Nói thêm về thơ Yết Hậu

Nói thêm về thơ Yết Hậu

(Trích bài giới thiệu của anh Phan-xi-păng-Mạng TTVN)

Từ thể cổ phong và thể Đường luật, các thi sỹ Trung Hoa và Việt Nam trước kia từng sáng tạo thêm một số thể thơ đặc biệt quái chiêu như "song điệp", "tập danh", "khoán thủ", "hồi văn", "triệt hạ", và... "yết hậu", "liên ngâm", "thủ vĩ ngâm"... Ở đây chỉ đề cập về thơ Yết Hậu.

Yết hậu, nghĩa nôm na là "cụt ở sau". Hán Việt Tự Điển của Đào Duy Anh định nghĩa: "Yết hậu thi là thể thơ tuyệt cú khôi hài, câu sau chót chỉ có một, hai chữ". Như thế, thơ Yết hậu là thể thơ 4 câu, mỗi câu 5 chữ (ngũ ngôn) hoặc 7 chữ ( thất ngôn). Riêng câu thứ 4 lại chỉ rút gọn một hoặc hai chữ nhưng cực kỳ hàm súc. Thông thường, thơ Yết hậu thiên về vui nhộn, đùa tếu, trào phúng một cách thông minh, tài hoa.

Nức tiếng về thơ Yết hậu ở nước ta, có lẽ là Phạm Thái (1777-1813). Nhà thơ nổi tiếng "lãng mạn-phóng túng-độc đáo" này còn có tên là Phạm Phượng Sinh, tự Đan Phượng, đạo hiệu Phổ Chiêu Thiền sư, tục gọi là Chiêu Lỳ. Tác phẩm của ông thường được lưu truyền là: "Chiến tụng Tây Hồ phú", truyện Nôm "Sơ kính tân trang" và nhiều áng thơ nổi tiếng - mà các bài Yết hậu đến nay mọi người vẫn hay nhắc đến. Ví dụ bài thất ngôn tuyệt cú :

Anh nghiện rượu

Sống ở dương gian đánh chén chè
Chết về âm phủ cắp kè kè
Diêm vương phán hỏi rằng: chi đó ?
Be !

Be: loại bình thường được dùng để đựng rượu

Hoặc chùm thơ ngũ ngôn pha lục ngôn dưới đây :

Cảnh cha con rượu chè, bài bạc

Ác lặn xăm xăm tới
Gà kêu lẻn lẻn về
Quan ngắn hết, quan dài hết
Ghê !

Một năm mười hai tháng
Một tháng ba mươi ngày
Hũ lớn cạn, hũ bé cạn
Say !

Trông lên nhà đổ đoạn
Trông xuống vách tan rồi
Cha thế ấy, con thế ấy
Thôi !

Nhà thơ lừng danh tài hoa phong nhã Nguyễn Công Trứ (1778-1858), đồng thời với Chiêu Lỳ, cũng rất giỏi thơ Yết hậu. Tương truyền, thuở còn hàn nho, một đêm rằm nọ, Nguyễn tiên sinh mò vào miếu Long thần, ung dung lấy rượu thịt thiên hạ bày cúng mà tì tì đánh chén. Xỉn, ông nâng ly mời Long thần... "dzô 100%" ! Thấy pho tượng chẳng nhúc nhích, Nguyễn Công Trứ bực mình, quật ngửa tượng ra, đổ rượu vào mồm rồi giáng cho mấy tát, xong chân nam đá chân chiêu về nhà... Sáng mai tỉnh dậy, nhớ chuyện, lấy làm hối hận, ông bèn viết ngay một bài Yết hậu đem dán ngay trước cửa Long miếu :

Tạ lỗi Long thần

Hôm qua trời tối đến chơi đây
Đánh phải Long thần mấy cẳng tay
Khi tỉnh thì nào ai có dám !
Say !

Lại một hôm nhác thấy có bà lớn cùng đám tùy tùng đang đi dạo, ông buông ngay một bài Yết hậu cốt ý để bà lớn nghe thấy :

Buổi chiều gió dịu êm
Có bà lớn dạo xem
Phong tư nhường chị Nguyệt
Đâm thèm !

Thoạt nghe 3 câu đầu, phu nhân khoái lắm. Nhưng khi nghe đến 2 chữ kết, bà nổi giận, quay gót vào nội phủ, kể cho chồng là quan tri phủ, hiệu là Tây Pha, nghe... Nghe xong, quan tri phủ cũng rất cáu nhưng để bụng, đợi gặp dịp sẽ trị thằng ranh con lếu láo. Và dịp ấy xảy ra...

Số là suốt mấy tháng ròng, phủ nhà hạn hán. Quan tri phủ cho lập đàn cầu đảo liên tục mấy ngày mấy đêm vẫn chẳng thấy mưa rơi. Cậu học trò thấy chuyện bày vẽ quá tốn kém mà không hiệu quả gì, bèn viết một bài Yết hậu, đem dán ngay chỗ thiết đàn. Bài thơ như sau :

Tri phủ cầu mưa rơi
Dân chúng sướng mê tơi
Nửa đêm mở cửa thấy
Trăng soi !

Tri phủ Tây Pha sai lính bắt anh học trò tới công đường, quát :
_ này, thằng ôn ! Ngươi là ai mà dám dán thơ lung tung thế hả ?
Anh học trò đáp tỉnh queo:
_ Thưa, tôi là "Vua thơ 17 chữ", là học trò giỏi nhất vùng này. Có lẽ ngài không đi học nên không biết đấy thôi !
_ A, thằng láo tợn ! Ngươi tự xưng là học trò, là "vua thơ 17 chữ" nữa, vậy ta ra đề, ngươi phải làm ngay một bài 17 chữ thật đàng hoàng thì ta tha cho, bằng không thì ốm đòn ! Được chứ ?
_ Thưa, người xưa thất bộ thành thi, học trò chỉ nhất bộ thành thi thôi ạ. Xin ngài ra đề nhanh nhanh cho !
Quan tri phủ nhìn quanh, thấy bức hoành phi chạm nổi 2 chữ "Tây Pha" của mình, bèn lấy đó làm đề. "Vua thơ 17 chữ" đọc liền một mạch :

Ngày xưa có Đông Pha
Ngày nay có Tây Pha...

Nghe qua 2 câu, quan đắc ý lắm ! Thằng này ví mình với Tô Thúc (1037-1101), nhà thơ kiêm nhà đạo học có hiệu là Đông Pha lừng lẫy đời Tống bên Trung quốc đây. Chợt, quan giật bắn người khi nghe tiếp đôi câu cuối :

Hai người đem sánh lại :
Khác xa !

Thế này thì quá quắt, chỉ hai chữ thôi mà thằng ranh đã xoay chuyển cả ý nghĩa bài thơ một cách bất ngờ và ... hỗn láo ! Quan tri phủ giận tái mặt, lệnh cho lính nọc anh học trò ra mà quất 17 trượng quắn mông để y nhớ đời. Rồi hằn học :
_ Thằng học trò láo toét ! Bị đòn xong, xem ngươi còn đủ sức thơ thẩn nữa không ?
Anh học trò lồm cồm đứng dậy, vừa xoa mông, vừa hít hà, vừa xuất khẩu thành thi :

Làm thơ mười bảy chữ
Bị đánh mười bảy hèo
Huống hồ hàng vạn chữ
Đi teo !

Chà chà ! Vẫn máu ngang ngạnh ! Quan tri phủ bèn sức về lý trưởng quê anh, buộc phải tống cổ thằng học trò ly hương biệt xứ ! Chao ôi ! Xưa kia bị phạt phải rời bỏ làng quê là tủi hổ nhục nhã vô cùng ! Khổ hơn nữa, lý trưởng lại chính là chú ruột của anh. Ông này rất thương cháu nhưng phải chấp hành lệnh quan trên. Ngày tiễn cháu, ông chú cho cháu bộn bề tiền bạc làm lộ phí. Hai chú cháu ôm nhau khóc sướt mưót trên quãng đường làng. Chợt chú bảo :
_ Cháu thấy chưa ? "Có tài mà cậy chi tài ? Chữ tài liền với chữ tai một vần !". Khi nào cháu cũng tự xưng là vua thơ 17 chữ, phút này sao không giỏi làm thơ 17 chữ nữa đi !
Anh học trò tức thì gạt lệ, ứng tác ngay bài tống biệt :

Làm thơ, bị đuổi làng
may gặp chú giữa đàng
Đôi ta cùng lệ nhỏ
ba hàng !

Ông chú lý trưởng đành... cấm khẩu. Bởi ông bị chột một mắt ! Đến nước này mà "Vua thơ 17 chữ" vẫn còn xỏ ngọt như thế thì quá ư... hết ý !!!

QuangLT@


QuangLT@

Trí Tuệ Online mở cuộc thi
Vò đầu bứt tóc: biết góp chi?
Thiên hạ rần rần thơ như suối
Mình nguy!
Ngó sang hàng xóm - cái tay Nguyên
Thơ cứ ùn ùn như quân Nguyên
Bầu rượu túi thơ đeo lủng lẳng
"Vô duyên"!
Lại thấy một anh cổ mang còng
Yết hậu xem chừng muốn tiên phong?
Hẳn sẽ dự thi chừng mấy tá
"Rõ ngông"!
Xin hỏi "Trò nghèo" học trường nào
Mà chuyện vợ chồng mới rành sao?
Ra thế, trò nghèo nên vợ sớm
Thảo nào!
Quang Lờ Tờ bị nhốt nơi đâu
Cổ còng vẫn tung tẩy yết hầu?
À vậy, lòng thòng nhiều, bị phạt -
Chia sầu!
- @
Nguyên Anh

Một đời vẫn mang nợ Yết Hầu
Giữ thì nặng bụng, đẻ thì đau !
Thôi gì dành để cho mai mốt...
Chơi nhau !
Gông cùm vợ cũ, không nhốt nổi
Ách quàng bồ mới, chưa thích thôi !
Sống dở, chết dở, làm thơ dở
Than ôi...
QuangLT@

QuangLT@

***QuangLt thân mến,
Cám ơn bạn đã post lên thi đàn một bài biên khảo có giá trị về thơ Yết hậu, đầy tính xây dựng. Mong sẽ được đọc thêm các mẩu chuyện nho nhỏ nhưng vô cùng hữu ích ấy.
Những bài cùng chủ đề Yết Hậu sao không post chung vào một chỗ cho gọn, mà để nhiều nơi phân tán quá vậy ?
***Nguyên Anh nè,
Ta mới vào vườn thơ Trí Tuệ VN Online, chưa kịp quen biết ai, nhưng cũng hiểu nhanh rằng QuangLt, Nguyên Anh v.v ... là những nhân cách lớn, đáng quý đáng trọng.
Tuy vậy, vẫn phải nhắc nhở Nguyên Anh đôi điều :
1-Một là làm thơ trào phúng, thơ hài, khó lắm. Hài phải có đối tượng chính đáng : Hoặc cười những thói hư tật xấu ở đời, hoặc cười tham quan ô lại. Tuyệt đối không nên đem danh tánh, đời tư của người khác, của bạn hữu ra mà châm biếm, chỉ trích bất công.
2-Hai là, đừng quên rằng câu cuối của thơ Yết hậu luôn luôn có tính Kết Luận, tính Khẳng Định. Vì vậy khi hạ câu kết nhất thiết phải thận trọng.
??oPost nhiều bài thơ lên thi đàn???, ??olủng lẳng bầu rượu túi thơ??? thì có gì là sai , mà kết luận rằng ... Vô duyên ?
Người xưa nói : Kỷ sở bất dục , vật thi ư nhân ( Điều mình không muốn, chớ làm cho người ). Thử tưởng tượng coi nếu có ai đó post những dòng như sau thì Nguyên Anh nghĩ sao ?
Nguyên Anh có ... Trí Tuệ (TTVN-Online)
Như rồng thoát khỏi ao
Nguyên Anh không ... trí tuệ
-Tào lao !
Thì Nguyên Anh có cảm thấy bị tổn thương không ?
Lại post bài ??otrả đũa??? lại chứ gì ?
Như vậy là vì mấy câu nói qua nói lại mà gây thành cuộc chiến, để anh em bạn bè khắp năm châu bốn biển cười cho ư ?
Nguyên chân thành có lời khuyên rằng những kiểu giỡn ấy nên thôi đi. Đừng quên rằng những trang web này sẽ đi khắp thế giới đó. Lời thật mất lòng, mong Nguyên Anh không giận.
Ôi ! Giá mà Nguyên Anh hiểu được rằng Nguyên muốn kết bạn cùng Nguyên Anh biết bao nhỉ !!!
Hàn Sĩ Nguyên trân trọng
HS~N 2K2

Buồn thay cái cậu "trò nghèo"
Thơ văn giàu thế, vẫn sao khù khờ!
"Vô duyên" trong ngoặc kép mờ
Lẽ nào không hiểu ngược là rất duyên?
Hay vì mình viết huyên thuyên
Để người không hiểu, chuốc phiền vào ... hông?
May mà hai chữ "Rõ ngông"
Hình như đã được Quang còng làm ngơ!
Quang, Nguyên có hiểu ý thơ
Cùng dân Thành phố, mình chờ gặp nhau?
Nguyên Anh
Được sửa chữa bởi - NguyenAnh vào 26/01/2002 23:43

Đọc thơ lại ngẫm ngôn
Cuộc vui dẫu vuông tròn
Tình Anh còn Nguyên vẹn ( Anh : bác Nguyên Anh , Nguyên : bác Hàn Sĩ Nguyên )
Chớ mòn !
Quang em phận gái mọn
Lơ thơ núp bóng non
Chờ Yết Hầu vi quý
Dĩ hoà !
The fool

Cám ơn em gái có lời
Dàn hòa "xung đột" giữa hai gã khờ
Nguyên Anh, Nguyên Sĩ mới vô
Quang em gánh nổi hai bồ...ve chai?
Nguyên Anh

***Quang Lt thân mến,
Không có chuyện ??oxung đột??? hay ??obất hoà??? ở đây đâu Quang Lt ạ. Yên chí đi nhé.
Như trong bài Yết hậu ??ochào quý hữu??? Nguyên đã từng viết :
Cả đời cố vẹn chữ Yêu Người
Bao năm dạy trẻ ấy niềm vui
Lên Net những mong tìm tri kỷ
-Chơi !
Mục đích lên Net đã rõ ràng, tìm bạn mà chơi. Thế thôi. Đâu phải tốn tiền , mất công, mất thời gian lên Net để gây thù chuốc oán, hơn thua với người không quen biết đâu
Nói chung là chơi được thì chơi, chơi không được thì thôi . Vấn đề rất đơn giản
Nguyên vốn dĩ không phải là người cố chấp, Quang Lt ạ
Chúc vui nhé
HS~N 2K2

***Nguyên Anh nè,
Ta rất vui lòng lãnh nhận thêm mấy cú đấm ??okhù khờ??? của Nguyên Anh đó. Ta không đỡ, không tránh né, mà cũng không trả đũa cậu đâu.
Đấm xong rồi, nên cân nhắc lại nhé.
Người cầm bút nhất thiết phải ??o NHẤT HÀNH VẠN NGẪM??? đó Nguyên Anh ạ. Gây tổn thương cho nhau mà chi ...
Mọi chuyện kết thúc ở đây được rồi chứ ?
Ta vẫn mong Nguyên Anh sẽ trở thành hảo hữu của ta đó. Tuỳ ở cậu thôi.
Điều căn bản ở đời
Biết phân biệt đúng sai
Vui mình và vui bạn
-Mới hay !
There's nothing to say more ...
Hàn Sĩ Nguyên
HS~N 2K2

Trích Thơ Hồ Xuân Hương:
"Khéo khéo đi đâu lũ ngẩn ngơ
Lại đây cho chị dạy làm thơ
Ong non ngứa nọc châm hoa rữa
Dê cỏn buồn sừng húc dậu thưa"
Xin nhờ bạn nào điền nốt đoạn tiếp được không ạ?