l g?p quỏ nhi?u lo?i l? nghi ph?c t?p c?a ngu?i M?. Ngoi du?ng nh? vụ tỡnh ch?m vai vo m?t ngu?i khỏc, dự ch?m th?t nh? co h? nhu khụng ch?c cú ch?m khụng, l ngu?i kia d?u núi: " Xin l?i! " N?u nhu d?ng th?t, da th?t dụi bờn d?u c?m th?y, thỡ cỏi cõu xin l?i ?y s? r?t l ai oỏn. Cũn n?u d?ng m?nh vo nhau m?t cỏi r?m thỡ cỏi cõu xin l?i ny s? tr? thnh liờn h?i, liờn thanh khú m ch?ng d? du?c.

T?i Trung Qu?c n?u hai ngu?i d?ng nhau trờn du?ng thỡ l?i hon ton khỏc. Ph?n ?ng c?a dụi bờn s? nhanh nhu ch?p, m?t long lờn, tr?n tr?ng nhỡn nhau nhu s?p bi?u di?n m?t mn nh?y cao. Cõu d?u tiờn dựng d? núi v?i nhau s? l ki?u : "M?t mự ?" é?i th? cung l?p t?c nh?y c?n lờn ph?n cụng: "ỏi d! Ai m c? ý! éi d?ng vo ngu?i ta m l?i cũn khụng bi?t di?u!" Ngu?i kia l?i gõn c? to ti?ng hon: "é?ng vo ngu?i ta m l?i cũn gi m?m, khụng bi?t du?c giỏo d?c ki?u gỡ ?" é?i th? m?m cung khụng kộm: "é?ng vo thỡ dó ch?t chua? Ch?c mu?n ngu?i ta qu? xu?ng l?y mỡnh ch?c ? B?o ngu?i ta d?ng mỡnh ? Th? mỡnh l?i khụng d?ng vo ngu?i khỏc d?y ? Chớnh mỡnh di d?ng vo ngu?i ta m l?i cũn mu?n d? v?y cho ngu?i !". S? tỡnh d?n dõy, ngu?i cú v? y?u th? hon s? b? di, m?m l?m b?m ch?i r?a, trong khi dú cỏi ngu?i cú v? c?ng m?nh hon do chõn mỳa tay, gi?ng di?u de d?a khi?n cho c? dỏm dụng kộo nhau d?n nhu th? s?p xem m?t dỏm dỏnh l?n.

N?u d?c gi? chỳ ý, t? lỳc d?ng nhau cho d?n lỳc ró dỏm, chỳng ta khụng h? nghe du?c m?t cõu "xin l?i". Cỏi mụn "d?n ch?t cung khụng nh?n l?i" r?t tinh thụng ny c?a ngu?i Trung Qu?c bi?u hi?n khỏ d?y d? trong cỏi chuy?n va vo nhau trờn du?ng. Ngu?i Trung Qu?c dó m?t kh? nang núi "xin l?i !". H? d?u gi?ng nhu nh?ng h?a ti?n phun l?a, ch? cú cỏi dung khớ d?a trờn s?c l?c d? hon thua v?i nhau m thụi.

M?t trong nh?ng d?c trung c?a van minh Tõy phuong l th?a nh?n v tụn tr?ng s? t?n t?i c?a ngu?i khỏc, cho nờn h? luụn luụn d? ý, c?n th?n trong vi?c bi?u l? s? tụn tr?ng dú. Ngu?i ta d?m lờn chõn mỡnh, c? nhiờn "Xin l?i !". Th?c ra chua d?m m ch? suýt d?m lờn thụi, cung "Xin l?i!". Ho m?t ti?ng, c? nhiờn l "Xin l?i!". H?t xỡ hoi m?t ti?ng nh? cung "Xin l?i!". éang lỳc núi chuy?n m c?n di ti?u ti?n, c? nhiờn "Xin l?i!". éang ng?i an m nh b?p b? chỏy ph?i di d?p l?a, cung "Xin l?i !".

Du khỏch v?n thu?ng th?y c?nh khi anh dang loay hoay ch?p ?nh, cú ngu?i vụ ý di vo gi?a, cung v?i vng "Xin l?i !". H?u nhu t?t c? nh?ng ngu?i Tõy phuong khi h? th?y anh do mỏy ?nh lờn d?u d?ng bu?c l?i ngay, d?ng cu?i, v ch? anh ch?p ?nh xong m?i ti?p t?c di. N?u ngu?i ch?p ?nh l d?ng bo Trung Qu?c, h? s? ch?ng cú ph?n ?ng gỡ khi anh trỏnh ch? cho h? ch?p. Nhung n?u ngu?i ch?p ?nh l ngu?i Tõy phuong m anh lm nhu v?y thỡ h? n?u khụng núi " xin l?i " thỡ cung "c?m on ụng nhi?u".

"C?m on” v "Xin l?i" d?i v?i tụi r?t dỏng s?. C? hai th? cựng ghờ g?m nhu nhau. ? trờn th? gi?i ny khụng hi?u sao ngu?i ta l?i cú th? lóng phớ nu?c b?t cho hai cỏi cõu ny nhi?u d?n nhu th?. Tụi v?n l ngu?i tinh thụng th?p bỏt ban vừ ngh?, tu?ng cú th? trỏnh thoỏt du?c s? bao võy c?a hai cỏi cõu ny khi d?n M?, nhung khụng ng? l?i khú d?n th?. Tụi cng c? trỏnh thỡ h? l?i cng núi "c?m on ụng".

Anh ch? cho h? ch?p ?nh xong m?i di qua, h? c? nhiờn "c?m on" anh. Lỳc di mua d?, dua tay l?y hng h? cung núi "c?m on" v?i ngu?i bỏn hng. T?i Trung Qu?c, m?t khỏch hng ch?ng bao gi? núi c?m on dó dnh, nhung n?u ngu?i bỏn hng m núi c?m on ch?c cỏi tr?n nh th? no cung ph?i s?p vỡ c?m d?ng.

é?n ngõn hng M? rỳt ti?n, cỏc b ng?i kột dua ti?n cho anh cung c?m on. (Anh c? th? cỏi vi?c ny ? cỏc ngõn hng c?a chỳng ta xem, ch?c ch?n anh s? l?p t?c tuong tu Tõy phuong ngay). N?u anh vu?t quỏ t?c d? ho?c r? ? ch? c?m r?, c?nh sỏt dua gi?y ph?t cho anh l?i cung núi c?m on. M?t ngu?i b?n tụi, ụng Chu Quang Kh?i, ch? tụi di d? xe ; d?n c?ng m?t bói d?u xe ph?i tr? ti?n, lỳc c?m vộ ụng cung l?i "c?m on". Tụi th?c m?c : "Ny, sao anh dó tr? ti?n dng hong ch? ụng ta cú d? cho anh d?u khụng m?t ti?n dõu m l?i cũn ph?i c?m on ?" Anh ta nghi m?t lỳc lõu r?i cung khụng hi?u lý do t?i sao. Nhung d?n l?n th? hai anh l?i cung v?n "c?m on ụng" lm tụi t?c mu?n ch?t.

Nhung cỏi "c?m on ụng" sõu d?m nh?t d?i v?i m?t ngu?i gi d?u nhu tụi v?n l tru?ng h?p c?a cỏi c?a t? d?ng. Lỳc di qua cỏi th? c?a cú lũ xo t? d?ng ny tụi thu?ng c? buụng tay cho nú t? dúng l?i. Sau khi d?n M?, duong nhiờn v?n c? lm nhu v?y. B?n bố nhi?u l?n khuyờn can:

"? dõy l cỏi nu?c man r?, anh d?ng dem th? van húa truy?n th?ng 5.000 nam qua dõy nhộ. Khi no di qua c?a anh nh? nhỡn xem d?ng sau cú ai khụng tru?c khi t? t? buụng c?a ra".

Bu?n cu?i th?t, tụi qua M? d? du l?ch ch? cú ph?i d? lm th?ng gỏc c?a cho ngu?i khỏc dõu. Tụi dó t?ng di qua nhi?u c?a t? d?ng hon anh ta tu?ng, c?n gỡ d? cho anh ta ph?i d?y tụi nhu v?y. Nhung r?i t?i m?t ngy, tụi dó hi?u cỏi chuy?n anh mu?n núi dú.

L?n ?y, sau khi di qua c?a tụi dó buụng cỏi cỏnh c?a cú lũ xo m?nh ?y cho nú tung ra nhu tụi v?n thu?ng lm. Sau lung tụi b?ng cú m?t ti?ng kờu l?n c?a m?t ụng gi da tr?ng. B?n tụi v tụi b?n c? ngu?i lờn co h? mu?n qu? xu?ng m xin tha l?i (Th?c ra tụi mu?n tỡm du?ng rỳt lui m?t cỏch ờm th?m, nhung nh?ng ngu?i nghe ti?ng kờu v?i d?n c?u ụng gi nhi?u quỏ lm tụi khụng chu?n du?c).

Cung th?t may l cỏnh c?a d?p khụng lm ch?n thuong gỡ d?u úc ụng c? c?. ễng c? nhỡn m?t mui v cỏch an m?c c?a chỳng tụi, ch?c doỏn r?ng dõy l nh?ng nhõn v?t quan tr?ng c?a cỏi b? l?c an th?t ngu?i ? Tõn Ghi-nờ, nờn cung ch?ng thốm lý d?n n?a.

Sau chuy?n ny ngu?i b?n m?i b?o tụi : "Dự anh cú chua bao gi? anh an th?t l?n thỡ cung ph?i xem qua cỏch l?n ch?y, c? b?t chu?c ngu?i Tõy phuong m lm, dú l con du?ng yờu nu?c chõn chớnh d?y !".

Tr?i oi ! thỡ ra ngu?i Tõy phuong m?i khi di qua c?a d?u d?ng chõn gi? c?a, ch? cho nh?ng khỏch di sau n?i duụi nhau di vo tru?c mỡnh. Ho?c ớt nh?t thỡ cung quay l?i gi? c?a cho d?n khi ngu?i di sau ti?p du?c c?a r?i, m?i t? t? b? tay ra.

éỳng l di m?t dng h?c m?t sng khụn. Bõy gi? cỏi vi?c gi? c?a ny tụi dó thu?c nhu chỏo. V t? d?y tr? di tụi liờn t?c nghe du?c t? c?a mi?ng nh?ng ụng gi, b gi M? cỏi cõu "c?m on ụng" su?ng c? l? tai.

Lỳc quay l?i éi Loan tụi v?n quen thúi "tụn sựng" Tõy phuong ny. Nhung ch? du?c ba hụm thỡ l?i v?n ch?ng no t?t n?y. M cỏi dú khụng ph?i vỡ ý chớ c?a tụi y?u du?i, nhung vỡ m?i l?n d?ng l?i cung kớnh gi? c?a, thỡ cỏi ụng b?n da vng ? d?ng sau nhỡn tụi nhu th? m?m anh ta dang ng?m c?t khụ, khụng th? no nghe du?c m?t thanh õm gỡ gi?ng nhu ti?ng "c?m on" t? nú c?. Tụi bốn c? th? cho c?a nú tung ra nhu thúi quen cu, m?c k? m? cho nú d?p vo m?t ai thỡ vo, cú d?p ch?t cung du?c !

Tụi nghi r?ng d? cú th? múc trong m?m m?t ngu?i Trung Qu?c ra cỏi cõu "c?m on ụng" e r?ng n?u khụng dựng d?n cỏi co c? nam rang c?a ụng b?n Tru Bỏt Gi?i c?a chỳng ta thỡ khụng th? du?c.

Th?t ra cỏi cõu "c?m on" v cỏi cõu "xin l?i" c?a ngu?i M? cung gi?ng nhau. Chỳng dó tr? thnh m?t b? ph?n c?a d?i s?ng dõn ch?, t? d?a bộ v?a h?c núi, m? nú chựi dớt cho nú, nú cung bi?t núi c?m on. Cỏi dú lm cho nú hoi cú khuynh hu?ng "l?m phỏt".

Cỏc ngu?i ch?c dó t?ng xem c?nh an cu?p nh bang ? M?. M?t ngu?i v?m v?, tay c?m sỳng l?c, b?t ngu?i dn b ng?i ? qu?y nhột d?y ti?n vo trong b? r?i ng? mu cho: "C?m on b!" Sau dú m?i rỳt lui. Theo tụi, th c? l?m phỏt nhu th? ny v?n cũn hon l b? c?t khụ lm t?c h?ng m ch?t.

éi?u c?n ph?i núi rừ hon tý n?a v? "xin l?i" v "c?m on" l lỳc no chỳng cung di li?n v?i m?t n? cu?i, v cú th? d?n d?n m?t cõu nhu ki?u: "Tụi cú th? giỳp d? du?c gỡ khụng ?".

Tụi l m?t ngu?i ng?n ny tu?i d?u, sinh ra ? l?c d?a, hi?n s?ng ? éi Loan, t? thõm son cựng c?c d?n ch?n th? thnh, t? thụn lng d?n d?i h?c Tõy phuong, t? ti?ng d?c ờ a cho d?n thanh õm nhu s?m d?ng, ti?ng "xin l?i" v "c?m on" dự hi?m hoi nhu lụng phu?ng, s?ng lõn nhung tụi cung dó t?ng nghe qua. Ch? cú cõu "Tụi cú th? giỳp d? du?c gỡ khụng ?" l chua bao gi? tụi du?c nghe t? m?t l? m?m ngu?i Trung Qu?c no c?. ? M?, nh?ng ngy bỡnh thu?ng chỳng tụi du?c b?n bố dỏnh xe dua dún, oai phong l?m li?t vờnh vờnh vỏo vỏo. Nhung cú m?t l?n tụi v v? tụi ng?i t?u di?n ng?m di t? khu sang tr?ng Tõn Oa-xinh-ton t?i Xpo-ring-phiu (Springfield). Xpo-ring-phiu l b?n t?u di?n cu?i, t? dú chỳng tụi ph?i l?y t?c-xi di d?n nh ngu?i b?n m?i chỳng tụi an com.

? M?, lu?ng xe t?c-xi n?u so sỏnh v?i ti?n ? trong tỳi tụi lỳc dú ch?c cũn ớt hon n?a. Chỳng tụi th?y m?t tr?i s?p l?n, v?i vng dụn dỏo ch?y dụng ch?y tõy nhu hai con chú l?c nh. M?t ngu?i M? tr? nhỡn th?y chỳng tụi cu?ng quýt m?i d?n tru?c m?t h?i han: "Tụi cú th? giỳp du?c gỡ cho ụng b khụng?" "Th? m cũn h?i - tụi th?m nghi - dỳng l m?t th?ng ng?c !".

Anh ta bốn b? cỏi c?p xu?ng, d?ng ? gi?a du?ng, m?t nhỡn b?n hu?ng tai nghe tỏm phuong, cu?i cựng ch?n l?i du?c m?t chi?c xe. Cú l? ụng lỏi xe t?c-xi dang trờn du?ng v? nh an com t?i nờn khụng mu?n di, anh ta bốn ph?c t?i c?a kớnh r?t lõu, núi mói, sau dú ngo?c chỳng tụi l?i d? lờn xe. é?n lỳc chỳng tụi v?a hon h?n d?nh h?i han tờn h? thỡ anh ta dó b? di r?i.

Th?t tỡnh n?u khụng cú anh ta ra tay giỳp d? hụm ?y, thỡ c? cỏi d dú chỳng tụi ch? cú nu?c ng? dờm t?i nh ga xe di?n ng?m m thụi.

Trớch t? "D?m lờn duụi nú".


C? nu?c x?p hng

Ngu?i M? l m?t lo?i ngu?i thớch giỳp d? ngu?i khỏc. Cỏi cõu "Tụi cú th? giỳp d? gỡ du?c khụng ?" hon ton khụng ph?i l m?t cõu núi dua d?y xó giao. Tr? ? New York v vi thnh ph? b?n c?ng khỏc, ch? c?n anh t? ra b?i r?i, l?c lừng m?t tý l y nhu r?ng cú ngu?i d?n h?i anh cõu dú. N?u anh tr? l?i ki?u d?u : "éỳng r?i, tụi dang c?n giỳp d? dõy, anh cú th? cho tụi mu?n 5 t? dụ-la trong vũng 20 nam khụng?" thỡ ch?c ch?n l khụng du?c. Nhung n?u anh ch? l?c du?ng thỡ h? s? khụng qu?n ng?i m ch? b?o cho anh k? cng. N?u ch?ng may ti?ng Anh c?a anh cung c? tụi, nghia l sau khi núi h?t nu?c mi?ng cung ch?ng ai hi?u gỡ thỡ h? s? ch?y dụng ch?y tõy lo cho anh nhu th? anh l m?t vuong tụn cụng t? m h? ch? l k? h?u ngu?i h? v?y.

Tru?c khi di M? v? tụi b? thuong ? lung v?n chua lnh, lỳc di ph?i mang theo m?t cỏi giỏ d? lung dan b?ng mõy. Cỏi giỏ ny dó dựng ? éi Loan n?a nam nay nhung khụng h? lm ai chỳ ý c?. Ch? khi d?n M? r?i m?i th?y hi?u qu? ghờ g?m c?a nú. B?t k? noi no d?u cú nh?ng ngu?i M? l?n tu?i lo l?ng cho cỏi lung c?a nh tụi, nhu th? khụng bi?t nú cú th? g?y ra lm hai lỳc no khụng bi?t. Trờn mỏy bay, xe h?a, lỳc nh tụi d?ng lờn hay ch? ru?n mỡnh l cú ngu?i d?n bờn tuoi cu?i h?i : "Tụi cú th? giỳp gỡ cho b du?c khụng ?" Di nhiờn l khụng du?c, vỡ nh tụi mu?n di nh xớ, m cỏi vi?c ny dõu giỏm nh? ai giỳp. Ch? t?i v? tụi c? ph?i c? g?ng nh?n vỡ s? mỡnh t? ra khụng bi?t di?u v?i nh?ng ngu?i mu?n giỳp d? mỡnh.

Cỏi quan h? gi?a nh?ng ngu?i Trung Qu?c v?i nhau khụng h? cú cỏi ki?u ny, m hon ton ngu?c l?i. Nh?ng ngu?i s?n sng giỳp d? k? khỏc v?n du?c g?i m?t cỏch van hoa l "k? hi?u s?". N?u gi?a du?ng th?y chuy?n b?t bỡnh m ra tay thỡ nh?t d?nh b? g?i l "thớch lo chuy?n khụng dõu". Di nhiờn nh?ng hnh d?ng di ra ngoi cỏi l? thúi ny d?u b? xem l hnh vi cú ?n ý no dú. B?i vỡ n?u nhu ? éi B?c gi? s? anh cú g?c xu?ng thu?ng th? h? t?, tụi cú th? cỏ v?i anh m?t quan ti?n r?ng khụng ai d? anh d?y.

M?t nam tru?c tụi di xem xi-nờ ? éi B?c v?i m?t ngu?i b?n M?. éang xem d? phim b?ng cú m?t ụng c? t? nhiờn t? gh? ngó xu?ng sựi b?t mộp. M?t lỳc sau hai nhõn viờn r?p hỏt d?n khiờng ụng ?y di, ch?c l dem vo nh thuong. Nhung khụng ng? khi h?t phim chỳng tụi di ra m?i th?y ụng c? v?n nguyờn hỡnh nguyờn d?ng b? v?t n?m lan lúc bờn c?a ra vo trờn n?n d?t d?y bựn. ễng c? n?m dú ch?ng khỏc gỡ ngu?i m?t b? l?c bỏn khai no dú v?a b? m?t b? l?c khỏc b?t v? ch? ch? cú v? gỡ l "con chỏu c?a r?ng thiờng" c?.

Ln súng ngu?i c? cu?n cu?n di qua, khụng m?t ai d?ng chõn xem s? th? th? no. Ngu?i b?n M? c?a tụi c? kinh th?t lờn: "Ngu?i Trung Qu?c cung g?n nhu dõn New York, th?t lónh d?m vụ tỡnh !"

ễng ta khụng núi lónh d?m vụ tỡnh nhu ngu?i M?, dú l cỏi ch? khụn khộo c?a ụng ta, m l?i núi "g?n nhu" d? trỏnh ch?m vo lũng yờu nu?c c?a tụi. N?u khụng, tụi cú th? cho r?ng ụng ta chõm bi?m, mu?n "chia r? tỡnh c?m gi?a chớnh ph? v nhõn dõn".

ễng ta l?i dua New York ra d? so sỏnh, vỡ dõy l d?i b?n doanh c?a dõn giang h? t? chi?ng t? m?i nu?c t?i, v?n chua h? quờn ngu?n g?c c?a h?. Ngay c? ngu?i M? khi núi d?n New York cung quy?t khụng nh?n d?y l m?t thnh ph? c?a h?.

Sinh ra lm ngu?i Trung Qu?c, ? trờn d?t Trung Qu?c m mu?n giỳp ngu?i khỏc khụng ph?i l m?t vi?c d? dng. Tụi dó núi tr?ng v?n d? ny ra trong quy?n "Ngó vo hu tuong" r?i. M?t ngu?i khụng cú nh?ng tu tu?ng v tỡnh c?m cao quý thỡ vinh vi?n khụng th? tin m cung khụng th? hi?u du?c t?i sao ngu?i khỏc cú th? cú du?c nh?ng th? dú. "Nh?ng d?a hi?u s?", "Nh?ng k? di lo vi?c khụng dõu", "cú ?n ý gỡ dú" l nh?ng mui tờn d?c lỳc no cung giuong s?n d? b?n ngay l?p t?c vo ngu?i cú ý d?nh mu?n giỳp mỡnh.

M?t bu?i t?i mua, m?t ngu?i quen tụi lm ngh? lỏi t?c-xi, ụng Duong Hy Phong, dó dún lờn xe m?t cụ gỏi u?t nhu chu?t l?t dang run lờn c?m c?p. S?n cú b? qu?n ỏo ?m c?a v? ụng v?a l?y t? ti?m gi?t v?, ụng d? ngh?: "Ny cụ! Cụ cú th? c?i qu?n ỏo u?t ra thay r?i lỳc d?n nh tr? l?i cho tụi cung du?c !". Cụ gỏi nghe ụng ta núi d?n chuy?n c?i qu?n ỏo, l?p t?c m?t tr?n tr?ng, núi nhu hột: "é? dõm d?c! My mu?n tao kờu c?nh sỏt khụng ?" ễng b?n tụi t?c d?n n?i r?a th?m cho nú b? c?m m?o sung ph?i di cho r?i.

M?t ngu?i b?n khỏc c?a tụi l nh giỏo, m?t hụm trờn xe buýt th?y m?t ph? n? (xin l?i l?i l m?t ph? n?) c?m m?t cỏi dự cỏn dó roi ra s?p b? ngu?i ta d?m lờn. Anh v?i vng nh?t lờn chen ra d?n t?n sau xe dua cho cụ ta. Nh? tr?i, cụ ny l ngu?i tuong d?i cú van húa nờn khụng g?i ụng b?n tụi l "é? dõm d?c", nhung cung khụng h? cú m?t ti?ng "c?m on", ch? duong dụi m?t ?ch lờn nhỡn, m?m cõm nhu h?n.

Than ụi ! Ngu?i Trung Qu?c chỳng ta t?a h? nhu d?ng l?i ? giai do?n ti?n húa c?a ngu?i r?ng, an lụng ? l?, trờn ngu?i lỳc no cung khoỏc m?t cỏi ỏo giỏp nhu m?t con nhớm, ch? d? l? dụi m?t d?y gh? l?nh v nghi ng?, lỳc no cung dỏo dỏc nhỡn nhu th? tõm h?n khụng h? du?c yờn ?n.

Tụi xin tr? l?i v?n d? cỏi giỏ d? lung c?a nh tụi. Cỏi cụng d?ng c?a nú khụng ch? ? ch? giỳp cho nh tụi g?p du?c bao nhiờu s? giỳp d? c?a nh?ng ngu?i M? ? kh?p m?i noi chỳng tụi d?t chõn d?n, m cũn trỏnh cho nh tụi vi?c x?p hng.

Tụi v?n cho r?ng x?p hng l m?t cỏi thu?c do van minh c?a nhõn lo?i, v c? xem cỏi tr?t t? x?p hng ? m?t nu?c cung cú th? bi?t du?c trỡnh d? van minh c?a nu?c dú.

Tụi ch? m?i ? bờn M? cú hai thỏng m dó mu?n d? ngh?: thay vỡ g?i "H?p ch?ng qu?c M?" thỡ nờn g?i l "Nu?c M? x?p hng". Vỡ ? M? t? x?p hng khụng nh?ng tr? thnh quỏ m?c, m cũn tr? thnh m?t tai n?n n?a.

Khụng th? no khụng th?y t?i nghi?p cho nh?ng ngu?i M? da den, da tr?ng, lóng phớ khụng bi?t bao nhiờu thỡ gi? quý bỏu vo vi?c ny. Lờn mỏy bay cung x?p hng. Xu?ng mỏy bay cung x?p hng. Mua tem cung x?p hng. Tr? ti?n, rỳt ti?n cung x?p hng. Lờn xe buýt cung x?p hng. éi nh xớ cung x?p hng. V t? hon n?a l d?n ti?m an cung ph?i x?p hng.

Khụng ph?i núi dúc ch? th?t tỡnh tụi coi vi?c x?p hng ny ch?ng ra cỏi quỏi gỡ. M khụng ph?i ch? cú mỡnh tụi nhung t?t c? nh?ng ngu?i Trung Qu?c khỏc cung v?y.

Tuy nhiờn, ph?i núi r?ng x?p hng ? M? v ? Trung Qu?c n?i dung v hỡnh th?c d?u r?t khỏc nhau. Cung gi?ng ki?u cỏi ch? qua du?ng dnh riờng cho b? hnh ? M? v ? Trung Qu?c v?y. ? Trung Qu?c x?p hng ch? l m?t lo?i h?c thuy?t, ? M? x?p hng l m?t th? sinh ho?t.

Ki?u x?p hng ? éi B?c cú th? xem nhu x?p hng m?t n?a. Vỡ lỳc x?p hng d? lờn xe thỡ xem cung ra v? d?y, nhung khi xe v?a d?n thỡ m?i ngu?i l?i ựa ra m?c s?c tranh dnh, m?nh du?c y?u thua. Trong ch? tr?i long d?t l? dú, cỏc nhõn v?t anh hựng m? du?ng mỏu, trốo c? lờn d?u lờn c? ngu?i khỏc d? chi?m m?t ch? ng?i tru?c m?i ngu?i. éỏm tn binh g?m nh?ng ngu?i gi, k? y?u thỡ d?u bự túc r?i, chõn nam dỏ chõn xiờu, th?t tha th?t th?u lờn xe m khụng hi?u lỳc nóy mỡnh v?a kh? cụng x?p hng d? lm gỡ. é? cu?p m?t ch? ng?i ho?c vỡ s? khụng chen du?c lờn xe cho m?t do?n du?ng di thỡ cũn hi?u du?c, d?ng ny d?i v?i xe h?a, xe ca, ch? dó cú dỏnh s?, khụng th? no bay di m?t du?c, cung khụng th? s? dớt ngu?i khỏc dớnh vo ch? c?a mỡnh dó mua, th? m khụng hi?u sao ngu?i Trung Qu?c v?n cũn ph?i ra s?c chen l?n ?

Ngu?i M? cú v? nhu bi?t r?ng cũn s?ng l cũn ph?i x?p hng, nờn thỏi d? h? r?t thanh th?n trong khi lm vi?c dú. Ngu?i Trung Qu?c vỡ quỏ dụng, khi x?p hng thu?ng c? xớt l?i nhau, mui ngu?i ny d?ng gỏy ngu?i kia, nhỡn t? xa c? gi?ng nhu cỏc chi?n h?u r?t thõn m?t, ụm ?p nhau ki?u "ỏo ch?m vo nhau nghe h?n h?n, d?t do ng?c ?m th?y th?t da" (Lu y tuong ti?p van suy?n t?c, món hoi noón ng?c ki?n co phu). Cũn ngu?i M? khi x?p hng cú v? th? o, thua th?t, g?p ch? c?a xe ra vo ho?c du?ng di l?i l?i, thỡ hng cú th? d?t ra trụng quang c?nh r?t thờ luong, ngu?i nhỡn th?y khụng th? khụng lo cho v?n m?nh nu?c M?.

Lỳc ? New York, tụi di v?i m?t ngu?i b?n d?n rỳt ti?n ? m?t ngõn hng n?i ti?ng dụng khỏch. Tụi th?m nghi anh ny nghe ti?ng tụi ? éi B?c cú ngh? thu?t chen l?n xe buýt r?t cao cu?ng ch?c mu?n tụi bi?u di?n m?t mn cho ngu?i M? xem dõy. Khi d?n c?a, tụi dó th?y m?t hng di phớa ngoi, nhung tru?c m?i qu?y l?i ch? cú m?t ngu?i dang d?ng núi chuy?n xỡ x?. Tụi m?ng quỏ, v?i vng lỏch d?n d?ng sau lung m?t ngu?i ? m?t trong nh?ng qu?y dú. Khụng ng? anh b?n tụi li?n túm c? tụi lụi ra nhu lụi m?t th?ng k? c?p. Khụng nh?ng khụng xin l?i vỡ cỏi hnh vi l? móng dú, anh b?n tụi cũn núi m?t cỏch khú ch?u: "ễng b?n, ụng lm ki?u gỡ v?y?" Tụi gu?ng g?o dỏp: "Lm gỡ dõu? Tụi x?p hng m! T? lỳc d?n nu?c anh d?n gi? h? m?t tý l b? xột nột, b? x?p hng cung l ph?m phỏp ?" Anh ta dỏp: "Ch?ng ph?i l trỏi lu?t, nhung trỏi quy t?c".

Thỡ ra tru?c khi phúng du?c d?n m?i qu?y, m?i ngu?i ph?i b?t d?u x?p hng ? cỏi hng phớa bờn ngoi cỏi dó. Gi?ng nhu khi xột h? chi?u ? phi tru?ng, chua du?c g?i d?n thỡ khụng du?c ti?n lờn. M cỏi hng kia d?m ra cung ph?i d?n nam sỏu muoi ngu?i dang ch? d?n lu?t mỡnh d? di d?n cỏc qu?y khi du?c g?i.

ễi! Nu?c M?! T? l?p qu?c d?n gi? chua du?c bao lõu m cỏc quy t?c l?i quỏ nhi?u ! L? nghi phi?n ph?c ki?u dú khụng hi?u r?i cú ?nh hu?ng d?n si khớ, dõn tõm khụng ?

Cũn m?t di?u dỏng s? nh?t l tru?c cỏi c?a hng an l?n nh? cung ph?i x?p hng, di?u ny qu? l vu?t lờn trờn cỏi ph?m trự h?c v?n vi d?i c?a tụi. T? th?i Bn C? khai thiờn l?p d?a d?n gi? chua bao gi? ngu?i Trung Qu?c nghe núi d?n vi?c cung ph?i x?p hng ? c?a hng an c?.

? San Francisco cú l?n chỳng tụi d?n m?t ti?m com, tụi dang d?nh xụng vo tỡm ch? ng?i thỡ v? tụi kộo gi?t ngu?c l?i. Húa ra ngay c? khi khụng cú ngu?i ch?, khỏch v?n c? ph?i d?ng dú d?i d? ngu?i ph?c v? d?n vo. N?u khụng cú ngu?i ra d?n ch?c cung ph?i d?ng t?i ch? m ch?t dúi m?t !

Cỏi ?n tu?ng m?nh nh?t d?i v?i tụi l dờm ? g?n thung lung Grand Canyon (G?-ran-do Ca-nhi-on) t?i Colorado (Cụ-lụ-ra-dụ) trong m?t quỏn an nh? m?i m?. Vỡ dó khụng ph?i d? gỡ tỡm du?c nú m cỏi quỏn ny l?i d?c bi?t cho cỏi õn hu? l?n l mi?n x?p hng. Nhung khỏch v?n ph?i dang ký tờn h? t?i qu?y tru?c, r?i d?ng ch? g?i tờn. Nờn lỳc b ph?c v? xu?t hi?n, m?i con m?t mong d?i d?u d? d?n v? phớa dú, ch?ng khỏc no é?c M? é?ng Trinh d?i t? d?i bi c?u kh? c?u n?n. L?i vng ng?c c?a b ta c?t lờn g?i tờn ny tờn n?, gia dỡnh ny kia, t?c thỡ cú s? reo m?ng nhu s?m d?ng. Cú cỏi t?p t?c ki?u gỡ l? nhu th? khụng ?

? éi B?c tuy?t d?i khụng th? cú cỏi c?nh dú. Th?c khỏch nhu m?t lu ngu?i ch?t dúi o vo quỏn com, dự cú rừ rng l quỏn dó d?y ngu?i. Nhu ngu?i vo hang c?p, nhỡn th?y bn no bỏt dua ng?n ngang l ch? s?p an xong, h? li?n d?n võy quanh. Th?c khỏch dang ng?i an nhỡn th?y th? tr?n nhu v?y cung ch?ng l?y lm l?. H? bi?t nh?ng con m?t c?a b?n ch?t dúi dang nhỡn m?m h? m?t cỏch gi?n d?. Nhung h? v?n di?m nhiờn khụng thay d?i khớ th? v s?c m?t. Cu?i cựng, b?n ngu?i an xong no nờ b? di, nhu?ng ch? cho b?n dúi v?a m?i d?n. B?n ny ch?ng bao lõu cung l?i b? võy y nhu lỳc n?y b?i m?t b?n dúi khỏc v?a m?i d?n dang d?ng duong m?t nhỡn m?m h?.

C?nh tu?ng ny nhu di?n l?i do?n phim trờn d?ng c? Phi chõu : m?t con chú súi nghiờng d?u nhỡn m?t con cỏ s?u dang ngo?m con m?i c?a nú.

éi?u dỏng ti?c l r?t nhi?u ti?m an T?u ? M? cung b?t d?u nhi?m cỏi thúi x?u x?p hng ny, b? m?t cỏi van húa truy?n th?ng "xem an" c?a chỳng ta.

Ai cung b?o nu?c M? l m?t nu?c t? do. Theo ý tụi thỡ ngu?c l?i. ? M? d? du?c tr? thnh ngu?i diờn anh cung ph?i x?p hng.

Trớch t? "D?m lờn duụi nú".



éỏnh th?ng 1 v?n quõn khụng b?ng t? th?ng lũng mỡnh