Những Hình ảnh xưa về Đất Nước, Con Người, Văn Hoá Việt Nam (Updated ngày 19/6/2014)

Rochers de marbre en Cochinchine (Vietnam)
/ Paris del.; Himely sc from Voyage autour du monde par les mers de l'Inde et de la Chine de la corvette de sa Majeste La Favorite execute pendant les annees 1830, 1831, 1832 sous le commandement de M. Laplace. Pl. no. 50 of: Voyage autour du monde par les mers de l'Inde et de la Chine de la corvette de sa Majeste La Favorite. Album historique.[Paris] : Finot imp., [1835] Aquatint, to India paper .; plate mark 28.8 x 38.4 cm. £105 stunning con***ion . . a first e***ion proof to India paper

Từ Đặng Huy Trứ đến Pierre Dieulefils
25/02/2012 06:05



(HNM) - Ngày 14-3-1869, một sự kiện gây xôn xao dân chúng không chỉ ở xứ Bắc kỳ mà cả xứ Nam kỳ là việc khai trương hiệu ảnh đầu tiên ở Việt Nam tại phố Thanh Hà (gần Ô Quan Chưởng). Chủ nhân của hiệu ảnh là Đặng Huy Trứ, một vị quan triều vua Tự Đức.

Như vậy là sau 30 năm kể từ ngày nhà khoa học Pháp Joseph Nicéphore Niepce tạo ra bức ảnh đầu tiên trên thế giới (khoảng năm 1826-1827), nhiếp ảnh đã xuất hiện tại Việt Nam. Không chỉ mở cửa hàng ảnh, Đặng Huy Trứ còn mở 3 cửa hàng kinh doanh gồm Lạc Sinh Điếm, Lạc Đức Điếm và Lạc Thanh Điếm cũng ở phố Thanh Hà.

Phố Hàng Đào của Pierre Dieulefils. Đặng Huy Trứ sinh ngày16-5-1825, quê làng Bát Vọng, sau sang cư trú ở làng Thanh Lương (nay là xã Hương Xuân, huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên - Huế). Năm 1847, ông đỗ kỳ thi Hương và thi Hội nhưng khi thi Đình phạm húy nên bị triều đình cấm thi trọn đời. Tám năm sau, nhờ một vị quan tâu lên vua Tự Đức xin cho thi lại, ông đỗ Tiến sỹ vào năm 1855, qua nhiều chức vụ ở các tỉnh khác nhau rồi được bổ làm Bình chuẩn sứ Hà Nội. Năm 1866, nhân sang Trung Quốc công cán, ông chụp hai tấm ảnh ở Hương Cảng. Những bức ảnh làm ông mất ngủ và ông đã hỏi rất kỹ cách chụp, in tráng vì ông có ý định mang nghề này về Việt Nam. Năm 1867, ông lại được triều đình cử đi công cán Trung Quốc và lần này ông nhờ một thợ ảnh ở Quảng Đông mua hộ máy và vật tư. Trước cửa hiệu, Đặng Huy Trứ treo đôi câu đối:

Nhân yên trù mật Thanh Hà phố
Thiện niệm du hưng Cảm Hiếu Đường
(Dịch nghĩa:Thanh Hà phố ấy dân trù mật
Cảm Hiếu Đường đây khách nhiệt nồng)

Và:

Hiếu dĩ sự thân nhân sở cộng
Ảnh giai tiếu tượng thế tương truyền
(Dịch nghĩa: Hiếu thờ cha mẹ người người muốn
Ảnh giống chung nhau mãi mãi truyền)

Có thể coi đôi câu đối tự giới thiệu hiệu ảnh của Đặng Huy Trứ là hình thức quảng cáo đầu tiên ở Việt Nam. Khách hàng ban đầu của Cảm Hiếu Đường là các gia đình giàu có ở Hà Nội và các tỉnh, quan lại trong triều từ Huế ra. Ông tự thao tác mọi công đoạn. Cho đến nay, các tấm ảnh ông tự chụp cho ông vẫn còn lưu giữ tại bảo tàng ở Pháp. Tuy nhiên, ông phải dừng công việc chụp ảnh vào năm 1871 khi giữ chức Bang biện quân vụ Lạng – Bằng – Ninh - Thái. Ngoài nhiếp ảnh, Đặng Huy Trứ còn là người đưa công nghệ đóng tàu về Việt Nam, đồng thời ông cũng là tác giả của cuốn sách nổi tiếng “Từ thụ quy yếu” phê phán nạn hối lộ và tham nhũng chốn quan trường.

Thấy ảnh có thể lưu lại chân dung con người thật hơn vẽ nên vua Tự Đức đã cử Trương Văn Sán ra nước ngoài học “tiểu phép chụp hình”. Khi Trương Văn Sán thành thạo nghề về nước thì vua Tự Đức ra lệnh mở một cơ sở chụp ảnh ở gần cửa Thượng Tứ (Huế) để ông Sán chụp ảnh cho vua cùng hoàng thân quốc thích. Hiệu ảnh Văn Sán là hiệu ảnh đầu tiên ở Huế và là hiệu ảnh thứ hai ở Việt Nam. Năm 1883, để chứng minh cho những gia đình ở Pháp có người thân là lính đang đóng quân ở Hà Nội vẫn mạnh khỏe thông qua những tấm ảnh gửi về từ Hà Nội, Chính phủ Pháp đã gửi máy chụp ảnh sang để chụp cho binh lính. Những máy ảnh này cũng dùng để chụp ảnh lưu vào hồ sơ công chức người Việt làm việc cho bộ máy cai trị của họ tại Hà Nội.

Nếu Đặng Huy Trứ là người đầu tiên mang nhiếp ảnh về Việt Nam thì Pierre Dieulefils là người đầu tiên chụp ảnh phong cảnh, con người, chùa chiền... ở Hà Nội. Trong một cuốn sách ông đã viết: “Tôi chụp Hà Nội mỏi tay mà vẫn muốn chụp”. P.Dieulefils sinh ngày 21-1-1862 ở Malestroit, một ngôi làng nhỏ xứ Bretagne miền Bắc nước Pháp. Năm 1883, ông đăng lính và đến Bắc kỳ vào năm 1885. P.Dieulefils đóng quân ở Hà Nội nhưng cũng tham gia các chiến dịch của quân Pháp ở Bắc kỳ và chính trong khoảng thời gian này, ông bắt đầu chụp ảnh. Sau 2 năm ở Bắc kỳ, ông về Pháp nghỉ phép, lấy vợ rồi trở lại Hà Nội vào tháng 7-1888, mở một hiệu ảnh. Ông đã gửi những bức ảnh chụp Hà Nội và xứ Bắc kỳ tham dự Triển lãm Ảnh quốc tế tổ chức tại Paris vào tháng 4-1889 và được ban tổ chức trao huy chương đồng. Năm 1894, ông dọn về số nhà 53 phố Jules Ferry (phố Hàng Trống ngày nay). Cho đến nay, nhiều tấm ảnh đóng dấu địa chỉ 53 phố Jules Ferry vẫn thấy bán ở các cửa hàng dành cho các nhà sưu tập ở Pháp. Cũng năm 1894, ông đã trúng thầu chụp ảnh căn cước dán trên thẻ lưu trú của người nước ngoài sống tại Bắc kỳ và Trung kỳ (chủ yếu là người Trung Quốc). Việc đó đã tạo cho ông cơ hội đi nhiều nơi hơn để sáng tác. Tại Triển lãm Ảnh quốc tế Paris năm 1900, ông nhận được huy chương vàng cho những bức ảnh chụp Hà Nội và Đông Dương. Từ khoảng năm 1900, thế giới bùng nổ phong trào bưu ảnh, không chậm trễ với trào lưu này, năm 1901, ông bắt đầu phát hành bưu ảnh. Thiết bị nhiếp ảnh hồi đó rất nặng, cồng kềnh, dễ hư hỏng trong khi đường sá ở Bắc kỳ không hề dễ dàng cho việc đi lại và đi chụp ảnh cũng đồng nghĩa là thám hiểm, đã thế còn rất nguy hiểm nhưng lòng đam mê quá lớn khiến ông vượt qua tất cả. P.Dieulefils đã tham gia Triển lãm Ảnh quốc tế tổ chức tại Hà Nội năm 1902. Không chỉ trưng bày ảnh, ông còn đưa ra những bưu ảnh đầu tiên, vì thế người ta đã gọi ông là “Nhà nhiếp ảnh thám hiểm và sản xuất bưu ảnh”. Khách du lịch Châu Âu đến Hà Nội không thể bỏ qua cửa hàng bưu ảnh của ông và trong món quà mang từ xứ Đông Dương về bao giờ cũng có những tấm bưu thiếp chụp Nhà hát Lớn, Hồ Gươm, Dinh Toàn quyền, chùa Một Cột, phố Tràng Tiền, chùa Quán Sứ... Bị ốm nặng năm 1904, ông phải trở về Pháp an dưỡng nhưng khỏi bệnh, ông quyết định đi Campuchia. Trở lại Hà Nội, ông mở một cửa hàng mới tại số 42 và 44 phố Paul Bert (nay là phố Tràng Tiền) rồi lại xuống tàu thủy về Pháp để tham gia Triển lãm Thuộc địa ở Marseille (từ ngày 15-4 cho đến tháng 11-1906). Những bức ảnh của ông về Đông Dương lại được trao huy chương vàng. Năm 1909, ông xuất bản cuốn sách ảnh “Đông Dương tráng lệ và kỳ vĩ: Bắc kỳ, Trung kỳ” trưng bày tại Triển lãm Quốc tế ở Bruxelles năm 1910 và lại thêm lần nữa ông được ban tổ chức trao huy chương vàng.

Sau Chiến tranh thế giới lần thứ nhất, P.Dieulefils đều đặn trở lại Đông Dương tiếp tục sáng tác. Ông là nhà nhiếp ảnh thành công nhờ chụp con người, cảnh vật ở Đông Dương và điều đó cũng có nghĩa là ông đã quảng bá Đông Dương với thế giới. Người ta ước tính số phim ảnh và bưu ảnh của Pierre Dieulefils lên đến 5.000 bản, phản ánh mọi mặt của đời sống thường ngày ở Đông Dương thời đó. Nó giúp cho các nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa, tôn giáo khám phá Bắc kỳ, Trung kỳ, Nam kỳ, Vân Nam (Trung Quốc) và Campuchia trong giai đoạn 1885 và 1925.

Người cháu ngoại 64 tuổi của P.Dieulefils là Lionel Labastire hiện sống ở thành phố Manosque (Pháp) đang lưu giữ rất nhiều bưu thiếp cùng những bức ảnh liên quan đến Hà Nội và nhiều tỉnh, thành khác ở Việt Nam chụp cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Ra đời khi cụ P.Dieulefils đã mất, ký ức về cụ ngoại chỉ qua những câu chuyện của mẹ ông cùng các bức ảnh gia đình chụp từ thời còn ở Hà Nội. Kho tư liệu quý giá mà L.Labastire đang sở hữu không phải là thừa kế mà do ông bỏ tiền và công sức sưu tập. Sở dĩ L.Labastire tìm lại được vì trên những bức ảnh hay bưu thiếp bao giờ P.Dieulefils cũng đóng triện hình chiếc lư đồng nhỏ kèm theo mã số và địa danh như một thói quen ghi chú trên mỗi tác phẩm.

Hiện Lionel Labastire đã tập hợp được hơn 2.500 tấm ảnh gốc và bưu thiếp, trong số đó có khoảng 100 bức ảnh in trên giấy cát và khoảng 200 bức in trên giấy mịn. Đây là những tác phẩm gốc duy nhất của P.Dieulefils còn lưu giữ lại được cho đến nay. Trong hàng nghìn bức ảnh đó, bộ mặt Hà Nội một thời hiện lên và cho đến ngày nay nó lại càng có giá trị không chỉ với Hà Nội mà còn cả với lịch sử Việt Nam.


Nguyễn Ngọc Tiến

Những bức ảnh cực hiếm về thiếu nữ Việt khỏa thân của Pierre Dieulefils (1862-1937).

Posted by trakhuc on 11.05.2012
Những bức ảnh phụ nữ Việt khỏa thân này nằm trong số hàng nghìn bức ảnh chân thực về Việt Nam dưới thời Pháp thuộc của nhà nhiếp ảnh gia nổi tiếng người Pháp Pierre Dieulefils (1862-1937).
Ông đã mô tả rất chân thực hình ảnh và cuộc sống của những tầng lớp người Việt Nam dưới thời Pháp cai trị. Những bức ảnh đó được đánh giá cao bởi tính chân thực, giàu tính tư liệu, được chụp bởi tay máy chuyên nghiệp biết tôn trọng văn hoá bản địa, và còn được chụp với với một tinh thần dân tộc học rõ nét nhằm truyền đạt những thông tin văn hóa bằng hình ảnh.
Năm 1885, Pierre Dieulefils gia nhập pháo binh Pháp ở Bắc Kỳ. Năm 1886, ông mở triển lãm ảnh đầu tiên của mình tại Hà Nội.
Từ năm 1888, sau khi giải ngũ, ông hành nghề ảnh tại Hà Nội. Năm 1889, ông đoạt huy chương đồng tại Exposition Universelle tại Paris nhờ những bức ảnh chụp tại Đông Dương.
Ông cưới vợ là bà Marie Glais năm 1889 và đưa vợ sang sống tại Hà Nội. Năm 1900 ông đoạt huy chương vàng tại Exposition Universelle tại Paris. Năm 1910, ông lại đoạt huy chương vàng tại l’Exposition Internationale de Bruxelles.
Bộ ảnh này sau đó được nhà sưu tập bưu ảnh nổi tiếng người Pháp Philippe Chaplain mua và lưu giữ.










Theo vietnamnet.

Xuất thân cựu sĩ quan trong đoàn quân viễn chinh Pháp, Pierre Dieulefils mở cơ sở nhiếp ảnh tại Hà Nội năm 1887 sau khi được giải ngũ. Ðến năm 1902, Dieulefils bắt đầu làm bưu thiếp với hình ảnh phong cảnh, đền đài, cổ tích, nhân vật, thời sự và sinh hoạt của các xứ Bắc Kỳ, Trung kỳ, Nam kỳ, Cam Bốt, Lào, và Vân Nam bên Trung Quốc do chính ông chụp. Công trình này được Dieulefils tiếp tục cho mãi đến giữa thập niên 1920, với tổng số hơn 5,000 bưu thiếp.

Hình Dieulefils​

​

Dĩ nhiên là những bưu thiếp này là một cách quảng cáo công trình «khai hóa» của nước «Ðại Pháp» tại Ðông Dương. Nhưng ngày nay, nhờ nghệ thuật nhiếp ảnh của «Ðứa Con Trời » (Dieulefils) này mà chúng ta biết được một cách cụ thể hình ảnh của nước ta và dân ta đúng một thế kỷ trước đây, nhất là những hình ảnh lịch sử của cuộc khởi nghĩa Yên Thế với một bộ bưu thiếp phong phú tới 56 chiếc.

Dieulefils lấy cái lư làm dấu hiệu trên các bưu thiếp của ông. Hình ảnh mỗi địa phương nước ta được Dieulefils giới thiệu tổng quát trước tiên bằng một bưu thiếp tổng hợp như bốn bưu thiếp Quảng Yên, Hòn Gai (Gay), Móng Cái (Cáy), An Nam dưới đây.

​

​

Hình phong cảnh Hạ Long​

​

Hình người dân giúp chúng ta biết y phục cổ truyền miền Bắc đầu thế kỷ XX ​

​

Cuộc khởi nghĩa Yên Bái: nhạc phụ của Hùm Thiêng Yên Thế đã bị giặc Pháp bắt​

​

Cuộc khời nghĩa Yên Bái: một nghĩa quân bị bắt đang bị hỏi cung. Nhưng nhìn hình ảnh này, chúng ta phải đặt ngay nghi vấn: có thật cuộc hỏi cung nhân đạo và văn minh như thế này không, hay đây chỉ là dàn cảnh chụp hình để tuyên truyền? Bọn Pháp bắt được nghĩa quân thường chặt đầu bêu ngoài chợ (chính Dieulefils đã chụp làm bưu thiếp) mà lịch sự như thế này sao?

​

Cuộc khời nghĩa Yên Bái: Lê Hoan, Khâm Sai của Triều đình Huế, người đem quân đánh Ðề Thám​

​

Hình ảnh Huế: Cửu Ðỉnh, tượng trưng chín vua đầu triều Nguyễn ​

​

Hình ảnh Huế: một cảnh của lăng Minh Mạng ​

​

Hình ảnh Huế: Ðại Nam Thành Thái​

​

Năm 1997, một tác gỉa Pháp tên Thierry Vincent đã thực hiện được công trình nghiên cứu tổng hợp về bộ bưu thiếp Pierre Dieuleflis tựa đề Pierre Dieulefils, Photographe-É***eur de Cartes Postales d’ Indochine (1997, 255 tr.). Anh chị em nào muốn biết thêm về Pierre Dieulefils và bộ bưu thiếp hơn 5,000 chiếc do công khó của tay nhiếp ảnh chuyên nghiệp này có thể tìm mua hay nhờ người mua sách tại Pháp. Ðây là trang bìa sách về Pierre Dieulefils

​

Hình một trang sách có chữ ký cùa tác giả Thierry Vincent​

​

Ít nhất 1 trong số trên 5000 bưu thiếp của Dieulefils đã được chuyển tải lên tem:

Cửa hàng đầu tiên của Dieulefils ở Hà Nội là:

​

Tức là 53 phố Hàng Trống (phố Lê Thái Tổ ngày nay trước cũng thuộc phố Jules Ferry, nhưng không có số lẻ). Dường như không có tấm bưu thiếp nào có hình cửa hiệu này!?

Theo thông tin tại trang http://www.pierre-dieulefils.com/PBC....asp?ID=109481, sau năm 1904 Dieulefils thuê cửa hiệu ở 42-44 phố Paul Bert. Nếu thông tin này đúng, cửa hiệu này phải ở đây:

​

Paul Bert là phố có nhiều bưu thiếp nhất, do đó tìm vị trí này thế nào cũng phải thấy!

Đây là góc nhìn từ phố Ngô Quyền:

​

Từ góc này chỉ biết có một ngôi nhà cạnh Hotel du Coq (có hình con gà trống ở trên).

Cũng từ góc trên, nhưng lùi ra xa thêm, thấy ngôi nhà trên rõ hơn:

​

Còn đây là góc nhìn theo chiều ngược lại, ảnh chụp từ phía khách sạn Metropole. Ngôi nhà cần tìm đã thấy khá rõ:

​

Ảnh chụp trực diện ngôi nhà dường như không thấy? Nhưng may có một tấm chụp phố Paul Bert từ phía Nhà Hát Lớn nhìn lại tại chính ngã tư này:

​

Phóng to hình một chút, thấy khá rõ chữ DIEULEFILS (có người bán trên delcampe đã đưa thông tin này từ lâu!):

​

Đặc biệt, cửa hàng có gắn thêm biển "Cartes Postales"!

Sau khi gia đình Dieulefils rời Hà Nội về Pháp năm 1913 (và rơi vào cảnh khó khăn do Thế chiến I), ngôi nhà trên dường như đã được Hotels du Coq mua lại để vươn ra mặt phố Paul Bert:

​

Con tem trên cũng được đóng dấu đè dùng ở Quảng Châu Loan