Những Hình ảnh xưa về Đất Nước, Con Người, Văn Hoá Việt Nam (Updated ngày 19/6/2014)

"郭潭"

Ngày nay là Bảo tàng Mỹ thuật

Ngày nay là Bảo tàng Mỹ thuật

Tứ trụ miền Nam : Nhất Hỏa, nhì Đàm, Tam Xường, tứ Ích

1. Hứa Bồn Hoa, tục danh là chú Hỏa, là một người giàu có nhất miền Nam trong thời Pháp thuộc. Mặc dầu danh vọng vang lừng, địa vị cao nhưng chú Hỏa không muốn ai gọi mình là "Ông Hỏa" cả nên mọi người đều sử dụng tục danh của như lúc còn hàn vi : chú Hỏa. Hui Bon Hoa là tên ký âm Pháp ngữ của chú Hỏa.

Chú Hỏa là một huyền thoại về người Hoa tại Việt Nam cho đến nay vẫn còn được nhiều người nhắc đến. Huyền thoại về chú Hỏa tiêu biểu cho đức tính, khả năng và đời sống của người Hoa sinh sống ở miền Nam vào đầu thế kỷ 20.

Tiếng đồn rằng thuở hàn vi, Chú Hỏa làm việc rất khổ cực, lúc thì lượm ve chai, lúc thì làm hầu bàn nhưng với ý chí muốn thành công, ông đã dành dụm và gây dựng lần hồi cơ sở làm ăn. Với số tiền dành dụm đó ông cho thân hữu vay lấy lãi để tăng thêm nguồn vốn, cơ sở của ông ngày một phát đạt.

Khi cơ sở phát triển mạnh, Hứa Bồn Hoa hùn vốn với một người Pháp mở tiệm cầm đồ ở khắp Nam Kỳ. Người Pháp đó chẳng may bị chết trong một tai nạn không người kế nghiệp. Vợ con của người này ở bên Pháp và con cháu từ chối qua Việt Nam tiếp tục công việc của cha. Chú Hỏa mua lại phần hùn và toàn bộ tài sản của Pháp kiều này và còn để cho con cháu của Pháp kiều, mặc dầu vẫn ở Pháp, quyền sở hữu vĩnh viễn một số bất động sản ở Lục Tỉnh.

Giai thoại kể lại rằng một hôm chú Hỏa muốn bán bớt một số đồ đạc của Pháp kiều, trong đó có một tấm thảm trải nền nhà đã cũ nhưng còn xài được. Khi chải bui cho sạch sẽ, chú Hóa khám phá một kho tàng gồm toàn vàng lá, tiền vàng, giấy bạc loại lớn cùng một số kim cương lót giữa hai mặt của tấm thảm. Với số tiền trời cho này, chú Hỏa mua sắm nhà cửa, đất đai, xây nhà cho thuê, đầu tư vào một số ngành kinh doanh lớn. Khác với những người Hoa khác, chú Hỏa muốn xây dựng nhà ở tại ngay trung tâm Sài Gòn, cạnh những cơ quan hành chánh của Pháp như một hình thức biết ơn và tin tưởng. Gia đình của chú Hỏa đều mang quốc tịch Pháp.

Lầu chú Hỏa - Long Hải

Năm 1936, có 46.000 ha ruộng đất do người Hoa sở hữu, riêng chú Hỏa đã làm chủ hơn một nửa. Cho đến năm 1975, gia đình họ Hứa làm chủ một bất động sản rất lớn : các phố xá chính ở Sài Gòn, nhất là ở khu Chợ Bến Thành, Chợ Cầu Ông Lãnh, Chợ Cầu Muối (tức gần như toàn bộ Quận Hai cũ nay được xáp nhập vào Quận Một) đều là của Chú Hỏa. Công ty họ Hứa quản trị bất động sản rất có tình có lý, ai không trả nổi tiền nhà thì cho khất kỳ sau và không ai biết được giá mướn của mỗi căn nhà là bao nhiêu.

Khi trở nên giàu có, chú Hỏa làm rất nhiều việc thiện như cứu giúp người nghèo, nuôi cơm những người vô gia cư, giúp tiền xây cất những cô nhi viện, bệnh viện... Chú Hỏa đã làm gương cho các bang trưởng, chủ nhà máy xay gạo, lò gạch, tiệm buôn lớn : những tay cự phú gốc Hoa khác nên chứng tỏ bằng hành động cụ thể sự biết ơn của mình đối với một đất nước đã đón nhận tổ tiên của họ trong lúc gian truân, hoạn nạn, mất quê hương. Chú Hỏa là một trong những người Hoa đã giúp ích rất nhiều cho sự phát triển kinh tế miền Nam.

Nhà riêng của chú Hỏa rất nguy nga và đồ sộ chiếm cả một khu vực rộng lớn gần 2 hecta ở quận Nhất, chiếm cả khu tứ giác Phó Đức Chính, Nguyễn Công Trứ, Hồ Văn Ngà và Calmette. Sau 1975 đó chỉ còn là một lâu đài bỏ hoang, con cháu ít khi lui tới và hiện nay bị nhà nước cộng sản quản lý. Năm 1980, ngôi nhà này được cải biến thành Cung Thiếu Nhi quận Một, năm 1982 là Câu Lạc Bộ Văn Hóa Quận Một.

Nhân gian đồn rằng ngôi nhà của chú Hỏa có ma, "Con Ma Nhà Họ Hứa", khiến nhiều người yếu bóng vía không dám bén mảng đến vòng đai căn nhà này để quấy phá hay trộm cắp. Có người xấu miệng còn đồn rằng con ma đó là cô con gái út của họ Hứa - vì mang tật từ thuở nhỏ, rất xấu xí - bị cấm xuất hiện ban ngày, do đó đêm đêm cô này lẻn ra ngoài vườn hóng gió, hành tung rất kỳ quái.

2. Quách Đàm, là một di dân nhà Thanh đến Việt Nam lập nghiệp. Thuở hàn vi Quách Đàm mua bán ve chai, mua da trâu, vi cá và bong bóng cá. Ngày ngày Quách Đàm đi rong trong các hang cùn ngõ hẻm mua ve chai bất kể trời mưa hay gió và đôi khi còn bị bọn côn đồ lấy hết tiền bạc. Nhờ óc thông minh và bản tính lanh lợi, Quách Đàm gia nhập vào nghề thương mãi, lập ra hãng buôn Thông Hiệp, với thời gian ông trở nên giàu có và gian manh cũng không ai sánh kịp. Thống đốc Nam Kỳ thời đó, de Cognac, một người rất phách lối và trịch thượng, phải hạ mình kết thân với Quách Đàm để được mời đãi tiệc sang trọng.

Quách Đàm mua đất ruộng sình lầy tại Bình Tây để cất lên một phố chợ bằng chính tiền bạc của mình, gọi là Chợ Quách Đàm, mà ngày nay người ta quen gọi là Chợ Bình Tây. Chính phủ thuộc địa thời đó cho phép dân chúng tạc tượng của ông để tại cửa chánh môn. Tượng do Quách Đàm bỏ tiền ra làm và cho ăn mặc triều phục Mãn Thanh, tay cầm một bản đồ, dưới bệ đá có mấy con giao long bằng đồng phun nước (ý muốn nói khi trở nên giàu sang, Quách Đàm vẫn tưởng nhớ đến quê hương cũ và muốn trở thành một người quyền quí). Ngoài ra Quách Đàm còn có tham vọng dời Chợ Lớn về Bình Tây, nhưng mộng này không thành sau nhiều đợt vận động. Tiếng đồn rằng Quách Đàm rất dị đoan, ông luôn trách cứ ai đã bít con kinh trước nhà, như vậy là lắp mạch rồng của gia đình họ Quách, khiến ông phải tiêu tan sự nghiệp. Trong những năm 1929-1930, ông đứng ra bảo lãnh cho con nợ của Ngân Hàng Đông Dương vào đúng năm thế giới bị khủng hoảng tài chánh, ngân hàng không trả nổi, ông bị sạt nghiệp luôn từ đó. Đám tang của Quách Đàm rất lớn nhưng một thời gian sau mộ phần của ông bị bỏ bê không người chăm sóc và trở thành một bãi đất hoang.

- Hộ Xường là tục danh của Lý Tường Quan, tự là Phước Trai. Hồi đầu thế kỷ, Hộ Xường được xếp vào hạng thứ ba về giàu có: nhất Sĩ (ông Lê Phát Đạt, người Cầu Kho, thuở nhỏ tên Sĩ, khi chết vì có xuất tiền xây một nhà thờ nên được chôn trong nhà thờ Chợ Đũi, còn gọi là nhà thờ Huyện Sĩ); nhì Phương (Đỗ Hữu Phương, Chợ Lớn, sự nghiệp đồ sộ nhất nhì miền Nam, phần lớn do tay phu nhân, bà Trần Thị gây dựng); tam Xường (lãnh thầu cung cấp thức ăn cho thị xã, nhờ khéo tay rồi gặp thời đã trở nên giàu có) ; tứ Định (họ Trần, làm hộ trưởng tại Chợ Lớn, tục danh là Hộ Định).


Huyền thoại về sự giàu có của những nhân vật kể trên ngày nay đã bị sửa đổi ít nhiều, có người nói Nhất Sĩ, nhì Phương, Tam Xường, tứ Định, nhưng cũng có người nói "nhất Hỏa, nhì Đàm, tam Xường, tứ Ích”.

- Trần Ích (không rõ tiểu sử) là một trong bốn người được xếp hạng giàu có nhất miền Nam thời Pháp thuộc.

- Triệu Tường, theo thứ tự Tứ Trụ có lẽ người Hoa thứ ba về giàu có. Theo lối phát âm Trung Hoa Tường với Xường đọc tương tự như nhau, nhất là đối với người Việt. Triệu Tường là một người Hoa nổi tiếng làm chủ sòng bài lớn nhất Đông Nam Á thời đó: Đại Thế Giới. Người ta đồn rằng, trong thời gian từ 1945-1950, mỗi ngày Triệu Tường phải trả cho chính quyền thực dân tại Sài Gòn một triệu đồng bạc Đông Dương tiền thuế để được phép tiếp tục tổ chức sòng bạc. Ông Tường đã cho xây bằng tiền riêng hàng ngàn căn nhà tại Sài Gòn-Chợ Lớn để dân nghèo thuê lại với giá rẻ. Triệu Tường là người thành lập ra khu chợ An Đông ngày nay. Thời đó "đại ca Bảy Viễn" là một trong những đàn em thân tín của Triệu Tường để bảo vệ an ninh cho sòng bạc. Khi Triệu Tường chết Bảy Viễn vẫn tiếp tục kinh doanh khu Đại Thế Giới cho đến năm 1955.

- Chú Hỷ là tên gọi của một chủ hãng vận tải đường sông lớn nhất của người bản xứ so với các công ty vận tải của Pháp. Tên thật của Chú Hỷ là gì không ai rõ (sau này có người cho là Mã Hỷ?). Tiếng đồn rằng, mặc dầu về kỹ thuật và giờ giấc, đoàn tàu của Chú Hỷ thua xa tàu vận tải và chuyên chở của Pháp, nhưng Chú Hỷ đã cạnh tranh bằng cách bán giá vé rẻ hơn, cơm nước phục vụ dễ chịu, hành khách được tiếp đãi ân cần. Dân chúng miền Nam rất thích đi tàu của hãng Chú Hỷ. Thời đó dân chúng có câu :"Đi tàu Chú Hỷ, ở nhà Chú Hỏa".

- Nam Long là tên của một nhà máy xay gạo rất lớn và tối tân do một người gốc Hoa làm chủ chuyên xay gạo để xuất cảng.

- Nam Hải là một thương gia giàu có tiếng, có nhà rất lớn ở đường Nguyễn Văn Sâm (Quận Hai cũ hay Quận Một, phương 18 bây giờ).

- Di Sanh Long là chủ nhân nhiều tiệm thuốc bắc lớn hiệu **** Vàng, Ông Tiên.

- Lâm Thọ Vinh là chủ nhân hãng dầu Nhị Thiên Đường, một loại dầu trị bá chứng (đau bụng, nhức đầu,say sóng, buồn nôn và nhất là được dùng để cạo gió) rất được dân chúng miền Nam ưa chuộng.

- Dầu cù là Macphsu do một người Hoa tên Mạc Phúc Sử làm chủ. Macphsu là tên ký âm bằng Pháp ngữ khi Mạc Phú Sử ra cầu chứng tại tòa. Vì không biết đọc, biết viết tiếng Pháp nên khi được hỏi dầu cù là cầu chứng tên gì, ông tưởng là nhân viên tòa hỏi tên mình là gì, ông bèn nói Mạc Phúc Sử và được người Pháp viết theo phiên âm Pháp ngữ là Macphsu. Sản lượng và tiếng tăm dầu cù là Macphsu rất lớn, ngoài thị trường miền Nam, Mạc Phúc Sử còn xuất cảng sang Lào, Cambodge, Singapore và Thái Lan.

- Trương Văn Bền, là con cháu của một gia đình người Hoa gốc Triều Châu đến Việt Nam lập nghiệp hồi đầu thế kỷ. Trương Văn Bền có dịp đi sang Pháp du học và đã học được nghề sản xuất xà bông. Về nước ông thành lập một xưởng sản xuất nhỏ tại Gia Định chuyên sản xuất xà bông cục cho nhu cầu rửa ráy, giặt giũ của dân chúng hằng ngày. Khi cơ sở phát triển, ông cho xây một hãng lớn hơn và làm chủ nhân hãng xà bông Việt Nam hiệu Cô Ba. Trương Văn Bền độc quyền phân phối xà bông cục trên khắp thị trường Đông Dương.

Xà bông cô Ba

- Đồng Thạnh làm chủ nhiều tiệm vàng lớn có tiếng. Vàng lá hiệu Kim Mã đầu tiên do Đồng Thạnh làm ra, đây là một loại vàng y 24 karat, cán thành từng lá mỏng gồm ba lá có khắc chữ Tàu, cân nặng 1 lượng (34,7g), ngoài gói giấy trắng, trong gói một lớp giấy bạc và một loại giấy đỏ có in hình con ngựa. Sau này nhiều tiệm kim hoàn khác bắt chước theo đó sản xuất loại vàng lá hiệu Kim Thành gồm hai lá rưởi (có hình trái núi ở đầu lá vàng hay nhiều sọc theo chiều dọc), vẫn còn thông dụng đến ngày nay, nhưng cách thức bao bì đã giản dị và khiêm nhường hơn. Vàng lá hiệu Kim Thành là đơn vị tồn trữ hay trao đổi không bao giờ mất giá trị.

- Vi Kính Trang là một nhà tướng số nổi tiếng nhất thời Pháp thuộc tại Sài Gòn. Muốn được ông này xem tướng số, người được xem chỉ trả năm cắc nhưng tìm được nhà ông để xem không phải dễ. Ông Vi ở trên gác một ngõ hẻm rue des Artisans, phía đường Cháo Muối (rue des Marins) gần chợ Bến Thành, sau này là đường Yersin gần Chợ Dân Sinh.

- Tạ Má Dảnh là một người rất giàu có ở Chợ Lớn. Ông làm chủ rất nhiều nhà máy xay gạo và phương tiện chuyên chở lúa gạo tại miền Nam.

- Diệp Văn Cương, quê ở An Nhơn, Gia Định, là một trí thức lớn của miền Nam, hiệu Thọ Sơn, sau lấy bút hiệu Yên Sa. Diệp Văn Cương thông làu Hán học, du học tại Pháp, đỗ tú tài Pháp. Về nước dạy học tại trường Chasseloup Laubat một thời gian, sau đó ra giúp việc ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ. Trong thời gian công tác tại Huế, ông làm thầy dạy học cho vua Đồng Khánh, sau lấy một công chúa, con của Thoại vương Hồng y. Năm 1868, ông làm chủ tờ Phan Yên báo tại Sài Gòn. Tác phẩm của Thọ Sơn Diệp Văn Cương gồm có: Syllabaire quốc ngữ (1919), Recueil de morale annamite (1917), dịch tập Phong Hóa ra chữ quốc ngữ.

- Diệp Văn Kỳ, con trai của Diệp Văn Cương, luật sư, cũng là một tay viết báo tiền phong rất có tiếng tăm, làm chủ bút tờ Đông Pháp thời báo và sáng lập nhật báo Thần Chung, sau bị ám sát tại Trảng Bàng (Tây Ninh).

- Phan Xích Long, là biệt danh của Phan Phát Sanh, con của Phan Núi, một người gốc Hoa tại Chợ Lớn. Từ thuở nhỏ Phan Phát Sanh đã tỏ ra là một tay anh chị hảo hán, trừ gian diệt bạo, nhờ đó đã kết nạp rất nhiều đàn em và trở thành đại ca. Năm 1913 (Quý Sửu), "đại ca" Phan Phát Sanh tự xưng Phan Xích Long, tự nhận là Đông Cung con vua Hàm Nghi và tự tôn làm Hoàng Đế cùng với một số đàn em làm cách mạng chống Pháp. Họ chế tạo lựu đạn, trái phá, dán truyền đơn khắp chợ Sài Gòn, Chợ Lớn, Bình Tây kêu gọi dân chúng nổi dậy. Phong trào bị tan vỡ, Phan Xích Long bị bắt tại Phan Thiết. Phan Xích Long bị xử án tử hình về tội khủng bố, phá rối trị an và bị giam tại nhà lao Chí Hòa chờ ngày hành quyết.

Vụ án Phan Xích Long làm chấn động giới anh chị giang hồ mã thượng thời đó. Tháng 3-1916, thừa dịp Pháp đang bị Đức đánh tại mẫu quốc, một số đàn em trong "Thiên Địa Hội" (mặc áo đen, quần trắng), mặc áo giáp da, trang bị bùa chú, xông vào đánh phá Khám Lớn Sài Gòn để cứu "đại ca". Nhưng họ không chống nổi súng đạn, ngoài một số bị chết tại trận, hầu như tất cả đều bị bắt, tất cả gồm 56 người. Vài ngày sau 56 "anh hùng" và "đại ca" đều bị xử tử và chôn chung trong một mộ ở Đất Thánh Chà (đường Hiền Vương, Chợ Lớn). Tiếng thơm vẫn còn lưu truyền trong giới giang hồ Chợ Lớn, làm xấu hổ rất nhiều người trí thức, tự nhận làm cách mạng nhưng không có cái can đảm của những tay giang hồ hảo hán dám làm - làm tới cùng, và dám chịu - cùng chịu chết chung với nhau chứ không bỏ chạy.

Giai thoại về “tướng cướp” Phan Xích Long là đề tài của nhiều vỡ hát bội, hồ quảng hay cải lương sau này.

V. Thời Việt Nam Cộng Hòa

- Trần Thành, "vua vương quốc Chợ Lớn", là bang trưởng Triều Châu khu vực Chợ Lớn. Lúc ban đầu ông chỉ làm "vua cung cấp mễ cốc" (đậu phọng, đậu nành), năm 1960 ông nổi tiếng là "vua bột ngọt", chủ hãng bột ngọt và mì ăn liền Vị Hương Tố, với các hiệu mì gói hiệu Hai Con Tôm. Về sau Trần Thành tiếp tục đầu tư thêm vào nhiều ngành nghề khác như ngũ cốc, khách sạn, nhà hàng. Ông xuất thân là một công nhận cạo rửa các nồi ép dầu, sau nhờ sự cần cù, lòng ngay thẳng đã trở nên giàu có. Dưới sự quản trị của ông, công nhân và nhân viên hết lòng yêu mến và xem như người cha, người anh trong gia đình. Trần Thành khi giàu có đã bỏ tiền ra xây cất nhiều trường học, bệnh viện và trạm y tế trong các xóm lao động lo cho dân nghèo. Trong những năm 1956-1957, Trần Thành đã thay mặt cộng đồng người Hoa miền Nam thương thảo tay đôi với cố vấn Ngô Đình Nhu về các vấn đề quốc tịch và quyền kinh doanh.

- Lý Long Thân làm chủ 11 ngành sản xuất và dịch vụ, 23 hãng xưởng lớn : hãng dệt Vinatexco, Vimytex, hãng nhuộm Vinatefinco, hãng cán sắt Vicasa, hãng dầu ăn Nakyco, hãng bánh ngọt Lubico, Ngân Hàng Nam Việt, Ngân Hàng Trung Nam, khách sạn Arc en Ciel, hãng tàu Rạng Đông v.v...

- Lâm Huê Hồ được nhiều người gọi là "chủ nợ của các ông chủ". Lâm Huê Hồ là người giữ nhiều tiền mặt nhất miền Nam, số tiền ông có tay bằng vốn của nhiều ngân hàng tư nhân cở nhỏ như Nam Đô, Trung Việt gộp lại. Lâm Huê Hồ còn nổi tiếng là "vua phế liệu", ông chuyên thầu quân cụ và võ khí phế thải rồi bán lại cho những doanh nhân trong ngành luyện cán sắt hay bán lại cho Nhật Bản. Người ta thường nói "Trần Thành, Lý Long Thân có tiếng, Lâm Huê Hồ có miếng".

- Mã Hí, nổi tiếng là "vua lúa gạo", nắm trong tay mạng lưới thu mua và phân phối lúa gạo lớn nhất miền Tây và miền Trung. Mã Hí làm chủ các kho hàng rộng lớn nằm rải rác ở các bến cảng dọc sông Sài Gòn thuộc địa phận các quận 6, 8 Sài Gòn. Ông là chủ thầu cung cấp gạo cho Tổng Cục Tiếp Tế và Quân Tiếp Vụ Việt Nam Cộng Hòa.

- Lại Kim Dung là "nữ hoàng gạo" miền Nam. Giá gạo tại miền Nam là do công ty bà Kim Dung ấn định. Chính quyền miền Nam có lúc phải hợp tác với nữ hoàng gạo Kim Dung ổn định giá gạo trên thị trường. Trong các buổi tiếp tân lớn không mang tính chính trị, bà Kim Dung luôn xuất hiện bên cạnh các phu nhân tổng thống, thủ tướng hay các tướng lãnh chỉ huy các vùng chiến thuật.

- Vương Đạo Nghĩa, chủ hãng kem Hynos, là một người có óc làm ăn cấp tiến kiểu Tây Phương. Ông là người có rất nhiều sáng kiến để quảng cáo hàng của hãng ông trên các cửa hàng ăn uống, chợ búa, hệ thống truyền thanh và truyền hình. Ông cũng là người đầu tiên biết vận dụng phim võ hiệp và tình báo kiểu Trung Hoa vào quảng cáo. Người dân miền Nam không thể quên hình ảnh tài tử "Vương Vũ giải thoát các xe hàng do đoàn bảo tiêu hộ tống thoát khỏi quân cướp" hay "anh Bảy Chà cười toe với hàm răng trắng chói" có mặt khắp nơi trên các đường phố, ngõ hẻm. Sản phẩm của hãng kem đánh răng Hynos có mặt khắp nơi tại Việt Nam, Kampuchea, Lào, Singapore, Thái Lan, Hồng Kông.


- Trương Vĩ Nhiên,"vua ciné", là chủ nhân hãng phim Viễn Đông và gần 20 rạp ciné đầy đủ tiện nghi tại Sài Gòn - Chợ Lớn : Eden, Đại Nam, Opéra, Oscar, Lệ Thanh, Hoàng Cung, Đại Quang, Palace, Thủ Đô... Năm 1966, Trương Vĩ Nhiên nhập cảng các loại phim võ hiệp Hồng Kông và Đài Loan, sau là phim tình cảm phỏng theo các truyện của các tác giả nổi tiếng như Kim Dung, Ngọa Long tiên sinh, Quỳnh Dao... rất được thanh niên miền Nam ưa chuộng. Trương Vĩ Nhiên làm đại lý độc quyền cho Tân Kiệt Y Oan tại Việt Nam về việc phát hành phim của các hãng Shaw Brothers (Đài Loan) và Golden Harvest (Hồng Kông).

- Trương Đông Lương, còn gọi là "vua sắt", độc quyền cung cấp tôn sắt cán mỏng cho các nhà sản xuất lớn nhỏ tại quận 11và trên toàn quốc để làm các thùng chứa bằng kim khí và hàng gia dụng.

- Trương Văn Khôi, chủ hãng bột giặt Viso, là người có óc tổ chức và biết canh tân kỹ thuật để cạnh tranh với hàng ngoại quốc. Phẩm chất bột giặt Viso tốt ngang với sản phẩm Tây Phương, chiếm lĩnh các thị trường nội địa, Singapore, Thái Lan, Lào và Kampuchea.

- Lưu Kiệt và Lưu Trung, "vua nông cụ", chủ hãng nông cơ Vikyno, là đại diện độc quyền hiệu máy cày John Deer của Mỹ, máy tàu và máy đuôi tôm hiệu Yanmar của Nhật cho toàn miền Nam.

- Lý Hoa, "vua xăng dầu", là đại diện độc quyền các hãng Esso, Caltex, Shell phân phối nhiên liệu cho thị trường nội địa. Lý Hoa làm chủ nhiều bồn xăng dầu lớn tại Nhà Bè.

- Lý Sen, "vua cán sắt", là chủ nhân hãng Sadakimco, chuyên sản xuất và cung cấp tôn nhôm, sắt cho thị trường miền Nam.

- Trần Thoại Hà, người Triều Châu, là "vua trà" chuyên sản xuất các loại trà lá cao cấp ướp lài, ướp sen trong hộp hay bao bì bọc giấy kiếng để làm quà biếu trong các dịp lễ lạc.

- Đào Mậu, "vua ngân hàng", là bang trưởng bang Triều Châu khu vực Sài Gòn. Ông là tổng giám đốc Trung Hoa Ngân Hàng, một trong hai ngân hàng châu Á lớn nhất tại Sài Gòn (cùng với Thượng Hải Ngân Hàng).

- Tăng Tài, "vua vận tải đường sông" là chủ nhân hàng chục xà lan, tàu kéo, hàng trăm ghe bầu loại lớn chuyên chở lúa gạo, nông sản thực phẩm và hành khách từ Lục Tỉnh về Sài Gòn-Chợ Lớn hay ngược lại.

- La Thành Nghệ, "vua thuốc đỏ", là chủ nhân viện bào chế La Thành tại Sài Gòn. La Thành Nghệ làm đại lý độc quyền nhập cảng và phân phối thuốc đỏ cho toàn miền Nam. Ông La Thành Nghệ được bầu làm thượng nghị sĩ năm 1967 trong liên danh Bạch Tượng của dược sư Trần Văn Lắm (sau này làm chủ tịch Ủy Ban Ngoại Giao, chủ tịch Thượng Viện, tổng trưởng Ngoại Giao). Có lúc ông được bầu làm chủ tịch Hồng thập tự Việt Nam và là hội viên Hội từ thiện Quốc tế.


- Gia đình họ Ông, chủ hiệu dầu cù là Con Cọp, có mặt trong hầu hết các ngành kinh thương lớn tại miền Nam, nhiều người gọi đùa là "những con cọp Sài Gòn".

- Tạ Vinh là một thương gia người Hoa, gốc Phúc Kiến. Năm 1964, Tạ Vinh bị Ủy Ban Hành Pháp Trung ương, do thiếu tướng Nguyễn Cao Kỳ lãnh đạo, xử bắn tại pháp trường cát trước chợ Bến Thành Sài Gòn về tội "gian thương, đầu cơ tích trữ gạo, gây xáo trộn thị trường". Dân chúng và báo chí gọi Tạ Vinh là "hạm gạo". Nguyễn Cao Kỳ muốn cảnh cáo giới tài phiệt gốc Hoa không nên quá lạm dụng tình trạng chiến tranh làm giàu phi pháp, ông đã tổ chức một cuộc họp kín gồm đủ thành phần tài phiệt lớn (đại xì thẩu) tại Sài Gòn-Chợ Lớn để cảnh cáo. Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng quyết định thi hành một bản án tử hình để làm gương, người lãnh án sẽ là một trong những tài phiệt đang có mặt trong phòng họp qua một cuộc rút thăm. Tạ Vinh rút trúng thăm tử nên sau đó bị truy tố và đem xử bắn. Sau vụ này pháp trường cát đi vào quên lãng, những "hạm" khác vẫn sống nhởn nhơ vì biết chia đều cho các viên chức cao cấp tham nhũng khác trong chính quyền. Danh từ "hạm" từ đó mang một nghĩa xấu, ý muốn nói đó là những gian thương tham lam - bao nhiêu tiền của cũng không đủ chứa lòng tham vô đáy, có sức chứa như một chiếc hạm (tàu chiến lớn) - không đếm xỉa gì đến sự nghèo khó chung của dân chúng.

Thật ra Tạ Vinh là một "hạm" sắt, chuyên thầu sắt phế thải của quân đội. Thời đó báo chí loan tin đồn người bị bắn đó không phải là Tạ Vinh. Tạ Vinh thật đã được lo lót để trốn ra ngoại quốc, một tù nhân nào đó đã được tráo để chết thay cho Tạ Vinh. Lúc bị dẫn từ trại giam Chí Hòa ra pháp trường, Tạ Vinh mặc bộ vét màu xám và không chịu cởi ra, khi xe bít bùng chở tới pháp trường thì người bị xử bắn mặc bộ đồ trắng, đầu bịt khăn đen che hết mặt mũi. Xác chết liền được chôn cất ngay sau đó.

Ngoài ra còn phải kể đến những gia đình tỷ phú họ Mã, họ Tạ, họ Trương (Trương Vĩ Hùng, Trương Vĩ Trí), họ Trịnh (Trịnh Đức)...

Những hiệu sản phẩm do người Hoa làm chủ được nhiều người biết đến tên hiệu như pin Con Ó, giầy Bata, Sakybomi, kem Perlon, kem Leyna, gạch men Thiên Thanh, Thanh Thanh, Da Bình Lợi v.v...

Nguyễn Văn Huy
© Thông Luận 2007

Chợ Tết thời bao cấp ở Việt Nam

Chợ Tết những năm tháng thời bao cấp ở miền Bắc Việt Nam đúng là "thiên đường" đem lại sự lạ lẫm, thích thú đối với trẻ em. Nhưng lại là lúc người lớn phải kiên nhẫn xếp hàng để mua được thực phẩm, vật dụng, hàng hóa cho thời gian quan trọng nhất của năm.


Các cửa hàng được trang hoàng với các tấm pa- nô, áp phích hoặc trang trí cho có không khí ngày Tết.

Cảnh xếp hàng mua thực phẩm cạnh Nhà hát Lớn Hà Nội.

Cảnh buôn bán tấp nập nhất lúc nào cũng tập trung tại những cửa hàng tổng hợp, cửa hàng bách hóa....

Mua tranh Tết, lịch treo tường.

Không thể thiếu một cành đào, ở Hà Nội người dân có thể tìm đến phố Hàng Lược...

...hay ra Nhật Tân cũng bắt gặp những người bán đào của vùng đất nổi tiếng Hà Thành.

Chợ hoa ngày tết lúc nào cũng nhộn nhịp với các loại hoa đào, mai, thủy tiên, lay ơn...

Sau phiên chợ Tết với đầy đủ nhu thực phẩm thiết yếu.

Tết không thể thiếu khoanh giò hoặc thịt lợn.

Gạo nếp để đồ xôi hoặc gói bánh chưng.

Mứt Tết và bánh chưng là thứ không thể thiếu trong ngày Tết cổ truyền của người Việt.

Những chiếc bánh chưng sau khi luộc xong sẽ được vớt ra rồi nén để giữ cho bánh được chắc.

Rượu, bia hay đồ dùng mới cần phải thay cũng được chú ý mua cho ngày Tết.

Mua vải may quần áo cho con trẻ.

Pháo cho ngày Tết báo hiệu xuân mới về, năm cũ qua đi, đón chào một năm mới.

Không thể quên mua chất đốt như than củi, than tổ ong, dầu hỏa, đá lửa...

Người ở xa thì lũ lượt kèo nhau về trên những chuyến tàu Thống Nhất.

Hoặc chen chúc nhau trên những chuyến xe đò.

Đường phố Hà Nội trong những ngày Tết.

(Theo GDVN)

Ville et port de Saigon / Plan levé en 1864 par MM F. Vidalin ; et G. Héraud...