Người xưa dạy con Gia Cát Lượng dạy con cần phải “Chí hướng cao xa” Ông giáo dục con cái cần có chí hướng cao xa. Năm ông 54 tuổi ông viết cho con trai lên 8 của mình là Gia Cát Chiêm bài “Giới tử thư” tổng kết kinh nghiệm cả đời của Gia Cát Lượng. Trong thư ông yêu cầu con cái của mình: “Người quân tử lấy tĩnh để tu thân, kiệm để dưỡng Đức, không đạm bạc thì không sáng chí, không tĩnh lặng thì trí không cao. Trượng phu cần tu tâm tĩnh lặng, cũng cần tu học, không học thì không thể có tài năng quảng đại, không có chí thì việc học không thể có thành tựu”. Nhắc nhở con cái muốn đạt tới tĩnh cần không ngừng tu thân và tự kiểm điểm bản thân. Muốn làm được Kiệm cần phải bồi dưỡng tài năng đức hạnh và tiết tháo cao thượng. Tâm mà không trong sáng có nhiều dục vọng thì không thể có chí hướng rõ ràng, không an định tĩnh lặng thì không thể thực hiện được lý tưởng cao xa. Để biến lý tưởng thành hiện thực cần phải không ngừng học tập tri thức, không có ý chí kiên định thì không thể nào thành công được. Gia Cát Lượng đặt nhiều kỳ vọng to lớn ở con cái. Con cái ông sau này đều trở thành những bậc quân tử không màng danh lợi, trung nghĩa với đất nước, vì quốc gia xã tắc mà cống hiến hết mình. Đó chính là ý nghĩa và giá trị của “Tĩnh lặng” và “Trí cao”. Dạy con “Tu thân vì nhân dân” Khấu Chuẩn từ nhỏ đã mồ côi cha, gia cảnh nghèo khó, hoàn toàn dựa vào nghề dệt vải của mẹ mà sống qua ngày. Đêm đêm bà Khấu thường vừa kéo sợi vừa dạy Khấu Chuẩn đọc sách, đôn đốc cho Khấu Chuẩn khổ học thành tài. Sau này Khấu Chuẩn về kinh thành dự thi, đậu tiến sỹ. Tin vui truyền về tới quê nhà, trong lúc mẹ của Khấu Chuẩn đang bệnh nặng. Phút lâm chung bà giao bức họa mà mình tự vẽ cho người nhà là bà mụ họ Lưu, nói rằng: “Khấu Chuẩn ngày sau nhất định sẽ làm quan, nếu nó phạm lỗi lầm, thì bà hãy trao bức họa này cho nó!”. Sau này Khấu Chuẩn làm Tể tướng. Một lần ông mời mấy người bạn tới nhà chúc mừng sinh nhật bản thân, chuẩn bị mở tiệc chiêu đãi các đồng liêu. Bà mụ họ Lưu cho rằng đã đúng lúc rồi, bèn lấy bức họa của bà Khấu đưa cho ông. Khấu Chuẩn xem qua, nhìn thấy một tấm “Hàn song khóa tử đồ”, trên bức vẽ đề một bài thơ: “Cô đăng khóa độc khổ hàm tân, vọng nhĩ tu thân vi vạn dân; cần kiệm gia phong từ mẫu huấn, tha niên phú quý mạc vong bần”. Tạm dịch: Cô độc dưới ánh đèn đọc sách bao khổ nhọc, Mong con tu thân thành tài dốc sức vì nhân dân; Mẹ hiền dạy dỗ gia phong cần kiệm, Ngày phú quý giàu sang chớ quên cảnh nghèo hèn. Bất ngờ nhận được lời di huấn của mẹ, Khấu Chuẩn đọc đi đọc lại rất nhiều lần, bất giác lệ tràn như suối. Thế là lập tức giải tán tiệc mừng thọ. Từ đó về sau ông luôn luôn giữ mình trong sạch, yêu thương nhân dân, luôn theo lẽ công bằng không vụ lợi cho bản thân, trở thành vị Tể tướng tài đức nổi tiếng thời nhà Tống. Từ Miễn thề để tiếng thơm cho con cháu Từ Miễn làm quan Trung thư lệnh thời nhà Lương, suốt đời có địa vị cao. Ông nghiêm khắc với bản thân, làm việc công chính mà cẩn thận, tiết kiệm không tham lam, không quan tâm đến gia sản. Bình thường những bổng lộc phần lớn đều chia cho người thân, bạn bè và những người dân nghèo khổ, bởi vậy trong nhà không có của cải gì cả. Trong số khách khứa và bạn hữu của ông có người khuyên ông nên thu vén một chút sản nghiệp để lại cho con cháu, nhưng ông trả lời rằng: “Người ta để tiền của lại cho con cháu, còn tôi để tiếng thơm lại cho con cháu. Con cháu mà có Đức có tài, chúng tự nhiên có thể sáng lập nên gia nghiệp. Còn nếu chúng không có tài đức, dẫu tôi có để lại tài sản cũng vô dụng”. Từ Miễn thường xuyên dạy bảo con cái cần phải trọng phẩm hạnh đạo đức. Ông từng viết thư nhắc nhở con trai tên là Từ Tung, nói: “Gia thế nhà ta rất thanh liêm, cho nên cuộc sống thường ngày có kham khổ. Đến cả việc mua sắm sản nghiệp, từ trước tới nay chưa hề đề cập đến, chứ không chỉ là không kinh doanh mà thôi. Người xưa nói: ‘Để lại cho con cháu nguyên sọt vàng, không bằng dạy chúng siêng năng học tập một quyển kinh thư’. Nghiên cứu cẩn thận những lời bàn này, thực sự không phải là những lời nói suông. Mặc dù ta không có tài cán gì, nhưng có tâm nguyện, vui mừng được tuân theo lời giáo huấn này của cổ nhân, không dám bỏ dở nửa chừng. Từ lúc ta có được quyền cao chức trọng tới nay đã gần 30 năm, có một số môn khách và bằng hữu đều cực lực khuyên ta hãy thừa dịp khi có chức có quyền mà tùy cơ hành sự, mua sắm ruộng vườn để lại cho các ngươi, ta đều cự tuyệt không chấp thuận. Bởi vì ta cho rằng chỉ có để lại thứ quý giá nhất là sự thanh bạch cho đời sau, mới có thể khiến con cháu được hưởng phúc vô cùng”. Con cái của Từ Miễn về sau đều trở thành những người tài đức nổi tiếng xa gần. Đặc điểm của giáo dục trong gia đình là lời nói và việc làm đều gương mẫu, làm người khác biến đổi một cách âm thầm. Bởi vì trẻ con có tính dễ thích nghi, cho nên việc giáo dục phẩm hạnh cho chúng càng trở nên quan trọng. Đối với những đạo lý mà chúng nhất thời không thể hiểu được, trong thực tiễn chúng dần đều sẽ tiếp xúc đến được, chỉ có hướng dẫn một cách đúng đắn mới có thể giúp chúng đi đúng con đường chính đạo. Làm cha làm mẹ, thường là muốn lấy những gì tốt đẹp nhất mà để lại cho con cái, kỳ thực bất kể là cấp cho chúng bao nhiêu tiền của đi nữa thì cũng đều là những vật ngoài thân, chỉ có giáo dục chúng trọng đức hướng Thiện, mới là thực sự lo cho tương lai lâu dài của chúng. Có như vậy mới có thể giúp chúng thu được lợi ích chân chính, bất kỳ lúc nào cũng có thể bảo trì được đầu não tỉnh táo sáng suốt, biết phân biệt rõ đúng sai, lựa chọn con đường nhân sinh đúng đắn.
Mỗi thời một khác, dù những gì bạn này viết rất đáng suy ngẫm. Trong thực tế, máy tính bạn vừa để lệnh copy-paste, ra ngoài một lúc là mất. Đèn điện rõ ràng đã tắt, về lại thấy bật... Các tiền bối bạn vừa nêu có giải nổi những sự kiện này không?
Những bài học của mẹ Con học những năm cuối tiểu học, khi bắt đầu bộc lộ niềm đam mê với văn học thì mẹ - một bà mẹ nông dân - đã dạy con cách để viết một bài văn hay nhất là khi trải tận lòng mình trong từng câu chữ… Lớn lên, con hiểu, mẹ đã dạy con bài học: Khi thật lòng yêu một cái gì, ta sẽ làm với kết quả tốt hơn… Mỗi ngày đứng trên bục giảng, con vẫn dạy học trò của mình cách cắt nghĩa các câu thơ, thông điệp sâu xa của những truyện ngắn, cú pháp của một đoạn văn… và cả những bài học ngày xưa của mẹ. Mẹ, bằng tình yêu bao la đã mang con đến với thế giới này và bằng cả cuộc đời đã dạy con những bài học giản dị. Thuở lên 3, lên 5, mỗi khi con vấp ngã, mẹ chẳng bao giờ đỡ dậy mà bắt con phải tự đứng lên… Lớn lên, con hiểu, mẹ đã dạy con bài học vươn lên sau mỗi lần thất bại… Lớn lên một tý nữa, mẹ đã giao cho con việc quét nhà, vo gạo, rửa rau. Trong những bữa cơm, mẹ bày cho con khi múc canh xong phải úp muỗng xuống chứ không lật ngửa; khi chấm thức ăn, không nhúng đũa sâu vào bát mắm hay lúc ăn thì nên để ý mọi người, thấy ai ăn sắp hết thì phải đặt đũa xuống chờ để xới cơm… Lớn lên, con hiểu: Những điều tưởng chừng như nhỏ nhặt ấy sẽ giúp con trở thành một người con gái ý tứ, chỉn chu… Con học những năm cuối tiểu học, khi bắt đầu bộc lộ niềm đam mê với văn học, mẹ - một bà mẹ nông dân đã dạy con cách để viết một bài văn hay nhất là khi trải tận lòng mình trong từng câu chữ… Lớn lên, con hiểu, mẹ đã dạy con bài học: Khi thật lòng yêu một cái gì, ta sẽ làm với kết quả tốt hơn… Trở thành một thiếu nữ, khi con đã bớt những ngô nghê con trẻ và bắt đầu cảm nhận được ít nhiều dư vị cuộc sống, mẹ thường dặn con: Mỗi khi bước ra đường, nếu thấy ai đó mỉm cười với mình thì dù cho mệt mỏi đến mấy cũng nên cười lại với họ thật tươi. Bởi cuộc sống tuy đáng quý nhưng đầy bất trắc, không ai biết ngày mai sẽ như thế nào… Lớn lên, con hiểu, mẹ đã dạy con bài học biết trân trọng hiện tại để sống thật tốt với mọi người trong ngày hôm nay. Vào đại học là những năm tháng đầu tiên con phải sống xa nhà, cũng là lần đầu tiên con cảm nhận được nỗi nhớ mẹ. Một mình nơi phố thị xa lạ, phải đối mặt với tất cả những khó khăn, cám dỗ, con đã thu được cho mình một kho kinh nghiệm sống và tưởng như không cần mẹ bảo ban thêm. Vậy mà, trong những ngày về quê ngắn ngủi, mẹ lại nhắc nhở con những điều thật sâu xa. Mẹ hỏi con: "Tại sao người ta lại nói: sông cái, đường cái, ngón tay cái...? Tại sao những thứ quan trọng nhất lại được biểu thị bằng từ Cái?". Rồi mẹ giải thích: Cái là mẹ, là phụ nữ. Phụ nữ là người xây tổ, là người giữ lửa trong gia đình, là hình ảnh chuẩn mực cho con cái. Vì thế đã là con gái thì phải luyện rèn ngay thường xuyên để sau này trở thành người vợ tốt, người mẹ tốt…Đó là một bài học tuyệt vời mà mẹ dành cho con! Ra trường, con thật sự đã bước vào đời với những khó khăn, bon chen, lỗi lầm và rất nhiều thất bại. Con đã có những tháng ngày buồn chán, những đêm khóc thầm, những phút giây yếu đuối… mẹ với tình yêu bao la và sự quan tâm con từ đầu đến cuối, bền bỉ và vị tha, lại giúp con đứng lên bằng bài học biết thương yêu bản thân mình, biết làm bạn tốt của mình. Yêu thương mình, làm bạn tốt của chính mình nghĩa là không tự nên dằn vặt vì những điều đã qua, những điều không thể thay đổi; nghĩa là luôn yêu đời và hướng về phía trước; nghĩa là là luôn tin tưởng ở năng lực bản thân và phát huy tận độ năng lực đó; nghĩa là đôi khi phải chấp nhận sự thật dù nó có làm ta đau đớn… Bởi, được sinh ra trên đời, với mỗi người đã là một đặc ân lớn lao. Mẹ, lại một lần nữa đã tái sinh con! Không phải là bà tiên với bao nhiêu phép màu nhiệm… mẹ chỉ là một bà mẹ bình thường nhưng đã mang đến cho con những điều tuyệt vời nhất. Với con, những bài học của mẹ luôn toả ra một năng lượng diệu kỳ: Năng lượng của một tình yêu vô tận! Tình yêu ấy, những bài học bình dị mà sâu sắc ấy sẽ là hành trang con mang theo suốt cuộc đời: Con dù lớn vẫn là con của mẹ Đi suốt cuộc đời lòng mẹ vẫn theo con… Phan Tú (Vietnam net)
