Những Hình ảnh xưa về Đất Nước, Con Người, Văn Hoá Việt Nam (Updated ngày 19/6/2014)

Tháp nước Hàng Đậu - trăm năm dâu bể

08/09/2009 00:16:10
- Tại ngã sáu, nơi giao nhau của nhiều đường phố: Hàng Than, Quán Thánh, Phan Đình Phùng, Hàng Lược, Hàng Giấy và Hàng Đậu có một công trình xây dựng khá độc đáo, lúc nào cũng đóng cửa kín mít.
Tường của công trình này xây bằng đá hộc, những chấn song sắt và những vòm cửa sổ, cùng cái mái tôn của một toà tháp cao tới 25 mét tính đến chóp, gây cảm giác nặng nề như chốn ngục thất đầy bí ẩn.

Nhưng thực ra đó chỉ là một tháp nước (chateau-d’eau) trong kết cấu của hệ thống cung cấp nước cho đô thị được xây dựng từ cuối thế kỷ XIX. Có lẽ do trục đường huyết mạch từ cầu Doumer (Long Biên) trực chỉ vào khu thành cổ là nơi đóng binh và đầu não bộ máy cai trị của người Pháp, nên người ta quen gọi đây là “tháp nước Hàng Đậu”.

Tháp nước Hà Nội. Cuối thế kỷ XIX, dân số Hà Nội trong đó có một cộng đồng người Âu khá đông đảo đang đòi hỏi được cung cấp nước sạch, lại gặp mấy trận dịch nặng nề đến nỗi người đại diện cho nước Pháp đứng đầu ở xứ sở này là ông Tổng trú sứ Paul Bert cũng lâm bệnh mà chết, khiến người Pháp phải hoàn thiện hệ thống cấp nước sạch theo lối châu Âu, thay vì nguồn nước giếng, nước mưa hay nước ao, hồ đánh phèn theo kiểu dân gian.

Tháp nước xưa trong tương quan với khu vực xung quanh Vào năm 1894, hai nhà máy nước đã được xây dựng: Một ở phía Yên Phụ chuyên cũng cấp cho khu Thành cổ - lúc này là nơi tập trung quan chức và binh lính người Âu cùng với khu dân cư “36 phố phường”; một nhà máy nữa ở Đồn Thuỷ - lúc này đã được chuyển thành bệnh viện và một vài công sở của người Âu từ vùng đất nhượng địa lan dần ra phía Tràng Tiền và quanh Hồ Gươm.

• Cột đồng hồ
• Phố Hàng Chiếu
• "Vui nhất là Chợ Đồng Xuân"
• “Đấu Xảo Hà Nội 1902”
• Phố Hàng Đường
• Phố của người Trung Quốc, không mang tên sản vật
• Đọc ảnh xưa cùng Dương Trung Quốc
• Trường Bảo hộ

Vì thế, ngoài Tháp nuớc Hàng Đậu còn có tháp Đồn Thuỷ, nhưng hiện tại nằm sâu ở cuối phố Đinh Công Tráng, ít người biết đến.

Vì phải chịu tải trọng của một khối nước có dung tích tới 1.250 m3 nước (tương đương 1.250 tấn) chứa trong một bể bằng thép đặt ở trên cao (mép sát nóc 21m) nên toà nhà phải rất kiến cố với những bức tường đá xây theo vòng tròn, bức ngoài cùng có đuờng kính dài tới 19m và hệ thống tường chịu lực hỗ trợ, thông nhau bởi những vòm cửa. Đá tảng dùng để xây được lấy từ đá hộc dỡ của thành cổ do cô Tư Hồng thầu phá.

Chính nhờ những tháp nước này mà mộ bộ phận cư dân lớp trên được hưởng thụ “nước máy”. Nước từ độ cao của Tháp có áp lực chảy vào hệ thống đường ống dẫn, ban đầu chủ yếu tới những vòi nước máy công cộng đúc bằng gang đặt rải rác trên các đường phố, rồi dần dần vươn tới các công thự và nhà riêng.

Một thời gian dài, 2 tháp nước này đã đáp ứng về căn bản nhu cầu nước cho cư dân nội thành Hà Nội cho đến khi Hà Nội phát triển áp dụng những công nghệ mới, khiến 2 khối kiến trúc này không còn đảm nhiệm công năng ban đầu là tháp nước nữa. Riêng Tháp Hàng Đậu, do vị trí đắc địa của nó nên đến nay vẫn sừng sững như một nhân chứng già nua nhưng vẫn tạo nên ấn tượng về sự cổ xưa của Hà Nội.

• Dương Trung Quốc

Trường Bảo hộ

27/08/2009 08:18:39

- Từ đây đã sản sinh ra những tên tuổi như Dương Quảng Hàm, Nguyễn Văn Huyên, Nguyễn Mạnh Tường, Hoàng Xuân Hãn, Tôn Thất Tùng, Tạ Quang Bửu, Võ Nguyên Giáp, Ngô Gia Tự, Phạm Văn Đồng...

• Sân Quần Ngựa Hà Nội
• Cột đồng hồ
• Đọc ảnh xưa cùng Dương Trung Quốc
• Phố Hàng Đường
• “Đấu Xảo Hà Nội 1902”
• Phố của người Trung Quốc, không mang tên sản vật

Lời chú trên góc tấm bưu ảnh mang mã số 3043 của Sưu tập Dieulefils dịch ra tiếng Việt là: “Xứ Bắc Kỳ - Hà Nội - Trường Bảo hộ gần Hồ Tây” chính là Trường Bưởi. Tên gọi rất phổ biến nhưng chưa bao giờ mang tinh chính thức ấy bắt nguồn từ mảnh đất mà ngôi trường đã tọa lạc trên một vùng đất cổ, vốn có cái tên nôm là “ Kẻ Bưởi” (thuộc làng Thuỵ Chương, đến thời Tự Đức đổi thành Thuỵ Khuê).
Tấm bưu ảnh Trường Bảo hộ

Trường Bảo Hộ nay được đổi tên thành trường Chu Văn An. Ảnh Huấn Cao Nó ra đời theo một quyết định của Toàn quyền Đông Dương Klobukovski ký ngày 9/12/1908, trên cơ sở sáp nhập các trường Thông ngôn, Nam sư phạm Hà Nội và Jules Ferry Nam Định, để trở thành trường trung học lớn nhất dành cho nam sinh ở Bắc Kỳ, bên cạnh Lycée Albert Sarraut dành cho người Pháp và tầng lớp trên.

• Sân Quần Ngựa Hà Nội
• Cột đồng hồ
• Đọc ảnh xưa cùng Dương Trung Quốc
• Phố Hàng Đường
• “Đấu Xảo Hà Nội 1902”
• Phố của người Trung Quốc, không mang tên sản vật

Cái tên chính thức “Trường trung học Bảo hộ” (Collègue du Protectorat) cho thấy mục tiêu của nền giáo dục đương thời nhằm đào tạo nhân lực cho chế độ thuộc địa, nhưng đấy cũng là nguồn đào tạo trí thức tân học của người Việt Nam trong nửa đầu thế kỷ XX. Từ đây đã sản sinh ra những tên tuổi như Dương Quảng Hàm, Nguyễn Văn Huyên, Nguyễn Mạnh Tường, Hoàng Xuân Hãn, Tôn Thất Tùng, Tạ Quang Bửu, Võ Nguyên Giáp, Ngô Gia Tự, Phạm Văn Đồng...

Sau ngày Nhật đảo chính Pháp, Khâm sai Bắc bộ Phan Kế Toại thời Chính phủ Trần Trọng Kim đã ra quyết định ngày 12/6/1945 đổi tên thành “Trường Chu Văn An” và được giữ cho đến ngày nay, tạo nên truyền thống của một ngôi trường bậc trung học danh tiếng nhất, có tuổi đời cao nhất của Hà Nội. Năm 2008, nhà trường đã long trọng kỷ niệm tròn 100 năm tuổi (1908-2008).

Những bộ cánh cổ điển nhưng rất Việt Nam của cả thầy và trò đứng trước cổng trường, xen lẫn với bộ âu phục rất “thuộc địa” của một người Pháp, cùng với hàng rào còn sơ sài ấn định thời gian chụp bức ảnh này cách đây đã rất lâu. Toà nhà trong ảnh đến nay vẫn được giữ nguyên như một mẫu mực về kiến trúc trường sở. Người Pháp đã đầu tư vào ngôi trường này một cơ sở vật chất được coi là hoàn hảo.

Đến nay, những tòa kiến trúc cũ về căn bản vẫn còn giữ được nguyên vẹn, tuy có được sửa sang lại. Nhiều lớp thày trò đã dạy và học tại đây, nhiều thế hệ đã đi qua, nhiều người đã khuất bóng. Chỉ còn những những cây xà cừ trong ảnh vẫn còn và đến nay đã to cao hơn nhiều. Chúng như những nhân chứng của thời gian, toả bóng râm mát cho các thế hệ tiếp nối nhau giữ vững truyền thống của một ngôi trường tiêu biểu bên bờ Hồ Tây của Thủ đô Hà Nội.

• Dương Trung Quốc

Nhà Thờ Lớn HN, công trình kiến trúc ít thay đổi nhất

27/09/2009 09:59:58
- Nếu chọn một công trình kiến trúc nào xưa nhất, lại ít thay đổi nhất của Hà Nội còn lại cho đến nay thì đó chính là Nhà Thờ Lớn Hà Nội.
Nhà Thờ Lớn được khởi công vào năm 1884 và khánh thành kịp vào dịp Lễ Thiên Chúa giáng sinh năm 1887. Kể từ đó cho đến nay, kiến trúc dường như không thay đổi. Xem các tấm hình cách đây đã trên dưới một thế kỷ thì thấy rõ điều ấy. Có chăng là sự thay đổi cảnh quan và con người mà thôi.

Nhà Thờ Lớn Hà Nội khánh thành vào năm 1887 Trung tâm Thiên Chúa giáo của khu vực xưa kia không ở Hà Nội mà ở Kẻ Sở. Còn ở khu vực cận kề Nhà Thờ Lớn trước đó chỉ có một nhà nguyện nhỏ xây gạch lợp lá, thầy giảng phải từ Kẻ Sở cách đó 20km lên Hà Nội chăn dắt con chiên.

Tháng 5/1883, quân Cờ Đen đánh vào Hà Nội đốt cháy ngôi nhà ấy. Năm 1887, cố đạo Puginier dùng ảnh hưởng của mình được Tuần phủ Hà Nội hợp thức hoá khu đất vốn là nền tháp và ngôi chùa Báo Thiên rất nổi tiếng được xây từ thời Lý - Trần nay đã đổ nát thành phế tích, để xây nhà thờ đạo Thiên Chúa.

Vẫn còn nguyên vẹn cho tới tận ngày hôm nay Nhờ cuộc xổ số năm 1884 thu đuợc 10 vạn đồng, Nhà thờ Thánh Joseph đã được khởi công ngay trong năm đó và được xây dựng như diện mạo ngày nay và được khánh thành ngày 23/12/1887, một ngày trước dịp Thiên Chúa giáng sinh.

• Nữ thần tự do hay "Bà đầm xòe" Hà Nội
• Phố Cầu Gỗ-khu dịch vụ của Hà Thành xưa?
• Tháp nước Hàng Đậu - trăm năm dâu bể

Vào thời đó, ngoài Cột Cờ được xây từ đầu thế kỷ XIX, thì đây là kiến trúc cao nhất lừng lững gần Hồ Hoàn Kiếm và tạo một không gian tôn giáo xung quanh một vùng đất vốn là một ngôi chùa Phật giáo nổi tiếng cùng Phủ Chúa đã hoàn toàn bị triệt hạ khi vị Chúa cuối cùng của nhà Trịnh bị nhà Tây Sơn tiêu diệt vào cuối thế kỷ XVIII.

Những tấm ảnh Nhà Thờ Lớn đuợc chụp vào những thời điểm khác nhau càng cho thấy cái nhận xét ở trên là đúng. Ta có thể thấy những thành phần xã hội khác nhau từ kẻ giàu đến người nghèo, người Tây hoặc người Ta, những chiếc xe kéo và ôtô...

Và ta còn hình dung được trên thinh không của Hà Nội, kể từ đó không chỉ có tiếng chuông chùa gióng giả mà lại có cả tiếng chuông nhà thờ từ trên tháp cao đổ hồi vào những giờ nguyện của người theo Đạo.

Và xung quanh kiến trúc này còn có cả một cộng đồng tín đồ Thiên Chúa giáo xum vầy dọc 2 con phố Nhà Thờ và Nhà Chung. Vào những ngày lễ trọng, đặc biệt là trong đêm Thiên Chúa Giáng sinh, đó là nơi hội tụ không chỉ của giáo dân. Không gian tôn nghiêm dưới bóng những tháp chuông và cảnh quan gần kề Hồ Gươm đã biến nơi đây thành một địa chỉ du lịch của Thủ đô, nhất là với khách nước ngoài. Dương Trung Quốc

Nữ thần tự do hay "Bà đầm xòe" Hà Nội

21/09/2009 00:39:18
- Nhiều người nhìn tấm ảnh này đều dễ dàng nhận ra bức tượng “Nữ thần Tự do” đã quá quen thuộc, sừng sững ở cửa ngõ TP New York của Hoa Kỳ... Bức tượng trong ảnh này đúng là Tượng nữ thần Tự do, nhưng rõ ràng là nó nhỏ hơn, lại nằm trên một đường phố của Hà Nội.

• Phố Cầu Gỗ-khu dịch vụ của Hà Thành xưa?
• Phố Hàng Chiếu
• "Vui nhất là Chợ Đồng Xuân"

Với những người từng sống ở Hà Nội trước ngày Nhật đảo chính Pháp (9/3/1945) thì vẫn có cơ hội trông thấy bức tượng này, được dựng tại Vườn hoa Neyret (nay là Cửa Nam) ngay đầu phố Hàng Bông và nhìn sang đường Cấm Chỉ.

Tượng Công lý, thường được dân gian gọi là tượng Bà Đầm Xòe. Bức tượng này vốn là một phiên bản thu nhỏ của bức tượng Nữ thần Tự do bên Hoa Kỳ, hay nói đúng hơn, nó là phiên bản tượng mẫu của Bartholdi, sau đó được phóng to để làm bức tượng nước Pháp tặng cho Hoa Kỳ. Nó được đúc bằng đồng và cao chừng hơn 2 thước Tây. Chỉ có điều sang Việt Nam, nó lại mang tên là “Tượng Công lý” (Monument de la Justice) như lời chú trong tấm bưu ảnh.
Còn dân gian thì quen miệng gọi là “Bà Đầm Xoè”, không biết vì cái tà váy hay vì những tia sáng toả ra trên đầu (?). Mới đây, ông Đại sứ Ai Cập tại Hà Nội cho biết rằng, bức tượng này thoạt đầu được sáng tác để đặt tại Kênh đào Suez mà lúc đó Pháp đang giữ nhiều lợi ích, vì vậy nguyên mẫu là một cô con gái Ai Cập (?!), về sau, mới chuyển ý định tặng cho Hoa Kỳ với biểu tượng: Tự do.

Bức tượng này vốn được đưa sang nước ta để trưng bày nhân một cuộc đấu xảo tổ chức tại Tràng Thi năm 1887, sau đó nó được dựng tạm tại vườn hoa gần Toà thị chính thành phố (nay là Vườn hoa Lý Thái Tổ). Đến khi chính quyền thực dân quyết định đặt một bức tượng đồng tạc vị Toàn quyền dân sự đầu tiên của xứ Đông Dương là ông Paul Bert tại chính cái vườn hoa này, thì tượng "Bà Đầm Xòe" phải di chuyển đi nơi khác.

Có tài liệu cho rằng đã có một thời, tượng này được “ngự” trên nóc của Tháp Rùa giữa Hồ Hoàn Kiếm. Claude Bourin, tác giả một pho biên niên những sự kiện văn hoá, nghệ thuật về Hà Nội cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, có nói đến chuyện này nên mới dẫn ra dư luận đăng trên báo phản đối cách xử sự như vậy mà đưa ra lập luận: “Liệu người ta có thể đặt tượng Trấn Võ lên nóc Nhà Thờ lớn được không !?”. Nhưng cũng nhiều người nghi ngờ, vì làm thế nào đặt được một pho tượng đồng nặng như vậy lên nóc một kiến trúc nhỏ (?!)

Có lẽ vì thế mà “Bà Đầm Xoè” phải di chuyển ra khu vực Vườn hoa Cửa Nam, vốn là một không gian công cộng của Hà Nội. Xa xưa, nó chính là Quảng Văn Đình của thành xưa, nơi triều đình công bố những chỉ lệnh hay giấy tờ, tổ chức để các “câu kê” là những viên quan chuyên giảng tập “thập điều” thời vua Minh Mạng dạy cho dân chúng sống tử tế và biết tuân phục . Vì thế mà dân gian mới có câu ca để nói chuyện đổi thay:
“Nhớ Quảng Văn Đình tớ đến nghe
Câu kê chẳng thấy, thấy Đầm Xoè
Thập điều bặt tiếng ê a giảng
Choáng óc kèn Tây rúc tí toe”.

Sau ngày Nhật Đảo chính Pháp (3-1945) tượng Bà Đầm Xoè cùng ông Paul Bert đều chung số phận như nhau: Bị hạ bệ rồi nấu chảy thành đồng để đúc thành pho tuợng Phật hiện thờ tại Chùa Ngũ Xã.

• Dương Trung Quốc

Đường bờ sông

25/10/2009 21:48:56
- Những nhịp cầu rất đặc trưng in trên nền trời giúp chúng ta dễ dàng định vị được con đường được chụp trên tấm ảnh này. Người Pháp gọi chung con đường chạy dọc bờ sông Hồng này là “Quai de Commerce” (Kè Thương mại).

• Điện Kính Thiên
• Rạp chiếu bóng Pathé cạnh đền Bà Kiệu
• Rạp chiếu bóng đầu tiên của Hà Nội xưa

Có thời, nó được gắn với tên một ông Thủ tướng bên chính quốc: “Quai Clémenceau”. Còn dân thì gọi đơn giản là “Đường bờ sông”. Hết thời thuộc địa cho đến nay, đoạn đường trong tấm ảnh mang tên “Trần Nhật Duật”.
Về lịch sử quy hoạch thành phố Hà Nội, đây cũng là một trục đường quan trọng được hình thành sớm nhất.

Đi bộ hay bằng xe tay, người ta có thể đi dọc sông, lên cầu rồi quay lại đi tiếp lên Hồ Tây... Đây là thú vui của người Hà Nội đầu thế kỷ trước Từ khu “nhượng địa” mà đạo quân viễn chính Pháp đặt chân làm căn cứ đầu tiên sau những sức ép quân sự đối với triều đình Việt Nam (nay vẫn còn lưu được cái địa danh “Đồn Thuỷ”) khi người Pháp đã được vua Đồng Khánh “cho phép” mở rộng nhượng địa ra toàn bộ không gian của kinh thành xưa năm 1888), cùng với tuyến xâm nhập theo hướng Tây từ Tràng Tiền thọc qua Cửa Nam đến khu trung tâm hành chính đặt ở khu vực Ba Đình ngày nay, tuyến đường được phát triển theo hướng Bắc dọc theo bờ sông đến sát Hồ Tây, rồi vòng theo con đường phân cách với Hồ Trúc Bạch (đường Cổ Ngư) cùng chiếu thẳng vào nơi xây dựng Phủ Toàn quyền, tạo thành một vành đai bao cái không gian lõi của Hà Nội thời Pháp thuộc.

Con đường dọc bờ sông càng quan trọng vì nó tiếp cận với nhiều bến tàu nội địa của nhiều hãng tàu kết nối Hà Nội với toàn bộ các địa bàn trong lưu vực sông Hồng và xa hơn. Khi chiếc cầu mang tên Toàn quyền Doumer hoàn thành, con đường này còn trở thành một tuyến dạo chơi đẹp nhất thành phố nhượng địa này.

Đi bộ hay bằng xe tay, người ta có thể đi dọc sông, lên cầu rồi quay lại đi tiếp lên Hồ Tây... Đây là thú vui của người Hà Nội đầu thế kỷ trước. Do vậy mà nó là tuyến đường được thiết kế hệ thống chiếu sáng công cộng sớm nhất thành phố. Những cột điện với các cọc sứ cách điện và hàng cột đèn điện trong ảnh cho thấy điều đó.

Một điều đáng để người “đọc ảnh” nhận thấy là vào thời điểm này, Hà Nội chưa phải là “thành phố quay lưng lại với dòng sông của mình”. Lũ trẻ chạy chơi trên lề đường chỉ cần vài bước là bước xuống sông. Không hề có một mô đất nào cản bước chân và tầm mắt của chúng ra con sông Hồng khi hiền khi dữ.

Chỉ sau những cơn lụt lớn diễn ra vào nửa cuối thập kỷ 20 của thế kỷ trước, chính quyền thực dân mới đầu tư củng cố toàn bộ hệ thống đê điều Bắc Kỳ và xây đoạn đê ngang qua con đường chụp trong ảnh. Con đê ấy tồn tại hơn nửa thế kỷ thì được cải tạo thành con đường vành đai chạy dọc sông Hồng như ngày hôm nay.

• Dương Trung Quốc

Chơi cờ người

27/06/2010 17:05:16
- Một ván cờ tướng, một trò chơi trí tuệ cổ truyền của người phương Đông diễn ra bên bờ Sông Hồng, phía xa là bóng chiếc cầu sắt hiện đại, thành quả của nền văn minh cơ khí phương Tây có thể mang lại cho chúng ta ý niệm về những thay đổi của xã hội Việt Nam ở đầu thế kỷ XX.

• Cái yếm
• Tranh Hàng Trống

Xuất xứ từ Trung Hoa, cờ tướng khá phổ biến và nó được người Việt Nam đưa vào đời sống lễ hội với những màu sắc rất bản địa. Ba tấm hình mô tả trang phục của những người tham gia một ván cờ người trong một lễ hội mang dáng vẻ phong lưu.

Tướng Ông được bài trí bởi những vật dụng đương thời được coi là thời thượng: chiếc đồng hồ “Tây”; còn Tướng Bà thì có một giá súng gươm, cơi trầu, ống nhổ và một bộ ấm chén. Dàn quân của Tướng Bà là những thiếu nữ rất trẻ đã mang dáng dấp thị thành. Không khí hội làng truyền thống trong khung cảnh chuyển đổi của Hà Nội, đô thị thời thuộc địa phần nào thể hiện trong những tấm ảnh này.

Chơi cờ ngoài bãi sông
Tướng ông và các quân sĩ
Tướng bà và các quân sĩ Dương Trung Quốc

Tranh Hàng Trống

13/06/2010 15:02:43
- Ở vùng đồng bằng Bắc Bộ, quanh Thăng Long - Hà Nội có mấy làng nghề chuyên vẽ tranh: làng Đông Hồ ở Thuận Thành, Kinh Bắc, và làng Vân Hoàng, Hoài Đức (Hà Đông). Nhưng ngay giữa lòng Hà Nội, dân làng Tự Tháp có nghề vẽ tranh riêng và mở cửa hàng ở phố Hàng Trống. Do vậy, người ta gọi đó là dòng tranh “Hàng Trống”.

• Nghề thông ngôn

Có không ít sự giống nhau của các dòng tranh khác nhau này, ví như cùng sử dụng bản khắc gỗ, rồi bôi màu. Nhưng chỉ thoạt nhìn vào tranh đủ thấy tranh Hàng Trống tỏ ra cầu kỳ hơn về đường nét và màu sắc, đề tài lại đa dạng hơn, đơn giản vì thị hiếu của dân ở thị thành khác với thôn quê.

Phố Hàng Trống lại có nhiều nghề đều đòi hỏi yếu tố tạo hình và dùng sắc màu. Ví như nghề thêu phải vẽ mẫu và phối màu, nghề làm trống cũng phải sơn vẽ lên thân trống.

Tranh Hàng Trống ngoài dùng để trang trí ngày Tết còn để thờ nên càng đòi hỏi tính chuyên nghiệp hơn cách làm tranh ở làng quê.

Bây giờ thì phố Hàng Trống chẳng còn dấu vết gì về nghề vẽ này, hoạ chăng chỉ còn trong các bộ sưu tập và bảo tàng, trong khi tranh Làng Hồ còn duy trì được.

Như thế phải chăng đô thị ít khả năng bảo tồn truyền thống hơn làng quê?

Bán tranh tại chợ

Thợ vẽ tranh Hàng Trống

Thợ vẽ tranh ngoài chợ Dương Trung Quốc

Nghề thông ngôn

06/06/2010 22:01:39
- Việt Nam tiếp xúc với những người phương Tây từ thế kỷ XVII. Việc các Chúa mở cửa ra Hội An ở Đàng Trong và Phố Hiến ở Đàng Ngoài tạo điều kiện cho người phương Tây đến giao thương và cả truyền giáo khiến cho nhu cầu giao tiếp về ngôn ngữ trở nên cần cấp.

Các nhà truyền giáo đã đi đầu trong việc tiếp cận và đào tạo giáo dân, đồng thời sáng tạo ra cách ghi âm tiếng Việt bằng chữ la tinh, thứ chữ viết sau này được dân ta sử dụng và nâng lên làm “quốc ngữ”. Nhiều giáo dân sau này học và sử dụng tiếng phương Tây thành thạo trở thành những người thông ngôn đầu tiên mà triều đình Việt Nam cũng phải sử dụng để giao tiếp với Tây, ví như Trương Vĩnh Ký, Nguyễn Trường Tộ...


Thông ngôn giúp việc buôn bán.
Ngay từ thời các Chúa Nguyễn, đặc biệt là triều Nguyễn, do nhu cầu tiếp xúc với phương Tây cả trong quan hệ hợp tác lẫn ứng phó ngoại giao đã cử người đi đào tạo ngoại ngữ.

Đến thời thuộc địa thì đã xuất hiện tầng lớp thông ngôn chuyên nghiệp nằm trong đội ngũ viên chức quan lại của cả Nam triều và chính quyền thuộc địa.
“Thông ngôn, ký lục chi chi...” trở thành một tầng lớp xã hội có vị thế vừa như kẻ cộng tác với ngoại bang, phò Tây, nhưng cũng lại là lớp người có điều kiện tiếp thu những tiến bộ, văn minh của phương Tây. Do vậy, tầng lớp này trong con mắt dân chúng thường thể hiện trái chiều sự khâm phục và khinh miệt...

Dương Trung Quốc

Phố Hàng Gai

05/07/2010 06:11:12
- Cái tên một thứ sản phẩm không mấy giá trị mặc dù rất thông dụng là sợi gai được bện làm thừng rồi đan thành võng hay các loại bị... có lẽ là dĩ vãng của một thời xa xưa, cũng vì thế dân gian còn gọi là “Phố Hàng Thừng”.

• Cái yếm
• Chơi cờ người

Quả thật, cái tên gọi ấy không tương xứng với một đoạn đường phố vốn là đất của hai phường Đông Hà và Cổ Vũ thuộc Tổng Tiền Túc, huyện Thọ Xương, đi thẳng từ Hồ Gươm qua Hàng Bông vào khu Cửa Nam của Kinh thành xưa mà sau này, người Pháp thiết lập một tuyến đường xe điện đi dọc phố này.

Phố Hàng Gai lại gần ngôi đền thờ việc học (Ngọc Sơn), khiến cho từ lâu phố này gắn với sách vở, giấy bút cho các nho sinh, các cửa hiệu khắc mộc bản và in sách nổi tiếng cho các nho gia qua lại mua hoặc đổi sách nát lấy sách mới. Vì thế, thời Tây chiếm, Công sứ Bonnal đã chọn một ngôi nhà đẹp ở phố này làm trụ sở xế gần nhà Tổng đốc và nhiều nhân vật trí thức danh giá khác của Hà Thành cư ngụ tại đây.

Chính Hàng Gai chứ không phải Hàng Mã là nơi bán các đồ chơi của trẻ con làm bằng giấy, trong đó có “ông tiến sĩ giấy” nổi tiếng vào dịp Tết Trung Thu.







Dương Trung Quốc

Phố Hàng Nón xưa không dài như bây giờ

11/07/2010 20:12:23
- Hàng Nón xưa không dài như bây giờ, chỉ là đoạn giữa Hàng Thiếc và Hàng Điếu chuyên bán các thức đội truyền thống, khung bằng cật tre lợp những loại lá đã được phơi khô gọi chung là nón và nếu nhìn kỹ trong ảnh còn thấy bán cả áo tơi.

• Chơi cờ người
• Phố Hàng Gai

Có nhiều loại nón: đàn ông có nón dứa, nón lông, có cái còn gắn chóp bạc, sư sãi có nón tu lờ... Còn với giới nữ thì chiếc nón còn là một thứ trang phục tạo nên nét duyên dáng rất đặc trưng cho giới tính.



Tuy nhiên, cùng với thời gian và những đổi thay của lối sống đô thị, đàn ông dần ít sử dụng để được thay bằng chiếc ô lục soạn hoặc chấp nhận Âu phục với các loại mũ trên đầu. Tên phố Tây gọi là “Rue des Chapeaux” cho dù tại đây không thấy sản xuất hay bán các thức đội tân thời.

Ở chốn thị thành, chiếc nón quai thao rất đặc trưng cũng mất dần. Chỉ còn chiếc nón hình chóp còn dùng vì công dụng khó thay thế của nó khi phải đi lại ngoài trời.

Dương Trung Quốc