ORCHIDS (HOA LAN) Vài bí quyết săn sóc Lan - Trang 11 - (Phần 1)

Vài bí quyết săn sóc Lan:
Tất cả giống Lan có thể sống sót qua một mùa hè mà nhiệt độ lên đến 90 độ F, nếu chúng có đủ độ ẩm và nếu thời gian "phơi nắng" đừng kéo dài quá lâu. Đến mùa đông, nhiệt độ có thể tụt thấp xuống 5 độ dưới mức tối thiểu cho các loại Lan phân biệt theo khí hậu nêu trên trong vòng hai tuần lễ nếu chúng được giữ cho khô ráo trong khoảng thời gian đó .
Có rất nhiều nhà chơi Lan tài tử thường phàn nàn Lan chỉ cho hoa lần đầu lúc mới mua về. Sau đó, làm eo dẫu có tưới bón bao nhiêu cũng vậy. Như trên đã nói Lan rất dễ trồng mà cũng rất khó. Không đủ bảy điều kiện dưới đây nàng sẽ không buồn khoe sắc, khoe hương.
1/ Ánh sáng :
Lan đòi hỏi rất nhiều ánh sáng. Cuối Xuân qua Hạ, đầu Thu, có thể đem Lan ra ngoài trong bóng râm. Ánh mặt trời trực tiếp sẽ làm cháy lá. Nhưng nếu bóng râm quá sẽ làm hoa trổ chậm. Một chỗ treo lan nhiều ánh sáng buổi sớm và xế chiều, nhưng rợp hơn giữa trưa là lý tưởng. Vào mùa Đong, đem Lan vào nhà, để gần cửa sổ, quay về hướng đông, hoặc hướng Tây là đủ. Nếu quay về hướng Nam, cửa sổ nên có loại màn điều chỉnh bớt ánh sáng chói lọi trực tiếp. Hướng Bắc là hướng không tốt cho Lan. Loại Cattleya đòi hỏi ít nhất 4 tiếng đồng hồ ánh sáng ở nhiệt độ 65F mỗi ngày mới cho hoa.
2/ Nhiệt độ:
Lan sẽ chết nếu bị giá lạnh và chậm lớn nếu nhiệt độ tụt xuống dưới 50F. Nếu về đêm nhiệt độ bắt đầu xuống dưới 40F thường xuyên thì phải đem Lan vô nhà ngay.
3/ Nước:
Nước là một trong những yếu tố tối cần thiết cho Lan. Giò Lan cần phải thật khô ráo trước khi tưới nước, muốn biết giò Lan khô hay không cứ nâng chậu lên thấy nhẹ là biết ngay. Thường mùa hè nên tưới mỗi tuần. Mùa đông tưới mỗi hai tuần. Lan không chịu quá nhiều nước. Hễ sủng nước rễ sẽ mục và cây chết. Cách tưới hay nhất là nhúng cả châu Lan hay giò Lan vào một thùng nước mưa, ngâm độ 2,3 phút, nâng lên đợi ráo nước hãy đặt Lan lên khay sâu có lót sạn (peeble) và đổ nước lúp xúp. Đừng để đít chậu Lan chạm nước. Độ ẩm lý tưởng cho Lan là 60-70%.
Ngoài thiên nhiên Lan hút sương để sống. Cách giữ độ ẩm hay nhất là bắt chước thiên nhiên: xịt Lan cả lá lẫn rể ngày một hai lần. Trong các nhà kính (greenhouse) tối tân, có trong bị hệ thống phun sương (misting) tự động như kiểu trồng cây treo hydroponic là bảo đảm nhất cho Lan không bị khô. Nhưng nhớ đừng phun quá nhiều quá ẩm.
4/ Phân bón:
Mùa Xuân, mùa Hè và mùa Thu bón phân 3,4 tuần một lần. Cách bón phân giống như cách tưới nêu trên, nhưng nhúng Lan vào một dung dịch phân 30-10-10 pha loãng, loại đặc biệt dành cho Lan hoặc dung dịch 20-20-20 chung cho các loại kiểng cho hoa (các con số trên là tỷ lệ của ba hóa chất nitrogen-phosphorous-potassium). Cách tưới phân trên vừa tiện lại vừa lợi phân bón.
5/ Không khí luân lưu :
Ngoài thiên nhiên Lan cần không khí và gió. Trong nhà nên để Lan cách khoảng nhau để Lan dể thở , và khoảng cách xa máy lạnh hoặc máy sưởi vài ba thước. Lan rất cần không khí tự do luân lưu. Không bao giờ để Lan dồn sát lại nhau quá gần.
Vẩy rồng
Dend lindleyi
6/ Chậu và Mội sinh:
Lan sẽ phản ứng bất lợi trong mỗi lần thay chậu nếu không làm đúng cách và nếu không dùng đúng môi sinh cho từng loại Lan (medium). Các rễ phụ không cần phải nhét vào bên trong chậu. Nên thay chậu mỗi ba hoặc bốn năm. Chậu bằng đất nung nhiều lổ thoát nước hay giò làm bằng gỗ thưa là tốt nhất. Không nên dùng môi trường có đất cho loại Phong Lan (épyphites) vì rễ sẽ mục. Dùng vật liệu dễ thấm nước nhưng dễ rút nước như sớ osmunda, peat moss, than vụn, perlite hoặc styrofoam pellet và vỏ cây thông Fir nghiền nhỏ với tỷ lệ 7 phần Fir, 1 phần peat moss, 1 phần perlite, dưới đáy chậu lót sạn, cát thô và chút ít than vụn.
Loại Lan đất (terrestrial) như loại Calanthe cần đất trộn theo tỷ lệ 1 phần đất, 1 phần peat moss, 1 phần vỏ cây, và 1 phần perlite. Loại Phiopedilum thích hợp với môi sinh có tính kiềm (alkaline) nên thêm một phần vỏ sò nghiền nát.
Cau lan
7/ Trừ sâu bọ :
Nàng Lan rất nhậy cảm nên dễ bị bệnh tật. Người mê Lan thì sâu bọ càng mê hơn bằng cách cắn nát nàng, ăn tươi nuốt sống nàng. Hai loại sâu gây bệnh cho Lan thông thường nhất là mealy bug và scale. Trị chúng chỉ có cách xịt hoặc nhúng úp (upside down) vào dung dịch Malathion pha loãng nhiều lần cho đến khi nào chúng bị tiêu diệt.
Nếu thấy hoa bị có tật (deformed) và lá Lan bị những đốm trong suốt thì chỉ còn cách hủy diệt cây đó mà thôi. (nói tới cách này đau lòng lắm !). Lần sau, khi mua nên chọn kỹ giống tốt, không sâu bọ, không bệnh tật, cách chắc ăn nhất là mua lúc Lan đang nở hoa, không sợ "tiền mất tật mang". Khi mua thuốc trừ sâu nên hỏi kỹ loại dành riêng cho Lan, thường thường loãng hơn vì Lan rất sợ thuốc Tây. Nuôi Lan bằng chất hữu cơ, Lan sẽ tươi trẻ khỏe mạnh hơn. Biết bao giống Lan bất hạnh, yểu mệnh chưa được chúng ta chiêm ngưỡng sắc đẹp diễm kiều đã bị tuyệt chủng vì thuốc khai quang (chemical defoliation). Rừng nhiệt đới Việt Nam nổi tiếng khắp thế giới về các giống Lan dại hiếm và quý, nay đã bị chất Orange agent khai tử vĩnh viễn, nếu may mắn lắm còn được các nhà sưu tập Lan tài tử hoặc nhà nghề khắp nơi trên thế giới gìn giữ và cho con cái nối dõi như hai Hoàng hậu Paphiodilum Armenia Cum và Paphiodilum Deleneti duyên dáng và diễm tình, đã được tìm thấy ở vùng Châu thổ sông Cửu Long, vùng gần Sàigòn và Vân Nam.
Ngoài các cách chăm sóc Lan nói trên, trong phòng thí ngiệm thực vật học Biosphere II ở Tucson, Arizona và các trại Lan thí nghiệm bên Âu châu, cácnhà bác học nhận thấy các giống Lan cũng như các loại hoa khác khi được để cho nghe nhạc cổ điển Tây phương 24/24 giờ đều cho hoa lớn hơn, thơm hơn và lâu tàn hơn các hoa không được nghe nhạc.
Có khoa học gia đã đi xa hơn, thí nghiệm tính thần giao cách cảm của hoa: Lan biết xúc động, mỗi lần người chủ cây Lan nghĩ đến Lan, dẫu đang ở xa nửa vòng trái đất, một cách ưu ái, thì Lan vạch những mạch dịu dàng trên đồ thị xoay vòng, nếu người đó thử nghĩ kỳ này sẽ đem diệt Lan để thay thế cây khác, Lan vạch những cảm xúc mạnh như lo sợ hay giận dữ trên đồ thị đúng giờ giấc người đó ghi chú.
Một nhiếp ảnh gia chụp các loại hoa lá trên phim ảnh infrared, khi rửa hình phát giác vầng hào quang tỏa chung quanh hoa (halo), họ rất ngạc nhiên và nghĩ là hoa cỏ cũng có linh hồn (hồn thu thảo?).
Lan thích được vuốt ve âu yếm. Nếu có thì giờ nói chuyện với Lan, các bạn nhớ lau bụi vho từng cái lá, tập Tai chi gần Lan, Lan sẽ tươi tốt hơn và cho nhiều hoa hơn. Có phải vì Lan được tưới nhân điện?
Một phát minh hiện đại nhất trong năm 1992: một kỹ sư âm thanh người Nhật gắn cực điện vào một cành hoa, thật ngoài sức tưởng tượng: Hoa Biết Nói. Khi được khuếch đại trên màn ảnh máy điện toán, mỗi loại hoa khác nhau vẽ một đồ thị 3D (ba chiều) khác nhau và phát âm khác nhau như những nốt nhạc. Khám phá trên sẽ làm đảo lộn tất cả ngành điện tử và sinh vật học. Biết đâu đầu thế kỷ 21 chúng ta sẽ được anh chàng Kitaro cho nghe bản trường ca New Age mang tên Trường ca "Nụ Hôn Loài Lan Tím Dại".
Để kết thúc bài nầy, tôi xin trích đoạn dưới đây từ chương Hoa Đạo của Okakura Kakuzo để chúng ta đừng bao giờ tàn nhẫn với hoa, vì tôi tin rằng hoa có hồn, biết xúc động và bây giờ thêm hoa biết nói, biết hát:
"Khi vui hay buồn, Hoa luôn luôn là bạn trung thành của ta. Ta ăn uống, ta ca vũ, ta ve vãn, đùa cợt với Hoa. Ta kết hôn, làm lễ rửa tội với Hoa. Ta không dám chết mà không có Hoa. Ta thờ phượng với Bách hợp, ta mặc tưởng với Sen, ta bày trận với Hồng và Cúc. Ta lại còn muốn nói bằng ngôn ngữ của Hoa. Không có hoa làm sao ta có thể sống được? Nghĩ tới một thế giới bị tước đoạt hết hoa mà phát sợ. Hoa đã chẳng đem an ủi tới giường bệnh nhân, đem ánh sáng tươi vui tới nơi u ám của những tâm hồn yếu đuối đó ư? Vẻ dịu dàng êm ái của Hoa làm cho lòng tin tưởng vào vũ trụ của ta đang bị suy giảm đi được hồi phục trở lại. Khi ta nhắm mắt nằm xuống chính cũng lại là Hoa bi thương lưu luyến trên mồ của ta."

Thái Thụy Vy
Hội Viên Northern Virginia Bonsai Society
Virginia, Thu 1992
THUC GIA THI BAO VO THUC GIA THI THAO
Được gent sửa chữa / chuyển vào 12:07 ngày 15/05/2003

Một số loài Cymbidium bao gồm cả dạng bì sinh như lan kiếm và địa sinh
Kiếm lô hội
Cym aloifolium
THUC GIA THI BAO VO THUC GIA THI THAO

Bạch Ngọc
Cym ensifolium
THUC GIA THI BAO VO THUC GIA THI THAO

Kiếm ?
Cym finlaysonianum
Cym
THUC GIA THI BAO VO THUC GIA THI THAO

Tiểu Kiều?
Cym goeringii
THUC GIA THI BAO VO THUC GIA THI THAO

Tứ Thời hay Tứ Quý
Cym gyokuchin var horseear
THUC GIA THI BAO VO THUC GIA THI THAO

Kiếm ?
Cym simulans
THUC GIA THI BAO VO THUC GIA THI THAO

Bích Ngọc
Cym tracyanum
THUC GIA THI BAO VO THUC GIA THI THAO

Kiếm
Cym dayanum
THUC GIA THI BAO VO THUC GIA THI THAO

Một số loài Cymbidium lai tạo trong những năm gần đây, và được giải của hiệp hội lan Mỹ AOS cũng như thế giới
THUC GIA THI BAO VO THUC GIA THI THAO